In deze
Gids-
Weekend:
EEN KLUIF
VOOR DE
WETENSCHAPPERS
Carnavalslied
Nieuw-Namen
INA ZEELAND 5
ZATERDAG 17 SEPTEMBER 1983
DAG
Ien
.n een hoekje van Oost-
Zeeuwsch-Vlaanderen ligt
het oudste stukje Zeeland.
Het 'zandgelaag' van Nieuw -
Namen. Het is een hoge harde
zandrug met veel barsten.
Littekens van aardbevingen
Schudde hier ooit de grond?
Wetenschappers staan voor
raadsels. Ze kunnen het
verleden lezen uit de aarde,
maar het zwijgende zand van
Nieuw-Namen laat
nauwelijks iets los.
Iristelijke
Anecdotes
Goudmijnen
Pijlpunt
Walvisrib
en van Toon Teeken. Geop
m za. 13.30-17.30 u. zo. 14-17
9 okt.)
D1JKE
museum West.
v sch-Vlaanderen- J. Pla^
exposeert oude radio's en
ïderdelen, alsmede moderne
jparatuur. Geop.: ma. t/ip
>-12 en 13.30-17.00 u. Zat. en
L4-17 u. (t.m. 18 dec.).
DORPE
;ock-14 u. schieting.
>SITIES: ZIE ZATERDAG
Itheater - 14. 19 en 21.30 u.
issy, a.l.
5T
ig van Engeland- 13.45, 18.45
115 u. Blue thunder, a.l. 13.45,
18.45 en 21.15 u. Octopussy
45, 16.15 en 21.15 u. Hot bub-
in het leger. 16 j. 18.45 u.
;hot in de roos, 18 j. 14 30 en
1. Erotisch spiegelbeeld, 18 j.
[20 u. Gandhi, a.l. OZO- 14.3Q
leting.
.INGE
le Moor- 15 u. schieting.
'ACHT
Lumste- 15 u. schieting. J. <je
14.30 u. schieting.
iW AARDE
Je Sport- 14.30 u. kermisgaai-
\g. De Vier Jaargetijden-14.30
rmisschieting.
BURG
[theater- 14 en 20 u. Blue
ier, 12 j. 16.30 u. Erotiek in het
[s centrum, 18 j.
IEUZEN
r- 13.30, 16 en 21.30 u. Octo-
a.l. 13.30,19 en 21.30 u. An of-
|and a gentleman, 12 j. 16 en
i. Een schot in de roos, 18 j.
ÈSINGEN
ibra I - 14, 19 en 21.30 u.
lende liefde. Alhambra 2-14
Trom knapt 't op, a.l. 19 en
An Bloem.
[SOORDEN
ïnheere- 15 u. gaaibolling.
►DORPE
Cock-14.30 u. schieting.
furg - Martinuskerk. zond. 10.
>urg- Willibrorduskerk- zat.
fzond. 10 u.
dande - Catharinakerk: zat.
zond. 10 u.
ZEEUWSCH - VLAAN-
SN
fce - H. Hendrikus. zat. 19 u.
8.30 en 10 u.
- H. Willibrordus. zat. 19 u.
9.30 en 11.30 u.
)uw - Maria ten Hemelope-
zat. 19 u. zond. 9 u.
insteen - H. Johannes de Do-
zat. 19 u. zond. 8 en 10 u.
Ihkapelle - H. Petrus en Pau-
jat. 19 u. en zond. 9 u.
iorpe - O. L. Vr. Visitatie, zat.
Izond. 8 en 10 u.
;stdijk - H. Catharina. zat. 17
'zond. 10.30 u.
tant - H. Theresia. zat. 19 u.
f. 10 u.
^sterzande - H. Martinus. zat.
I u. zond. 9 en 10.30 u.
/acht - H. H. Philippus en Ja-
js. zat. 19 u. zond. 8.30 en 10
[mswaarde - H. Cornelis. zat. 19
Ind. 10 u
I w-Namen - H. Jozef. zat. 17 u.
r. 10.30 u.
misse - H. Willibrordus. zat. 19
[nd. 10.30 u.
Lpeldijk - H. Gerulphes. zat. 19
Jnd. 8 en 10 u.
skil - St. Antonius. zat 19 u.
11 u.
lole - H. Gerardus Majella. zat.
zond. 8 en 10 u.
II - H. Gregorius de Grote. zat.
I zond. 11 u.
[ippine O. L. Vr. Hemelvaart.
117 u. zond. 9.30 u.
Ivan Gent - Maria Hemelvaart.
]19 u. zond. 9 en 11 u.
Istraat - H. Pastoor van Ars
i. 10 u.
rieuzen - H. Willibrordus(Trini-
fkerk). zat. 19 u. zond. 9.15 en
1 u. Verrezen Christus maand.
zat. 19 u. zond. 9.30 en 11 uur
k - H. Kruiskerk, zond. 10.30 u
Idorpe - H Maria Hemelvaart.
117 u. zond. 9.45 u.
ERISTENKERKEN
Itkapelle - zat. 19 u. Dishoek/
Videkerke zond. 10 u. Zoutelan-
[westkapelle. Domburg, Vrou-
npolder - zat. 19 u. en zond. 10 u:
Iht; 19.00 uur, ds. C. Hoogen-
Tn. (Opstandingskerk) 9.00 uur,
Iw. Barendrecht; 17.30 uur, ds. A
telaar. j
|TERLANDKERKJE: 11.00 uur,
M. Hooijmeijer.
ENDIJKE: 9.30 uur, ds. W.A.O
feuwse. I
\MSLAG: 10.30 uur, ds. H. van
feerg (H.A.)
1DZANDE: 9.30 uur, ds. M
pij mei j er.
reformeerde kerkdien-
lel: 10 u. ds. A. Lunshof, 15 u. ds
RVoet.
lek: 10 en 15 u. Dhr. D. de Best.
fneuzen. fl
rneuzen (Opstandingskerk) y
Vv/Geref.): ds. Barendrecht
k>- u. ds. W. van Meeuwen, u
A. Lunshof. (Goede Herde
Jk): 10.30 u ds. Barendrecni
ïote Kerk): 10 u. ds. E. Rietveld.
|mslag: 10 u. ds. M. Voet, 15 u.
Lunshof.
Jdenburg: 10.45 u. Dhr. R K
■boom, Heverlee (B). 1
Iskens: 9.30 u. Vredesdienst. g*
Ti. Vrij. Evang. 17 u. Mevr.
Liman, Biervliet.
Itburg: 9.30 u. Dhr. R- Roozen
lm, Heverlee. p ksy
loondijke: 9.30 u. ds. J-
GEREF°r*
L. v.d.
KEI#
eerde kerk
amslag: 10 en 15 u. ds.
jij-
[REFORMEERDE
BIJGEMAAKT)
|el: 10 en 15 u. ds. J. Verkade.
ek: 10 en 15 u. ds. H.v.d Ber&
jrneuzen: 9 u. leesdienst, 1°
v.d. Laan.
amslag10.30 u. ds. J. Verkade. j
|GER DES HE1LS
Vneuzen: 10 u. Heiligingssa"le u
Bnsten, 18.30 u Bidstond-
■rlossingssamenkomst.
De volgende schieting is dinsdag
lember. 3 \e-
EZANDE - Jubileumschietins. A
1 vierden hun schuttersjubil 35
Jtmeester 55 jaar, P. Rentm<ee n,
T Doene 25 jaar. staande w p
ters: Wip 1eerste hoge eeC|e
f en Jvokc'
|chutters: Wip 1: eerste hoge twee(je
.merman, Vrije Schutters. ria;
a vogel: M Allemekinders,
timerman,
Ie vogel: M. «.nemen.»»»—-
pte zij vogel- P Rentmeester,
pie zijvugei tr neiiu»»"-- VlCi°
ll; tweede zij vogel: P Repken chte,
J derde zij vogel: C. van de
■s Nostra; vierde zij vogel: r ^0ge
■1, Vrije Schutters Wip 2: ggers.
Bel en tweede zij vogel: M- va p Tirn-
■rdenburg, tweede hoge vo®e' eei W
jman; eerste erv derde zyv ,0
we--, p
Idens. Willem Teil; vierde F
Icq. Soranus; grootste aant
J^ns, Spes Nostra. staande
■INKENSZAND - Soranus. ,eJonge.
m. 32 schutters hoge vog®1:Uftntme€ser-
Tanus; eerste zij vogel" P- - £e Jon*
mem Teil; tweede zijvógel- Voet.
IaDLM; grootste aantal 101-
Door Paul de Schipper
H Daar in de groeve aan het
H Kerkepad in Nieuw-Namen
H zie je Zeeuwsch-Vlaanderen
M ontstaan, laag na laag. Twee
miljoen jaar in een oogop-
M slag. De pleistocene groeve
van Nieuw-Namen is sinds
1| deze zomer officieel openge-
steld voor het publiek. Daar-
'M mee kreeg Nederland zijn
H eerste beschermd geolo-
H gisch monument.
Een simpele kluitenkijker is er
5= ziende blind, maar aan de hand van
gids Richard Bleijenberg gaat een
wereld voor je open. Een wereld van
s= dinosaurussen en holbewoners, de
wereld van de homo erectus die hier
z'n speer zwaaide en het vuur uit de
stenen sloeg.
=E De groeve ligt op de Kauterheuvel.
Kauter is een oud Vlaams woord voor
hoogte. Is de heuvel nu een bede-
5= vaartsoord voor studenten geologie.
bijna duizend jaar geleden stond er
een kapel. Boetvaardige Gentenaars
en Bruggelingen deden er hun peni-
tentie. Het gebied van Nieuw-Namen
ES heette toen Hulsterloo. Vast staat dat
E= zich op deze hooge plaats monniken
hadden gevestigd. Vanaf de heuvel
begonnen ze met dijkenaanleg en in-
S polderingen. Bij dat werk gebruikten
ze het lemige prehistorische zand van
de Kauter.
In de Tachtigjarige Oorlog bouw-
den de Spanjaarden er een fort. Be-
jaarde inwoners van Nieuw-Namen
kunnen nog vertellen hoe ze vroeger
met 'kaleboussen' speelden, de ka-
nonskogels van het geschut van de
hertog van Parma. Ze kwamen te-
voorschijn bij het afgraven van de
Kauter.
„Het is het oudste plekje van Zee-
land, daar durf ik m'n vingers voor in
S het vuur te steken. Voor de weten-
S schappers is het vooral van belang
omdat dit de enige plaats in Neder-
land is waar zee-afzettingen van
meer dan twee miljoen jaar oud ge-
woon aan de oppervlakte liggen".
Richard Bleijenberg daalt af in de
groeve die met haar beschermde sta-
tus ook voorzien is van een keurige
S afrastering en trapjes. Hij wijst naar
S de kleurige lagen grond. „Hier dat
S roestbruine. Dat noemen ze rostzand,
S rood zand. Dat rode is eigenlijk ge-
S woon roest, ijzerhoudend zand dat
jS door vocht geoxideerd is". Hij vertelt
S hoe er honderden jaren lang zand
weggehaald is uit de Kauter.
Bleijenberg: „Niet alleen door de
monniken. Na 1900 was het een hele
industrie. Met paard en wagen ging
het naar boerderijen voor verharding
IB en naar Kieldracht: een kwartje voor
B een karrevracht. Je zou het beeld van
B Nieuw-Namen van weleer het best
B kunnen vergelijken met een hoop
wroetende mollen. Vandaar ook dat
B de inwoners nog steeds Kautermollen
worden genoemd".
Er zijn aardige anecdotes uit die
B tijd zoals die van zandvoerder Jules
B he Koning. De man vloekte zo hard
B te8en z'n paarden dat de pastoor van
B Nieuw-Namen hem regelmatig tot
bedaren moest brengen. Tot leedwe-
B zen van de pastoor verzetten de die-
B ren na een beschaafd Vlaamse aan-
B maning geen stap. Waarop Jules weer
B aan het vloeken sloeg en de pastoor
Het zwijgen
van Nieuw- Namen
In de groeve van Nieuw-Namen geeft Zeeuwsch-Vlaanderen zijn ontstaansgeschiedenis prijs.
zijns weegs ging. Diezelfde parochie
herder maakte trouwens een goede
zaak met z'n collega in het nabije Bel
gische Kieldracht. Op het kerkhof
van Kieldrecht lagen de graven in de
natte klei. De pastoor van Nieuw-Na
men die hoog en droog op de Kauter
woonde liet prompt een deel van z'n
eigen kerkhof, naast de huidige groe
ve, afgraven. Dit om graftechnische
situatie bij z'n collega te verbeteren.
In die dagen woonden de inwoners
van Nieuw-Namen bijna letterlijk als
mollen in de grond. En waarom ook
niet. De heuvel ligt zes meter boven
NAP en is daarmee nu nog steeds de
hoogste plek in Zeeuwsch-Vlaande
ren en een van de oudst bekende be-
woningskernen. De 'woningbouw'
ging er als volgt: eerst een flink vier
kant gat uitgraven, een paar lage
Het volk dat opgroeide op het pre
historische zand van de Kauter heeft
z'n bijnaam 'mollen' altijd eer aange
daan. Andermaal Bleijenberg: „Zie je
de baggerschepen op de Westerschel-
de, dan kun je er zeker van zijn dat er
Kautermollen aan boord zitten. Je
kunt geen land in de wereld vinden of
ze heben er gewerkt in het baggerbe
drijf, maar ook in de goudmijnen:
Congo, China, Zuid-Afrika, overal
wordt op z'n kauters geklapt".
Boven de dikke laag geperste roest
bruine grond kun je in Nieuw-Namen
strepen zand zien zitten. Ontstaan
door het eeuwigdurende ritme van eb
en vloed. Dat betekent wel dat zelfs
op deze hoogte ooit water heeft ge
staan. Bleijenberg, die op z'n pantof
fels door de groeve sloft, laat haast
eerbiedig, z'n vinger langs de randen
gaan: „Het water is hier geweest,
maar dat was in een tijd dat er op
heel de wereld nog niemand rondliep.
Kijk hier die gaten...wormgangen.
Hier kropen al wormen, toen wij nog
niet eens rechtop stonden". Hij krabt
een stukje schelp uit het zand. Het is
een broos fossiel, dat verdacht veel
lijkt op het embleem van een van de
grote olie-multinationals. De gids van
Nieuw-Namen: „Dat is het Shell-em-
bleem. Dat kenden ze 2 miljoen jaar
geleden ook al, nu komt die schelp
hier niet meer voor".
Op een vlak stuk zakt hij door de
knieeii en wijst naar scheuren in de
harde rode grond: „Dat zijn krimp-
scheuren. Dat duidt op grote tempe
ratuurverschillen. Dat kan van een
aardbeving geweest zijn, maar mis
schien ook door druk van ijs. Geolo
gen en zelfs een oud-hoogleraar heb
ben het bekeken maar ze weten niet
wat het is".
De groeve van Nieww-Namen op een foto uit 1930 (reproduktie).
muren erom heen en vervolgens een
rieten dak erop. De vloer werd aange
stampt met natte klei. Niet meer cjan
armzalige hutten dus, Het verblijf
moet er bar ongezond zijn geweest. In
droge periodes joeg de wind het zand
door alle kieren en gaten. Bleijenberg
weet nog hoe het soms centimeters
hoog tegen de drempel lag. „Dat was
een plaag. De mensen kregen er rode
ogen van, zandogen, net als in de
woestijn", vertelt hij.
De eerste die de geologische waar
de van de Kauter van Nieuw-Namen
ontdekte was de huisarts A. W^lra-
ven uit Hoek. In 1857 wees hij het Ko
ninklijk Zeeuws Genootschap op de
merkwaardige grondstructuur in het
centrum van het dorp. In 1911 bezocht
de geoloog dr. P. Tesch de groeve. Hij
vond er een stenen pijlpunt daterend
van 2000 jaar voor Chr, de tijd dat in
Israël de aartsvaders rondtrokken en
Babyion tot bloei kwam. En
Zeeuwsch-Vlaanderen kende toen
nog geen schuttersgilden.
De eigenlijke pionier van de pleis
tocene groeve is de toenmalige hoofd
onderwijzer van Nieuw-Namen Cy-
riel van der Heyden. Dagelijks sloeg
hij de 'wilde' afgravingen gade. Het
merkwaardig grondprofiel van de
Kauter trok al voor 1930 z'n aandacht.
Nieuw-Namen is het dorp van de
'Kautermollen', de gravers op de
heuvel. Historie en prehistorie
van dit stukje Oost-Zeeuwsch-
Vlaanderen werkt zelfs door in
het plaatselijke carnavalslied.
Het verwijst naar garnalenvis-
sers, het zandgelaag, het rost
zand en de keet waar de bevol
king van het dorp lief en leed
deelde.
Een van de coupletten luidt als
volgt:
We zimme ammel grüüt gebrocht
mi gjernot en mi krekels
we spilden in ut zandgeloag
en zwomme in de kwjaa
ons floere broek hing vol rost
zand
da kost os nikske geve
der woare stammenees genoeg
glus dust emme nie gat
't is vriet, 't is vriet,
...we weunden in de kiët
Van der Heyden is nu 85 en hij woont
in Aardenburg.
„Ik interesseerde me voor geologie
en ging er vaak kijken. De mensen
vonden dat maar raar en ook de ge
meente begreep het niet. Wat doet die
bovenmeester daar in het zandgelaag.
'Da's slechte grond' zeiden ze, 'd'r
groeien zelfs geen aardappels op'. Ik
wilde die oorspronkelijke put bewa
ren voor de wetenschap, maar ze heb
ben er later een vuilnishoop van ge
maakt. Ze gooiden er rommel en vis-
koppen in"
Van der Heyden bracht z'n enthou
siasme voor de groeve over op z'n
kinderen. Bleijenberg was er een van.
Met aardrijkskundeles trok hij naar
de Kauter. Langzamerhand wist
iedere dorpeling dat de 'bovenmees
ter' vondsten van de Kauter verza
melde. Schelpen, vuurstenen en zelfs
een walvisrib heeft hij in z'n collectie.
Van der Heyden: „Met die rib is een
professor precies een hele dag bezig
geweest".
De pleistocene groeve van Nieuw-
Namen...een simpel gat in de grond-
of een begin van het Zeeuwsvlaamse
land? Het zand zwijgt maar de ge
kleurde lagen vertellen het verhaal
van Darwin, het theologisch nog
steeds omstreden verhaal van de evo
lutie.
Richard Bleijenberg, de gids, loodst
er de bezoekers met toewijding over
de duistere paden van de prehistorie.
Hij demonstreert graag en vuursteen,
ketsend tot er een schroeilucht op
stijgt. Of hij vertelt over het volk van
Nieuw-Namen, de vissers en de boe
ren die er Teefden in hutten en holen
op een eilandje. Op een paar vragen
weet hij nog geen antwoord. Hoe ko
men die scheuren er in de aarde en...
wie verloor er, dwalend door de dras
sige delta, 2000 jaar geleden een pijl
punt in Nieuw-Namen?
