mm
[EUWE
rLTS 9
INBOD
fZINE
tburg;
iog meer Japans in Dordt
Japan in Bergen op Zoom
Nederlands in Japan
Bekoring van het onvolkomene
I
>EL
B.V.
MAANDEN
TE*
WARE
IED/NGEN
M FORUM MET i2 JAPANSEfNEDERLANItöE
A7gi
UERDAG16JUNM983
leeft u tot 1 juli de
J profiteren van
ievoordeel op de
|ault 9. Voor een
nder rente van
betaalt u 12x
|lfde krediet maar
24 of 36 maanden
li,- resp. f312,08.
etekent'n onge-
flijk lage rente van
.En de dealers
Renault hebben
I meer voordelen
|petto. Dat zult u
ïrken aan de va-
itie aanbiedingen,
idus gauw langs,
eze voordelen zijn,
e Renault 9. Beide
g en betrouwbaar
als dat comforta
ble baasje vol
Renault 9 als auto
u in Amerika auto
Aetal deze voor-
seromzeheen.
I vanaf f 5.000.—
bsdaalseweg 1
1140-13524
erd met:
volgens
6
9
EXTRA
Concept
Vergelijking
Ervaring
Symboliek
^TOONSTELLINGEN, PERFORMANCES EN MUZIEK
Zeggingskracht
Sfeer
Spil
r»rt»Jaandeorde.
fl
Renault adviseert elf oliën.
Renault Leasing Nederland.
13857-17900
poor Henk Eg bers
pe Japanners hebben
hun geijkte exportpak-
fjj vol met auto's en
Elektronische appara
tuur, uitgebreid met een
Lse hap kunst en cul-
luur.
J Europese festivals
Le zomer - en dat zijn er
■Lal wat - stellen het land
[an de rijzende zon in de ge
legenheid daarmee goed uit
le pakken. Zo ook het Hol
land Festival. Er is echter
leen festival als dit. dat sys
tematisch en zo uitgebreid
landacht schenkt aan de
feeldende kunst. Het gaat
(oorgaans om podiumkun
st®. Dat dit deel van het
festival zich afspeelt in Dor-
Irecht - met als centraal ge
leven het zogenaamde Oost
pest Forum - is niet zo
fieemd. Deze stad heeft tra-
■tioneel, maar ook in de ac-
Eialiteit nogal wat activitei-
[ten ontplooid op dit gebied,
pt forum is twee jaar voor-
fcreid.
Geen geld
Dat het niet vanzelf ge-
fcaan is was te beluisteren
tan de woorden van de di-
Eecteur van het Holland
(Festival, Frans de Ruiter.
Jij zei ondermeer, dat als er
teen doordrammerige kun
stenaars, creatieve ambte
laren en vindingrijke ponti
le: waren geweest, die met
thantage deze zaak hadden
doorgedreven, dit Forum
liet was doorgegaan. Want
|er is immers geen geld!
Blaar het is er toch gekomen.
Er, dankbaar verorberden
een paar honderd notabele
tenodigden, na deze woor-
Een, een overdadig en kost-
laar koud buffet in het
Bordtse raadhuis. De Ja-
lanse kunstenaars keken
het hun raadselachtige
(Aziatische glimlach geamu
seerd toe. Zelfs koningin
Beatrix voelde aan dat hier
In Dordrecht iets aan de
land is. Want zij besloot niet
Dordrecht wil kunst in
plaats van „Marietjes
Hl
„drinkgelag"; thans wel ge
bezigd als zijnde een weten
schappelijke bijeenkomst
ter bespreking van een be
paald onderwerp waaraan
een hele dag gewijd wordt.
Maar een beeldhouwers
symposion kenmerkt zich
door niet alleen woorden
maar vooral daden. Het Oost
West Forum zal zo'n veertig
dagen in beslag nemen. Ja
panse en Nederlandse beeld
houwers zullen de eerste da
gen wijden aan oriëntatie,
discussie en het maken van
een plan. Daarna zullen we
overgaan tot uitvoering".
het gerenommeerde concert
of het klassieke theater in
het Holland Festival met
haar aanwezigheid officieel
te maken, maar dit onderge
schoven kind in Dordrecht.
En met deze koninklijke
sanctie op de achtergrond
komen de middelen op tafel.
Maar daarmee was mijn
achterdocht, gevoed door
een kritische beroepstic, nog
niet weggenomen. Japanse
kunst? Ik denk bijvoorbeeld
aan al die Japanse beelden,
die in de afgelopen jaren in
Middelheim te zien waren.
Aan het congres met Japan
se designers, vorig jaar in de
RAI etc. Dat had méér van
internationale - Ameri
kaanse kunst. Is er nog wel
zoiets als Oost en west? At-
suo Okamoto: „De vergelij
king ligt niet in de tegenstel
lingen, maar in de parallel
len". Toen ik dacht dat ik
daarmee het gelijk aan mijn
kant had, reageerde Ewerdt
Hilgemann, een Nederland
se deelnemende kunstenaar:
„Je hebt hetzelfde bloed,
maar de inspiratie en de at
mosfeer is typisch Japans
de impressie is internatio
naal" Duidelijk? En Lucien
den Arend, secretaris van de
organiserende Nederlandse
Kring van Beeldhouwers:
„Volgens Van Dale is de
eigenlijke betekenis van het
woord symposion een
Wat wordt er dan uitge
voerd? Dichtbij die kenmer
kende brug naast de tunnel
in de autoweg naar Rotter
dam ligt een braakliggend
terrein. Daarop was vroeger
de EMF te vinden en er staat
nog een deel van de koekjes
fabriek Victoria-in afbraak
op. In de toekomst zullen er
ook woningen komen, Zes
japanse en zes Nederlandse
kunstenaars gaan nu met dit
terrein in de slag; omge
vingskunst. „Het Oost West
Forum is een oritmoeting
tussen Japanse en Neder
landse beeldende kunste
naars, die ernaar streven
met elkaar tot een beeldend
concept te komen voor een
afbraakterrein in de bin
nenstad van Dordrecht. Een
ontmoeting dus tussen ge
heel verschillende culturen
en uitdrukkingsvormen,
maar met een gezamenlijke
taak".
Tien jaar geleden werd
voor het eerst in Gorinchem
een dergelijk symposion ge
houden. Het is dan ook niet
verwonderlijk om in de or
ganisatie - Antoinette Hil
gemann - en onder de beeld
houwers - Ewerdt Hilge
mann en Marinus Boezem -
mensen met ervaring in Go
rinchem terug te vinden.
„Dat eerste symposium
heeft afzonderlijke en van
elkaar onafhankelijke
kunstwerken opgeleverd.
Nu gaat het om een totaal
gebeuren". Ze zijn met Ro
bert M.O.'Brien, Heppe de
Moor, Dick Postema en Lex
Wechelaar gekozen via een
open inschrijving waarop
door 35 kunstenaars is ge
reageerd. De Japanse beeld
houwers zijn kunstenaars
die in hun land ervaringen
hebben opgedaan met sym
posia, waaraan ook Neder
landers hebben deelgeno
men. Het zijn Masayki Na-
gase, Honori Katageri, Ho-
rishi Mikami, Aksuo Oka
moto, Jiro Sugawara en Ta-
hesi Tanabe. Twee van hen
wonen en werken overigens
maar in Japan, de anderen
doen dat in Joegoslavië,
Oostenrijk en Italië.
De eerste dagen hebben ze
zich gezamenlijk gebogen
over. de situering van het
terrein in zijn historische
context. De ruïne van de
voormalige Victoria fabriek,
waar de „Marietjes" van
daan kwamen, die iedere
Nederlander kent. Deze
beeldhouwers zullen geen
Marietjes in steen gaan ver
eeuwigen om de band met de
historie aan te geven, Hilge
mann wil wel een van zijn
metalen kubussen van de
hoogste etage van ruïne Vic
toria gooien om de restanten
onder te graven. Actuele ar
cheologische kunst, die in de
toekomst de herinnering
wakker houdt aan de perio
de, dat verwend Nederland
geen eenvoudige kakies
meer lustte en zo deze fa
briek failliet liet gaan.
Bij de start van dit gebeu
ren sprongen twee Bredase
parachutisten naar beneden
met de vlaggen van het Hol
land Festival en van het Fo
rum. Rein Voskamp en Ja-
ques Bovens vielen op centi
meters nauwkeurig naar be
neden als een soort helden
van een nieuw tijdvak, dat
uit de hemel komt vallen.
Bewegingstheater Het Klein
uit Eindhoven, ondersteund
door de kabelmuziek van
Paul Panhuysen, gebruikte
de opengebroken Victoria-
gevel daarna als een pop
penkast. Een vervreemden
de ervaring, die onder
streepte dat geschiedenis
beweging is. Het woord is nu
aan de twaalf kunstenaars
uit oost en west
Materiaal als steen, beton,
hout,kunststof, metaal,
groen, aarde, etc staat hen
ter beschikking. Ze logeren
samen in één hotel. Twee
terreinassistenten en een fo
tograaf zijn, via de Beelden
de Kunstenaarsregeling,
toegevoegd. Verder is het de
bedoeling dat het publiek
erbij betrokken wordt. Het
terrein is altijd toegankelijk.
Er worden zelfs extra acti
viteiten ontwikkeld om dat
publiek erheen te halen; zo
als elke week eer» keer
markt met typische Japanse
zaken.
Koiju Ogura (Den Bosch)
en Seiji Onishi (Gent) gaven
bij de start van het Dordtse
gebeuren een performance.
Zij beschilderden een grote
zijden tent met japanse ka
rakters, die een vredesbood
schap van Boedhha bevat
ten. In de tent bleken 800
zwarte ballonnen te zitten.
Tegen de bedoeling in na
men deze balonnen, toen zé
gezamenlijk werden losge
laten de kostbare doek mee
de lucht in. Een fantastisch
gezicht. Op ongeveer 1000
meter hoogte gleed de doek
met de boodschap eraf en
kwam in de Hollandse pol
ders terecht. De symboliek
hiervan mag ieder voor zich
invullen.
Ook het Markiezenhof in
Bergen op Zoom schaart
zich met een tentoonstelling
van Japanse houtsneden in
het Japanse Holland Festi
val-gebeuren.
Reistaferelen uit de 19e
Door Henk Egbers
i het Forum Oost West in Dordrecht zijn
ktalrijke andere activiteiten gepland. In het
prechts Museum exposeren tot en met 17
f Kengiro Azuma en Kazuo Kadonaga. De
p werkt en woont al 25 jaar in Italië, de
ale is Japan nog niet uit geweest. In Ne-
ind exposeerden ze eerder bij Nou velles
pses in Den Haag.
ga vervaardigt prachtige houten
Ipturen, waarbij het vertrekt vanuit het
piurlijke gegeven zelf; sterker: hij maakt de
Pirlijke processen helderder. Kazuo kerft
klieft het hout; ontleedt het tot zeer dunne
p Het is een meditatief gegeven, dat de be-
pwer dichterbij natuurlijke processen kan
►gen. Afgezien daarvan gaat het daarbij
lieg om een bijzondere vorm van esthetiek.
P Azuma doet vindt ik minder spannend,
h neemt hij het grootste deel van de ten-
«stellmg in. De manier waarop hij met het
Penaal (brons) omgaat is technisch erg
IP, maar de tegenstelling die hij oproept
risten, aanvreten, plooien en rechthoeken
tl, de dialoog die hij voert met het materiaal
Tet typisch Japans. Het wordt ook hier veel
pa.Zijn tekentaal getuigt van een grote in-
fMheid. De sculpturen zijn tekens, die
F-nien niet altijd, maar vaak wel boeien
ft nun gespannenheid. Die ontstaat door be
langen.
Itnij maakt de tentoonstelling, die tot en met
1 1 'n Galerie 56-58, Nieuwstraat 56-58, te
(s een veel intensere Japanse indruk als
l'nhet Dordrechts museum. Toch gaat het
f,nier om twee Japanners die allang in Ne-
werken. In de zestiger jaren werd Ta-
Hi Ogura in ons land geïntroduceerd. Hij
'aar aan de academie in Den Bosch. Hij
r" vanuit de traditionele Japanse caalif-
P "landschappelij ke" beelden, die te snel in
'e gebracht kunnen worden met ver-
somi de c°bra (eigenlijk is het an-
larul Het- z^n zeer trefzekere bladen,
I uit een intensief gevoel, onder controle
l<le rede, spreekt.
lJ; Joshiha kwam in 1969 naar Nederland
Isti r^8 onder meer op de academie St.
E n Breda. Ze leerde hier op een westerse
Éten °mgaan met keramiek. Haar uitgangs-
L, en.symboliek zijn echter op de Japanse
■"rgeent. De kimono is daarbij vaak haar
F "d model. Knappe, mooie keramische
vormen, voorzien van fijne en gedistingeerde
glazuren. Er spreekt een beheersing uit, die te
maken heeft met harmonie.
In het aloude, maar zeer actieve Pictura aan
de Voorstraat 190 zijn tot en met 15 juli vier
Japanse kunstenaars bezig met een zoge
naamd open atelier. Gedurende een bepaalde
periode zijn ze dan doende met het bouwen
van een installatie, waarna er een afsluitende
performance volgt. De vier wonen weliswaar
in Londen, Amsterdam, Berlijn en Gent, maar
voelen zich daardoor juist geprikkeld hun Ja
panse identiteit te bewaren. Behalve op maan
dag, kan iedereen er elke dag gewoon binnen
lopen van 14-17 uur. Momenteel werkt er Mi-
neo Aayamaguchi uit Londen; een beeldhou
wer, die zijn hart verpand heeft aan fotografie
en video. Dat is te zien aan zijn installatie en
de performance, die op 11 juni om 21 uur
plaatsvindt. De installatie blijft tot 14 juli te
zien. Vanaf 15 juni tot en met 28 juni werkt er
dan de schilder Kazuhiko Kozawa, die in Am
sterdam woont. Hij bouwt een installatie met
hout en katoen. Van 29 juni tot en met 15 juli is
Seiji Onishi uit Gent aan de beurt. Hij werkt
hoofdzakelijk met projecten waarbij het gege
ven „Lucht in samenhang met materie" cen
traal staat. Op 9 juli om 21 uur is zijn perfor
mance. Op 18 juni is er dan nog een perfor
mance door Naotaka Naganuma uit Berlijn,
die vooral met aardse stoffen opereert in de
ruimte.
Dordrecht biedt binnen het kader van deze
Holland-Festival-activiteiten ook nog enkele
andere evenementen in het Japans. Het koffie
concert op 12 juni, om 12 uur in 't Hof, zal be
staan uit traditionele Japanse muziek, ge
speeld door het Hato Sankyoku Ensemble.
Vrijdag 17 juni is er in Kunstmin een poëzie
programma om 20.15 uur. De Japanse dichteres
Kazuko Shiraisi zal dan begeleid worden door
de Nederlandse jazzmusicus Harry de Wit.
Tijdens het koffieconcert, op 19 juni om 12 uur
in 't Hof, zullen Kinshi Tsurata en Kyokusui
Yamasaki traditionele Japanse verhalen ver
tellen met begeleiding van de biwa (soort luit).
Moderne Japanse muziek staat op het pro
gramma van het koffieconcert op 26 juni in 't
Hof om 12 uur; muziek van Yuasa, Shinohara,
Ishii en Takemitsu wordt uitgevoerd door
Yoko Abe, piano en Hitomi Endo, bamboefluit.
Op 3 juli (zelfde plaats en tijd) het Japanse trio
Alba Musica Kyo en op 10 juli (idem) de buto-
danser Masaki ïwana.
eeuw in Japan vormen met
elkaar een serie van prach
tige prenten die een verras
send duidelijk beeld geven
van toenmalige transport
mogelijkheden in het Oos
ten. De serie is vervaardigd
omstreeks 1832 door Hiros-
hige van 1797 tot 1858, en is
er een in een lange reeks van
reisverslagen over de Tokai-
do: de handels- en pelgrims
route tussen het voormalige
Edo (Tokio), regeringsplaats
van de landheer, de Shögun
genoemd, en de oude keizer
lijke stad Kijöto. De collectie
van 55 prenten, omdat er op
deze weg 55 halteplaatsen
waren, en de kunstenaar die
stops heeft afgebeeld. Dat
betekent niet dat iedere
prent topografisch volko
men juist zou zijn, maar wel
dat de gegevens van de be
treffende halteplaats in de
prent zijn verwerkt. Het is
zelfs mogelijk aan de hand
van deze prenten nog een
deel van de route, dat in tact
is gebleven, af te reizen.
Maar dat is voor het Neder
landse publiek minder inte
ressant dan het zien van de
prenten zelf.
Deze Hiroshige heeft met
een minimum aan middelen
een enorme zeggingskracht
in deze bladen weten te leg
gen. Weinig kleuren en sum
miere lijnvoering verheffen
de taferelen boven het anec-
dotische uit. Ze zijn symbo
len voor het reizen in die da
gen langs een route waar
van alles te beleven viel. De
Shögun met hun enorme
hofhouding die ieder jaar
verplicht waren zich aan het
keizerlijke hof te melden, en
de grote stoeten pelgrims op
weg naar heilige oorden,
vulden de Tokaido het hele
jaar door. Hiroshige heeft
veel aandacht gehad voor
het fenomeen reizen: de
mens op avontuur in vreem
de omgeving. Die omgeving
heeft hem zeer geïmponeerd.
Landschappen met wijde
horizon van diepbluawe
zeeën en overweldigende ge
bergten.
De 1550 kilometer lange
weg loopt langs de kust,
vandaar dat op veel prenten
de zee een element vormt.
Maar in deze vrij summier
aangegeven landschappen
reist of rust de mens. Soms
als exceptioneel, individueel
figuur, soms als grote ano
nieme groep, maar altijd
weer met veel medemense
lijkheid getekend. De sfeer
die de tekening oproept is
vergelijkbaar met die van de
Franse realisten uit de tijd
.rond 1850, toen de belang
stelling voor de gewone
mens in zijn doen en laten
weer begon te ontwaken.
Vanwege zijn belangstelling
voor de mens en de schitte
rende landschappen is deze
Japanse kunstenaar zeer ge
liefd, en ook geliefd geweest
Zijn weergave van de barre
kanten van het Japanse kli
maat, met sneeuw en storm,
en alle ons bekende ellende,
zijn inderdaad zeer overtui
gend, en bovendien uiterst
fraai.
LIAROOSC.
In het kader van het Ja
panse Holland Festival ver
schijnt er ook het een en an
der in de literaire hoek. Uit
geverij Meulenhoff, die een
hele Japanse bibliotheek
heeft, maakte na vijf jaar
een herdruk van het boek
van YUKICHI FUKUZA-
WA: DE POORTEN GAAN
OPEN (139,50). Fukuzawa
(1835-1901) heeft in het mid
den van de vorige eeuw zich
ingespannen om het nogal
gesloten Japan open te bre
ken naar de westerse cul
tuur toe. De loopplank daar
heen liep via de Nederlan
ders.
Zoals wellicht bekend was
Nagasaki met zijn Neder
landse kwartier op het Deji-
ma-eiland de enige plek
waar Japanners met de
westerse wereld kontakt
konden maken. Nog onlangs
was er een tentoonstelling in
Amsterdam met zogeheten
Nagasaki prenten en is het
boek van Stellingwerff (De
diepe wateren van Nagasa
ki)' verschenen, die daaraan
aandacht schonken. Fuku
zawa beschrijft heel onder
houdend (voor sommige le
zers mogelijk wat langdra
dig) wat hij gedaan heeft om
Japan „in het licht van de
westerse beschaving te
brengen. Want alleen zo kan
Japan misschien sterk wor
den in zowel de kunst van
oorlog als vrede en een
plaats innemen in de voorste
gelederen van 's werelds
vooruitgang". Ik zou wel
eens willen weten hoe Fuku
zawa op dit moment aan zou
kijken tegen de invulling
van die westerse droom.
Het boek is een autobio
grafisch geschrift, waarin
de auteur vertelt over zijn
familie, studie, reizen, be
moeienissen met bepaalde
ontwikkelingen in zijn land
enzovoorts. De politieke spil
daarbij is de keizerlijke Res
tauratie van 1868, die de feo
dale maatschappij met zijn
Samoerai-kasten-stelsel
wilde vervangen. Verder
moest hij oproeien tegen een
anti-westerse hetze, die het
karakter van een beweging
had. Fukuzawa leert in Ja
pan de Nederlandse taal,
hetgeen voor het lezen van
medische en strategische
werken van belang is. Hij
doet veel vertaal- en tolk-
werk. Hij maakt met oor
logsschepen reizen mee naar
Amerika en Europa, waarbij
hij in Nederland komt. Ty
perend is wat hij in Amster
dam 120 jaar geleden mee
maakt als het gaat over het
kopen van grond. Er is niets
veranderd. Voor geld doen
Nederlanders alles. Heel on
ze buitenlandse politiek is
kwasi-gefundeerd op prin
cipes, maar in werkelijkheid
op de economie. Nog steeds.
Fukuzawa ontdekt echter
dat niet Nederlands, maar
Engels de wereldtaal is en
verzet zijn bakens. Hij is
vooral onderwijzend bezig
geweest en werd zo de stich
ter van de Keio-gijuku uni
versiteit. In zijn jeugd had
hij het arm; moest zich in
zijn onderhoud voorzien als
masseur. Openlijk vertelt
hij ook over zijn drankzucht
en hoe hij daarvan af kwam.
Het is een eenvoudig ge
schreven boek, dat interes
sante historische achter
gronden geeft (op een men
selijke schaal) van de relatie
Japan en Nederland; Japan
en de westerse cultuur.
HE.
|l,nJe' kader van het Hol-
Festival is in het Vol-
windig museum Nusan-
liMi-in ®e"t 6611 tentoon-
T «mg te zien met de titel
■tan n"?6 kunst> de bekoring
Ltf'onvolkomene" (tot 1
L Een aantal aspec-
in,.an,de traditionele Ja-
fkunstvormen komt
kim 3 sPelen de Japanse
J «Kneden een belangrijke
I® meeste van deze
ftw n weerspiegelen het
Petro platteland en in
^««nmalige hoofdstad Edo
wen e Toky°). van
l»0Dli«'rf ambachtslieden,
Kr(den e" van acteurs
»ies «f aten met hun da~
ten» n courtisanen op de
T van het feodale tijd-
perk na^r de nieuwe tijd
(18e, 19e eeuw). Oorspronke
lijk waren de talloze ac
teurs- en courtisanenpren-
ten niet veel meer dan thea
teraffiches. Mede dank zij de
belangstelling van westerse
kunstenaars als Van Gogh
en Matisse werd hun kunst
waarde erkend en verkre
gen zij in het westen die po
pulariteit die zij nu hebben.
De tentoonstelling omvat
echter veel meer dan deze
prenten. De voorwerpen of
onderwerpen die op de pren
ten voorkomen, worden aan
de hand van voorwerpen
nader bekeken. Zo zal men
op de tentoonstelling toilet
artikelen als haarkammen,
spelden, spiegels enz. aan
treffen. Maar ook bijv.
schrijfdozen, artikelen voor
de theeceremonie, kimono's,
maskers en attributen van
de samoerai (ridders).
Naast deze tamelijk be
kende Japanse kunstvoor
werpen is er èen aantal zeer
bijzondere bruiklenen: van
het Museum voor Land- en
Volkenkunde te Rotterdam
Gigaku-maskers (11e eeuw),
die gebruikt werden bij een
dansdrama dat sinds de 13e
eeuw niet meer in deze vorm
bestaat. Dergelijke maskers
vindt men irt Japan nu nog
bewaard in enkele oude
tempels. Uniek is de
bruikleen van het Ethnogra-
fisch Museum van Antwer
pen nl. een reeks van negen
schilderingen, vervaardigd
door Morishige (±1.650) met
tien bijbehorende gecalli-
grafeerde teksten. Hun on
derwerp is de dood en het
vergaan van het lijk van een
vrouw.
Zowel schilderingen als
tekst zijn bedoeld als negen
overdenkingen van de medi
tatie over het onreine. Ver
schillende Boeddhistische
teksten vermelden de negen
trappen van deze belangrij
ke meditatie over het ont
binden van het dode li
chaam. Deze meditatie moet
leiden tot het verdrijven van
de begeerte. Even bijzonder,
maar op een geheel ander
vlak is de collectie Japanse
poppen uit Antwerpen. Een
complete set poppen voor
het meisjesfeest (Hina nin-
gyo) en het jongensfeest (go-
gatsu-sekku) met alle attri
buten, vormen een spectacu
lair geheel.
