Oppositie tegen Pakistaanse president hervindt kracht Poolse leiding pleegde woordbreuk met sociaal akkoord Aquino was symbool van oppositie tegen Marcos Zeven i Britten lijden 1 oe Milj Israel en Afrika hervinden elkaar 1NTERNAT1 OPHELDER Betoging in Gdansk RAPPORT J\ DINSDAG 23 AUGUSTUS 1983 TEM ACHTERGROND T11 PAGINA 4 Hoelang zal legertop Zia nog dulden? Oud-burgemeester Gdansk: Rivaliteit met president kostte hem zijn leven President Liberia bezoekt joodse staat Sympathie DINSDAG 23 AUGUST armoede in engei IK V-lid in Moskou na ondervraging neer vrijgelaten Van onze redactie buitenland ISLAMABAD - De campagne van 'ongeh oorzaamheid' die Zuid-Pakistan al een week schokt, markeert het spectaculaire her leven van een opposi tie die al zes jaar door de afgekondigde noodstoestand is ge muilkorfd. Maar zij heeft nog niet vol doende omvang be reikt om op korte ter mijn het militaire re gime van generaal Mohammad Zia ul- Haq te bedreigen. Na een oproep een week geleden van acht oppositie partijen, die alle sedert 1979 verboden zijn en die samen gebundeld zijn in de „Bewe ging voor het Herstel van de Democratie" (MRD), zijn tienduizenden mensen die de krijgswet bruskeren, elke dag de straat opgegaan om de politici en militanten toe te juichen die kwamen om zich vrijwillig door de poli tie te laten arresteren. In de zuidelijke provincie Sind, het bastion van de Pa kistaanse volkspartij (PPP) van de geëxecuteerde oud premier Zulfikar Ali Bhutto, die door generaal Zia in juli 1977 ten val werd gebracht, heeft de campagne van bur gerlij ke ongehoordzaamheid vai de MRD een geweldda dig kant opgegaan. De on lusten hebben al zeker 20 do den en tientallen gewonden geëist. In de belangrijkste steden van Sind stichtten de betogers brand, plunderden zij officiële gebouwen en vielen zij banken aan, als mede gevangenissen om hun kameraden te bevrijden. De tribunalen die krach tens de krijgswet zijn inge steld, hebben in de eerste dagen van het verzet al een twintigtal gearresteerden tot gevangenisstraffen van een jaar en voorbeeldige straffen van tien tot 25 zweepslagen veroordeeld. In de drie andere provin cies van het land is de cam pagne beperkt gebleven tot aanhoudingen van leden van de MRD die zich vrij willig lieten arresteren on der toej uichingen van steeds nerveuzer wordende menig ten. De autoriteiten die in de meeste steden bijeenkom sten van meer dan vier per sonen verboden hebben, ar resteerden voortvarend op posanten die niet zo voor zichtig waren in de illegali teit te gaan. Volgens de voorzichtigste schattingen zijn in nog geen week meer dan 1.000 mensen gearres teerd, onder wie vrijwel alle leiders van de partijen die de MRD vormden. De aankondiging van ge neraal Zia dat er algemene verkiezingen zullen worden gehouden en dat de noodtoe stand in 1985 zal worden op geheven, heeft niet veel in druk gemaakt. Zij werd een manoeuvre genoemd. Er werd aan herinnerd dat de generaal al twee keer is te ruggekomen van een derge lijke belofte. Men eist alge mene verkiezingen zonder de door Zia voorgestelde wijzigingen in de grondwet die de president grote be voegdheden zouden geven. Een ander punt van kritiek is de niet aflatende ijver waarmee de president zijn land tot modelstaat van de islam wil omvormen. Daar mee raakt hij de wortel van de Pakistaanse staat, die sinds de onafhankelijkheid in 1947 bedoeld was als thuishonk voor de islamiti sche bevolking van het oude Britse keizerrij k India. Maar die doelstelling heeft tot nooit iets anders dan bloedvergieten geleid, als ze werd nagestreefd. Zia steunt voor wat zijn islam-cam- pagne betreft vooral op en kele fanatieke groeperingen, die slechts een kleine min derheid van de Pakistani vertegenwoordigen. Zijn re bellie tegen Bhuto was ten dele ook de rebellie tegen het loslaten van de islamitische roep. Diens 'staatssocialis me' dreigde evenwel vooral de bevoorrechte positie van de top-militairen aan te tas ten, hoewel Bhuto daar in belangrijke mate op moest steunen. Generaal Zia heeft de rel len in zijn land tot nu toe nagenoeg steeds afgedaan als rimpelingen van voorbij gaande aard. Maar intussen heeft hij wel diverse afspra ken afgezegd. Die lakonieke houding is vooral bedoeld om de eigen sterkte te on derstrepen. Alleen op die manier hoopt hij zijn con currenten (ook zijn mede ge neraals) voor te blijven. In het verleden is het al enkele malen voorgekomen dat mi litaire machthebbers op on verwachte ogenblikken door hun collega's gewipt wer den. Mocht er binnen de mi litaire top van Pakistan een zelfde neiging bestaan te genover Zia, dan kan hij volgende week al overboord gezet worden. Dan brengt Zia een vriendschapsbezoek aan de Turkse junta, die voor hem het lichtende voorbeeld zijn. Van onze redactie buitenland WARSCHAU - Jerzy Kolodziejski, die mee- onderhandelde over de Akkoorden van Gdansk van 31 augus tus 1980, heeft de Pool se leiders uit de tijd van Solidariteit ver weten dat ze een dub bel spel speelden met het vakverbond van Lech Walesa, door de ze Akkoorden te teke nen terwijl ze vastbe sloten waren ze niet uit te voeren. De ak koorden kwamen deze week drie jaar geleden tot stand na langduri ge stakingen en poli tieke acties. In een vraaggesprek met Polityka, het wekelijks ver schijnende orgaan van het Centraal Comité van de Po'olse Verenigde Arbei derspartij, zegt Kolodziejski, die in 1980 burgemeester van Gdansk was en veel krediet had bij de stakers, voor het eerst dat „een deel van het machtsapparaat er toen van overtuigd was dat deze Ak koorden niet in praktijk ge bracht konden worden, zoals dat in 1970 het geval was met Edward Gierek". Na de arbeidersonrust in de Oostzeehavens in decem ber 1970 ging Gierek, die toen partijleider was maar na de Akkoorden van Gdansk het veld moest rui men voor Stanislaw Kania, zelf naar de scheepswerven in Szczecin. Hij deed daar de S 'akende havenarbeiders Vakbondsleider Walesa en de plaatsvervangend pre mier Jagielski controleren het lijstje met afspraken dat eind augustus 1980 in de Akkoorden van Gdansk uitmondde. beloften die nooit zijn nage komen. Volgens Kolodziejski „waren de autoriteiten, op landelijk, regionaal of plaat selijk niveau, politiek noch psychisch bereid" de Ak koorden van augustus 1980 te respecteren. „Talrijke personen uit het machtsap paraat waren niet alleen - foto archief de stem niet geïnteresseerd in de tenuitvoerlegging van de Akkoorden, maar waren er eenvoudig tegen", aldus de ex-burgemeester van Gdansk. Voor het eerst worden de autoriteiten in deze kwestie onder kritiek gesteld en worden zij hiermee recht streeks verantwoordelijk gesteld voor de politieke en economische crisis, die Polen nog altijd in de greep heeft en waarvan tot nu toe Soli dariteit, het vakverbond dat nu buiten de wet gesteld is, als enige de schuld kreeg. Kolodziejski meent dat de Akkoorden van Gdansk „in geen enkel opzicht een poli tieke nederlaag betekenden" voor de partij en de rege ring, zoals veel functionaris sen dachten. Maar de dub belzinnigheid van de oude leiding gecombineerd met de soms 'onredelijke' verlan gens van Solidariteit schie pen een klimaat van „wan trouwen" en droegen bij tot de confrontatie-spiraal die onvermijdelijk moest leiden tot het uitroepen van de staat van beleg. Met deze laatste maatregel werd een burgeroorlog voorkomen, aldus de ex-burgemeester van Gdansk. Kolodziejski noemt drie factoren die kunnen bijdra gen tot het overwinnen van de politieke en maatschap pelijke crisis: •De partij moet het vertrou wen terugwinnen van de sa menleving; Hiertoe is een nauwgezette heroverweging nodig van het functioneren van het machtsapparaat; •De patriottische beweging voor nationale wederge boorte (PRON) die door de huidige leiders in Warschau is opgericht moet een echte spreekbuis worden van de publieke opinie en 'het crea tieve idee van de Akkoorden van Gdansk' tot het hare maken; •De staatsondernemingen moeten echt zelfbestuur krijgen, hetgeen een veran dering vereist van het sys teem om bedrijfsfunctiona- rissen te kiezen. Van onze redactie buitenland MANILLA - De Filip pijnse oppositieleider Benigno Aquino, die zondag op 50-jarige leeftijd werd doodge schoten toen hij na drie jaar ballingschap in zijn land terugkeer de, leek voorbestemd om eens president te worden. Aquino bleef ondanks ge vangenisstraf en bedreigin gen tegen zijn leven het dic tatoriale bewind van Ferdi nand Marcos bestrijden en werd door velen gezien als een alternatief voor de hui dige president. Na drie jaar zelfgekozen ballingschap in de VS be sloot hij naar de Filippijnen terug te gaan om campagne te voeren voor de parle mentsverkiezingen van vol gend jaar. Toen hij de plan nen voor zijn terugkomst eerder deze maand bekend maakte, weigerden de Filip pijnse autoriteiten hem een paspoort en zeiden dat zijn leven in gevaar zou komen. Aquino, die deze waarschu wingen als belachtelij k van de hand wees, stelde zijn reis toch twee weken uit, maar was vastbesloten daarna naar Manilla te gaan. Hij wilde op niet-gewelddadige wijze oppositie voeren tegen Marcos. „Ik moet de presi dent ervan overtuigen dat hij mij moet helpen de de mocratie terug te brengen in ons land", zo zei hij Aquino heeft voortdurend campagne gevoerd voor her stel van de democratische wetten, die van kracht wa ren voor de afkondiging van de staat van beleg in 1972. In brede kring werd aan genomen dat Aquino de pre sidentsverkiezingen van 1973 had gewonnen als Mar cos het jaar daarvoor de staat van beleg niet had af gekondigd. Hij was een van de eerste personen die onder de noodtoestand werd ge vangengezet en werd een symbool van het verzet te gen het straffe bewind van Marcos. In 1977 werd hij tot de doodstraf veroordeeld op beschuldiging van het bera men van een moord op een dorpsleider. Aquino heeft altijd ont kend en gezegd dat de be schuldiging vals was. Het doodvonnis werd later ech ter opgeschort. Een jaar voor het opheffen van de staat van beleg, in 1980, kreeg hij toestemming naar de VS te gaan voor een hart operatie. Dit op voorwaarde dat hij zou terugkomen om zijn straf uit te zitten. Een maal in de VS besloot hij te blijven en zei hierover: „Een verbond met de duivel is he lemaal geen verbond". Hij aanvaardde een stu dieopdracht van de Harvard universiteit en werkte als onderzoeksmedewerker op het technologisch instituut van Massachusetts. Gedurende zijn lange en succesvolle politieke carriè re werd Aquino de jongste burgemeester, vice-gouver- neur en senator in de ge schiedenis van de Filippij nen. Hij werd op 17-jarige leeftijd al populair toen hij in de jaren vijftig als oor logscorrespondent van de Manilla Times verslag deed van de strijd in Korea. Hier voor kreeg hij van de toen malige president Elpidio Quirino het Legioen van Eer. Hierna besloot hij de poli- Zo lag gisteren de Filippijnse oppositieleider Aquino opgebaard in zijn woning. Naast hem zijn bedroefde moeder. - fotoap tiek in te gaan en zo werd hij de jongste burgemeester van zijn woonplaats Conception en vice-gouverneur van Tarlac, de provincie in het noordelijke deel van het eiland Luzon. Op 34-jarige leeftijd was hij de jongste senator ooit gekozen. Aquino werd vervolgens secretaris-generaal van de oude Liberale partij, dezelf de partij waartoe Marcos behoorde voor hij zich in het begin van de jaren zestig aansloot bij de Nationalisti sche Partij. Meningsverschillen tus sen Marcos en Aquino kwa men aan het daglicht tijdens Marcos' eerste ambtsperiode als president. Aquino lever de kritiek op zowel de presi dent als dienst vrouw, Imel- da. In de jaren voor de staat van beleg was hij de actief ste politieke horzel in de pels van de Filippijnse regering. Marcos beschuldigde hem ervan samen te zweren met communistische militaire leiders en het financieren en steunen van revolutionairen en radicalen in rellen en de monstraties. Radicalere te genstanders van het regime- Marcos verweten Aquino echter te gematigd en te vriendelijk tegenover de VS te zijn. Na zijn arrestatie onder de staat van beleg zat hij ruim zeven jaar vast in een militair kamp. Hier weiger de hij het met de autoritei ten op een akkoordje te gooi en en zo zijn vrijheid te her winnen. Hij bleef zijn kri tiek aan het adres van Mar cos spuien. Kort voor zijn terugkeer naar zijn land verklaarde Aquino: „De enige moorde naars voor wie ik bang ben zijn de vuurpelotons van Marcos. Ik ga terug terwijl ik weet dat mijn leven kan eindigen voor een vuurpelo ton". Van onze correspondent Rob Simons JERUZALEM - Israël keert naar Afrika te rug en Afrikaanse lei ders vertonen zich weer in het openbaar in Israël. Dat is de po litieke betekenis van de komst van de presi dent van Liberia Sa muel Doe, die gisteren voor een officieel be zoek van vier dagen in Israël wordt verwacht. Het staatsbezoek van Doe komt ruim een week nadat Liberia het herstel van de diplomatieke betrekkingen met Israël aankondigde. De 33-jarige Doe zal op zijn verzoek vandaag tijdens een buitengewone zitting van de Knesseth het Israëlische parlement toespreken. De voormalige sergeant van het Liberiaanse leger is in april 1980 via een bloedige staatsgreep aan de macht gekomen. De afgezette pre sident William Tolbert werd gedood, diens zoon werd onthoofd en ministers en topambtenaren werden te rechtgesteld. Aan de voor avond van zijn bezoek aan Israël heeft Doe wegens „ne gatieve berichtgeving" een verschijningsverbod opge legd aan het enige onafhan kelijke dagblad van Liberia, de 'Daily Observer'. De Liberiaanse president is niet de enige Afrikaanse leider die Israël de laatste tijd bezoekt, maar de ande ren geven er de voorkeur aan aan hun bezoek aan de joodse staat geen ruchtbaar heid te geven. Tijdens het geheime bezoek van de Cen- traalafrikaanse minister van Financiën Silvester Bengi aan Israël werd een paar maanden geleden een akkoord over de militaire en agrarische samenwerking tussen beide landen gete kend. In het akkoord werd ook een paragraaf over het herstel van de diplomatieke betrekkingen opgenomen. De mate van hulpverle ning aan Afrikaanse landen is door Israël gekoppeld aan de vooruitgang bij de offi ciële betrekkingen. Als streefdatum voor de be kendmaking van het herstel van de diplomatieke betrek kingen van de Centraalafri- kaanse Republiek worden in Jeruzalem de komende twee maanden genoemd. Doe is het eerste Afri kaanse staatshoofd afgezien van de Egyptische president Sadat die Israël bezoekt sinds een dertigtal Afri kaanse landen hun betrek kingen met Israël ten tijde van de Oktoberoorlog in 1973 verbraken. Die betrekkin gen werden verbroken uit solidariteit met de Arabi sche landen en vooral met Egypte dat lid is van de Or ganisatie van Afrikaanse Eenheid en als reactie op Arabische beloften van fi nanciële steun. Na intensie ve Israëlische pogingen om Afrikaanse regeringen ertoe te bewegen de formele ban den met Israël te herstellen, is Liberia na Zaïre het twee de land dat de diplomatieke betrekkingen weer aan knoopt. President Mobutu van Zaïre heeft zijn besluit ver dedigd door er op te wijzen dat de reden voor het ver breken van de betrekkingen is weggevallen doordat Is raël zich in het kader van het vredesakkoord met Egypte uit de Sinaï-woestijn 'heeft teruggetrokken. Tij dens het bezoek van Doe zal de uitwisseling van ambas- i sadeurs worden bekendge maakt. Israël zal Liberia verzoeken haar ambassade in Jeruzalem te vestigen. Israëlische diplomaten verwachten dat Ivoorkust, Togo, Gabon en de Centraal- afrikaanse Republiek nog voor het eind van dit jaar eveneens het herstel van de diplomatieke betrekkingen met Israël zullen aankondi gen. Minister van Buiten landse Zaken Shamir heeft vorige maand in Genève president Houphouet Boigny van Ivoorkust in het geheim ontmoet. Naast Zaïre en Li beria onderhoudt Israël ten zuiden van de Sahara volle dige diplomatieke betrek kingen met Swaziland, Le sotho, Malawi en Zuid-Afri ka. In negen Afrikaanse landen is Israël onofficieel door eigen diplomaten ver tegenwoordigd. In Nigeria, Kenia en Ivoorkust zijn Is raëlische ondernemingen bijzonder actief. Economi sche betrekkingen worden door Israël in totaal met 22 Afrikaansen landen onder houden. De Israëlische uit voer naar die landen be draagt meer dan 300 miljoen gulden per jaar. De Libische interventie in Tsjaad beïnvloedt volgens Israëlische diplomaten Afri kaanse leiders eveneens ten gunste van Israël. De Libi sche expansie in Afrika wordt door hen als een be dreiging voor hun regimes gezien. Israël heeft de mili taire hulp aan Afrikaanse landen sinds het begin van de oorlog in Tsjaad vergroot. De 2.500 militairen, die Zaï re naar Tsjaad heeft ge stuurd om de opmars van de opstandelingen en Libische troepen te stuiten, zouden door Israëlische adviseurs gevechtsklaar zijn gemaakt. Naar verluidt hebben de Is raëlische adviseurs de Zaï rese troepen naar Tsjaad be geleid. Doe, die wordt vergezeld door zes ministers en leden van de revolutionaire raad, wil behalve militaire en eco nomische hulp Israëlische bemiddeling vragen om de Liberiaanse banden met de VS te verbeteren. In Afrika heeft de mening post gevat dat om bij de VS in het gevlei te komen het geen kwaad kan de sympa thie van de Amerikaans- Joodse gemeenschap te ver werven door toenadering tot Israël te zoeken. Zaïre heeft Israel's hulp ingeroepen om bij het Amerikaanse Con gres om verhoging van de Amerikaanse ontwikke lingsbijdragen aan te drin gen. De Senaat en het Huis van Afgevaardigden hebben zich echter niet erg bereid willig getoond wegens de kritiek op het corrupte be wind van president Mobutu. Afrikaanse regeringen zijn ook ter versterking van hun militair bewind geneigd zich tot Israël te wenden dat in de zestiger j aren een goe de naam in de jonge Afri kaanse staten heeft opge bouwd. Als tegenprestatie voor militaire hulp in de vorm van wapenleveranties en militaire adviseurs eist Israël tekenen van goede wil die tot uiting dienen te ko men in de bereidwilligheid van de betrokken Afrikaan se regeringen weer diploma tieke betrekkingen met Je ruzalem aan te knopen. Met het voorbeeld van Zaïre voor ogen hopen de Afri kaanse leiders dat de Israë lische militaire adviseurs de grenzen van hun land zullen weten te beveiligen en een regime aan de macht kun nen houden. Israël hoopt de hernieuwde betrekkingen met Zaïre en Liberia als springplank te gebruiken om de banden met andere Afrikaanse landen eveneens aan te halen. Van onze redactie buitenland LONDEN - Meer dan 7 mil joen Britten is het vorïg jaar overkomen wegens geldge- de >v President Marcos. ilOSKOU (AP) - Een Neder- andse vredesactivist en vier tussen, behorende tot een on- ifhankelijke beweging voor intwapening in Moskou, zijn naandag door de Sovjet poli- ie ondervraagd, maar na een lur weer vrijgelaten. Valery Godyak, een lid van onofficiële Russische vre- lesgroepering zei dat de auto- iteiten hen hadden gezegd dat e politie tot aahhouding was vergegaan omdat iemand te- ifonisch had geklaagd dat er lensen op straat wodka aan et drinken waren. Godyak zei dat zij hun na- ten hadden opgegeven en aarna werden vrijgelaten, lij vertelde dat de Nederland- e activist had gevraagd zijn aam niet aan westerse ver- laggevers te geven. tan onze redactie buitenland t ARSCHAU - Duizend werk nemers van de Leninwerf in "dansk hebben gisteren na Mn werk gedemonstreerd aan voet van het momument ter 'gedachtenis aan de doden ader hen in december 1970. tech Walesa deed niet mee. "andaag beginnen in Polen ngzaam-aan-akties, die du- 8n tot 31 augustus, de dag dat rie jaar geleden de akkoor- van Gdansk werden ge- en. Volgens Walesa wordt echter al sinds 13 augustus mgzaarn gewerkt. ^an onze redactie buitenland ?*EVE - Vijf miljoen werk tal CrS in neSen Indiase deel- i 'even als het ware in ;h„^ruj doordat zij zich eha i j" op de hals hebben en i d'e ze noo't af kun- aon en- Dit staat in een 0van de Internationale D "Ujs'sie van juristen, dat is i'er aan de werkgroep js„. avernij van de subcom- etKC .Yoor de rechten van de hi momenteel in Genè- mjeen is. Pakistaanse politie vuurt traangasgranaten afin de richting van demonstranten in Karachi. foto upi wortel foto archief de stem

Krantenbank Zeeland

de Stem | 1983 | | pagina 4