Eindspel van Beckei
actueel na 25 jaar
Het voordeel \an\an Lanschot
9,65 Procent BerCent
ONTDEK DE
o f Lossne
uit het
Gebied
m: weinig
ide levens
te kunst'
T4 IggNSDAG 14 SEPTEMBER 1983
Licht
In memoriam
IChin a Foeng
Tolman
Paradox
ARCA THEATER IN BREDA
Ingmar Bergman
verfilmt
Hoffmanns
vertellingen99
iucky Luke: De Daltons In De Blizzard -
Suske en Wiske: De Gouden Ganzeveer-
T3 PAGINA GIDS 2
ïationaal erkende figuren
ls Kossmann - toch ook
ichtpunten geconstateerd,
bver die stand van zaken
;eeft dit boek boeiende in-
iormatie.
Zou dit schepsel,/ subtiel
dansend in het stille licht,/
de bode zijn van koudge-
worden normen,/ tere mys
teries, die je voelt,/ als je ziet
hoe haar bestaan/ opgaat in
de vroege golf/ van de wind,
die trekt/ van nu naar nooit
meer"..
Louis H. Daal heeft zijn
hele leven gewijd aan de
emancipatie en consolidatie
van het Papiamentoe. Ik
versta van deze taal te wei
nig om daarover een oordeel
te hebben. Als ik beide tek
sten naast elkaar zie, krijg
ik de indruk dat Clyde Roël
mede uit de taal gedacht
heeft, of beter vanuit de cul
tuur waarvan het Papia
mentoe de uitdrukkings
vorm is. „Entakansa di tantu
baliamentu,/ di tantu tikis-
miki i areglo/ girando rónt
di globo, hardi bai/ moen-
tras ku den restui universo/
tin tantisrho kos para ta
warda/ su man ku lo binpo-
ne Orden Dat zegt hij
over God: „Zou hij niet
moe zijn van het dansen,/
het steeds weer passen en
meten,/ draaiend om die
aardbol heen,/ intussen zo
veel werk ligt te wachten/ in
de rest van het universum,/
dat vraagt om een hand die
ordent
naar Harrisburg). Daarbij
komt - en niet in dit ver
haal alleen - dat Simhoffer
nog steeds zit af te rekenen j
met een rooms verleden-
Dat schaadt de zuiverheid,
zoals die in De dood van
een indiaan te proeven
was.
„Het schilderij" is het
verhaal van een dictator in
een revolutionair land; de
innerlijke strijd in de msn
zelf ^n de tegenstrijdighe'
tussen de vechtende partij
en. Mij overtuigt dit ver-
hahl niet, omdat de een
wel indringende elemente
onvoldoende naar de diep
te zijn uitgewerkt. Veel dl
recter is dan bijvoorbee
„Doorgedraaid", waan
tante Roos - opgegeven w*
rug uit het ziekenhuis
van vrienden in de buu
een stuk in d'r kraag kn]S
om alleen naar huis
kunnen.
Ja, Kees SimhoÖ^
schrijft vaak over ,>het
ven en is dan op zijn be^
In deze bundel kom je b
niet altijd, maar wel he
vaak, zó tegen. Het
geen „indianen-verhale
om deze discrimineren
titel te gebruiken. *v
beelden uit een anoff'
westerse cultuur. En
zijn niet opwekkend.
•Mirja Hiemstra-Bros, textiel-
,!lipfs. en Frans de Lint, bronss-
Xturen. In Galeriedee, Elft-
wee 2, Raamsdonksveer. Open
maandag tot en met vrijdag 9-17
1 Jur zaterdag en zondag 12-15
j,ur'( tot en met 30 oktober.)
De textielreliëfs van Mirjam
Hiemstra-Bros vragen om
een omgeving waar licht een
belangrijke factor is. De re-
j liefs ontlenen hun uitdruk
kingskracht bijna uitslui
tend aan de verschillende
soorten lichtinval gedurende
de dag. Het zijn witte, door-
gestikte, en opgevulde ob
jecten, met een stevige re-
liefwerking. De vormen zijn
abstract. Sommige lijken
een puur decoratief lijnen
spel. Ze zijn meestal met
i rechte en gebogen stiksellij-
nen fraai van opbouw en
I vlakverdeling. Daar waar
het materiaal wat meer
wordt dan uitsluitend een
middel om reliëfs mee te
vormen, wint het werk aan
waarde.
Er is een serie van drie
waarbij Hiemstra gewerkt
I heeft met vormcontrasten
van doorgestikte vlakken,
met in elkaar gedraaide
morsjes van katoen. De
spanning die hierdoor bin-
I nen het vlak ontstaat, is ver
rassend groot in vergelij
king met de andere, toch wat
brave licht-donker effecten
die uiteindelijk ieder reliëf
veroorzaakt.
De bronzen van Frans
Lint vertonen in technisch
opzicht een grote verschei
denheid. Zijn onderwerpen
niet, het zijn of vrouwen of
dieren. In deze serie zijn ge
sloten en open vormen te
vinden waarbij de vorm uit
gangspunt is geweest, maar
ook zijn er objecten die zo
emotioneel geladen zijn dat
daarbij de vorm als zelf
standig element veel minder
een rol speelt. Bollen, die ex
tra plasticiteit krijgen door
I het er overheen gemodel-
1 leerde vrouwenlichaam, en
grote ringen, gevormd door
l een vrouwenlichaam, blij -
JSen cirkelvormen in de eer-
I jte plaats. Een bed, waarop
1 zeer theadraal een vrouw is
gedrapeerd met overigens
niet erg fraaie benen, heeft
een totaal andere zeggings-
I kracht. De confrontatie met
I deze twee verschillende in-
I valshoeken schept wat ver-
1 warring. Gaat het bij De
I Lint om de vorm of de in-
I houd? In het eerste geval
I drukt hij zich bepaald
I krachtiger uit dan in het
tweede.
Lia Roose
1 Werken van Jules China a
I Foeng. Galerie De Teiloor, St.
1 Annastraat 27, Alkmaar. Open:
I maandag tot en met vrijdag 10-
J 17.30 uur, zaterdag 10-17 uur;
I dinsdag gesloten (tot en met 8
I oktober).
I In de zestiger jaren woonde
I Jules Chin a Foeng in
I Noord-Brabant. Hij studeert
I aan de academie in Tilburg
I en werkte hier als beeldend
I kunstenaar. Op 28 juli 1.1.
1 stierf hij op 39-jarige leef-
I tijd in Paramaribo, waar hij
I onder meer directeur was
I fan de mede door hem opge-
I achtte, kunstacademie. De
1 schilder, beeldhouwer, gra-
I ficus, keramist, dichter,
ambtenaar, vakbondsleider
|en dichter Jules Chin a
I Foeng werd door tv-regis-
Iseur Manus van de Kamp,
te
Schilderij gemaakt door Jules Chin a Foeng (te zien
bij De Te Hoor).
bij de opening van deze ex
positie, genoemd „een be
minnelijke vechtersbaas
met een onuitputtelijke ge
meenschapszin".
Zij vrienden, Lies en
Henk Potters, uit Oister-
wijk, hebben deze expositie
ingericht. Op het moment
van zijn plotselinge dood
was er een tentoonstelling
bij ESTEC (European Space
Researche and Technology
Centre) in Noordwij k. Er is
slechts een deel van zijn
kunnen te zien: knap ge
schilderde doeken, die getui
gen van zijn ambachtelijk
vermogen. Het fotografisch
realisme dat hij daarbij
hanteert om bijvoorbeeld
vruchten uit zijn land te
combineren met de opruk
kende plastic-cultuur, voe
den het culturele bewust
zijn.
Op zijn werktafel thuis
bleven twee ontwerpen ach
ter voor nieuwe Surinaamse
bankbiljetten, met de beelte
nis van Anton de Kom (op--
dracht)zijn ontwerpen voor
het nationaal revolutiemo
nument (1980) werden be
kroond, maar hij maakte
bijvoorbeeld ook tekeningen
voor eigen kinderboeken, die
het ministerie aldaar is be
gonnen uit te geven. Het ko
mend jaar verschijnt er nog
een boek van zijn hand over
Surinaamse kunstenaars en
eerder schreef hij een teken
methode.
Jules Chin a Foeng was
een veelzijdig man, die als
socialistisch kunstenaar
vocht voor de kunstenaar
(hij richtte de bond voor
beeldende werkers op), voor
de kunst (hij was vakman en
docent) en voor zijn land, dat
mede door zijn invloed nu
over een goed potentieel ar-
tisten beschikt. In De Ware
Tijd noemde Carla Tuinfort
hem „een positieve activist
als kunstenaar", die een gro
te bijdrage leverde aan de
interne strijd in Suriname
bij het ontdekken van de
eigen waarden. De milde
hardheid van de schilderijen
op deze tentoonstelling laten
daarvan wel iets voelen.
Henk Egbers
Hier moeten dan invloe
den van onder andere Nietz
sche, Artaud, Strauss en
Mahler, maar ook Kandins-
ky en de Griekse tragedie
worden genoemd, alsook de
christelijke liturgie, waar
van vooral het misoffer
Nitsch zeer interesseert. Ge
dachten, meningen en filo
sofieën van deze personen
en zaken probeert Nitsch te
integreren tot een totaal
theater: een Gesamtkunst-
werk waar de grens tussen
leven en kunst niet of nau
welijks meer te trekken is.
In die zin is de expositie in
het Van Abbemuseum dan
ook een mislukking. De ka
zuifels, de schilderijen en
wat er verder nog hangt of
staat: het zijn slechts regi
stratiemiddelen. Hoe in
drukwekkend ook, deze za
ken zijn niet in staat datge
ne te bewerkstelligen wat
Nitsch nu juist voor ogen
heeft. Daartoe ontbreekt
zeer nadrukkelijk de laatste,
bepalende handeling. Men
kan zich overigens terecht
de vraag stellen of Nitsch
ooit dat doel kan bereiken.
Deze ontzaglijke paradox
maakt deze presentatie dan
toch nog de moeite waard.
Rob Schoonen
Hermann Nitsch, overzichts
tentoonstelling. Van Abbemu
seum, Bilderdijklaan 10, Eind-
te keur
tentoonstellingen
EINDREDAKTIE HENK EGBERS
hoven. Open: dinsdag tot en met
zaterdag van 10-17, zondag van
13-17 uur. Tot 10 oktober).
Drie jaar geleden toonde het
Van Abbemuseum een over
zicht van het werk van de
Oostenrijkse kunstenaar
Arnuld Rainer. Voor medio
'84 staat een tentoonstelling
van Günther Brus op het
programma. Momenteel zijn
objecten te zien van Herman
Nitsch. Samen met Brus,
Rainer (en overigens ook
Otto Mühl en Rudolf
Schwarzkogler) vormt
Nitsch een vertegenwoordi
ging van de actuele kunst in
Oostenrijk. Met de anderen
heeft hij de wijze van ver
beelding, namelijk de zoge
heten Aktionen of happe
nings, gemeen.
Het geheel van tentoonge
stelde objecten als rollen
verband, kazuifels, bebloede
draagbaren en misgewaden,
suikerklontjes, bidprenten,
devotionalia en potten met
pigmenten vormen, samen
met de schilderijen en de fo
to's van acties, een hoogst
opmerkelijke omgeving. Een
rondgang langs dit alles -
tien zalen lang - houdt het
midden tussen een bezoek
aan een halfwas slachter,
een alchemist en een confuse
theoloog. Lezen over Nitsch,
of de teksten van hem bestu
deren, is eveneens een ver
warrende bezigheid. Duide
lijk wordt desalniettemin
dat de nu in Prinzendorf
(Oostenrijk) woonachtige en
werkzame Hermann Nitsch
kunst ziet als een propagan
da voor l)et leven: het „zijn".
Beelden van Marjan Nijland,
schilderijen van Joop Rooijers
en etsen van Ronald Tolman.
Galerie Kokon, Stationsstraat
38-40 in Tilburg. Geopend: dins
dag tot en met zaterdag 12-17
uur. Tot 26 september.
Hoewel de etsen van Ronald
Tolman officieel niet tot de
ze tentoonstelling horen, zijn
zij ondanks hun geringe
aantal wel het interessant
ste, dat er momenteel in deze
galerie te zien is. Tegen een
bijna lege, intrigerende ach
tergrond bewegen zich groe
pen figuren - vooral ook
dansende vrouwenparen -
die een geheimzinnig ver
haal vertellen.
Gelijktijdig hebben de
bruinachtige bladen een ho
ge mate van abstractie,
want de figuren worden
slechts met enkele minimale
lijnen aangeduid, die in hun
beweeglijke totaliteit even
zeer op de schoonheid van
het lijnenspel als op een in
houdelijke mededeling ge
richt zijn. Strijd en onder
linge verbondenheid lijken
de belangrijkste thema's
zonder dat het er eng pro
grammatisch uitziet.
De zwarte bronzen beel
den van Marjan Nijland zijn
het sterkst waar ze het
meest geabstraheerd zijn en
zowel menselijk naakt ais
elementen als water en wol
ken weten te verbeelden. Er
staan enkele mooie „omhel
zingen" van afgeplatte lij
ven, waarin een bepaalde
symmetrie uit de natuur
wordt gebruikt voor zuivere,
ruimtelijke verhoudingen.
De romantische, figura
tieve schilderijen van Joop
Rooijers in teer turquoise en
roze stammen uit een
droomwereld, die enigszins
wazig op een afstand wordt
bekeken. Vaak zijn het
doorkijkjes vanuit een ge
schilderde schilderijlijst op
landschappen. Soms is er in
plaats van een lijst een guir
lande van uitwaaierende
bloemen en is een vrouw of
een kind zowel het onder
werp als de figuur wiens
droomwereld wordt ver
beeld. Het lijkt een beetje op
de wereld van Rie Cramer,
maar dan meer in het sur
reële. Mooi werk voor de
liefhebber.
Marjan Mes
Van onze kunstredactie
BREDA - Het Area Thea
ter uit Gent geeft op dinsdag
20 september in de Bredase
Stadsschouwburg Concordia
een voorstelling van „Eind
spel" van Samuel Beckett,
het absurdistische toneel
spel over het uitzichtloze
menselijk bestaan, dat in
1957 groot opzien baarde.
Beckett, auteur ook van
het niet minder befaamde
„Wachten op Godot", schreef
zijn vernieuwende theater
stukken, waarin de ruimte
van het toneel even belang
rijk was als de dialoog, in
een tijd, dat zowel de angst
voor de atoombom als het
toenemende ongeloof het
voelen en denken beheerste.
Overtuigend
God bestond niet meer en
de mens was aan zichzelf en
zijn dierlijke natuur overge
leverd. Beckett vond daar
voor een aangrijpende vorm,
die op dit moment veel van
zijn actualiteit heeft verlo
ren, maar in de regie van
Walter Tillemans sober en
overtuigend opnieuw wordt
opgeroepen. Jarenlang is
„Fin de Partie" onderwerp
van bewondering en vergui
zing geweest. Het feit, dat
twee personages zich voort
durend in vuilnisbakken op
het toneel bevonden, was
aanleiding voor grapperij.
Het Lurelei-cabaret maakte
er indertijd een kostelijke
satire op met Leen Jonge-
waard in een vuilnisbak.
Ruimte
„Eindspel" speelt op het
einde der tijden in een ruim
te tussen land en zee. In die
ruimte wachten Hamm en
Clov op het einde, terwijl de
ouders van Hamm, zijn
V
mt.
Julien Schoenaerts (links) en Jo de Meyere in „Eindspel" van Beckett door het Area
Theater uit Gent. Op 20 september in Breda.
FOTO ARCA
„vervloekte verwekkers", in
vuilnisvaten wonen. Hamm
is de dominerende meester
en Clov ongewild zijn die
naar, die hem eigenlijk wil
verlaten. Als hij inderdaad
vertrekt, zal Hamm, die
blind is en verlamd in een
rolstoel zit, sterven. Maar
Clov zal ook sterven, want
Hamm is de enige, die over
voedsel beschikt.
Het stuk vertelt geen ge
beurtenis met een begin en
een einde, noch tekent het
echte personages. Het is
meer een tekening van men
selijk basisgedrag als hem
alles is afgenomen en alleen
nog wanhoop rest. Maar het
is behalve tragisch ook
uiterst humoristisch. Julien
Schoenaerts, groots acteur,
speelt de rol van Hamm met
zijn sadistische trekjes, Jo
de Meyere is Clov. Hamm's
ouders in hun vuilnisvaten
worden gespeeld door Tha
lia de Leeuw en Mark Ver-
straete.
VENETIE (AFP) - De Zweedse
cineast Ingmar Bergman gaat
binnenkort een film maken
naar de opera „Hoffmanns
vertellingen" van Jacques Of
fenbach. Naar de maatschap
pij Gaumont in Venetië be
kendmaakte, heeft Bergman
dit met directeur Daniel Tos-
can du Plantier afgesproken.
De Zweedse regisseur was
naar de Mostra van Venetië
gekomen voor de vertoning
van de integrale versie van
zijn film Fanny en Alexan
der'. Volgens de directeur van
Gaumont heeft Bergman zelf
de opera uitgezocht, die enkele
maanden na de dood van de
componist Jacques Offenbach
(1819-1880) in Parijs in premie
re ging.
De hoofdrol zal ongetwijfeld
worden vertolkt door de 42-j a-
rige Spanjaard Placido Do
mingo. Het is nog niet bekend
welk orkest en welke dirigent
zullen worden uitgekozen. Het
is wel waarschijnlijk dat het
(een Frans orkest zal zijn. De
opnamen zullen binnen twee
jaar in Muenchen of Stock
holm plaats vinden.
ADVERTENTIE!
Spaardeposito's 5 jaar vast
(eff. rendement 9,38%)
9%
Spaardeposito's 10 jaar vast 9,25%
(eff. rendement 9,65%)
Maandelijkse rente. Minimum-inleg
f10.000,-.
U maakt een bedrag van f 10.000,- of
hoger over op onze bankgiro
22.51.75.002 of postgiro 1117570, met
vermelding van de door u gewenste
looptijd en het kantoor van uw keuze.
F van Lanschot Bankiers. Sinds 1737.
Hoge Steenweg 29,
5211JN 's-Hertogenbosch. Viditel 711.
Voor alle informatie kunt u bellen
073-15 34 61 of een van onderstaande
telefoonnummers.
Amsterdam (020-64 3011), Breda (076-22 58 44), Den Haae (070-46 92 07), Eindhoven (040-44 77 25),
's-Hertogenbosch (073-15 34 61), Hilversum (035-4 86 41), Niimegen (080-22 64 55), Roosendaal (01650-4 09 70]
Rotterdam (010-33 25 44). Sittard (04490-2 26 00). Tilburg (013-3515 55), Utrecht (030-33 25 35)
Vyght (073-5616 62), Waalwiik (04160-3 58 25), Zaanstad (075-214211). Zwolle (038-22 46 44).
Wijzigingen voorbehouden.
X*.
'SqUIj UIBEJ 'OU!
-ep jBBq 'atptjjB do snau 'jajs uba ;und 'aqa
-TjjB do Suoi 'uapptui uaua^s 'auiBp ;aoA 'set
uba Sujjtrqs 'sqqoaj amtoui 'siqoaa q .ia;}aq
