Oppositie tegen Pakistaanse
president hervindt kracht
Poolse leiding
pleegde
woordbreuk met
sociaal akkoord
Aquino was symbool van
oppositie tegen Marcos
Zeven i
Britten
lijden 1
oe
Milj
Israel en Afrika
hervinden elkaar
1NTERNAT1
OPHELDER
Betoging
in Gdansk
RAPPORT J\
DINSDAG 23 AUGUSTUS 1983
TEM
ACHTERGROND
T11 PAGINA 4
Hoelang zal legertop Zia nog dulden?
Oud-burgemeester Gdansk:
Rivaliteit met president kostte hem zijn leven
President Liberia bezoekt joodse staat
Sympathie
DINSDAG 23 AUGUST
armoede in engei
IK V-lid in Moskou
na ondervraging
neer vrijgelaten
Van onze
redactie buitenland
ISLAMABAD - De
campagne van 'ongeh
oorzaamheid' die
Zuid-Pakistan al een
week schokt, markeert
het spectaculaire her
leven van een opposi
tie die al zes jaar door
de afgekondigde
noodstoestand is ge
muilkorfd. Maar zij
heeft nog niet vol
doende omvang be
reikt om op korte ter
mijn het militaire re
gime van generaal
Mohammad Zia ul-
Haq te bedreigen.
Na een oproep een week
geleden van acht oppositie
partijen, die alle sedert 1979
verboden zijn en die samen
gebundeld zijn in de „Bewe
ging voor het Herstel van de
Democratie" (MRD), zijn
tienduizenden mensen die de
krijgswet bruskeren, elke
dag de straat opgegaan om
de politici en militanten toe
te juichen die kwamen om
zich vrijwillig door de poli
tie te laten arresteren.
In de zuidelijke provincie
Sind, het bastion van de Pa
kistaanse volkspartij (PPP)
van de geëxecuteerde oud
premier Zulfikar Ali Bhutto,
die door generaal Zia in juli
1977 ten val werd gebracht,
heeft de campagne van bur
gerlij ke ongehoordzaamheid
vai de MRD een geweldda
dig kant opgegaan. De on
lusten hebben al zeker 20 do
den en tientallen gewonden
geëist. In de belangrijkste
steden van Sind stichtten de
betogers brand, plunderden
zij officiële gebouwen en
vielen zij banken aan, als
mede gevangenissen om hun
kameraden te bevrijden.
De tribunalen die krach
tens de krijgswet zijn inge
steld, hebben in de eerste
dagen van het verzet al een
twintigtal gearresteerden
tot gevangenisstraffen van
een jaar en voorbeeldige
straffen van tien tot 25
zweepslagen veroordeeld.
In de drie andere provin
cies van het land is de cam
pagne beperkt gebleven tot
aanhoudingen van leden
van de MRD die zich vrij
willig lieten arresteren on
der toej uichingen van steeds
nerveuzer wordende menig
ten.
De autoriteiten die in de
meeste steden bijeenkom
sten van meer dan vier per
sonen verboden hebben, ar
resteerden voortvarend op
posanten die niet zo voor
zichtig waren in de illegali
teit te gaan. Volgens de
voorzichtigste schattingen
zijn in nog geen week meer
dan 1.000 mensen gearres
teerd, onder wie vrijwel alle
leiders van de partijen die
de MRD vormden.
De aankondiging van ge
neraal Zia dat er algemene
verkiezingen zullen worden
gehouden en dat de noodtoe
stand in 1985 zal worden op
geheven, heeft niet veel in
druk gemaakt. Zij werd een
manoeuvre genoemd. Er
werd aan herinnerd dat de
generaal al twee keer is te
ruggekomen van een derge
lijke belofte. Men eist alge
mene verkiezingen zonder
de door Zia voorgestelde
wijzigingen in de grondwet
die de president grote be
voegdheden zouden geven.
Een ander punt van kritiek
is de niet aflatende ijver
waarmee de president zijn
land tot modelstaat van de
islam wil omvormen. Daar
mee raakt hij de wortel van
de Pakistaanse staat, die
sinds de onafhankelijkheid
in 1947 bedoeld was als
thuishonk voor de islamiti
sche bevolking van het oude
Britse keizerrij k India.
Maar die doelstelling heeft
tot nooit iets anders dan
bloedvergieten geleid, als ze
werd nagestreefd. Zia steunt
voor wat zijn islam-cam-
pagne betreft vooral op en
kele fanatieke groeperingen,
die slechts een kleine min
derheid van de Pakistani
vertegenwoordigen. Zijn re
bellie tegen Bhuto was ten
dele ook de rebellie tegen het
loslaten van de islamitische
roep. Diens 'staatssocialis
me' dreigde evenwel vooral
de bevoorrechte positie van
de top-militairen aan te tas
ten, hoewel Bhuto daar in
belangrijke mate op moest
steunen.
Generaal Zia heeft de rel
len in zijn land tot nu toe
nagenoeg steeds afgedaan
als rimpelingen van voorbij
gaande aard. Maar intussen
heeft hij wel diverse afspra
ken afgezegd. Die lakonieke
houding is vooral bedoeld
om de eigen sterkte te on
derstrepen. Alleen op die
manier hoopt hij zijn con
currenten (ook zijn mede ge
neraals) voor te blijven. In
het verleden is het al enkele
malen voorgekomen dat mi
litaire machthebbers op on
verwachte ogenblikken door
hun collega's gewipt wer
den. Mocht er binnen de mi
litaire top van Pakistan een
zelfde neiging bestaan te
genover Zia, dan kan hij
volgende week al overboord
gezet worden. Dan brengt
Zia een vriendschapsbezoek
aan de Turkse junta, die
voor hem het lichtende
voorbeeld zijn.
Van onze
redactie buitenland
WARSCHAU - Jerzy
Kolodziejski, die mee-
onderhandelde over de
Akkoorden van
Gdansk van 31 augus
tus 1980, heeft de Pool
se leiders uit de tijd
van Solidariteit ver
weten dat ze een dub
bel spel speelden met
het vakverbond van
Lech Walesa, door de
ze Akkoorden te teke
nen terwijl ze vastbe
sloten waren ze niet
uit te voeren. De ak
koorden kwamen deze
week drie jaar geleden
tot stand na langduri
ge stakingen en poli
tieke acties.
In een vraaggesprek met
Polityka, het wekelijks ver
schijnende orgaan van het
Centraal Comité van de
Po'olse Verenigde Arbei
derspartij, zegt Kolodziejski,
die in 1980 burgemeester van
Gdansk was en veel krediet
had bij de stakers, voor het
eerst dat „een deel van het
machtsapparaat er toen van
overtuigd was dat deze Ak
koorden niet in praktijk ge
bracht konden worden, zoals
dat in 1970 het geval was
met Edward Gierek".
Na de arbeidersonrust in
de Oostzeehavens in decem
ber 1970 ging Gierek, die
toen partijleider was maar
na de Akkoorden van
Gdansk het veld moest rui
men voor Stanislaw Kania,
zelf naar de scheepswerven
in Szczecin. Hij deed daar de
S 'akende havenarbeiders
Vakbondsleider Walesa en de plaatsvervangend pre
mier Jagielski controleren het lijstje met afspraken
dat eind augustus 1980 in de Akkoorden van Gdansk
uitmondde.
beloften die nooit zijn nage
komen.
Volgens Kolodziejski
„waren de autoriteiten, op
landelijk, regionaal of plaat
selijk niveau, politiek noch
psychisch bereid" de Ak
koorden van augustus 1980
te respecteren. „Talrijke
personen uit het machtsap
paraat waren niet alleen
- foto archief de stem
niet geïnteresseerd in de
tenuitvoerlegging van de
Akkoorden, maar waren er
eenvoudig tegen", aldus de
ex-burgemeester van
Gdansk.
Voor het eerst worden de
autoriteiten in deze kwestie
onder kritiek gesteld en
worden zij hiermee recht
streeks verantwoordelijk
gesteld voor de politieke en
economische crisis, die Polen
nog altijd in de greep heeft
en waarvan tot nu toe Soli
dariteit, het vakverbond dat
nu buiten de wet gesteld is,
als enige de schuld kreeg.
Kolodziejski meent dat de
Akkoorden van Gdansk „in
geen enkel opzicht een poli
tieke nederlaag betekenden"
voor de partij en de rege
ring, zoals veel functionaris
sen dachten. Maar de dub
belzinnigheid van de oude
leiding gecombineerd met de
soms 'onredelijke' verlan
gens van Solidariteit schie
pen een klimaat van „wan
trouwen" en droegen bij tot
de confrontatie-spiraal die
onvermijdelijk moest leiden
tot het uitroepen van de
staat van beleg. Met deze
laatste maatregel werd een
burgeroorlog voorkomen,
aldus de ex-burgemeester
van Gdansk.
Kolodziejski noemt drie
factoren die kunnen bijdra
gen tot het overwinnen van
de politieke en maatschap
pelijke crisis:
•De partij moet het vertrou
wen terugwinnen van de sa
menleving; Hiertoe is een
nauwgezette heroverweging
nodig van het functioneren
van het machtsapparaat;
•De patriottische beweging
voor nationale wederge
boorte (PRON) die door de
huidige leiders in Warschau
is opgericht moet een echte
spreekbuis worden van de
publieke opinie en 'het crea
tieve idee van de Akkoorden
van Gdansk' tot het hare
maken;
•De staatsondernemingen
moeten echt zelfbestuur
krijgen, hetgeen een veran
dering vereist van het sys
teem om bedrijfsfunctiona-
rissen te kiezen.
Van onze
redactie buitenland
MANILLA - De Filip
pijnse oppositieleider
Benigno Aquino, die
zondag op 50-jarige
leeftijd werd doodge
schoten toen hij na
drie jaar ballingschap
in zijn land terugkeer
de, leek voorbestemd
om eens president te
worden.
Aquino bleef ondanks ge
vangenisstraf en bedreigin
gen tegen zijn leven het dic
tatoriale bewind van Ferdi
nand Marcos bestrijden en
werd door velen gezien als
een alternatief voor de hui
dige president.
Na drie jaar zelfgekozen
ballingschap in de VS be
sloot hij naar de Filippijnen
terug te gaan om campagne
te voeren voor de parle
mentsverkiezingen van vol
gend jaar. Toen hij de plan
nen voor zijn terugkomst
eerder deze maand bekend
maakte, weigerden de Filip
pijnse autoriteiten hem een
paspoort en zeiden dat zijn
leven in gevaar zou komen.
Aquino, die deze waarschu
wingen als belachtelij k van
de hand wees, stelde zijn reis
toch twee weken uit, maar
was vastbesloten daarna
naar Manilla te gaan. Hij
wilde op niet-gewelddadige
wijze oppositie voeren tegen
Marcos. „Ik moet de presi
dent ervan overtuigen dat
hij mij moet helpen de de
mocratie terug te brengen in
ons land", zo zei hij
Aquino heeft voortdurend
campagne gevoerd voor her
stel van de democratische
wetten, die van kracht wa
ren voor de afkondiging van
de staat van beleg in 1972.
In brede kring werd aan
genomen dat Aquino de pre
sidentsverkiezingen van
1973 had gewonnen als Mar
cos het jaar daarvoor de
staat van beleg niet had af
gekondigd. Hij was een van
de eerste personen die onder
de noodtoestand werd ge
vangengezet en werd een
symbool van het verzet te
gen het straffe bewind van
Marcos. In 1977 werd hij tot
de doodstraf veroordeeld op
beschuldiging van het bera
men van een moord op een
dorpsleider.
Aquino heeft altijd ont
kend en gezegd dat de be
schuldiging vals was. Het
doodvonnis werd later ech
ter opgeschort. Een jaar
voor het opheffen van de
staat van beleg, in 1980,
kreeg hij toestemming naar
de VS te gaan voor een hart
operatie. Dit op voorwaarde
dat hij zou terugkomen om
zijn straf uit te zitten. Een
maal in de VS besloot hij te
blijven en zei hierover: „Een
verbond met de duivel is he
lemaal geen verbond".
Hij aanvaardde een stu
dieopdracht van de Harvard
universiteit en werkte als
onderzoeksmedewerker op
het technologisch instituut
van Massachusetts.
Gedurende zijn lange en
succesvolle politieke carriè
re werd Aquino de jongste
burgemeester, vice-gouver-
neur en senator in de ge
schiedenis van de Filippij
nen. Hij werd op 17-jarige
leeftijd al populair toen hij
in de jaren vijftig als oor
logscorrespondent van de
Manilla Times verslag deed
van de strijd in Korea. Hier
voor kreeg hij van de toen
malige president Elpidio
Quirino het Legioen van
Eer.
Hierna besloot hij de poli-
Zo lag gisteren de Filippijnse oppositieleider Aquino
opgebaard in zijn woning. Naast hem zijn bedroefde
moeder. - fotoap
tiek in te gaan en zo werd hij
de jongste burgemeester van
zijn woonplaats Conception
en vice-gouverneur van
Tarlac, de provincie in het
noordelijke deel van het
eiland Luzon. Op 34-jarige
leeftijd was hij de jongste
senator ooit gekozen.
Aquino werd vervolgens
secretaris-generaal van de
oude Liberale partij, dezelf
de partij waartoe Marcos
behoorde voor hij zich in het
begin van de jaren zestig
aansloot bij de Nationalisti
sche Partij.
Meningsverschillen tus
sen Marcos en Aquino kwa
men aan het daglicht tijdens
Marcos' eerste ambtsperiode
als president. Aquino lever
de kritiek op zowel de presi
dent als dienst vrouw, Imel-
da. In de jaren voor de staat
van beleg was hij de actief
ste politieke horzel in de pels
van de Filippijnse regering.
Marcos beschuldigde hem
ervan samen te zweren met
communistische militaire
leiders en het financieren en
steunen van revolutionairen
en radicalen in rellen en de
monstraties. Radicalere te
genstanders van het regime-
Marcos verweten Aquino
echter te gematigd en te
vriendelijk tegenover de VS
te zijn.
Na zijn arrestatie onder
de staat van beleg zat hij
ruim zeven jaar vast in een
militair kamp. Hier weiger
de hij het met de autoritei
ten op een akkoordje te gooi
en en zo zijn vrijheid te her
winnen. Hij bleef zijn kri
tiek aan het adres van Mar
cos spuien.
Kort voor zijn terugkeer
naar zijn land verklaarde
Aquino: „De enige moorde
naars voor wie ik bang ben
zijn de vuurpelotons van
Marcos. Ik ga terug terwijl
ik weet dat mijn leven kan
eindigen voor een vuurpelo
ton".
Van onze correspondent
Rob Simons
JERUZALEM - Israël
keert naar Afrika te
rug en Afrikaanse lei
ders vertonen zich
weer in het openbaar
in Israël. Dat is de po
litieke betekenis van
de komst van de presi
dent van Liberia Sa
muel Doe, die gisteren
voor een officieel be
zoek van vier dagen in
Israël wordt verwacht.
Het staatsbezoek van Doe
komt ruim een week nadat
Liberia het herstel van de
diplomatieke betrekkingen
met Israël aankondigde. De
33-jarige Doe zal op zijn
verzoek vandaag tijdens een
buitengewone zitting van de
Knesseth het Israëlische
parlement toespreken.
De voormalige sergeant
van het Liberiaanse leger is
in april 1980 via een bloedige
staatsgreep aan de macht
gekomen. De afgezette pre
sident William Tolbert werd
gedood, diens zoon werd
onthoofd en ministers en
topambtenaren werden te
rechtgesteld. Aan de voor
avond van zijn bezoek aan
Israël heeft Doe wegens „ne
gatieve berichtgeving" een
verschijningsverbod opge
legd aan het enige onafhan
kelijke dagblad van Liberia,
de 'Daily Observer'.
De Liberiaanse president
is niet de enige Afrikaanse
leider die Israël de laatste
tijd bezoekt, maar de ande
ren geven er de voorkeur
aan aan hun bezoek aan de
joodse staat geen ruchtbaar
heid te geven. Tijdens het
geheime bezoek van de Cen-
traalafrikaanse minister
van Financiën Silvester
Bengi aan Israël werd een
paar maanden geleden een
akkoord over de militaire en
agrarische samenwerking
tussen beide landen gete
kend. In het akkoord werd
ook een paragraaf over het
herstel van de diplomatieke
betrekkingen opgenomen.
De mate van hulpverle
ning aan Afrikaanse landen
is door Israël gekoppeld aan
de vooruitgang bij de offi
ciële betrekkingen. Als
streefdatum voor de be
kendmaking van het herstel
van de diplomatieke betrek
kingen van de Centraalafri-
kaanse Republiek worden in
Jeruzalem de komende twee
maanden genoemd.
Doe is het eerste Afri
kaanse staatshoofd afgezien
van de Egyptische president
Sadat die Israël bezoekt
sinds een dertigtal Afri
kaanse landen hun betrek
kingen met Israël ten tijde
van de Oktoberoorlog in 1973
verbraken. Die betrekkin
gen werden verbroken uit
solidariteit met de Arabi
sche landen en vooral met
Egypte dat lid is van de Or
ganisatie van Afrikaanse
Eenheid en als reactie op
Arabische beloften van fi
nanciële steun. Na intensie
ve Israëlische pogingen om
Afrikaanse regeringen ertoe
te bewegen de formele ban
den met Israël te herstellen,
is Liberia na Zaïre het twee
de land dat de diplomatieke
betrekkingen weer aan
knoopt.
President Mobutu van
Zaïre heeft zijn besluit ver
dedigd door er op te wijzen
dat de reden voor het ver
breken van de betrekkingen
is weggevallen doordat Is
raël zich in het kader van
het vredesakkoord met
Egypte uit de Sinaï-woestijn
'heeft teruggetrokken. Tij
dens het bezoek van Doe zal
de uitwisseling van ambas- i
sadeurs worden bekendge
maakt. Israël zal Liberia
verzoeken haar ambassade
in Jeruzalem te vestigen.
Israëlische diplomaten
verwachten dat Ivoorkust,
Togo, Gabon en de Centraal-
afrikaanse Republiek nog
voor het eind van dit jaar
eveneens het herstel van de
diplomatieke betrekkingen
met Israël zullen aankondi
gen. Minister van Buiten
landse Zaken Shamir heeft
vorige maand in Genève
president Houphouet Boigny
van Ivoorkust in het geheim
ontmoet. Naast Zaïre en Li
beria onderhoudt Israël ten
zuiden van de Sahara volle
dige diplomatieke betrek
kingen met Swaziland, Le
sotho, Malawi en Zuid-Afri
ka. In negen Afrikaanse
landen is Israël onofficieel
door eigen diplomaten ver
tegenwoordigd. In Nigeria,
Kenia en Ivoorkust zijn Is
raëlische ondernemingen
bijzonder actief. Economi
sche betrekkingen worden
door Israël in totaal met 22
Afrikaansen landen onder
houden. De Israëlische uit
voer naar die landen be
draagt meer dan 300 miljoen
gulden per jaar.
De Libische interventie in
Tsjaad beïnvloedt volgens
Israëlische diplomaten Afri
kaanse leiders eveneens ten
gunste van Israël. De Libi
sche expansie in Afrika
wordt door hen als een be
dreiging voor hun regimes
gezien. Israël heeft de mili
taire hulp aan Afrikaanse
landen sinds het begin van
de oorlog in Tsjaad vergroot.
De 2.500 militairen, die Zaï
re naar Tsjaad heeft ge
stuurd om de opmars van de
opstandelingen en Libische
troepen te stuiten, zouden
door Israëlische adviseurs
gevechtsklaar zijn gemaakt.
Naar verluidt hebben de Is
raëlische adviseurs de Zaï
rese troepen naar Tsjaad be
geleid.
Doe, die wordt vergezeld
door zes ministers en leden
van de revolutionaire raad,
wil behalve militaire en eco
nomische hulp Israëlische
bemiddeling vragen om de
Liberiaanse banden met de
VS te verbeteren.
In Afrika heeft de mening
post gevat dat om bij de VS
in het gevlei te komen het
geen kwaad kan de sympa
thie van de Amerikaans-
Joodse gemeenschap te ver
werven door toenadering tot
Israël te zoeken. Zaïre heeft
Israel's hulp ingeroepen om
bij het Amerikaanse Con
gres om verhoging van de
Amerikaanse ontwikke
lingsbijdragen aan te drin
gen. De Senaat en het Huis
van Afgevaardigden hebben
zich echter niet erg bereid
willig getoond wegens de
kritiek op het corrupte be
wind van president Mobutu.
Afrikaanse regeringen
zijn ook ter versterking van
hun militair bewind geneigd
zich tot Israël te wenden dat
in de zestiger j aren een goe
de naam in de jonge Afri
kaanse staten heeft opge
bouwd. Als tegenprestatie
voor militaire hulp in de
vorm van wapenleveranties
en militaire adviseurs eist
Israël tekenen van goede wil
die tot uiting dienen te ko
men in de bereidwilligheid
van de betrokken Afrikaan
se regeringen weer diploma
tieke betrekkingen met Je
ruzalem aan te knopen. Met
het voorbeeld van Zaïre
voor ogen hopen de Afri
kaanse leiders dat de Israë
lische militaire adviseurs de
grenzen van hun land zullen
weten te beveiligen en een
regime aan de macht kun
nen houden. Israël hoopt de
hernieuwde betrekkingen
met Zaïre en Liberia als
springplank te gebruiken
om de banden met andere
Afrikaanse landen eveneens
aan te halen.
Van onze
redactie buitenland
LONDEN - Meer dan 7 mil
joen Britten is het vorïg jaar
overkomen wegens geldge-
de >v
President Marcos.
ilOSKOU (AP) - Een Neder-
andse vredesactivist en vier
tussen, behorende tot een on-
ifhankelijke beweging voor
intwapening in Moskou, zijn
naandag door de Sovjet poli-
ie ondervraagd, maar na een
lur weer vrijgelaten.
Valery Godyak, een lid van
onofficiële Russische vre-
lesgroepering zei dat de auto-
iteiten hen hadden gezegd dat
e politie tot aahhouding was
vergegaan omdat iemand te-
ifonisch had geklaagd dat er
lensen op straat wodka aan
et drinken waren.
Godyak zei dat zij hun na-
ten hadden opgegeven en
aarna werden vrijgelaten,
lij vertelde dat de Nederland-
e activist had gevraagd zijn
aam niet aan westerse ver-
laggevers te geven.
tan onze redactie buitenland
t ARSCHAU - Duizend werk
nemers van de Leninwerf in
"dansk hebben gisteren na
Mn werk gedemonstreerd aan
voet van het momument ter
'gedachtenis aan de doden
ader hen in december 1970.
tech Walesa deed niet mee.
"andaag beginnen in Polen
ngzaam-aan-akties, die du-
8n tot 31 augustus, de dag dat
rie jaar geleden de akkoor-
van Gdansk werden ge-
en. Volgens Walesa wordt
echter al sinds 13 augustus
mgzaarn gewerkt.
^an onze redactie buitenland
?*EVE - Vijf miljoen werk
tal CrS in neSen Indiase deel-
i 'even als het ware in
;h„^ruj doordat zij zich
eha i j" op de hals hebben
en i d'e ze noo't af kun-
aon en- Dit staat in een
0van de Internationale
D "Ujs'sie van juristen, dat is
i'er aan de werkgroep
js„. avernij van de subcom-
etKC .Yoor de rechten van de
hi momenteel in Genè-
mjeen is.
Pakistaanse politie vuurt traangasgranaten afin de richting van demonstranten in Karachi.
foto upi
wortel
foto archief de stem