E.
Marx en Madonna in Bologna
Geijsers
Siwako
BredaT
vela
PHILIPS
ven op vakantie dus.
tstreeks van de bron
EXTRA
PUTER SCHOO
LOMA COBOL
Roodste stad
Pendelen
Y erworvenheden
Modelstad
BOLOGNA - De stad met de oudste universiteit (uit de elfde eeuw), één
van de oudste handelscentra in Italië (3000 jaar oud), de stad met het
best intact gebleven historisch centrum, met het fraaiste stratenplan
(volgens Renaissance-kenner Burckhardt), met de meeste portiekstra
ten (totaal 34 km.), met de merkwaardigste torens ter wereld, enzo
voort, enzovoort.
Eer en glorie
Acrobatiek
Hongerdood
48?
topfabr., uit voorraad i.
verbaar, tegen messchl
pe prijzen. Keukengai,^
vI'mSI.-' bad9eii%s
Breda, Hazepad 10 «Ni-
™75% Makr°). tel. 07fc
.g.a.n. eiectr. or»,
Hlha 1 9®'i
T.K
merk
bergweg 8:
143861
targo,
800.-
tel.
HIFI-INST. t.k.a., T"
n.o.t.k., tot 17 u n?»
710696. °76"
Een KLEINTJE nu rw,
TREFZEKERDER dan vS
heen
leeft.:.
O
ST.
'V^fiishs ®r -
a
MAANDAG 6 JUN11983
T43
g voor het Rljke-erkend j
rg, Eindhoven, Heerlen
Igen computers.
r: een beroep met goe-
rultzlchten.
lorna MAVO 4 (MULO) of
as HAVO (HBS-VWO).
coupon ongefrankeerd-'
ntwoordnummer 142
.C.S. Passage 4-e'
045-710446.
Door onze correspondent
Cees Manden
BOLOGNA - Een zaterdagavond in
mei. Door de straten van Bologna trekt
een processie ter ere van de Maagd van
San Luca, de beschermheilige van deze
Noorditaliaanse stad. Duizenden men
sen schuifelen achter haar beeltenis
aan, biddend en zingend. De overgrote
meerderheid van de deelnemers van
vergevorderde leeftijd. Maar één van
de toeschouwers legt desgevraagd en
tussen twee kruistekens en drie knie
buigingen door uit dat men zich niet
moet verkijken op de grijze haren van
de processiegangen. „Vooral de paus,
die we nu hebben, wekt veel enthou-
slastme bij de Jongeren. Zijn ideeën
slaan aan. U had vorig jaar moeten ko-.
men, toen de paus door de straten liep."
De processie heeft als einddoel de
negenhonderd jaar oude kathedraal
van St. Pieter, die geen enkele moeite
heeft de mensenmassa op te slokken.
Daar ontvangen de processiegangers
de zegen met behulp van de beeltenis
van de Heilige Maagd zelf. En daar
vieren ze onder leiding van de hulpbis
schop van Bologna de heilige mis,
„goed voor de vervuling van uw zon
dagsplicht", zegt een uitgereikt docu
ment. De mensen kopen hopen kaar
sen. Drie, vier, zes in één keer, alle op te
steken voor de Madonna. Het is een en
al vroomheid in deze 'St. Pieter van
het Noorden'.
Maar de eucharistie is nauwelijks
afgelopen of van het centrale plein, de
Piazza Maggiore, drie-, vierhonderd
meter verder, dringt het schrille geluid
van revolutionaire strijdliederen door.
Op het plein, nog geen uur daarvóór
het toneel van enige zeer aandoenlijke
uitingen van Mariaverering, verzame
len de inwoners van Bologna of Bolog-
nesi zich nu rond een schavot waarop
enkele ogenblikken later de crème de
la crème van de Italiaanse Communis
tische Partij (PCI) zal plaatsnemen.
Want de rode leiders hebben Bologna,
de roodste stad van het land, uitgeko
zen voor de opening van hun nationale
verkiezingscampagne.
Het spreekgestoelte ziet uit op de
St. Petroniuskerk, een onvoltooide
symfonie van middeleeuwse bouw
kunst die destijds dankzij een acuut
gebrek aan financiële middelen niet
nog monsterachtiger en groter is ge
worden dan de St. Pieter van Rome.
De deuren van deze kerk zijn stevig op
slot en de 'kameraden' hebben bezit ge
nomen van alle trappen, die naar het
heiligdom leiden, als signor Imbeni, de
communistische burgemeester van Bo
logna eindelijk het woord neemt.
Imbeni looft de prestaties van zijn
(communistische) stadsbestuur. Bolog
na is leefbaarder geworden. De waar
digheid van het bestaan, vooral voor de
zwakkeren in de samenleving, is verze
kerd. En passant prijst hij de Amerir
kaanse bisschoppen, „die zojuist heb
ben gekozen vóór de vrede en tegen de
wapenwedloop." Enrico Berlinguer, de
leider van het 'politbureau' van de PCI,
gaat in de luid beapplaudiseerde rede
meer op de landelijke toer. Fel ageert
hij tegen de christendemocraten die
volgens hem Italië naar de ondergang
voeren.
Terug naar de kathedraal, waar op
datzelfde moment de nieuwe aartsbis
schop van Bologna (en dus kandidaat
kardinaal) mgr. Manfredini in avond
mis numero twee de jongeren toe(s)
preekt. „Zoek geen oplossing voor jullie
problemen in discotheken en speelhal
len", zo drukt de aartsbisschop zijn
jeugdige gehoor op het hart. „Maar la
ten we samen, jullie en ik, een uitweg
uit de moeilijkheden vinden. Met be
hulp van de Madonna van San Luca zal
ons dat best lukken." Buiten op het
plein moet de christendemocratie hei
opnieuw ontgelden. Partijbons Berlin
guer is er zeker van dat de christende
mocratische regering in Rome schuldig
is aan de crisis en de werkloosheid, die
vooral de jongeren, ook die van Bolog
na, treffen. Applaus voor Berlinguer.
Concurrentie tussen Pelin en kerk,
tussen Manfredini en Berlinguer, is er
nauwelijks, want honderen mensen
pendelen voortdurend op en neer. De
devote sfeer in de kathedraal en de
kermisachtige partij manifestatie op
het plein blijken elkaar juist uitste
kend aan te vullen.
Bologna (450.000 inwoners) is de
roodste stad, niet alleen van Italië
maar ook van de hele wereld, zeggen ze
niet zonder trots in Bologna. De PCI
deelt hier al sinds de fascistische tijd de
lakens uit, eerst met een absolute
meerderheid in de raad, nu nog maar
■met de helft. Maar opiniepeilingen wij
zen erop dat de communisten de vol
gende maand bij de nieuwe parlemen
taire verkiezingen weer op Bologna
kunnen rekenen. Zoals de meeste ste
den in Italië is Bologna (eens de zetel
van de paus en eeuwenlang de tweede
stad (na Rome) van de kerkelijke staat)
voor negentig procent katholiek. „De
kerk en de partij zijn twee dingen die
bij ons uitstekend samengaan", zegt
een ambtenaar van de gemeente. „Deze
stad wordt bestuurd door de commu
nisten en kennelijk doen ze dat zo goed
dat de mensen op hen blijven stemmen.
Sociale voorzieningen, cultuur, ver
keer, openbare orde, dat zijn allemaal
zaken waar in de gemeenteraad over
beslist wordt, niet in de kerk."
Wat er in vogelvlucht van de ver
worvenheden van het communisme in
Bologna is waar te nemen, wijst inder
daad op enige kwaliteiten bij de rode
managers. Vergeleken met Rome
(waar de communisten wel een burge
meester leveren, maar geen meerder
heid in de raad hebben) is Bologna vol
maakte orde. Het centrum is ontdaan
van het privé-verkeer, het openbaar
vervoer is op gezette tijden gratis, de
straten zijn net zo proper als die in elke
Nederlandse provinciestad, de aanwe
zigheid van verkeersagenten is in
drukwekkend en de Bolognezen missen
de wantrouwende gelaatsuitdrukking,
die hun Romeinse tegenvoeters zo vol
strekt onaangenaam maakt in de om
gang. Kortom communisme 'va bene',
zo te zien, en dat moet dan ook de enor
me electorale aanhang van de PCI ver
klaren, in het door en door katholieke
Bologna.
Is in deze stad de geloofsovertuiging
geen beletsel voor een stem op de PCI,
het beroep en de inkomensklasse zijn
dat evenmin. Het communisme recru-
teert zijn kiezers (en leden) ook in de
middenstand, onder de ondernemers,
de beoefenaren van het "vrije beroep'.
Dat kan ook moeilijk anders, want Bo
logna is voornamelijk een handelscen
trum. De industriële activiteit is in de
minderheid en beperkt zich tot kleine
bedrijfjes met twintig tot vijfentwintig
man pesoneel. De monsterbedrijven,
die verder naar het noorden de econo
mie bepalen, ontbreken hier. Zo ook het
'proletariaat' en de arbeidersmassa's,
die de hofleveranciers zijn van de
Communistische Partij. Maar ondanks
dit ontbreken van haar natuurlijke
aanhang doet de PCI het electoraal erg
goed in Bologna.
Zelfs op het toeristenkantoor wordt
Bologna geroemd als de 'modelstad'
voor het communisme in heel Europa.
Uit vele landen zou men komen kijken
naar het fenomeen. Maar orthodoxe
communisten uit het Westen en hun
meer bureaucratische kameraden uit
het Oosten zullen in Bologna weinig
van hun programma's en leerstuken
terugvinden, wellicht slechts een milde
Marx of een bakse Lenin. Communis
me a la Bolognese is stiptheid van het
openbaar vervoer, gelijkberechtiging
voor de vrouw, veiligheid op straat en
een regelmatige lediging van de vuil
nisbakken.
Bolognees communisme is
ook een voortdurende vergelijking van
het verzet tegen het fascisme met de
'vrijheidsstrijd' in El Salvador en Af
ghanistan (zoals de Sowjet ambassa
deur bij een recent bezoek aan de stad
tot zijn grote verlegenheid moest con
stateren.) De PCI, afdeling Bologna,
wil vooral de werkgelegenheid veilig
stellen en voor de rest „houden wat we
hebben."
Dit (overigens lichtelijk reactionai
re) programma stuit niet op tegenstand
bij de lokale religieuze autoreiten,
want bisschop en burgemester realise
ren zich dat kudde en kiezersvolk pre
cies dezelfden zijn. De paus kwam vo
rig jaar april in Bologna op bezoek en
na de eerste steen voor zes nieuwe
kerken gezegend te hebben, hief hij
weliswaar zijn vermanende vinger op
tegen het verfoeide materialisme (wat
de paus altijd doet wanneer hij 'linkse
mensen' tegenover zich weet), maar hij
deed dat niet zó dat de communistische
stadsbestuurders zich aangesproken
behoefden te voelen. De Madonna van
San Luca kan gerust zijn, de rode we
reldrevolutie zal nooit in Bologna be
ginnen.
De SCHEVE t, torens van Bologna
DE KOOI vastgemaakt aan de toren waarin de gevangene
zijn dood moest afwachten.
Door onze correspondent
Cees Manders
Italianen, van nature geneigd zich slechts in de overtreffende trap aan te prij
zen, maken het wel wat bont met Bologna.
De stad is naast Orvieto,
Siena, Perugia, Arezzo en an
dere plaatsen die in dezelfde
categorie vallen, zeker niet
uniek, maar wel een van de
aardigste; met die magnifieke
binnenstad omsingeld door de
frisgroene uitlopers van de
Apenijnen.
Bolgona ligt niet (en ook dat
is een pluspunt) op de toeris
tenroute, maar er vlak naast.
Italianen en buitenlanders, op
weg naar Milaan Rome, Rimi
ni of Florence, zien het bord
met de afslag Bologna, maar
blijven om geen tijd te verlie
zen op de autoweg en laten
Bologna links of rechts liggen.
De stad verdient een beter
lot en het superactieve toeris
tenkantoor (in Italië iets zeld
zaams) wil daar iets aan gaan
doen. De toerist die zich in de
stad 'waagt' te vertonen, krijgt
een verzorgd weekend aange
boden. „Een weekend Bologna,
om - zo gaat de folder ver
der - het heden van een groot
verleden te leren kennen."
Samen met middenstands
organisaties en de hotelbran
che worden aantrekkelijke
kortingen op alle particuliere
en publieke tarieven gegeven.
Vi)ftig gulden voor twee nach
ten in een 'eenvoudig doch
proper' hotel (inclusief gratis
ontbijt) is zeker te doen, vooral
als daarbij de entree in alle
musea en galerieën gratis is.
Voor weekendgangers doen
restaurateurs wat van de prijs
af en bestaat zelfs de moge
lijkheid de (opvallends vrien
delijke) bevolking bij het uit
oefenen van hun nijverheid
kade te slaan.
Een weekend is wat kort
voor een stad als Bolgona, die
20 groot is als oud-Utrecht,
maar twee, drie keer meer
oude gebouwen, musea en an
dere attracties te bieden heeft.
je eenmaal de portieken
hebt afgelopen, vier musea
hebt gezien, de oude universi-
jeit (de Archiginnasio) hebt
bewonderd, op het Maggiore-
Plein drie plechtigheden (een
religieuze en twee communis
tische) hebt bijgewoond, en die
idiote toren die boven de stad
hangt hebt beklommen, is er
"an het tweedaagse verblijf
biets meer over. Je ontkomt
hbs niet aan een rigoreuze se
lectie in Bologna.
Indruk
Wat de meeste indruk
maakt, zijn die portieken en de
mrens. Bologna staat bekend
a» de stad waar je nooit een
mgepjas nodig hebt alhoewel
her er vaak regent. In de bin-
henstad zijn namelijk alle
'rottoirs portieken, overdekte
saierijen, waar de elementen
'huwelijks in doordringen,
^ae 'portici' dateren uit de
A 18e eeuw toen de bloeiende
'andelsstad zo'n snelle groei
'twmaakte dat de huizen zich
rtoe genoodzaakt zagen tot
er over de straat uit te dijen,
portiek is altijd een
midaardmaat aangehouden:
twee bereden paarden die el
kaar zonder vijandelijkheden
uit te lokken moesten kunnen
passeren. De portiekgalerijen
zijn publiek bezit geworden,
maar moeten nog steeds door
de aanwonenden worden on
derhouden.
Deze portieken zijn in de
loop der tijden uitgegroeid tot
ontmoetingsplaats voor de be
volking van de stad, waar
ieder ongehinderd door gemo
toriseerd verkeer of door kli
matologische omstandigheden
zijn dagelijkse wandeling kan
verrichten. In de zachte sei
zoenen, wanneer alle bars en
restaurants hun tafels en stoe
len buiten zetten, krijgt de
portiekstad een heel aparte
sfeer. Te oordelen naar de
voorkomende wijze waarop de
mensen elkaar bejegenen,
heeft de sociale omgang niet
onder te geringe manoeu
vreerruimte te lijden.
Maar het opvallendste van
Bologna zijn de twee torens,
die in het hart van de stad als
beschonken mensen naar el
kaar toegeleund staan. Buiten
Bologna (zeker in het buiten
land) mag alleen de 'scheve to
ren van Pisa' zich in de be
kendheid van het publiek ver
heugen, maar daardoor wordt
echt onrecht gedaan aan de
Garisenda en de Asinella, de
scheefste lange, en de scheef
ste korte toren van de wereld.
De Garisenda is 48 meter
hoog, en staat 3,22 meter uit
het lood. Haar grote zus (op
tien meter afstand), de Asinel
la, is 100 meter hoog en helt
2,23 meter voorover. De be
roemde toren van Pisa staat
weliswaar 4,26 meter scheef,
maar heeft een basis die twee
keer groter is dan die van de
Garisenda. De streek kent nog
meer scheve torens, want de
kerktoren van het naburige
Mödena (de Ghirlandia) staat
2,40 meter uit het lood, bij een
lengte van 87 meter. Maar een
wereldwonder blijft de Asi
nella van Bologna, die met
zó'n helling of inclinatie en
zó'n lengte toch maar overeind
blijft, al 864 jaar lang, hevige
aardbevingen, blikseminsla
gen, branden en (Duitse) bom
men trotserend. De Garisenda
is twintig meter langer ge
weest dan ze nu is; het boven
stuk is 250 jaar na de bouw
verwijderd omdat de Bologne
zen dachten dat de toren an
ders zou omvallen.
Beide torens dateren uit de
eerste jaren van de twaalfde
eeuw, toen alle rijke families
van Bologna tot meerdere eer
en glorie van zichzelf een to
ren oprichtten. De stad telde
op een gegeven moment (de
tijd waarin Dante in Bologna
woonde) zelfs meer dan
DE TWEE torens van Bo
logna
200 torens. Driekwart is later
afgebroken om ruimte te
scheppen voor huizenbouw.
De Asinella en de Garisenda
waren echter onaanraakbaar,
omdat de burgerij zich reali
seerde met enige meer'bijzon
dere voorbeelden van bouw
kunst van doen te hebben.
Beide torens begonnen al
kunsten te vertonen toen de
metselaars nog boven bezig
waren. Kennelijk hadden de
bouwmeesters zich met hun
toen nog primitieve instru
menten verkeken op de funda
menten. Maar tot grote op
luchting van elkaar opvolgen
de generaties Bolognezen is de
inclinatie van de torens altijd
gebleven zoals die 850 jaar ge
leden al was. Moderne onder
zoeken hebben trouwens voor
goed elke angst voor een val
van de torens weggenomen,
omdat de ondergrond blijkt te
bestaan uit seleniet, dat een
zeer hard gesteente moet zijn.
HET centrum van Bologna met de twee torens.
De torens nebben na al die
jaren nog een uitnemende
conditie. Dat bewijst dat de
metselaars destijds bij hun
tien jaar durende arbeid werk
van de bovenste plank hebben
afgeleverd. De Asinella, de
hoogste, slankste en dus
kwetsbaarste van de twee,
vertoont nog geen barst.
De Asinella neemt in de his
torie van Bologna een speciale
plaats in. De klok bovenin be
paalde het levensritme van de
stad (en haar omgeving). De
toren fungeerde als een soort
schavot waarop boosdoeners
hun gerechte straf ontvingen
en deed zelfs dienst als klim-
rek waarin arme sloebers
halsbrekende toeren verrich
ten in ruil voor een maaltijd.
De oude kronieken vermel
den een staaltje acrobatiek dat
nauwelijks voor herhaling
vatbaar is. Op 17 maart 1306
klom ene Gozzo Beccaro naar
boven. De enige hulpmiddelen
waarover hij beschikte, waren
twee ijzeren staven die hij in
de 'duivengaten' (200 jaar
daarvoor door de metselaars
achtergelaten in de toren-
DE portiekstraten van Bologna
wand) moest steken om zich
zelf omhoog te werken. Deze
gaten waren (en zijn nog
steeds) 1,40 meter van elkaar
verwijderd. Had de klimmer
een staaf in een gat (1,40 me
ter) boven zich gestoken, dan
moest hij zich aan deze staaf
optrekken, er op gaan zitten,
de andere staaf (1,40 meter
onder zich) verwijderen, deze
in een gat 1,40 meter boven
zich steken, zich opnieuw op
trekken, enzovoort, tot een
hoogte van 98 meter. Na zich
op dezelfde manier weer naar
beneden te hebben gewerkt,
kon hij van het gemeentebe
stuur tien lire als beloning in
ontvangst nemen.
De toren heeft ook vele
wanhopigen tot zelfmoord
verleid, maar merkwaardig
genoeg nóóit voor 25 juni 1833,
toen het eerste geval werd ge
boekstaafd. Sindsdien zijn
tientallen mensen de diepte
ingesprongen, de laatste keer
(volgens de huidige kaartjes-
verkoper) op een zomermid
dag in 1961, toen twee jongeren
(van wie één Duitser) zich met
behulp van de Asinella van
het leven beroofden. Dat was
voor de gemeenteraad het sein
zijn goedkeuring te hechten
aan het aanbrengen van een
hek boven op de toren, zodat
niemand er meer van buiten
af kan.
De toren speelde ook een rol
in het kerkelijke strafrecht,
van 1267 tot in de 17e eeuw.
Priesters die iets misdaan
hadden, werden in een kooi
van één bij één bij twee meter
opgesloten. Deze kooi, waar de
veroordeelde dus alleen recht
op in kon staan, werd twintig
tot dertig meter tgen de toren
wand omhoog getrokken en
vastgemaakt. Omdat de
slachtoffers zich uitsluitend
met weer en wind mochten
voeden, stierven ze allemaal
de hongerdood. Eens in 1267
duurde het 46 dagen voordat
de menigte beneden pas de
dood van hun gekooide pries
ter kon constateren. Een pries
ter die zich had bezondigd aan
het opdragen van twee missen
op één dag, werd ooit gekooid
aan de Asinella opgehangen,
tot lering en vermaak van de
gelovigen, maar hij hield het
maar enkele dagen vol.
Een zo historisch beladen
toren als deze Asinella alleen
al is de moeite van een uit
stapje naar Bologna waard.
Voor 500 lire kunnen (licha
melijk fitte) bezoekers nog he
lemaal naar boven, via smalle,
uitgesleten houten trappen,
die in totaal 498 treden tellen.
Een hele klim, maar op 92 me
ter is als beloning voor de in
spanningen dan ook een uit
zicht te bewonderen dat uniek
is. Bij helder weer is Ravenna
en daarachter de Adriatische
Zee te zien, 70 km. ver. Boven
wordt ook duidelijk waarom
Italië-expert Burckhardt
heeft kunnen beweren dat er
geen stad is in de hele wereld
die zo harmonisch is gecon
strueerd als Bologna. Van de
inclinatie merk je boven nau
welijks iets, maar kijk je in de
diepte naar de andere scheve
toren, de Garisenda, die maar
één meter meer uit het lood
staat, dan is het net alsof de
toren bezig is om te vallen. De
Garisenda is niet voor het pu
bliek toegankelijk, waar
schijnlijk omdat het stadsbe
stuur nog geen toegangs
kaartjes voor de toren heeft
laten drukken
Bologna ligt in Emilia Ro-
magna, de welvarendste
streek van Italië, dankzij haar
landbouw, industrie en han
del. Bologna ligt midden tus
sen Rome en Milaan, vlak bij
knooppunten van wegen en
spoorlijnen. En vrij recent is
de plaatselijke luchthaven ook
opengesteld voor internatio
nale lijnen. Om Bologna kun
je dus eigenlijk niet meer
heen. Wie een weekend wil
'kopen', melde zich bij het Ita
liaans Verkeersbureau in Am
sterdam.
