Een zomerse dag in New York is een feest voor jong en oud Oost-Europa en de platgewalste illusies van meer vrijheid Protest tea; DONDERDAG 28 JUL11983 EXTRA Solidariteit stand. Tien maanden lan ger dan de Praagse Lente, die in een nog geen twee uur du rende militaire ope ratie door legereen heden van het War schaupact werd platgewalst: er vie len enkele honder den doden. In Hon garije verloren 25.000 Hongaren en 7.000 Russische sol daten het leven. In Polen stierven tot nu toe zo'n 3000 mensen voor meer vrijheid. Nomenclatoera Gestapo Tito Aardolie Belangen Wurggreep PONDERDAG 28 JUL Overeenkomst \EG en VS I over wijn L5? meeste uitspattingen lnla„fn volgens 'Informativo' L m en nabij Ayacucho, wa„!af !n het Andesgebergte van h laatste dagen op bevel L maoistische guerrilla alp P Sendero Luminoso' een I Jl m®ne proteststaking werd togerin tegen de Peruaanse Door Ad Vaessen 'Contra-revolutie', 'anar chie', 'orgies en excessen', dat is door de jaren heen het jargon in de partijbladen voor de op beperkte schaal getolereerde vrijheid van meningsuiting, het bestaan van onafhankelijke vakver bonden, de opkomst van re gisseurs en carabetiers die hun produkten zonder cen suur in stampvolle zaaltjes presenteerden. Polen wist sinds augustus 1980 de mees te vrijheid van alle Oosteu- ropese landen te bevechten, maar de confrontatie was onontkoombaar. Een hoge DDR-diplomaat had de „te rugkeer naar de principes van het marxisme-ieninis- me" in Polen al een half jaar voor de dertiende december voorspeld: „De Sovjet-Unie zal nooit kunnen accepteren wat zich bij haar voordeur afspeelt. En de DDR kan het evenmin voor haar achter deur tolereren". De aanleidingen tot de op standen in het socialistische Oost-Europa - nog niet ge noemd zijn Polen 1956, 1968, 1970 en 1976, DDR 1953 en 1976, Bulgarije 1968 (één dag voor de militaire interventie in Tsjechoslowakije werden 45.000 Bulgaren gearres teerd) - zijn inhoudelijk zeer verschillend. Dat geldt ook voor de vormen waarin de oppositie zich manifesteerde en de rol van arbeiders, in tellectuelen en de nationale communistische partijen in de conflicten. Toch heeft deze lange keten van pogingen tot hervor mingen een gezamenlijke noemer: het gaat om de strijd tegen de onderdruk king van democratische rechten, de priveleges van partijleden, de bureaucratie. In het dagelijks leven uit die strijd zich tegen de almaar langer wordende rijen voor de winkels met schaarse le- Oppositie zonder hoop Praagse lente .ingreep. vensmiddelen en de kaste van partijfunctionarissen die toegang heeft tot aparte, goed bevoorrade winkels. Een kaste die over eigen zie kenhuizen beschikt en die bij de distributie van wonin gen of studieplaatsen voor rang heeft. De strijd richt zich ook te gen de leugenachtige partij- propaganda die de arbeiders voorspiegelt dat ze de macht in handen hebben, terwijl het hun verboden is buiten de partij om een voetbal clubje op te richten. Het is in feite de strijd te gen de Russische 'nomencla toera', de klasse van partij bestuurderen die sleutelpo sities bekleedt in de natio nale en internationale poli tiek, de economie en de we tenschap. Zij is het kloppen de hart achter de Sovjet-he gemonie, die geen afwijking duldt van het door haar aan de Oosteuropese landen op gedrongen socialistische staatsmodel. Een systeem dat onschuldige vormen van pluralisme als ketterij be schouwt en van de nationale leiders eist dat ze trouw zijn aan de politieke en ideologi sche lijn van Moskou, die bewaakt en ontwikkeld wordt door een dertigtal oude communisten aan de top van het Kremlin. Geen haar op hun grijze hoofden denkt aan ingrijpende eco nomische en politieke her vormingen. Ze verhogen im mers de instabiliteit in het Oostblok en betekenen uit eindelijk de doodsteek voor de nomenclatoera. Josip Tito les geleerd. De Engelse journalist Gar- ton-Ash draagt in zijn boek over de DDR verzachtende omstandigheden aan voor het totalitaire beleid van de oude generatie communisten in Oost-Europa: „Ze worden geleid door bittere oorlogs ervaringen. Hun speelplaat sen waren de kerkers van de Gestapo en de slagvelden van de Spaanse burgeroor log. Als men ze hoort praten, onstaat het verontrustende gevoel dat ze niet in de hui dige wereld leven. Nog altijd vechten ze de veldslagen van hun jeugd". De Duitse Oost-Europakenner Wilke: „De wereldrevolutionairen van gisteren zijn veranderd in de reactionariren van vandaag. Ze hebben angst voor hervormingen, ze heb ben angst voor hun macht". De Praagse Lente en het Poolse vakverbond Solidari teit hadden niet als streven het kapitalisme opnieuw in te voeren in hun land, de partij de controle over leger en politie te ontfutselen of het lidmaatschap van het Warschaupact op te zeggen. Het ging om „een socialisme met een menselijk gezicht", een beperkt democratische samenleving die niet uit was op de totale omverwerpeing van het Sovjetsysteem. Be kend is dat vakbondsleider Walesa verscheidene keren grote groepen arbeiders heeft bezworen van staking af te zien, gezien de politieke spanningen in het land. Maar sinds maarschalk Jo sip Broz Tito in 1948 Joego slavië losweekte uit de greep van Moskou, aanvaardt de USSR geen hervormingen meer die een verdere ver schuiving van de politieke verhoudingen in Oost-Euro pa kunnen betekenen. Het ontstaan van een kritische nationale onderhandelings partner zoals in Hongarije '56, Tsjechoslowakije '68 en Polen '80 het geval was, be- tekenent een onafwendbare confrontatie. Ze werd in alle gevallen met militair ge weld uitgevoerd en ze bete kende de liquidatie van het net ontloken pluralisme. De interventies vormden de voedingsbodem voor sterk anti-Russische gevoe lens die onder grote delen van de Oosteuropese bevol king leven. De „broederlijke betrekkingen" en „het on losmakelijke vriendschap pelijke verbond" van de Sovjet-Unie met de overige Warschaupactlanden waar over de officiële media bij voortduring jubelen, zijn een farce. De politiek van de Sovjet- Unie in Oost-Europa ver toont sterke gelijkenis met die van de koloniale mach ten. Welvarende landen buitten toen landen met een laag economisch peil uit. De USSR is de eerste super macht die landen beheerst en controleert met een hoge re levensstandaard dan zij haar eigen bevolking kan bieden. De honderduizenden gestationeerde Russische soldaten in het „socialisti sche buitenland" vormen de garantie voor het voortbe staan van het opgelegde staatsmodel. Met vreedzame middelen is het niet over eind te houden. De Sovjetsoldaten leven met hun gezinnen vokomen geïsoleerd van de nationale bevolking in eigen dorpen met aparte ziekenhuizen, scholen en winkels. Ze be schikken over de modernste wapensystemen terwijl de nationale legers zijn uitge rust met enigszins verou derd materiaal. Het opper bevel over alle troepen van het Warschaupact berust bij de Rusissche minister van defensie. FOTO'S ARCHIEF DE STEM op een bevolking van circa 200 miljoen burgers. Om de dalende produktie en de tekorten in eigen land, en de daarmee gepaard gaande onrust onder de be volking, op te kunnen van gen is de Sovjet-Unie in tal van sectoren op leveringen uit de lidstaten van de Oost europese EG, de Comecon aangewezen. Door vervalste statistieken bestaat er over het algemeen weinig be trouwbare informatie over de exacte economische be trekkingen van de Sovjet- Unie met de Comeconlan- den. Over de relatie tussen Polen en de USSR bestaan deze cijfers wel, ze kwamen aan het licht door toedoen van de vakbond Solidariteit. Gedu rende de periode 1970-1980 kocht Polen onder het be wind van oud-mijnwerker Gierek in het Westen voor circa twintig miljard dollar aan machines, licenties, grondstoffen. De eindpro- dukten die daarmee werden gefabriceerd, werden voor het grootste deel naar Rus land geëxporteerd in ruil voor aardolie en 'zachte roe bels' die het Westen niet als betaalmiddel acepteert. Het eerste protest tegen deze wijze van handel dateert van 1970 toen stakende werfarbeiders een zojuist voor de Sovjet-Unie ge bouwd schip lieten zinken. De daarmee samenhangen de bloedige opstand (schat ting: 1800 doden) in drie noord-Poolse havensteden legde de basis voor het ont staan van Solidariteit tien jaar later. De Sovjet-Unie verhoogde tijdens dit decennium voort durend de prijs van aardo lie, die de Poose industrie nodig had om steeds meer waren voor de betaling van de olie te produceren. De Russische aardolie die onder de prijzen op de wereld markt wordt verkocht, is-de basis van de economische uitbuiting. Tekenend is dat Het vitale militaire belang van de USSR bij Oost-Euro pa is nauw verweven met de grote economische belangen in deze landen. Sinds de ja ren vijftig kampt de cen traal geleide Russiche eco nomie met aanzienlijke te korten als gevolg van mis lukte oogsten, inefficiënte produktiesystemen, desinte resse van de werknemers en corruptie. In de periode 1951-1955 werd een economi sche groei van 11 procent ge realiseerd, in het tijdvak 1976-1980 is dit nog maar 4 procent. Sindsdien is er sprake van de nullijn. In ve le Russische provincies is al sinds jaren geen rund- of varkensvlees te koop, boter is maar zelden en melk voor baby's is vaak alleen per re cept verkrijgbaar. Volgens Oost-Europades kundigen betekenen de „schijnarbeidsverhoudin- gen" op kantoren en fabrie ken in werkelijkheid tien tallen miljoenen werklozen de schuldenlast van de Co- mecon-staten de afgelopen tien jaar in het Westen tot zestig miljard dollar is opge lopen. Volgens het blad Fi nancial Times zijn Polen en Hongarije voor 85 van Russische aardolielveranties afhankelijk, Tsjechoslowa kije voor 95 en Bulgarije voor 85 De DDR voor 65 van Roemenië zijn geen cij fers bekend. Is er nog hoop dat Oost- Europa zich uit de economi sche en militaire wurggreep van de Sovjet-Unie kan los maken? De kansen voor de oppositie zijn vrijwel uit zichtloos. Uit de laatste der tig jaar blijkt dat hervor mingsbewegingen die be perkt blijven tot één socia listische staat, na korte of minder lange tijd gedoemd zijn te 'mislukken'. Ook als ze over een zeer brede basis beschikken zoals het vak verbond Solidariteit met tien miljoen leden op een be volking van 35 miljoen zie len. Na de staat van beleg in Polen is het duidelijk dat hervormingen slechts nog een kans maken bij een ge lijktijdig opkomende demo cratiseringsbeweging in twee of drie Oosteuropese landen. Deze voorwaarde sluit een militaire interven tie niet uit, maar maakt haar wel zeer moeilijk uit voerbaar gezien het collec tieve karakter van dergelij ke ingrepen door de legers van het Warschaupact. De daadwerkelijke kans op het ontstaan van massale hervormingsbewegingen is echter zeer gering. Met uit zondering van de Poolse si tuatie is verzet en oppositie in Oost-Europa hoofzakelijk een aangelegenheid van en kele duizenden intellectue len. Het verlangen naar mensenrechten leeft zeker ook buiten de relatief kleine kring van dissidenten, met name onder de nationale minderheden en christenen. Maar het uitgekiende sys teem van intimidatie, peste rijtjes door de geheime dienst, ontslag en psychia trische inrichting heeft door de jaren heen zijn werk ge daan. Lech Walesa .gedoemd. NEW YORK - Manhattan in het hartje van New York is een stadsdeel van oude auto's. Waar je maar kijkt, zie je af bladderende verf, roestige bumpers, gebroken antennes en ruiten met barsten erin. Niemand bij zijn volle ver stand zou hier trouwens een fatsoenlijke auto laten over winteren. Een kras met een mes langs de zijkant valt geestelijk im mers een stuk beter te verwer ken als ze deel uitmaakt van een algemener verval. Alleen in de weekeinden in de zomer zijn de straten in Manhattan zo goed als verlaten. Alle auto's zijn dan verdwenen. Wie een auto heeft, hoe oud of roestig ook, kruipt op zo merse weekeinden de stad uit. Met het wintervuil van jaren in een dikke laag op het dak en motoren die pruttelend op gang komen na een maanden lang verblijf langs de stoe prand gaan de vehikels op weg naar de meren langs de Hud- son-rivier, de stranden van Long Island of de kust van Jersey. Dit is hun moment en de enige reden dat hun eigenaren hun de hele winter hebben aangehouden. Er zijn echter ook Newyor- kers die niet in het gelukkige bezit zijn van een auto en de warme, zomerse weekeinden noodgedwongen doorbrengen in de stad. Zij trekken op zon dag in grote getalen naar Cen tral Park. Rond negen uur 's ochtends zie je de eerste kin deren al in de richting van het park huppelen, want in de flats zonder air-conditioning is er geen uitslapen bij. Om acht uur 's ochtends wijst de thermometer al dertig graden aan en is de lucht vochtig en drukkend. In grote winkeltas- sen of kleine rugzakken wor den zwempakken, handdoeken en pakken vol biscuits met krentjes gepakt. De prachtige, witte stranden aan de Atlanti sche kust liggen maar even buiten de stad. Maar wie kan zich buskaartjes voor het hele gezin veroorloven? Dus gaat men naar het park waar op de speelplaatsen voor de kinderen sprankelende fon teinen zijn aangezet voor urenlang plezier in koud, op spattend water. Kinderen in hun gewone kleren stormen op het koele vermaak af zodra ze arriveren. Tegen de middag zijn jurken, broeken, schoe nen, T-shirts drijfnat. Het is een spelletje waar iedereen aan meedoet: moeders, groot moeders, tantes en vrienden. Pottekijkers zijn hier niet. Mensen van alle leeftijden rennen door de stralen heen, terwijl ze het uitgillen van plezier en elkaar proberen nat te spetteren. Maar hoewel er geen vreemden zijn, heersen er toch enkele onbegrijpelijke regels waarvan niet wordt af geweken. Moeders die de hele week werken, alleen deze zon dag vrij hebben en zelf geen wasmachine bezitten, staan erop dat hun kinderen aange kleed blijven, hoewel het hun een hoopwerk zou besparen als de kinderen hun kleren uit zouden trekken en in een on derbroekje van het water zou den genieten. Maar dat doet men hier niet. Iemand in een onderbroek zou zich onmid dellijk verraden als een in dringer. Hier en daar zitten ver trouwde gezichten: huishoud sters die hier op weekdagen komen met het kroost van an deren. Hoe anders kijken die gewoonlijk vastberaden en passieve gezichten op zondag. Ze zitten onder de lachrim peltjes. De moeders genieten met volle teugen alsof ze op deze ene dag willen goedma ken wat hun kinderen op al die weekdagen moeten missen. Het wordt middag. De ge zinnen beginnen zich over de paden in de richting van het grote grasveld in het midden van het park te reppen. Wel vier generaties vrouwen lopen hier hun echtgenoten, kinde ren, broers en andere aange waaide bekenden te koeiene- ren. De een brengt de kip en hot dogs naar de barbecue, een ander is belast met de zorg voor de zoetigheid. Twee man nen slepen met een grote koel- tas vol ijs, bier en cola. Soms zijn er wel vier tot zes mensen nodig om alle benodigdheden voor het dagje uit aan te sle pen. Opklapbare tafeltjes om van te eten, hangmatten voor een dutje, dekens, strandstoe len, speelgoed, radio's, honk balbats en volleybalnetten. Omstreeks drie uur als de hitte een hoogtepunt bereikt, hebben de families al een hele dag achter de rug. Het hele park is dan een verzamel plaats van rokende barbe- cueërs, die ieder gehuld gaan in de lucht van de favoriete saus van de eigenaar. Aan de overzijde van het grasveld is een softballtoernooi aan de gang. De le Cache Club, een le nig, snel team, uit Harlem, heeft de toeschouwers met stomheid geslagen door zijn prestatie tegen Chango Mar ket, het team van de delicates sezaak op de hoek van West 83rd street en Amsterdam Avenue. Een zee van picknickers zit rond het grasveld. Ze liggen op grote dekens met naast hen witte wijn in emmertjes met ijs en genietend van hun pa pieren bordjes die zijn volge stouwd met dure lekkernijen. Hier ziet men niet alleen ge- zinnnen, maar ook verliefde stellen die elkaar nog niet lang genoeg kennen om er een heel weekeinde op uit te trekken. Gelezen stukken van de New York Times slingeren overal rond terwijl iedereen ongeacht taal of achtergrond schreeuwt van opwinding bij een honk- slag door Hernandez van Le Cache Club. Een enorm boe geroep weerklinkt. De scheidsrechter heeft dus weer een verkeerde beslissing geno men. Maar wie kan het nu eigenlijk schelen? Het is zon dag, het is mooi weer en net gaat om het spel. En bij het meer onder net standbeeld van koning Jagello van Polen staan honderden mensen op een stenen pleintje om Spaanse, Griekse, Bul gaarse en Tsjechische dansen te leren. Iemand is op het id# gekomen om vergunning w vragen voor het gebruik va" luidsprekers, dus nu spoelen de krakende klanken van d Zorba en andere melodieen van Theodorakis over de fees tende New Yorkers heen. He is acht uur: tijd om de zon zien ondergaan. Ergens in a verte staat nog een vrouw va over de zestig in haar eentje dansen. Het einde van wee een gelukkige zondag in Man- hattan. Copyright The Guardian PRESIDENT Reagan Geen Vietnam Pak slaa legd Van onze redactie buitenland i WASHINGTON - De VS en de EG hebben dinsdag een over eenkomst ondertekend waar mee de handel in wijn moet I worden bevorderd. De wijnovereenkomst is volgens de beide delegaties een symbool van wat mensen I kunnen doen die de vrije han- Idel hoog in het vaandel heb- |ben. Bedoeld werd op de proble- Imen die zich tussen de VS en I de EG voordoen op het gebied I van de handel in staal en land- bouwprodukten. Voordat er sprake was van leen overeenkomst is er van Europese zijde altijd op aan gedrongen dat de Amerikaan se wijn die wordt geïmpor teerd voldoet aan de strenge eisen die in Europees verband worden gehanteerd. Dat had tot gevolg dat de VS in 1981-82 (slechts 7,5 miljoen liter naar de EG uitvoerden, terwijl er in I de andere richting een stroom I van meer dan 400 miljoen liter jging. ■Van onze redactie buitenland |SAO Paulo - In kerkelijke «ringen in Peru groeit snel de I ^gerustheid over de zoge- landPde smerige ooHog" in het Het katholieke blad 'Infor- ivo' me,dt in zijn laatste emmer het bestaan van twee Qcentratiekampen, waar ^welijke martelingen waatsvinden. Ook worden de- verstrekt over een uit- "enngskamp waar regerings- zfiiA n massale executies ™uden uitvoeren. staat' k'ad' dat onder leiding (pp.; ,.van vooruitstrevende blnc-r eh, veroordeelt de Jguerriff aanslagen van de lij,. ^HHeros, maar meent dat :,.a„fgering hierop niet mag !riL>(,.n'? met "de huidige sme- se oorlog". g< fterk, Verhouding tussen de lis al n en de regering in Peru lisgeruime tijd gespannen, lent üUari beschuldigde presi- ho TOando Belaunde Ter- llantk Paa'de groepen buiten- e. Priesters" ervan de te gebruiken om de S°P te jutten, hjdens een protestbij- Jpoütj mst vijf boeren door de psrkla w®rden doodgeschoten, •«sortim3 de President dat i'tohwP priesters de aan- Rin ti IUIIIIIIUIIIIIIIUIIIIIIIUIUIIIIIIIIIIIIUIIllUllllllllllll|<llllllllllUlllllllllllUUllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllUUlllllillllllllUllllllllUUIUIIIIIIIlllUIIIIIIIIIIIIUIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIUIIIIHIIIIIIIIIIIIillllllllllllll>l|lll,l,lill> L,"1111 IC^an de agitatie zijn". Iteti n mangers in Peru gin- ïerkn*a ■e1n staPJe verder en Perrni g n dat priesters de nlleros trainen.

Krantenbank Zeeland

de Stem | 1983 | | pagina 4