Een zomerse dag in New York
is een feest voor jong en oud
Oost-Europa en de platgewalste illusies van meer vrijheid
Protest tea;
DONDERDAG 28 JUL11983
EXTRA
Solidariteit stand.
Tien maanden lan
ger dan de Praagse
Lente, die in een nog
geen twee uur du
rende militaire ope
ratie door legereen
heden van het War
schaupact werd
platgewalst: er vie
len enkele honder
den doden. In Hon
garije verloren
25.000 Hongaren en
7.000 Russische sol
daten het leven. In
Polen stierven tot nu
toe zo'n 3000 mensen
voor meer vrijheid.
Nomenclatoera
Gestapo
Tito
Aardolie
Belangen
Wurggreep
PONDERDAG 28 JUL
Overeenkomst
\EG en VS
I over wijn
L5? meeste uitspattingen
lnla„fn volgens 'Informativo'
L m en nabij Ayacucho,
wa„!af !n het Andesgebergte
van h laatste dagen op bevel
L maoistische guerrilla
alp P Sendero Luminoso' een
I Jl m®ne proteststaking werd
togerin tegen de Peruaanse
Door Ad Vaessen
'Contra-revolutie', 'anar
chie', 'orgies en excessen',
dat is door de jaren heen het
jargon in de partijbladen
voor de op beperkte schaal
getolereerde vrijheid van
meningsuiting, het bestaan
van onafhankelijke vakver
bonden, de opkomst van re
gisseurs en carabetiers die
hun produkten zonder cen
suur in stampvolle zaaltjes
presenteerden. Polen wist
sinds augustus 1980 de mees
te vrijheid van alle Oosteu-
ropese landen te bevechten,
maar de confrontatie was
onontkoombaar. Een hoge
DDR-diplomaat had de „te
rugkeer naar de principes
van het marxisme-ieninis-
me" in Polen al een half jaar
voor de dertiende december
voorspeld: „De Sovjet-Unie
zal nooit kunnen accepteren
wat zich bij haar voordeur
afspeelt. En de DDR kan het
evenmin voor haar achter
deur tolereren".
De aanleidingen tot de op
standen in het socialistische
Oost-Europa - nog niet ge
noemd zijn Polen 1956, 1968,
1970 en 1976, DDR 1953 en
1976, Bulgarije 1968 (één dag
voor de militaire interventie
in Tsjechoslowakije werden
45.000 Bulgaren gearres
teerd) - zijn inhoudelijk zeer
verschillend. Dat geldt ook
voor de vormen waarin de
oppositie zich manifesteerde
en de rol van arbeiders, in
tellectuelen en de nationale
communistische partijen in
de conflicten.
Toch heeft deze lange keten
van pogingen tot hervor
mingen een gezamenlijke
noemer: het gaat om de
strijd tegen de onderdruk
king van democratische
rechten, de priveleges van
partijleden, de bureaucratie.
In het dagelijks leven uit die
strijd zich tegen de almaar
langer wordende rijen voor
de winkels met schaarse le-
Oppositie zonder hoop
Praagse lente .ingreep.
vensmiddelen en de kaste
van partijfunctionarissen
die toegang heeft tot aparte,
goed bevoorrade winkels.
Een kaste die over eigen zie
kenhuizen beschikt en die
bij de distributie van wonin
gen of studieplaatsen voor
rang heeft.
De strijd richt zich ook te
gen de leugenachtige partij-
propaganda die de arbeiders
voorspiegelt dat ze de macht
in handen hebben, terwijl
het hun verboden is buiten
de partij om een voetbal
clubje op te richten.
Het is in feite de strijd te
gen de Russische 'nomencla
toera', de klasse van partij
bestuurderen die sleutelpo
sities bekleedt in de natio
nale en internationale poli
tiek, de economie en de we
tenschap. Zij is het kloppen
de hart achter de Sovjet-he
gemonie, die geen afwijking
duldt van het door haar aan
de Oosteuropese landen op
gedrongen socialistische
staatsmodel. Een systeem
dat onschuldige vormen van
pluralisme als ketterij be
schouwt en van de nationale
leiders eist dat ze trouw zijn
aan de politieke en ideologi
sche lijn van Moskou, die
bewaakt en ontwikkeld
wordt door een dertigtal
oude communisten aan de
top van het Kremlin. Geen
haar op hun grijze hoofden
denkt aan ingrijpende eco
nomische en politieke her
vormingen. Ze verhogen im
mers de instabiliteit in het
Oostblok en betekenen uit
eindelijk de doodsteek voor
de nomenclatoera.
Josip Tito les geleerd.
De Engelse journalist Gar-
ton-Ash draagt in zijn boek
over de DDR verzachtende
omstandigheden aan voor
het totalitaire beleid van de
oude generatie communisten
in Oost-Europa: „Ze worden
geleid door bittere oorlogs
ervaringen. Hun speelplaat
sen waren de kerkers van de
Gestapo en de slagvelden
van de Spaanse burgeroor
log. Als men ze hoort praten,
onstaat het verontrustende
gevoel dat ze niet in de hui
dige wereld leven. Nog altijd
vechten ze de veldslagen
van hun jeugd". De Duitse
Oost-Europakenner Wilke:
„De wereldrevolutionairen
van gisteren zijn veranderd
in de reactionariren van
vandaag. Ze hebben angst
voor hervormingen, ze heb
ben angst voor hun macht".
De Praagse Lente en het
Poolse vakverbond Solidari
teit hadden niet als streven
het kapitalisme opnieuw in
te voeren in hun land, de
partij de controle over leger
en politie te ontfutselen of
het lidmaatschap van het
Warschaupact op te zeggen.
Het ging om „een socialisme
met een menselijk gezicht",
een beperkt democratische
samenleving die niet uit was
op de totale omverwerpeing
van het Sovjetsysteem. Be
kend is dat vakbondsleider
Walesa verscheidene keren
grote groepen arbeiders
heeft bezworen van staking
af te zien, gezien de politieke
spanningen in het land.
Maar sinds maarschalk Jo
sip Broz Tito in 1948 Joego
slavië losweekte uit de greep
van Moskou, aanvaardt de
USSR geen hervormingen
meer die een verdere ver
schuiving van de politieke
verhoudingen in Oost-Euro
pa kunnen betekenen. Het
ontstaan van een kritische
nationale onderhandelings
partner zoals in Hongarije
'56, Tsjechoslowakije '68 en
Polen '80 het geval was, be-
tekenent een onafwendbare
confrontatie. Ze werd in alle
gevallen met militair ge
weld uitgevoerd en ze bete
kende de liquidatie van het
net ontloken pluralisme.
De interventies vormden
de voedingsbodem voor
sterk anti-Russische gevoe
lens die onder grote delen
van de Oosteuropese bevol
king leven. De „broederlijke
betrekkingen" en „het on
losmakelijke vriendschap
pelijke verbond" van de
Sovjet-Unie met de overige
Warschaupactlanden waar
over de officiële media bij
voortduring jubelen, zijn
een farce.
De politiek van de Sovjet-
Unie in Oost-Europa ver
toont sterke gelijkenis met
die van de koloniale mach
ten. Welvarende landen
buitten toen landen met een
laag economisch peil uit. De
USSR is de eerste super
macht die landen beheerst
en controleert met een hoge
re levensstandaard dan zij
haar eigen bevolking kan
bieden. De honderduizenden
gestationeerde Russische
soldaten in het „socialisti
sche buitenland" vormen de
garantie voor het voortbe
staan van het opgelegde
staatsmodel. Met vreedzame
middelen is het niet over
eind te houden.
De Sovjetsoldaten leven
met hun gezinnen vokomen
geïsoleerd van de nationale
bevolking in eigen dorpen
met aparte ziekenhuizen,
scholen en winkels. Ze be
schikken over de modernste
wapensystemen terwijl de
nationale legers zijn uitge
rust met enigszins verou
derd materiaal. Het opper
bevel over alle troepen van
het Warschaupact berust bij
de Rusissche minister van
defensie.
FOTO'S ARCHIEF DE STEM
op een bevolking van circa
200 miljoen burgers.
Om de dalende produktie
en de tekorten in eigen land,
en de daarmee gepaard
gaande onrust onder de be
volking, op te kunnen van
gen is de Sovjet-Unie in tal
van sectoren op leveringen
uit de lidstaten van de Oost
europese EG, de Comecon
aangewezen. Door vervalste
statistieken bestaat er over
het algemeen weinig be
trouwbare informatie over
de exacte economische be
trekkingen van de Sovjet-
Unie met de Comeconlan-
den.
Over de relatie tussen Polen
en de USSR bestaan deze
cijfers wel, ze kwamen aan
het licht door toedoen van de
vakbond Solidariteit. Gedu
rende de periode 1970-1980
kocht Polen onder het be
wind van oud-mijnwerker
Gierek in het Westen voor
circa twintig miljard dollar
aan machines, licenties,
grondstoffen. De eindpro-
dukten die daarmee werden
gefabriceerd, werden voor
het grootste deel naar Rus
land geëxporteerd in ruil
voor aardolie en 'zachte roe
bels' die het Westen niet als
betaalmiddel acepteert. Het
eerste protest tegen deze
wijze van handel dateert
van 1970 toen stakende
werfarbeiders een zojuist
voor de Sovjet-Unie ge
bouwd schip lieten zinken.
De daarmee samenhangen
de bloedige opstand (schat
ting: 1800 doden) in drie
noord-Poolse havensteden
legde de basis voor het ont
staan van Solidariteit tien
jaar later.
De Sovjet-Unie verhoogde
tijdens dit decennium voort
durend de prijs van aardo
lie, die de Poose industrie
nodig had om steeds meer
waren voor de betaling van
de olie te produceren. De
Russische aardolie die onder
de prijzen op de wereld
markt wordt verkocht, is-de
basis van de economische
uitbuiting. Tekenend is dat
Het vitale militaire belang
van de USSR bij Oost-Euro
pa is nauw verweven met de
grote economische belangen
in deze landen. Sinds de ja
ren vijftig kampt de cen
traal geleide Russiche eco
nomie met aanzienlijke te
korten als gevolg van mis
lukte oogsten, inefficiënte
produktiesystemen, desinte
resse van de werknemers en
corruptie. In de periode
1951-1955 werd een economi
sche groei van 11 procent ge
realiseerd, in het tijdvak
1976-1980 is dit nog maar 4
procent. Sindsdien is er
sprake van de nullijn. In ve
le Russische provincies is al
sinds jaren geen rund- of
varkensvlees te koop, boter
is maar zelden en melk voor
baby's is vaak alleen per re
cept verkrijgbaar.
Volgens Oost-Europades
kundigen betekenen de
„schijnarbeidsverhoudin-
gen" op kantoren en fabrie
ken in werkelijkheid tien
tallen miljoenen werklozen
de schuldenlast van de Co-
mecon-staten de afgelopen
tien jaar in het Westen tot
zestig miljard dollar is opge
lopen. Volgens het blad Fi
nancial Times zijn Polen en
Hongarije voor 85 van
Russische aardolielveranties
afhankelijk, Tsjechoslowa
kije voor 95 en Bulgarije
voor 85 De DDR voor 65
van Roemenië zijn geen cij
fers bekend.
Is er nog hoop dat Oost-
Europa zich uit de economi
sche en militaire wurggreep
van de Sovjet-Unie kan los
maken? De kansen voor de
oppositie zijn vrijwel uit
zichtloos. Uit de laatste der
tig jaar blijkt dat hervor
mingsbewegingen die be
perkt blijven tot één socia
listische staat, na korte of
minder lange tijd gedoemd
zijn te 'mislukken'. Ook als
ze over een zeer brede basis
beschikken zoals het vak
verbond Solidariteit met
tien miljoen leden op een be
volking van 35 miljoen zie
len.
Na de staat van beleg in
Polen is het duidelijk dat
hervormingen slechts nog
een kans maken bij een ge
lijktijdig opkomende demo
cratiseringsbeweging in
twee of drie Oosteuropese
landen. Deze voorwaarde
sluit een militaire interven
tie niet uit, maar maakt
haar wel zeer moeilijk uit
voerbaar gezien het collec
tieve karakter van dergelij
ke ingrepen door de legers
van het Warschaupact.
De daadwerkelijke kans
op het ontstaan van massale
hervormingsbewegingen is
echter zeer gering. Met uit
zondering van de Poolse si
tuatie is verzet en oppositie
in Oost-Europa hoofzakelijk
een aangelegenheid van en
kele duizenden intellectue
len. Het verlangen naar
mensenrechten leeft zeker
ook buiten de relatief kleine
kring van dissidenten, met
name onder de nationale
minderheden en christenen.
Maar het uitgekiende sys
teem van intimidatie, peste
rijtjes door de geheime
dienst, ontslag en psychia
trische inrichting heeft door
de jaren heen zijn werk ge
daan.
Lech Walesa .gedoemd.
NEW YORK - Manhattan in
het hartje van New York is
een stadsdeel van oude auto's.
Waar je maar kijkt, zie je af
bladderende verf, roestige
bumpers, gebroken antennes
en ruiten met barsten erin.
Niemand bij zijn volle ver
stand zou hier trouwens een
fatsoenlijke auto laten over
winteren.
Een kras met een mes langs
de zijkant valt geestelijk im
mers een stuk beter te verwer
ken als ze deel uitmaakt van
een algemener verval. Alleen
in de weekeinden in de zomer
zijn de straten in Manhattan
zo goed als verlaten. Alle
auto's zijn dan verdwenen.
Wie een auto heeft, hoe oud
of roestig ook, kruipt op zo
merse weekeinden de stad uit.
Met het wintervuil van jaren
in een dikke laag op het dak en
motoren die pruttelend op
gang komen na een maanden
lang verblijf langs de stoe
prand gaan de vehikels op weg
naar de meren langs de Hud-
son-rivier, de stranden van
Long Island of de kust van
Jersey.
Dit is hun moment en de
enige reden dat hun eigenaren
hun de hele winter hebben
aangehouden.
Er zijn echter ook Newyor-
kers die niet in het gelukkige
bezit zijn van een auto en de
warme, zomerse weekeinden
noodgedwongen doorbrengen
in de stad. Zij trekken op zon
dag in grote getalen naar Cen
tral Park. Rond negen uur 's
ochtends zie je de eerste kin
deren al in de richting van het
park huppelen, want in de
flats zonder air-conditioning
is er geen uitslapen bij. Om
acht uur 's ochtends wijst de
thermometer al dertig graden
aan en is de lucht vochtig en
drukkend. In grote winkeltas-
sen of kleine rugzakken wor
den zwempakken, handdoeken
en pakken vol biscuits met
krentjes gepakt. De prachtige,
witte stranden aan de Atlanti
sche kust liggen maar even
buiten de stad. Maar wie kan
zich buskaartjes voor het hele
gezin veroorloven?
Dus gaat men naar het park
waar op de speelplaatsen voor
de kinderen sprankelende fon
teinen zijn aangezet voor
urenlang plezier in koud, op
spattend water. Kinderen in
hun gewone kleren stormen op
het koele vermaak af zodra ze
arriveren. Tegen de middag
zijn jurken, broeken, schoe
nen, T-shirts drijfnat. Het is
een spelletje waar iedereen
aan meedoet: moeders, groot
moeders, tantes en vrienden.
Pottekijkers zijn hier niet.
Mensen van alle leeftijden
rennen door de stralen heen,
terwijl ze het uitgillen van
plezier en elkaar proberen nat
te spetteren. Maar hoewel er
geen vreemden zijn, heersen
er toch enkele onbegrijpelijke
regels waarvan niet wordt af
geweken. Moeders die de hele
week werken, alleen deze zon
dag vrij hebben en zelf geen
wasmachine bezitten, staan
erop dat hun kinderen aange
kleed blijven, hoewel het hun
een hoopwerk zou besparen
als de kinderen hun kleren uit
zouden trekken en in een on
derbroekje van het water zou
den genieten. Maar dat doet
men hier niet. Iemand in een
onderbroek zou zich onmid
dellijk verraden als een in
dringer.
Hier en daar zitten ver
trouwde gezichten: huishoud
sters die hier op weekdagen
komen met het kroost van an
deren. Hoe anders kijken die
gewoonlijk vastberaden en
passieve gezichten op zondag.
Ze zitten onder de lachrim
peltjes. De moeders genieten
met volle teugen alsof ze op
deze ene dag willen goedma
ken wat hun kinderen op al
die weekdagen moeten missen.
Het wordt middag. De ge
zinnen beginnen zich over de
paden in de richting van het
grote grasveld in het midden
van het park te reppen. Wel
vier generaties vrouwen lopen
hier hun echtgenoten, kinde
ren, broers en andere aange
waaide bekenden te koeiene-
ren. De een brengt de kip en
hot dogs naar de barbecue, een
ander is belast met de zorg
voor de zoetigheid. Twee man
nen slepen met een grote koel-
tas vol ijs, bier en cola. Soms
zijn er wel vier tot zes mensen
nodig om alle benodigdheden
voor het dagje uit aan te sle
pen. Opklapbare tafeltjes om
van te eten, hangmatten voor
een dutje, dekens, strandstoe
len, speelgoed, radio's, honk
balbats en volleybalnetten.
Omstreeks drie uur als de
hitte een hoogtepunt bereikt,
hebben de families al een hele
dag achter de rug. Het hele
park is dan een verzamel
plaats van rokende barbe-
cueërs, die ieder gehuld gaan
in de lucht van de favoriete
saus van de eigenaar. Aan de
overzijde van het grasveld is
een softballtoernooi aan de
gang. De le Cache Club, een le
nig, snel team, uit Harlem,
heeft de toeschouwers met
stomheid geslagen door zijn
prestatie tegen Chango Mar
ket, het team van de delicates
sezaak op de hoek van West
83rd street en Amsterdam
Avenue.
Een zee van picknickers zit
rond het grasveld. Ze liggen op
grote dekens met naast hen
witte wijn in emmertjes met
ijs en genietend van hun pa
pieren bordjes die zijn volge
stouwd met dure lekkernijen.
Hier ziet men niet alleen ge-
zinnnen, maar ook verliefde
stellen die elkaar nog niet lang
genoeg kennen om er een heel
weekeinde op uit te trekken.
Gelezen stukken van de New
York Times slingeren overal
rond terwijl iedereen ongeacht
taal of achtergrond schreeuwt
van opwinding bij een honk-
slag door Hernandez van Le
Cache Club. Een enorm boe
geroep weerklinkt. De
scheidsrechter heeft dus weer
een verkeerde beslissing geno
men. Maar wie kan het nu
eigenlijk schelen? Het is zon
dag, het is mooi weer en net
gaat om het spel.
En bij het meer onder net
standbeeld van koning Jagello
van Polen staan honderden
mensen op een stenen pleintje
om Spaanse, Griekse, Bul
gaarse en Tsjechische dansen
te leren. Iemand is op het id#
gekomen om vergunning w
vragen voor het gebruik va"
luidsprekers, dus nu spoelen
de krakende klanken van d
Zorba en andere melodieen
van Theodorakis over de fees
tende New Yorkers heen. He
is acht uur: tijd om de zon
zien ondergaan. Ergens in a
verte staat nog een vrouw va
over de zestig in haar eentje
dansen. Het einde van wee
een gelukkige zondag in Man-
hattan.
Copyright The Guardian
PRESIDENT Reagan
Geen Vietnam
Pak
slaa
legd
Van onze redactie buitenland
i WASHINGTON - De VS en de
EG hebben dinsdag een over
eenkomst ondertekend waar
mee de handel in wijn moet
I worden bevorderd.
De wijnovereenkomst is
volgens de beide delegaties
een symbool van wat mensen
I kunnen doen die de vrije han-
Idel hoog in het vaandel heb-
|ben.
Bedoeld werd op de proble-
Imen die zich tussen de VS en
I de EG voordoen op het gebied
I van de handel in staal en land-
bouwprodukten.
Voordat er sprake was van
leen overeenkomst is er van
Europese zijde altijd op aan
gedrongen dat de Amerikaan
se wijn die wordt geïmpor
teerd voldoet aan de strenge
eisen die in Europees verband
worden gehanteerd. Dat had
tot gevolg dat de VS in 1981-82
(slechts 7,5 miljoen liter naar
de EG uitvoerden, terwijl er in
I de andere richting een stroom
I van meer dan 400 miljoen liter
jging.
■Van onze redactie buitenland
|SAO Paulo - In kerkelijke
«ringen in Peru groeit snel de
I ^gerustheid over de zoge-
landPde smerige ooHog" in het
Het katholieke blad 'Infor-
ivo' me,dt in zijn laatste
emmer het bestaan van twee
Qcentratiekampen, waar
^welijke martelingen
waatsvinden. Ook worden de-
verstrekt over een uit-
"enngskamp waar regerings-
zfiiA n massale executies
™uden uitvoeren.
staat' k'ad' dat onder leiding
(pp.; ,.van vooruitstrevende
blnc-r eh, veroordeelt de
Jguerriff aanslagen van de
lij,. ^HHeros, maar meent dat
:,.a„fgering hierop niet mag
!riL>(,.n'? met "de huidige sme-
se oorlog".
g<
fterk, Verhouding tussen de
lis al n en de regering in Peru
lisgeruime tijd gespannen,
lent üUari beschuldigde presi-
ho TOando Belaunde Ter-
llantk Paa'de groepen buiten-
e. Priesters" ervan de
te gebruiken om de
S°P te jutten,
hjdens een protestbij-
Jpoütj mst vijf boeren door de
psrkla w®rden doodgeschoten,
•«sortim3 de President dat
i'tohwP priesters de aan-
Rin
ti
IUIIIIIIUIIIIIIIUIIIIIIIUIUIIIIIIIIIIIIUIIllUllllllllllll|<llllllllllUlllllllllllUUllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllUUlllllillllllllUllllllllUUIUIIIIIIIlllUIIIIIIIIIIIIUIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIUIIIIHIIIIIIIIIIIIillllllllllllll>l|lll,l,lill>
L,"1111
IC^an de agitatie zijn".
Iteti n mangers in Peru gin-
ïerkn*a ■e1n staPJe verder en
Perrni g n dat priesters de
nlleros trainen.