Een Amerikaanse wijk in Nederland
\Cursus
londen
\jormin.
„Waar zou ik
me nog druk
overmaken?"
Euro-Kees Berkhouwer:
r komen misschien met de 48
kruisraketten ook nog 2.500 Amerikanen
naar Woensdrecht. Een hele invasie
waarmee het beeld van deze uiterste
zuidwesthoek van de provincie drastisch
zal veranderen. Hoe drastisch is
nauwelijks voorspelbaar. Toch bestaat er
in het hart van Nederland een
vergelijkbare situatie in het dorp
Soesterberg. Hoe leeft dit dorp al bijna 30
jaar met een flink deel van de 1.800
Amerikaanse luchtmachtmilitairen en
hun gezinnen in zijn midden?
Kritiek
Schandalig
"tfjie wil er bij
Waarschijnlijk ni
voorkomen? And\
te bevorderen? Dc
onderwijzen en op
van profess
Voetbaltrainer
Parmantig
Kaars
iTEBDAG 9 JUL119£
Apollo
Koopkracht
[Me
edezeggenschc
pe onderneming ko
\natuurlijk tijd, ma
worden kennelij
terugverdiend via
produktiviteit. A
bedrijven die ik om
zogoed doen alsz
wetenschappt
Euro-Kees is eén van zijn bijnamen,
want hij heeft geijverd voor Europese
dromen en idealen. Boeren-Kees heet hij
in Heiloo, waar iedereen hem kent en op
straat begroet als een populaire
dorpspastoor. Officieel heet hij mr. dr.
Cornelis Berkhouwer. Er is deining rond
Kees. Hij zou zichschuldig gemaakt heben
aan buffetp lunder".
New Amsterdam
Je hebt er weinig aan,
maar je hebt
er ook geen last van
uit Soest en omliggende plagt
gaan dagelijks per schoolbus naar!
scholen op de basis. Sport- en
spanningsvoorzieningen zijn op
luchtmachtbasis in ruime mate as
wezig. Een eigen Amerikaanse (3
zender voor de wijk Apollo komtl®
nenkort in de lucht. De Amerikaan,
gemeenschap is volledig selfsupp^l
ting. Alleen wat individuele Am»!
kaanse gezinnen, veelal zelfstaw
wonend buiten Apollo, ondernen»
nog wel eens voorzichtige stappen J
wat meer in contact te komen metj
Nederlandse omgeving.
Dat de integratie na die 30 jaarru
van de grond is gekomen bevestig,
ook Wil en Gerrit Stekelenburg. gJ
rit heeft als hoofd van de opent,
basisschool de pogingen daartoe;
groot aantal jaren kunnen volgj!
„De contacten tussen de Nederland
en Amerikaanse jeugd zijn nul kojJ
ma nul. Er is bij de komst van J
Amerikanen een hoop tam tam j
maakt over die noodzaak om contij
ten aan te gaan, maar het klikt njJ
Ook op school merkt ik dat het njl
lukt". Ook Gerrit Stekelenburg I
nogal sceptisch over die behoefte si
de Amerikanen daar aan zouden ti j
ben. Ze geven er, afgezien van een e j
kele uitzondering, volgens hem in L
algemeen ook nauwelijks blijk var, I
Het echtpaar Stekelenburg is act-J
in „Soesterberger Belang", een i
pering die plaatselijke activiteit-
organiseert en de belangen van
terberg zo goed mogelijk bij hetg.
meentebestuur in Soest behartigt,!
zijn Wil en Gerrit sterk gekant tege-j
de uitbouw van Apollo, nota bene;;1
een stuk terrein dat Soesterberg.;!
Belang eerder in een plan aan het gJ
meentebestuur had voorgesteld ji
locatie vóór de hoogstnoodzakelijk!
bouw van nieuwe woningen. AndJ
bouwterreinen zijn er niet in Soester)
berg zonder in de directe lawaaizmj
van de vliegbasis te komen. Hui»
zijn hard nodig. De woningnood;
Soestërberg is, evenals de gemiddeld
huurprijs, erg hoog. Amerikanen r]
bereid veel huur (1.000 gulden
maand huur is geen uitzondert;;
voor een woning te betalen.
De nadrukkelijke aanwezighcj
van de Amerikaanse basis komt!)
uitdrukking in de bedragen die jail
lijks door de basis en het personeel J
de Nederlandse samenleving wordel
besteedt. Volgens een globaal cijll
moet dat bedrag worden geschat opa
miljoen gulden. De plaatselijke mil
denstand merkt er echter weinig',;-]
De directie van een plaatselijke Ie
vensmiddelenwinkel schat dat i
geen 10 procent van het luchtmadif
personeel „wel eens" in de wink
komt.
Scherpe kritiek wordt geuit opoJ
voorzieningen voor de Amerikanel
zoals de nieuwe „store" waar de prij|
zen „schandalig laag" worden i
noemd. Al in het begin is volgens i;
directie in Soesterberg de grote fej
gemaakt met het toelaten van d
„store" waar de Hollandse biefstii
geëxporteerd naar Amerika en ve:J
volgens weer geïmporteerd ten b
hoeve van het Amerikaanse lutlil
machtpersoneel, per kilo zelfs tl
gulden goedkoper is als in de NefeJ
landse winkel.
Toch heeft Soesterberg bepaai]
geen moeite met de basis. Een g
aantal Soesterbergenaren heeft f'l
door direct of indirect werk. De Cf
denstand verdient er (wat) aan. t
grote meerderheid merkt er echtj
niks van. Of zoals de
eigenaresse van een sigarenw
zegt: „Amerikanen? Je hebt er wei£|
aan. Ook geen last trouwens".
Door Jan van d
Professor De
doceert pedagoj
de universitei
Leuven. Same
Vlamingen en
landers werkt
dit moment a
wintercursus
vrede. De cu:
bedoeld als n
ling van onde
en leraren. Oo
mingswerkers
eraan meedoen.
Het groepje dar
samenhang aan de
de vrede in de were|
vorderen. De eers
moeting was een to
heid. Er zijn immer^
mensen, die over vre
ken, praten, er act!
voeren. De mensen!
de vredescursus dr/
hun manier een steel
Pedagoog De Key:]
de cursus vanuit zijr
van wezenlijk belanl
ker niet op zichzelf
en in de lucht hangt
voelt zich gesteund c
wereldwijd verlang
als dat bijvoorbeeld
gelegd in de Uni
Verklaring van de F
van de Mens. Daari
te lezen: „Het on
moet gericht zijn op
ontwikkeling van c
soonlijkheid en op c
sterking van de
voor de rechten
mens en de fundar
vrijheden. Het zal
verdraagzaamheid
vriendschap onder a
ties, rassen, godsdien
groepen bevorderen
werkzaamheden en i
ningen van de Vei
Naties voor de hand
van de vrede steunen
Pedagogen zijn he
toenemende mate ovt
dat in het onderwij
dacht aan het ondi
vrede dient te word
schonken. Veel verd
praten is men ovt
Door Bert van Velzen
Heiloo - Ze hebben Cor
nells Berkhouwer wel
eens achteloos „de Ko
ning van Europa" ge
noemd, maar dat was
schromelijk overdreven.
Zijn ster was wel hoog
gerezen aan het Europese
firmament: hij was
voorzitter van het Euro
pese parlement. Hij is
een tanige man van 64
jaar met grijs, kortge
knipt haar, een hygiëni
sche snor en een kuifje,
dat hem een wat eigen
zinnige allure geeft.
Hij is in het nieuws gekomen
omdat een Belgische burggraaf^
Werner de Crombrugge, hem
beticht heeft van een overigens
niet strafrechterlijk vergrijp,
dat men bars buffetplunder zou
kunnen noemen. Hoeveel je
precies van een buffet mag
meenemen staat nergens aan
gegeven, maar Euro-Kees zou
het iets te bont hebben ge
maakt.
Volgens het verhaal van de
Belgische burggraaf hadden
Italiaanse bergboeren vol trots
de produkten van hun olijf- en
wijngaarden laten zien en geu
rige kazen aangedragen om in
druk te maken op Europese
bonzen. Ineens zou Kees daar
verschenen zijn die volgens de
Crombrugge met flessen wijn,
blikken olie, kazen en zuid
vruchten probeerde de wijk te
nemen. De Belg zou toen enkele
malen „Houdt de dief" hebben
geroepen, klaarblijkelijk met
succes, want de buit werd tus
sen bloemdecoraties terugge
vonden.
Berkhouwer heeft de Belg,
een voorlichtingsman van de
christen democraten in het
Europese parlement, een proces
aangespannen. Euro-Kees (hij
spreekt Euro uit als Uiro) wuift
de buffetplunder-affaire weg
met een verveeld gebaar: „Te
gek om waar te zijn. Wilde In
dianenverhalen".
Cornells Berkhouwer voelt
zijn imago wel een beetje be
krast door de Crombrugge,
vandaar dat hij hem een proces
wegens smaad aan de broek
heeft gesmeerd, maar hij laat
zich niet verleiden om ook
maar een bars woord te wijden
aan VVD-voorzitter Kammin-
ga, die in het kielzog van de
buffetbonje liet weten dat
Berkhouwer bij de Europese
Parlementsverkiezingen van
volgend jaar niet op een ver
kiesbare plaats zou staan. Hij
zegt niet boos of geergerd te
zijn.
Mr. dr. Cornelis Berkhouwer
is een plezierige, gezellige,
gastvrije man. Ik wacht op hem
in de boekerij van zijn woning,
een erg mooie boerderij, in Hei
loo. Hij verschijnt in de ver
momming van een voetbaltrai
ner. Hij draagt hardloopschoe
nen, een nauw om de leest ge
sneden broek en een kostbare
ruim bemeten schapentrui.
Vaak slaat hij op hol om een
paar kilometer door bos en wei
te rennen. Hij leeft gezond en is
doortrokken van de Olympi
sche gedachte, maar hij zegt
ook van mooie en lekkere din
gen te houden: Vivaldi, mooie
schilderijen, lekker eten, een
nobel glas wijn. Hij verklaart
deftig dat hij de goede dingen
des levens niet schuwt.
Boeren-kees. Berkhouwer is
bijzonder trots op die naam.
Zijn voorouders, zo vertelt hij
in mooie zinnen die aanrollen
als de branding voor Egmond
aan Zee, waren eenvoudige
boerenmensen. In zijn jeugd,
die samenviel met de vooroor
logse crisisjaren moest hij mee
helpen geld te verdienen met
uienplukken en bollenpellen.
Het was vervelend werk, maar,
zo zegt hij tevreden: „Het heeft
me behoed voor kapsones".
Hij studeerde rechten in Am
sterdam met een beurs. Hij ver
richtte zijn rechtsgeleerde stu
dies in een zolderkamertje in
het oude Alkmaarse grachten
huis aan Het Verloren Eind
waar hij geboren was. In die
tijd, het was oorlog, schreef hij
zijn proefschrift over „de con
versie van nietige rechtshande
lingen". Hij won prijzen met
rechtsgeleerde opstellen over
zaken als medische aansprake
lijkheid en onoirbare reclame.
Hij vestigde zich in Alkmaar
als advocaat en procureur en
hij werd gekozén in de gemeen
teraad, waar hij onder meer
met succes strijd leverde tegen
plannen om Het Verloren Eind
te dempen. Berkhouwer: „Ik
was na de oorlog een der eer
sten die toetrad tot de toenma
lige Partij van de vrijheid toen
Cleveringa daartoe het initia
tief had genomen en ik ben ook
bij de pioniers geweest die met
Berkhouwer: „Ik ben een politicus van de koude grond".
Stikker en Oud in januari van
1948 de VVD hebben opgericht
in Bellevue. Daar was ik bij".
Berkhouwer moet in dat
prille stadium een parmantig
VVD-ertje zijn geweest. In een
krantenknipseltje van dertig
jaar geleden lees ik dat hij ge
spierde toespraken hield over
liberale ergernissen als het kin
derbijslagsysteem, de positie
van huiseigenaren en de „fu
neste gevolgen" van een al te
grote staatsbemoeienis. In 1956
was hij kamerlid. Een politieke
uitspraak waar hij zeer tevre
den over is heeft hij ooit in Oos
terbeek gelanceerd: „Liberalen
pakken de koe bij de horens en
socialisten grijpen altijd direct
naar de uiers". Boeren-Keës
heeft deze basisfilosofie ook
wel eens op de markt te Scha-
gen in beeld gebracht toen hij
een koe bij de horens mocht ne
men en een huurling aan de
uiers werd gezet. In de Tweede
kamer heeft Berkhouwer onder
meer helpen sleutelen aan het
Burgerlijk Wetboek.
Als Europeaan heeft Berk
houwer veel energie gestoken
in projecten die de gewone man
zouden moeten inspireren: een
tunnel onder het Kanaal, een
Europees paspoort, de creatie
van een Euroflorijn. Maar het
is er niet van gekomen. Er is
zelfs geen Europees postze
geltje. Maar Euro-Kees heeft
zijn geloof in Europa nog niet
verloren.
Euro-Kees laat me het molli
ge land rond Alkmaar zien. Hij
geeft een kaars ten geschenke
uit de abdij van Egmond. En
een pond onbespoten aard
beien, waarvoor hij, ik heb er
speciaal op gelet, twee gulden
neerlegde in een onbewaakte
bak. Die aardbeien waren
geoogst dóór zes broers en zes
zusters die allemaal onder eén
dak wonen. In Bergen mocht ik
na enig touwtrekken voor de
- FOTO RONALD SWEEH*
sherry betalen en we h#
een blik geworpen op een
toonstelling van matte e">
sche kunst. Onderweg ju1*'
hij over de schoonheid van
land.
„Ik ben een politicus van
koude grond", zegt Berk»]
wer, terug onder de kap1
zijn boerderij. „Ik ben een'
orthodoxe liberaal, een vrij
vrijzinnig man". Hij zegt'
innig tevreden. Geen mens»]
hem kwaad maken op d'et
dankbare honden na die
ten zijn dat hij het br
van de VVD op het Eur#
schip is geweest. „Ik heb a
eer en glorie die er te bete'
waren gehad. Waar zou
ik»*
nog druk over maken?
mijn boekerij, beleef ik®»
lukkigste momenten aan j;
einde van de dag, met
brandend vuurtje, m'n pa"
fels en een glas port. Dan
vrede met mezelf en dan s'
ik behagen in het leven
zijn rijke momenten aan
einde van de dag...".
van de Amerikaanse gezinnen kun-
nenveraangenamen. Hofsommer
heeft er met 2 a 3 medewerkers zijn
handen aan vol. Niet op de laatste
plaats ook door het grote aantal ver
huizingen. Gemiddelde verblijven de
Amerikaanse militairen maar 3 jaar
"op de basis.
Ook in Apollo geldt de militaire di-
cipline en tucht. Het basiscommando
controleert er maandelijks de gras
hoogte van de tuintjes die niet boven
de 10 centimeter mag reiken.
Hofsommer is best tevreden met de
luchtmachtbasis in Soesterberg. Een
flink aantal bedrijven in het dorp en
de omgeving, aannemers en loodgie
ters, verdienen naar zijn mening ook
regelmatig een goede boterham aan
werk dat de basis uitbesteed. Zijn
eigen werkgelegenheid is vooralsnog
verzekerd want er bestaan serieuze
plannen tot een verdubbeling van de
wijk Apollo, vlak langs de in aan
bouw zijnde nieuwe autoweg van
Utrecht naar Amersfoort.
Hofsommer zegt persoonlijk geen
voorstander te zijn van de komst van
kruisraketten naar Woensdrecht. „Ik
heb ook liever niet dat die dingen in
Nederland komen. Maar hou je het
wel tegen?. En als ze komen krijgen
er in ieder geval een aantal mensen
werk door".
De gepensioneerde 61-jarige oud
militair F. Hagmeijer, oud-lid van de
Soesterbergse wijkraad en erg actief
in het plaatselijke verenigingsleven,
is niet zo overtuigd van dat grote pro
fijt dat de Soesterberger bevolking
heeft van de Amerikaanse lucht
machtbasis. Rechtstreeks uit Ameri
ka wordt de basis volledig voorzien
van alle dagelijkse levensbehoeften.
In de zogenaamde Base Exchange,
een gigantische winkel op het basis
terrein, kan het personeel namelijk
alles voor zijn dagelijks levensonder
houd kopen.
In het plaatselijk bekende „kamp
van Zeist", een militair complex vlak
buiten Soesterberg, is inmiddels een
gigantische nieuwe „store" (winkel)
in aanbouw op loopafstand van de
wijk Apollo. „Die store zuigt natuur
lijk veel koopkracht uit het dorp weg.
Ik dacht niet dat de middenstand nou
zo erg veel beter geworden is van de
komst van de Amerikanen", zegt
Hagmeijer. Zijn vrouw beaamt deze
visie. „Ik kom ze in de winkels nau
welijks tegen. Alleen bij de bakker en
de melkboer soms. Voor wat verse
boodschappen willen ze hier nog wel
eens in het dorp kopen".
Overigens is volgens Hagmeijer
niet te verwachten dat in Soesterberg
zelf veel aversie tegen de basis of de
aanwezigheid van de Amerikanen
zou bestaan. Het dorp is immers met
de basis groot geworden en een ruime
meerderheid van de bevolking be
staat uit burger- en militair perso
neel van het Nederlandse deel van de
basis of van Camp New Amsterdam.
Met stelligheid meent Hagmeijer te
kunnen zeggen dat Soesterberg zelfs
van een eventuele aanwezigheid van
kernkoppen op de basis geen hals
zaak zou maken. „Ik denk dat er één
week wat emoties naar boven zouden
komen maar daarna zou het leven
hier weer gewoon zijn gang gaan".
Aan de geregelde vredesdemonstra
ties bij de basis wordt ook nauwelijks
door Soesterbergenaren deelgeno
men, aldus Hagmeijer. Overigens
zegt hij er met andere dorpsgenoten
niet helemaal zeker van te zijn dat
die kernwapens er op Soesterberg
niét zouden liggen.
Een duidelijk negatieve ontwikke
ling die Soesterberg heeft meege
maakt vindt Hagmeijer de opzet van
de wijk Apollo. „Ik vind dat ze die
wijk niet hadden moeten bouwen. Als
je een groep zo bij elkaar zet bereik je
natuurlijk nooit dat ze in een ge
meenschap integreren". Die integra
tie is er dan ook niet of nauwelijks.
De Soesterbergse samenleving heeft
na 30 jaar overigens ook bepaald niet
de indruk gekregen dat de Amerika
nen daar zelf op zitten te wachten.
Op de basis vinden de Amerikanen
tenslotte alles wat ze nodig hebben.
De Amerikaanse kinderen uit Apollo,
De uit Pannerden ai
stige wetenschapper
inmiddels een proev(
zijn denkwerk afgel<
Op 1 juli promoveen
op het proefschrift „O
nemende werknemers
de Katholieke Hoge
in Tilburg, waar hij
als wetenschap
hoofdmedewerker.
Job de Haan bas
zijn proefschrift op o
zoek bij acht onderni
gen, vier vennootsch
en vier coöperaties,
medezeggenschap een
zenlij k onderdeel uitn
van dagelijkse bedrijf
ring.
Werknemers in dez
drijven beslissen me
hebben het laatste
dingswet. „Soest legt er niet veel op
toe", aldus de ambtenaar, behalve
dan de onroerend goedbelasting. Ove
rigens verwacht het Soester gemeen
tebestuur juist op basis van die belas
tingwet in de toekomst wel weer flink
beter te worden van de Amerikaanse
basis. Met een oppervlakte van 386 ha
beslaat het militaire complex tenslot
te een flink deel van het gemeentelijk
grondgebied.
Dinsdagmiddag zinderen de beton
nen banen van de vliegbasis aan de
weg van Soesterberg naar Soest on
der een drukkende hitte. Op de basis
zelf is geen activiteit waarneembaar.
Niet helemaal ongebruikelijk voor
een voorlichtingsambtenaar blijft de
Nederlandse PR-officer van de basis,
Mieke Boon, ook die middag na ette
lijke telefoontjes onbereikbaar. Zon
der uitnodiging blijft Camp New Am
sterdam, zoals de Amerikaanse basis
in Soesterberg ook wordt genoemd,
voor buitenstaanders hermetisch ge
sloten.
In de genummerde straten van de
kinderrijke wijk Apollo in Soester
berg groepen wat zwarte en blanke
Amerikaanse kinderen lusteloos sa
men. „Er is veel te weinig speelgele-
genheid in deze wijk", klaagt Willem
Hofsommer, de enige Nederlander die
zelf met zijn gezin in Apollo woont.
Sinds '76 toen de wijk werd gebouwd,
verzorgd hij er het onderhoud aan de
200woningen namens de beheerder,
Planconsult uit Breda.
Het in een bosrijke omgeving gele
gen Apollo is een toonbeeld van de
verwende Amerikaanse wooncultuur.
De met 2, 3 of 4 slaapkamers gebouw
de woningen, ieder met een ruime
carport, zijn volledig voorzien van al
le technische snufjes die het leven
Door Frans van Moi
Dr. Job de Haar
antwoordt vr
over medezeg
schap met za
stem. „Dat doe il
tijd", heeft hij v<
gezegd, „Als ik
denk, begin ik va
zacht te praten".
Door Mathieu Kothuis
SOESTERBERG - Ben van
Os, gemeentevoorlichter van
de gemeente Soest weet het
juiste aantal Amerikanen in
zijn gemeente niet eens te
noemen. NAVO-bepalingen
schrijven voor dat die cijfers
niet worden opgenomen in de
gebruikelijke bevolkingscij
fers. Van Os schat die Ameri
kaanse gemeenschap in de he
le gemeente Soest op ruwweg
1.000 waarvan ongeveer 600 in
de volledig Amerikaanse wijk
Apollo in Soesterberg. De rest
van de Amerikaanse militai
ren woont her in der ver
spreid in de gemeente en ver
daarbuiten.
Puur gemeentepolitiek gezien is die
grote Amerikaanse gemeenschap
voor de gemeente Soest(totaal 40.000
inwoners waarvan ongeveer 5.900 in
Soesterberg) niet eens zo aantrekke
lijk, meent Van Os. Want behalve dat
de Amerikaanse militairen zijn vrij
gesteld van onroerend goedbelasting,
legt de gemeente ook nog flink toe op
het feit dat deze groep niet meetelt bij
de bijdrage uit het gemeentefonds.
Die bijdrage is immers gebaseerd op
het aantal inwoners.
Om helemaal zeker te zijn belt Van
Os toch nog even de gemeenteafde
ling financiën. Vier ton ontvangt
Soest nu jaarlijks voor de Amerika
nen, een bedrag dat vervalt bij de in
voering van de financiële verhou-
