Hoe verover
je een gouden
scheepswrak?
AIDS:
DUST]
Hc
Nederlands eigendom VOC-schepen niet altijd gerespecteerd
Image
NFORMA
'ZATERDAG 20 AUGUSTUS 1983
SffiüBiiffi
.oe krijgen we de Nederlanders massaal
aan het mosselen eten? Dat is wat het in
Bergen op Zoom gevestigde Mosselbureau,
een onderdeel van het productschap voor
Vis en Visproducten, zich ten doel heeft
gesteld. Het eten van mosselen zou in
Nederland net zo'n vlucht moeten nemen
als de frites in de na-oorlog se periode
heeft gekend. Mosselen zouden minstens
één keer in de week op tafel moeten
komen, zo in de trant van Woensdag
Gehaktdag, Donderdag Mosseldag.
Zeeuws zeebanket in België en Frankrijk populairder dan in eigen land
Nederland, op Spanje
na de grootste mossel
producent ter wereld, is
J zelf vreemd genoeg
M geen mosselland.
Vies
Gezelligheid
Slank
Vc
orig weekeinde werd een
jongensdroom werkelijkheid, toen een
Engels-Nederlands duikteam een schat
vond in het wrak van "t Vliegend Hert',
een in 1735 voor de kust van Walcheren
vergaan schip van de Verenigde
Oostindische Compagnie. Thans is er
gekrakeel rondom het bij IJsland vergane
VOC-schip 'Het Wapen van Amsterdam'.
Rijst de vraag: van wie zijn de
scheepswrakken? En mag iedereen aan de
jacht deelnemen?
DEN HAAG - Even bij
het Algemeen Rijksar
chief in Den Haag bin
nen wippen met de
vraag waar nog meer
Oostindiëvaarders zijn
vergaan, levert aller
minst een lijst op waar
uit de schatzoeker zijn
keuze kan maken.
Bekvechten
Spel
Interesse
ormeel i
escherming van
2 mei van dit.
geregeld. Het k
huis weglopen,
,ulpverlener de
\e Kinderbesche
de hoogte stelt
verblijfplaats,
hulpverlener b
landen van justi
sprake is vai
zorgvuldi
hulpverlenin
overweging die
oordeel van
kinderrechter
overgelaten. Ma
de praktij
Ouderlijke
meer zo m
staan zelf
wanneer ee
wegloopt e
een hulpv
stantie, he
beeld.
J Echtschei
homokringen en
van ziekenhuize
moeten opnemer
homosexuelen. Ir
uitgerust met mai
rees voor besmetti
veel homi
W2
De mossel
heeft een
wereld te
veroveren
Door Jan van Zuilen
De Zeeuwse mosselboeren slijten
hun schelpdieren voornamelijk aan
onze zuiderburen België en Frankrijk
waar mosselen een lekkernij zijn.
Daarbij dient wel te worden aangete-
I kend dat de Benedenmoerdijker dit
niet als een verwijt hoeft op te vatten,
want wat in Nederland aan mosselen
j wordt gegeten is voornamelijk het zui-
j den plus de grote steden in de randstad,
j Maar met name de provincies in het
oosten van het land zijn als het op de
consumptie van dit zeebanket aankomt
I nog een onderontwikkeld gebied. En
ook onze achtertuin West-Duitsland is
nog grotendeels maagdelijk terrein.
Weliswaar vertoont de mosselcon
sumptie in Nederland een duidelijk
stijgende lijn. Aten we in 1976 met z'n
allen 4.300.000 kg mosselen, in 1982 was
i dat al 9.500.000 kg. In Duitsland is de
stijging nog spectaculairder. In '76
werd 300.000 kg mosselen naar de
Bondsrepubliek geexporteerd, vorig
jaar al 3.300.000 kg, elf keer zoveel dus.
Maar nog niets vergeleken bij België
en Frankrijk waar de Zeeuwse vissers
vorig jaar respectievelijk 29.400.000 en
24.300.000 kg afzetten.
Hoe dat nu komt dat mossel buiten
de drie zuidelijke provincies niet zoveel
wordt gegeten, daar kun je alleen maar
naar gissen. Bijvoorbeeld dat de mos
selcultuur beneden de Moerdijk toch
een bewijs is van de Bourgondische in
slag van de bevolking gelijk die van de
Belgen en de Fransen en dat Zeeuwen
mosselen eten, zou je kunnen voorstel
len als de boer die echte boter hoort te
eten.
Maar waarom mensen ze niet eten?
Ik neem mezelf in alle onbescheiden
heid even als voorbeeld. Ik heb altijd
gedacht dat ik geen mosselen lustte.
Als kind vond ik ze er vies uit zien,
griezelig ook, met van die drillerige
oogjes. Mijn aversie er tegen was zo
groot dat ik de keuken mijdde als mijn
moeder mosselen aan het bakken was
omdat ik al misselijk van de lucht
werd. En toen wist ik nog niet eens dat
ze levend werden gekookt. Mosselen
waren voor mij als het vel op de melk,
het vetrandje aan het vlees en de lepel
levertraan, zonder dat ik ze ooit echt
had geproefd.
In dat opzicht had het Mosselbureau
dus een goede aan mij op de mossel-
lunch die het deze week organiseerde
als start van een reclamecampgane om
het eten van mosselen te promoten. Ik
heb geproefd van tien verschillende
mosselspecialiteiten die ik kreeg voor
gezet in restaurant De Bus in Eindho
ven. Ik heb lekker gegeten en ook een
paar heerlijke wijntjes geproefd, mooi
meegenomen misschien, maar je for
ceert er geen doorbraak van de mossel
DIRECTEUR L. Lucas van het Bergen
op Zoomse Mosselbureau..Waarom
zou het met de mosselen niet net zo
kunnen gaan als met de friet.
FOTO DE STEM
mee. Je kunt immers niet van het door
de mosselvissers zelf betaalde Mossel
bureau verwachten dat ze zo iedere
niet-mosseletende Nederlander over de
streep trekt.
Toch moet 1983 die doorbraak inlui
den. Het Mosselbureau heeft de start
van het seizoen deze maand aangegre
pen voor een grote reclamecampagne.
De consument wordt daarbij zowel via
de restaurants als de visboer bewerkt,
maar ook rechtstreeks, in de weten
schap dat er sprake moet zijn van een
wisselwerking. Mensen die mosselen
eten moeten die kunnen krijgen in hun
favoriete restaurant of bij hun visboer.
Andersom zullen die op hun beurt al
leen mosselen in voorraad willen ne
men als er vraag naar is.
Uiteraard wordt bij deze missie in
gehaakt op trends. Benadrukt wordt
dat mosselen qua prijsstelling uitste
kend passen in een schraler wordend
gezinsbudget. Ook de kwaliteit van
mosselen als voedsel wordt er uitge
licht. Iedere zweem naar exclusiviteit
moet verdwijnen. Om toch iets van een
eetcultuur te presenteren wordt gere
fereerd aan de gezelligheid van het sa
men mosselen eten: de boerenbonte
pan op tafel, een paar sausjes, een
schaal frieten en smullen maar. „Oude
jongens, krentebrood", zou directeur L.
DE MOSSEL glijdt in Zuid-Nederland
wel door de kelen, maar over het alge
meen kan Nederland geen mosselmin-
nend land genoemd worden.
FOTO DE STEM COR J DE BOER.
Lucas van het Bergen op Zoomse mos
selbureau zeggen.
Niet voor niets legt de heer Lucas re
laties naar populair volksvoedsel als
friet en gehakt. Waarom zou het met de
mossel niet net zo kunnen gaan als met
de friet. Valk na de oorlog kende de
Nederlander de friet hooguit als iets
wat de Belgen aten. Geen mens die
toen bevroedde dat Nederland zich
nogeens zou ontwikkelen tot een van
de grootste friet-consumerende landen.
Nog even en we eten per hoofd van de
bevolking meer friet dan de Belgen.
Zo beschouwd wacht de Zeeuwse
mosselboeren nog gouden tijden. Zeker
wanneer men bedenkt dat ook West-
Duitsland nog een braakliggende ter
rein is. Speciaal het Roergebied. Ook
daar wil het mosselbureau zijn aan
dacht op richten. „Als het om consump
tietrends gaat zie je dat met name het
Roergebied Nederland op de voet volgt.
Nederlandse tomaten, komkommers,
de sla en niet te vergeten de kaas zijn
al een begrip bij onze oosterburen.
Waarom zou de mossel niet aan dat
rijtje kunnen worden toegevoegd", al
dus Lucas.
Analoog aan de slogan Woensdag
Gehaktdag ziet Lucas ook wel een aan
knopingspunt in een Donderdag Mos
seldag. Die vergelijking maakte Lucas
niet voor niets. „Mosselen", aldus Lu
cas, „hebben met gehakt gemeen dat ze
niet duur zijn. Tevens zijn ze goed voor
de slanke lijn. Een vetgehalte van min
der dan twee procent spreekt in dit
verband voor zich". Maar er is meer,
meent Lucas. Anders dan gehakt kun
nen mosselen een maaltijd op zich zijn.
Een pan mosselen op tafel, een stok
brood of frites erbij, een paar sausjes
en klaar is Kees. Haast letterlijk als je
let op de bereidingstijd: binnen een
kwartier kunnen de mosselen gekookt
of gebakken op tafel staan.
Door Hans Toonen
Wie scheepswrakken uit de periode
van de Verenigde Oostindische Com
pagnie (VOC), een handelsvereniging
die in de jaren 1602 tot 1798 een gouden
handelsmonopolie had' op het Verre
Oosten/Zuid-Oost Azië, moet wel pre
cies weten welk wrak hij/zij in de pei
ling heeft.
„Je moet je huiswerk wel goed ge
daan hebben. Want wij grossieren niet
in al dan niet lucratieve scheepswrak
ken," grinnikt mevrouw M.E. van Op
stal, als chartermeester van het Alge
meen Rijksarchief wegwijs in de over
gebleven VOC-archieven. Dat huis
werk houdt voornamelijk de aanschaf
in van 'Dutch Asiatic Shipping in the
17 and 18th Century'. Dit boek, in 1979
uitgegeven door Nijhoffbevat alle rei
zen van en naar Azië, ondernomen
door de VOC. Gegevens over lading,
geschut, geld en proviand, ontbreken
niet. Evenmin een lijst van vergane
schepen. Kortom: een schat aan gege
vens.
Heeft men eenmaal zijn scheeps
wrak gekozen dan verstrekt het Rijks
archief, uiteraard tegen betaling en
mits voorradig, foto's van scheeps-
kaarten over de plaats van de scheeps
ramp. Vervolgens wordt men doorge
stuurd naar de dienst der domeinen
van het ministerie van financiën. Deze
dienst stelt een contract op over de ver
deling van de nog op te duiken schat
ten. Normaal is: 75% voor de duiker,
25% voor de rechtmatige eigenaar van
de VOC, de Staat der Nederland. Zijn
er met de berging of blootlegging van
het wrak hoge kosten gemoeid dan
neemt 'vadertje Staat' met een lager
percentage genoegen. Per slot van re
kening kijkt hij met de handen in de
zakken toe.
Bij het Rijksarchief is de ligging be
kend van zeker honderd VOC-schepen.
Wie daar nu, al dan niet door goud
koorts gedreven, op afstevent, doet er
toch goed aan eerst goed naar de loca
tie van het uitverkoren wrak te kijken.
Want niet elk land erkent de eigen
domsrechten van Nederland op VOC-
wrakken. Het huidige gekrakeel rond
om 'Het Wapen van Amsterdam', in
1667 vergaan voor de zuidkust van IJs
land, tekent de problemen ten voeten
uit.
Nederland beroept zich op het gege
ven dat de Staat der Nederland anno
1798 de VOC heeft overgenomen, inclu
sief alle lusten en lasten. Daar valt dus
ook 'Het Wapen van Amsterdam' on
der.
IJsland tikt echter op zijn grondwet
van 1867, waarin bepaald werd dat alle
Een model van het VOC-schip „Het
Wapen van Amsterdam", dat nu voor de
zuidkust van IJsland ligt.
FOTO ANP
wrakken voor zijn kust voortaan aan
de staat toekomen. Bovendien verlangt
de IJslandse overheid eerst enkele mil
joenen guldens als bijdrage in de ber
ging van het omstreden wrak alvorens
het eigendomsrecht aan de orde te stel
len.
De kans is niet gering dat het gebek
vecht over dit VOC-wrak eindigt voor
de balie van het Internationaal Ge
rechtshof in Den Haag. In deze ruzie is
het spel belangrijker dan de knikkers.
Want insiders vrezen dat 'Het Wapen
van Amsterdam' inmiddels van al zijn
schatten is 'beroofd' door de IJslandse
bevolking.
„Dezelfde problemen ondervinden
we met Mauritius," licht voorlichter J.
Weerda (ministerie financiën) toe. In
de vaak stormachtige wateren rondom'
dit eiland nabij Madagascar 'krioelt'
het van vergane Oostindiëvaarders.
Neem 'De Gelderland', in 1615 vergaan
nabij Mauritius. Daar verging in 1662
ook 'De Arnhem'. De regering van
Mauritius (sinds 1968 onafhankelijk)
toont geen enkel respect voor de eigen
domsrechten van Nederland.
Gelukkig hoeft de Staat der Neder
land niet ook met de rest van de wereld
in de clinch. Engeland erkent wel dege
lijk onze rechten. Over de nog altijd
niet geborgen lading van 240.000 gulden
in de wrak van de in 1665 bij Shetland
vergane 'Kennemerland' krijgt de ber
ger dan ook geen herrie met de Britten.
Ook niet over 'Hollandia', in 1743 ge
zonken bij de Schotse Scilly-eilanden.
Noch over 'De Amsterdam', waarvan
alleen nog de romp op de zeebodem ligt
nabij Hastings (Engeland).
I
Vanwaar de interesse voor scheeps
wrakken? En gaat het Rijksarchief
met iedereen in zee?
Chartermeester, mevrouw M. van
Opstal: „Een ieder staat het vrij naar
Nederlandse scheepswrakken te zoe
ken. Wij controleren niet of men ar
cheologisch onderlegd is. De praktijk is
dan ook dat de ene duiker alleen be
langstelt in goud en zilver. Ja, noem ze
zakkenvullers. Daarnaast heb je dui
kers die heel wetenschappelijk te werk
gaan." Ze noemt de Belgische Robert
Sténuit het schoolvoorbeeld van zorg
vuldig en gewetensvol schatgraven.
Deze Belg ontdekte de schatten van 'De
Lastdrager', en 'De Witte Leeuw',
waarvan de kostbare restanten te kijk
liggen in het Rijksmuseum. En niet te
vergeten 'Slot ter Hooge', in 1724 ver
gaan bij Madeira.
Voorlichter J. Weeda: „De schatkist
van de Staat der Nederland wordt echt
niet voller door deze verhoogde inte
resse voor scheepswrakken. Leg je de
ambtelijke uren naast het afgesproken
percentage van hooguit 25 en de re
kening loopt glad."
Een troost: de verloren gewaande
scheepsschatten verrijken in ieder ge
val wel de vaderlandse historie.
Bert van Velzen
Je hoort het vaak genoegNe
derlanders zijn tolerant. We
willen ook overal helpen waar
dat zin lijkt te hebben. We zijn
'carefull, reliable', voorzichtig
en betrouwbaar, zo adverteer
de de KLM onze voor piloten
zeer geschikte volksaard in de
Verenigde Staten. We zijn to
lerant, denk ik soms, zolang di
mensen het met ons eens zijn
en verpakt in het blikken har
nas van zijn auto kan de voor
zichtige, tolerante mens een
niveau bereiken van moord
lustige razernij.
Hoe de doorsnee Nederlander
door de rest van de wereld
wordt getaxeerd boeit ons wel.
We hebben een niet al te slecht
image, ook al weigeren veel
Nederlanders zich in het bui
tenland als stambroeders van
al te jolige landgenoten te be
kennen. Wat voetbalvandalen
met onze goede naam doen is
een hoofdstuk apart.
Het is vrij algemeen bekend
dat de Fransman er diep van
overtuigd is dat hij en zijn
landgenoten universeel ge
liefd zijn in de wereld. Dat
vindt hij vanzelfsprekend. De
Engelsman laat het tamelijk
koud wat de wereld van hem
denkt, want zo verschrikkelijk
veel wordt er in de rest van de
wereld natuurlijk niet ge
dacht. De Amerikaan daaren
tegen is zeer bekommerd om
zijn image. Hij wil een goede
indruk maken. Sterker nog:
hij wil universeel worden be
mind.
Maar hoe ziet een doorsnee
Amerikaan er uit? Is die te
vinden in de door de VPRO
aangekochte documentaires
over het leven nan banale tie
ners, pizzapushers en gods
dienstfanaten in Muncie in de
staat Indiana? Of moet je een
zorgvuldig onderscheid gaan
maken tussen zwarte, rode,
blanke en matgele Amerika
nen, tussen Yankees in Maine
en Dixielanders in Georgia of
Mississippi en tussen Ameri
kanen die rondstruinen in
'Dallas' of die in gore armoede
leven tussen de door epidemi
sche brandstichting zwartge
blakerde gevels van de Brom
in New York.
Het is vrijwel onmogelijk om
'de Amerikaan' van een etiket
te voorzien. De pizzaslaaf van
Shakey's in Muncie lijkt op
een Amerikaan van Italiaanse
background, toch een heel an
der type dan de Anglo-Ameh-
kanen van protestantse huize.
En zijn karakter moet aardig
doorregen zijn met de gevol
gen van een seminarie-oplei
ding en de fysieke en mentale
kastijdingen van een mari
nierstraining. Godsdienstfa
naten, of ze nu in Muncie wo
nen of in Maastricht, zijn uni
verseel maar gelukkig nooit
doorsnee. Tenzij je natuurlijk
praat over de doorsnee-gods
dienstfanaat.
Dit alles neemt niet weg dat
volkeren een 'image' hebben.
Victoria J. Baker, cultureel
anthropologe en al zestien jaar
in onze binnendijkse wereld,
heeft in een wetenschappelijk
onderzoek een inventaris ge
maakt van wat Amerikanen
die in Nederland wonen van
Nederlanders denken. De stu
die heeft een aardige titel ge
kregen: 'Wooden shoes and
baseballbats' oftewel Klompen
en Honkbalknuppels. Vanuit
een vrij straf isolement, een
glazen bol, suggereert Victoria
Baker, zien vooral Amerika
nen die hier wat langer heb
ben gewoond, weeffoutjes in
ons collectieve karakter. Om
het bruut te zeggen: we zijn
een beetje bekrompen, eigen
gereid en zelfvoldaan, we heb
ben de waarheid in pacht, vin
den dat allerlei dingen niet
kunnen, zijn wat bemoeizuch
tig en snel van oordeel met ge
heven vinger. Verder valt het
wel mee.
De Amerikaanse waarnemin
gen hebben trouwens betrek
king op Hollanders die in en
rond Den Haag wonen, zodat
er wellicht nog aanzienlijke
reparaties mogelijk zijn aan
eventueel gekneusde national*
trots: zijn Brabanders niet
gastvrij en slaat Limburg gee'
indrukwekkend figuur als het
aankomt op feest en fanfare?
Wij zijn waarschijnlijk niet
het leukste volk op aarde,
maar de wanhoopskreet van
Leo Vroman 'Liever heimwee
dan Holland'spookt slechtsin
de ziel van weinigen die zich
als ballingen in bijvoorbeeld
Amerika en desnoods Muncie
willen vestigen. We doen het,
met zovelen in een zo krap be
meten land, echt niet onaar
dig. Ratten die te krap zitten
gaan, zo blijkt uit klinisch on
derzoek, nijdig agressief wor
den of zitten depressief en
apathisch te treuren. Wij blij
ven er gewoon een beetje be
krompen bij. Amerikanen
hebben de ruimte en kunnen,
zoals in Muncie, aardig door
slaan.
Door Ja
Een onderge
zelf of het nog
zich weer in de
schikken.
Zelfstandighei
wat meer nadru
mei 1983 een wij
van het wetboe
werking trad. In
was het onttrekk
het wettelijk gez
Onder bepaalde
een hulpverlene
baar.
In het spannin
lijk gezag en hul
nu problemen, d'
zijn op de verde
het kind. De
voorzien door de
de wetswijziging
den Roethof en
een einde wilden
volgen van JAC
opvangen en bes
lopen kinderen.
De ontwikkeli
I
IN Nederland w
ziekte.
