Wat stelt de Nederlandse filmindustrie voor? turopan moet kreten slaken DE STEM :PAGINA TWEE de Stem coMr Aartsbisschop 5 UIT DE WEEKBLADEN irof VRIJDAG 8 JUL11983 paginJ ilJDAG 8. JULI 1983 Veelbelovend i Mondscheinsonate' en 'Op Stap' doen Zuinig NIJMEGEN - Kritiek O] het Vaticaan opnieuw enig overleg bisschop S dam heeft benoemd tol Utrecht, veel sterker da de benoemde aartsbisscl rin verscheidene reacties. Toekomst Wibo T5 DAGBLAD VOOR ZUIOWEST NEDERLANO Jaargang 123 Nr. 20.173 Uitgave Uitgeversmaatschappij De Stem b.v. Directie Drs. J.H.M. Brader Hoofdredactie L. Leijendekker H. Coumans Breda - Hoofdkantoor Spinveld 55 Postadres: Postbus 3229 4800 MB Breda Telefoon: voor directe verbinding zie onder betreffende afdeling Algemeen nr. 076-236911 Telex: 54176 Kantooruren ma. t.m. vr. van 8.15-17.00 uur Bankrelaties Postgiro 1114111 ABN rek. 520538447 NCBrek. 230301584 Raborek. 101053738 Handelsregister 27420 Centrale redactie Breda Nieuwsdienst 076-236883 Stadsredactie 076-236880 Sportredactie 076-236884 Lezersservice Inlichtingen over Stemreizen en promotie: 076-236911 Fotoservice: 076-236573 Abonnementen Betaling 076-236347 20,49 per maand 61,15 per kwartaal 238,00 perjaar Postabonnementen met toeslag Nieuwe abonnees: opgave bij elk rayonkantoor en servicepunt. Ook telefonisch of d.m.v. bon in de krant. Bezorgklachten Voor telefonische meldingen zie onder betreffend rayonkantoor. Rubriek 't Kleintje Opgave 076-236538, 236381 236244 tot 17.00 uur 2 dagen voor plaatsing Grote advertenties Algemene informatie over mogelijkheden en tarieven: 076-236881 Regionale informatie: alle kantoren Postadres: postbus 3229, 4800 MB Breda Afsluittijd adv.: 09.00 uur één dag voor plaatsing; maandagkrant vrijdag 12.00 uur in Breda Overlijdensberichten 076-236442. Buiten kantooruren ma. t/m vr. van 19.00-20.30 uur en zo. van 18.30-21.30 uur 076-236394/236911 Debiteurenadministratie Advertenties 076-236227 Rayonkantoren Bergen op Zoom Zuivelstraat 26, 4611 PJ Tel. (alle afd.) 01640-36850 Kantooruren ma. t/m vr. van 8.15-17.00 uur Breda - Stadskantoor Nwe. Ginnekenstraat 414811 NN. Abonnementen 076- 236322. Overige afd. 236326. Kantooruren ma. t/m vr. van 8.15-17.00 uur Bezorgklachten 076-236888 ma. t/m vr. 8.15- 18.00 uur, za. 8.15-17.00 uur Etten-Leur Markt 28, 4875 CE Tel. (alle afd.) 01608-21550 Kantooruren ma. t/m vr. van 8.30-12.30 en 13.30-17.00 uur Goes Klokstraat 14461 JK Tel. (alle afd.) 01100-28030 Kantooruren ma t/m vr. van 8.15-12.30 en 13.30-17.00 uur Hulst Steenstraat 14, 4561 AS Tel. (alle afd.) 01140-13751 Kantooruren ma t/m vr. van 8.15-12.30 en 13.30-17.00 uur Oosterhout Arendstraat 14, 4901 JK Tel. abonn. en adv. 01620-54957 Tel. redactie 01620-51800 Kantooruren ma. t/m vr. van 8.15-17.00 uur Roosendaal Molenstraat 45, 4701 JN Tel. (alle afd.) 01650-37150 Kantooruren ma. t/m vr. van 8.15-17.00 uur Terneuzen Nieuwstraat 9, 4531 CV Tel. (alle afd.) 01150-17920 Kantooruren ma t/m vr. van 8.15-12.30 en 13.30-17.00 uur Viissingen Torenstraat 4381 ET Tel. (alle afd.) 01184-19910 Kantooruren ma t/m vr. van 8.30-12.30. en 13.30-17.00 uur.. Zomer 1961 roept acteur/regisseur Kees Brusse: „Licht! ca mera. actie!" op de set van 'Kermis in de regen', de 74ste speelfilm, made in Holland, opnamen onder andere in Breda. Goed moment voor de vraag wat de Nederlandse filmindus trie voorstelt sinds 1932, het jaar waarin 'Blokkade' (regie: Willem Bon) de rij opende. Een terugblik. Maar ook vooruit zien met Matthijs van Heijningen, momenteel Nederlands meest produktieve en succesvolle (De Lift) film-mogol. Sim< Vooreen succesfilm\maa bestaat geen recept Door Hans Toonen I MAARSEN - Matthijs van Heijningen E weef het heel zeker. „Vóór 1970 stelde de Nederlandse filmindustrie eigenlijk E geen zak voor. Goed, men was leuk be- 1 zig; stoeide wat met de uit Frankrijk overgewaaide 'nouvelle vague'. Maar men opereerde volstrekt buiten de sa- menleving. Als ik die films zag, dacht ik: waf is dat voor een onzin! Pas in 1971 E met 'Mira' van Fons Rademakers richtte de Nederlandse filmindustrie zich voor het eerst naar het publiek. Leunt achterover in zijn zwartleren E fauteuil. Maar wordt kregelig als ik wat i uitspraken aanhaal van Louis van Gaste- E ren. Volgens de ooit bevlogen cineast/ kunstenaar (films als 'Het Huis' en 'Om- dat mijn fiets daar stond') blijft dit klom- pen-Hollywood voortsukkelen zolang H iedere regisseur zijn eigen camera, E eigen licht eist. „Niets in dit land is van harte,verzuchtte Van Gasteren ooit. Hij E was ervan overtuigd dat een volk, dat E roomboter exporteert en zelf margarine eet, nooit goede films kan maken. E Dat is Van Heijningen te gortig. „Ach, E waf moet ik met Van Gasteren. Die man E heeft in 1969 vergeten zijn fiets mee te E nemen en is sindsdien stil blijven staan. Trouwens, waarom zou ik cogeliaal - E verrek, ik kan dat woord niet eens uit- E spreken - moeten omgaan met een Rob E Houwer of Van den Ende? Collegialiteit e staat haaks op ons wereldje. Filmen blijft E een vak van competitie, waar je in je eentje risico's aandurft. Waar je telkens E zo goed bent als je laatste film. Wie mis- E lukt staat voor jaren buitenspel. E Anno 1933 kreeg Nederland als film- land vlees om de botten met 'De E Jantjes', opgenomen in de gloednieuwe E Cinetone Studio in Duivendrecht, vlak onder Amsterdam neergezet door de E joodse broers Biedermann. De start van E onze nationale filmindustrie leek veelbe- s lovend: ineens zeven speelfilms, waar- E onder de reeds genoemde 'De Jantjes' E (regie: Jaap Speyer), 'Bleeke Bet', (in de 1 hoofdrollen Jopie Koopman, Fien de la Mar, Johan Heesters, Corrie Vonk, Syl- E vain Poons) en 'Dood Water' (regie: Ge- E rard Rutten). Een jaar later zelfs negen 1 rolprenten. De meesten zijn inmiddels E verschoten. Alleen 'Het Mysterie van de E verstokte cinefielen opkijken. E Tot mei 1940 leverde de Nederlandse E filmindustrie in totaal 35 films af. Over de 'Met 'De Jantjes' van regissewo Jaap Speyer begon in 1933 de Nederlandse filmindustrie iets voor te stellen. Scêne-foto: Fien de la Mar, Johan Kaart (r) en Matthieu van Eysden (l). beeldtechniek geen kwaad woord. Wel over de geluidskwaliteit en de dialogen, want die waren vaak om te huilen. Vol gens kenners duurde het zelfs tot 1950 voordat de eerste verstaanbare, in nor maal Nederlands gesproken speelfilm in première ging. Die pluim past op de hoed van Louis van Gasteren met zijn debuut 'Stranding/S.O.S. Equador Na de Duitse inval trok niemand de stekker uit het stopcontact van onze filmindustrie. Een enkeling, onder wie de naar Engeland gevluchte regisseur Ge rard Rutten, keerde Cinetone de rug toe. Polygoon's Film Variété' dateert uit 1942, het jaar waarin de Duitse filmgi gant UFA voortaan de richting ging be palen. Enkele jaren na de oorlog begonnen in de geplunderde Cinetone studios mannen als Tuschinski-baas Frits Strengholt, de teruggekeerde Rutten ('Sterren stralen overal'), Jaap Speyer ('Een koninkrijk voor een huis') en An- toon Koolhaas ('De dijk is dicht') aan de wederopbouw van de nationale filmin dustrie. Zonder geld geen showbusiness. Vandaar dat in 1956 het ministerie van Onderwijs, Kunsten Wetenschap 225.000 meegaf aan de in dat jaar op gerichte Stichting Produktiefonds voor de Nederlandse speelfilm. Deze stich ting moest de voortgang van de Neder landse speelfilm waarborgen. Gerard Rutten viel de eer te beurt Nederlands eerst gesubsideerde film te regisseren: 'De Vliegende Hollander', een hommage aan Anthony Fokker. De tweede 'bore ling' op'staatskosten heette 'Kleren ma ken de man' (hoofdrollen: Johan Kaart, Rijk de Gooyer, Andrea Domburg, Kees Brusse en Guus Oster). En joeg de toen malige HH Filmcritici onder leiding van Jan Blokker hoog in de gordijnen. In een open, gespierde brief verweten zij de Nederlandse filmindustrie 'infantilisme: Na deze uitbrander hield het Produk tiefonds van schrik een tijdje de hand op de knip. Maar na het succes van Fons Rademakers' 'Dorp aan de Rivier' durf den snelle jongens als Joop Landré een particuliere filmfabriekje op te richten: de Nederlandse Filmproductie Maat- •Film-producent Matthijs van Heijnin gen: „We missen in dit land nu eenmaal grote vertellers a la Bergmann." schappij. Als suikeroom van de NFM werd reder Anton Veder van de Holland- Amerika-Lijn gestrikt. Met de door hem gefourneerde 1 mil joen gulden liet Landré een handvol, merendeels geflopte films produceren, zoals 'Makkers staakt uw wild geraas', 'Het Mes', 'Riffifi in Amsterdam' en '10.32'. Terug naar Matthijs van Heijningen met de vraag hoe belangrijk en welkom filmgekke geldschieters a la Veder en Freddy Heineken zijn. Per slot van reke ning heeft hij de negen ton voor zijn jongste, en meest succesvolle film 'De Lift' ook bijeen moeten sprokkelen met onder andere vijf ton van het Produktie fonds. Van Heijningen, als zoon van een streng gereformeerde brugwachter op gevoed in hard werken en zuinig zijn: „Particuliere geldschieters zijn een ab solute ramp voor de kwaliteit van de Ne derlandse film. Want zij bemoeien zich met de inhoud van de film. Sommigen zeuren over een rolletje voor hun vrien din. Daar waag ik mijn films niet aan. Vandaar dat ik zeer was ingenomen mei het initatief vanuit de beurswereld om via een fonds geld te pompen in de pro- duktie van 'Van de koele meren des doods: De heren gingen uitsluitend mee op basis van het script. Verder geen ge zeur. Met alle achting voor het Produktie fonds vindt Van Heijningen dat de overj heid toch te weinig geld over heeft voc 1 deze volkscultuur. „Van alle uitingen van entertainment zoals kunst en spon j bengelt film er qua overheidssteun maat I een beetje achteraan.Hij geeft toe c veel geld geen garantie is voor een p/j. j ma Nederlandse film. „De produktie van j een Nederlandse speelfilm heeft haai grenzen. Zowel in geld als in aantal, j Meer dan jaarlijks 15 films van eigen be- j dem kan ons land niet trekken. Te wei-1 nig première-bioscopen. En behalve de I zomermaanden valt ook de december-1 maand af. Want wie durft nu zijn NederI lands produkt tegelijk met geheide kas- successen als 'Annie' of 'Tootsie' ront\ Kerstmis in première te brengen Over de kosten: 'Soldaat van Oranje I kostte 4 miljoen. Is weliswaar goed be- j zocht, maar heeft geen winst opgele- j verd. 'Koele Merenkostte iets meer dan j 2 miljoen; trok verbazend veel bezoe- j kers. En kwam met pijn en moeite uit de j kosten. 'Joep Meloenis met 3 miljoen j gewoon te duur geweest. Hoe weet je of een film veelbelovend is? Of blijft het een schot in het duister1 „Meer dat laatste. Nee, je zit niet meiI de telmachine in de hand een scenario I te beoordelen. Wel vraag je je af of jeer zelf voor uit de luie stoel zou komen een kaartje te kopen. Veel geld is ge garantie voor succes. Je moet wel zor-I gen dat mensen die een tientje betaal: hebben, zich niet bekocht voelen. „Als filmproducent moet je gek van film zijn. Even film erbij doen zoals en-I tertainment-koning Joop van den Endel dat probeert met Joep Meloen, word! genadeloos afgestraft. Van een onzer ve In december 1970 werd hij als 39-jarige bijbeldeskundige en ka- pelaan in Den Haag, buiten de voordracht E vanuit het bisdom om, door Rome benoemd tot bisschop van Rotter dam. De pauselijke gezant Feli- ■ci had hem kort tevoren op (het pastoraal concilie in Noordwijkerhout (1968-1970) 'ontdekt' als vertolker van de onrustgevoelens van de ^behoudende vleugel in de .kerk. Zijn benoeming wekte •de nodige kritiek en gevoe- Tens van wantrouwen bin nen het bisdom Rotterdam en de hele katholieke ge loofsgemeenschap. Maar na hem ruim tien jjaar als bisschop te hebben •meegemaakt, spreken men sen als de Nijmeegse theo- iloog Edward Schillebeeckx !en vicaris-generaal Theeu- iwes van het bisdom Breda ihun waardering uit voor de I pastorale instelling van bis schop Simonis. Hij verschilt rdaarin duidelijk van zijn "geestverwant Gijsen van iRoermond die met zijn har- ;de lijn de polarisatie niet E schuwt. P h I a d b h P h v w SI b d fcx h g< a< n m w Wat is de toekomst van de Nederland se speelfilm? Is de Amerikaanse markt de volgende etage, nu 'De Lift' dooi Warner Bros wereldwijd omhoog schiet! Van Heijningen, kasteelheer van Bo- ienstein in Maarsen en dromend van eert eigen bioscoop, blijft nuchter: „Het bui tenland zal altijd belangstelling blijven tonen voor probleem films zoals 'De stilli rond Christine M.'De Smaak van Wa fer' en 'Koele Meren des DoodsEn na tuurlijk ook films zoals 'Keetje Tippel'en 'Turks Fruit', hoewel die in het buiten land meestal bekend staan als soft-poi- no-films, made in Denemarken „Nu Jan de Hartog en A. den Doolari zijn uitverteld missen we in eigen land grote vertellers a la Bergmann. Dus ma ken we ook nooit een epos met eeuwig zingende bossen. Geen ramp, want w zijn sterk in bekentenis-literatuur. Wel voorzie ik dat de Nederlandse filmindus trie extremer wordt, zowel naar het grote publiek als naar de elite toe. De midden moot behelpt zich dan met televisie en video. Straks kost een bioscoopkaartje wellicht twee tientjes. Dan moet je na tuurlijk wel wat te bieden hebben. Trou wens, als deze economische crisis voortduurt dan koopt men geen kaartje om naar andermans problemen te kij ken. Ellende mag, mits het zonnig eindigt- JEN hij in 1971, kapelaan nog, ti ird benoemd (zoiets was in Ned< lurd) stak er in het bisdom, maar o in storm van protesten op die weke ortgelijke reactie te verwachten nu rwacht vroeg, is aangewezen tot o ands als aartsbisschop van Utrect hijnlijk. De progressieve vleugel va icie is, voor zover zij de Kerk de ri slijk murw geslagen. Bovendien: n >g steeds tot de (gematigd) conse et meer, zoals in 1971 een „teken v n bisschop-voor-allen heeft de feil iders dan zijn vriend mgr. Gijsen, imaakt: hij is meer pastor geworden Als aartsbisschop van Utrecht - op oed in het verschiet - zal mgr. Si lorzitter zijn van de Nederlandse t primaat van r.k. Nederland. Wil hij ren, dan zal hij op de eerste plaats n Dat betekent dat hij, wil hij niet man, die in de r.k. kerk in Nederla iweeg bracht, ruimte moet geven aa 1 priesters, die kritische kanttekenin 'rordeningen. Die ruimte zal beperk jlen Alfrink en Willebrands. Afgezic Buwe aartsbisschop van Utrecht in "use, en in de nieuw te benoeme sscn en Groningen, in de Nederlanc sar steun vinden voor een van Ror organgers. .TillHUIIilifilIllIIIIIIIIIII°e benoeming van mgr. Simonis tot Mt in dat de hoop op een meer der ihü de bodem is ingeslagen. Dit •i nad ook veel erger kunnen zijn: G n tussenweg gekozen: een terugke K of om mgr. Simonis te citeren, n, ihe®n Pratende kerk, weliswaar met eid rnaar, nemen wij vooralsnog s en verdoemenis voorzeggende ker M®n en opstaan een behoorlijk christ u rj.Simonis heeft destijds, in verti neiiige Geest tegen het bijna unar mse geestelijkheid in, toch de ben it !n z'in toekomstige functie zal nodig hebben. Wij wensen hem di erk in Nederland, de onder zijn vc n ingen tussen protestanten en katt Na afloop van een weekje „Woensdrecht", de plek die is uitgekozen voor het Nederlandse aandeel in de Navo-kernraketten, vraagt Arie Kuiper in DE TIJD zich nog eens af waarom die dingen zo nodig geplaatst moeten worden. Eigenlijk moet de vraag luiden: waarom hebben de Russen eigenlijk die SS-20 raketten op Europa gericht staan, zodat de Navo zich gedwongen voelt daar op passend te reageren? Het antwoord op die vraag heeft de voormalige Duitse bondskanselier Helmut Schmidt ooit gegeven, zo zegt Kuiper. Een aardig staaltje van politiek- strate gische analyse. „De Sovjet-Unie, zei Schmidt, heeft die nieuwe kernmacht niet echt nodig. Zij heeft lange-afstandsraketten ge noeg om de Verenigde Staten, en als het moet West-Europa erbij, geheel in puin te gooien. De af schrikking werkt. De Sovjet-Unie kan zich veilig voelen. Er moet voor die SS20-macht dus een an dere reden zijn. Die reden is duidelijk. De Sovjet-Unie stelt die enorme macht van middellange- afstandraketten op als politiek drukmiddel. Natuurlijk is de Sov jet-Unie niet van plan West-Euro pa aan te vallen en te vernietigen. Maar het is Sovjet-politiek een si tuatie te scheppen waarin West- Europa kan worden bedreigd zonder de Verenigde Staten te bedreigen. Dat kan bijvoorbeeld Si" nodig zijn als heel Oost-Europa in opstand komt en de Westduitsers de neiging niet kunnen onder drukken hun Oostduitse broeders te hulp te komen. De Amerikaan se president komt dan voor de keus te staan of hij bereid is New York en Washington op te offeren voor Bremen en Hamburg. Daar toe zal geen enkele president ooit bereid zijn, wat hij in het open baar ook moge beweren. Met die SS20-macht zit de Sovjet-Unie definitief op rozen. Op langere termijn kan zij zelfs, zonder West- Europa ooit aan te vallen, hier de politieke en economische lakens uitdelen. Zo kwam het Na- vo-dubbelbesluit tot stand," gaat Arie Kuiper verder. „Een heel re delijk besluit: wij doen niks als jul lie die SS20 weghalen. Een soort IKV-droom eigenlijk: wij doen ge heel eenzijdig niets, in de hoop dat jullie daar wat tegenover stel len. Doen jullie dat niet, dan doen wij hetzelfde als jullie. Hel mut Schmidt is niet gek, nooit ge weest. Hij wilde niet dat er in Europa ooit een situatie ontstaat waarin de Sovjet-Unie haar gang kan gaan zonder dat automatisch de Verenigde Staten erbij worden betrokken. Vandaar het dubbel- besluit: of allebei niks of allebei evenveel". Aldus het pleidooi voor het dubbelbesluit in DE TIJD. Geliefd en verguisd is hij, Wibo van der Linde, zoals hij ons, in de snelle entourage van ratelende telexen en oordopjes, iedere keer weer een „zevental onderwer pen" voorschotelt. „Ik ben lang niet zo rechts als jij denkt", ver trouwt hij de verslaggever van DE TIJD toe. Het credo van „de postzegel van de Tros": „Misschien ben ik wel ouderwets, maar ik geloof nu eenmaal heilig in de democratie en in de goede dingen van het ka pitalisme. Met hard werken kan en mag je veel bereiken, mits daarbij komt dat je ook bereid bent wat af te staan. En ik erger me reuze aan die mensen, die nu de ontwikkelingshulp willen schrappen. Alsof er bij ons niks afkan! ledereen die de kans krijgt de derde wereld te bezoeken zou dat moeten doen. Pas dan weet je dat we hier in een paradijs wo nen, en geen enkele reden heb ben om te zeuren De HAAGSE POST zet Tien. jaar crisis" op een rij. „Is het ein de in zicht? Een rondgang langs politici, ondernemers en econo men". De beurs trekt aan, maar het aantal werklozen stijgt. De een noemt dat een opleving, voor de ander is daarvan geen sprake. Wie nog eens alle tegengestelde standpunten over het oplossen van de crisis op een rijtje wil zien, moet deze HP maar lezen. Aan het woord komen Den Uyl, Wim Koek, Europees commissaris An- driessen, Jelle Zijlstra, de onder nemers Helfrich en Heineken, de economen Schouten en Pen en Weitenberg van het Centraal Planbureau. VRIJ NEDERLAND zet de schijnwerper op twee politici. Eén aan het begin van zijn carrière, Hans van den Broek, de minister van buitenlandse zaken, „een rechtsbuiten van het CDA", en éen wiens politieke carrière in een waas van schandaaltjes ten onder gaat: Europarlementariër, liberaal en bourgondiër Cornell's Berkhouwer. Stel je nou eens voor dat het verhaat waar was dan zou ik voor een paar tientjes handel hebben meegenomen. So what? Die bijeenkomsten zijn er om toe te tasten, ledereen liep rond met armen vol kaas". Aldus bevestigt Berkhouwer alsnog de juistheid van het bericht dat hij zich op een receptie te buiten was gegaan aan diefstal (in de bewoordingen van een Belgische aanwezige). Vol trots, als waren het politie ke wapenfeiten, vertelt hij over de ontelbare invitaties die hij vangt om congressen, tentoon stellingen en sportevenementen te komen openen. Een hoge pel van het Europees parlement heeft hij niet op: „De functie van Europarlementariër: kreten sla ken in de hoop dat er wat van komt!". De wekelijkse bijlage van VN» gewijd aan de sterke arm bij onze zuiderburen: de Rijkswacht. Ge zonde discipline in België. Uit he- verhaal krijg je de indruk dat he in België zo rustig is niet om» de Belg zo'n gemoedelijk en con tent mens is, maar omdat Rijkswacht het land in een ijze greep houdt. „De rijkswacht re kent alles tot haar taak". Wibo v.d. Linde nen eken it nu geestelijken die in deze warrige en voor hemzelf. In de Nederla hro~ean hieuw hoofdstuk. Laat daê ven kunnen worden over het blijn h to uerikaanse besluit de invoer va Pl<99en kan zonder overdrijving drn(lorr,lsche t0Pin Williamsburg, ir tinn o^es,,erse industrielanden imrr Bn (de bescherming van de doou vooral door Amerika gepre i ui,T6rs zelfs opgeroepen besta «o w,e9 te ruimen. Alleen op c let a kunnen opleven, de ctT,er'kaanse optreden bewijst %ai^en aiet bereid zijn veel rek he hi?! wensen van de Europe: idurtio 6A?en staalindustrie al drastis vriiw inn u eerder heeft de EG de uit i na,'9 beperkt. Bovendien heeft d- 9en n ®ll,ks te 'ijden onder de Eurof htuitqe<EGt Van de Amerikaanse de wol8/,-! eerder gezegd: omwill beraw jke bondgenoten blijken toert nJ;erls,aP(ie) teru9 te doen- Èr |a.9®confronteerd met de man ir kn er Ka*e aan gemaakte afsprak oeter ,—-• aan bij een volgend topo\ l at minder serieus te nemen.

Krantenbank Zeeland

de Stem | 1983 | | pagina 2