Albanië, het enige socialistische land in Europa Italië „DE SITUATIE IS HOPELOOS, MAAR WIJ ZIJN OPTIMISTISCH" guerrill FOOT B ALBANIË Thatcher weer verder voor mmm VRIJDAG 27 ME11983 EXTRA BELGRADO - Er zijn drie jaar verstreken sinds de dood van president Tito. In die tijd zijn er geen politieke figuren naar voren getreden die hem qua persoonlijkheid kun nen evenaren en enkelen van zijn naaste medewerkers zijn sindsdien eveneens ge storven. Stabiel Gevaren Polen IJzeren hand Benutten Verstikkend Discussie SAN SALVADOR - Ee terrein van de universi een woordvoerder van VIJFTIEN MILJ( Joegoslavië gaat de crisis hoopvol te lijf Door HELLA PICK Het land kampt met een ontstellend grote economi sche crisis, gedeeltelijk ver oorzaakt door de ingebak ken zwakheid van het poli tieke systeem, en blijft pro blemen houden met zijn vele nationaliteiten, waarvan de bij tijd en wijle oplaaiende rellen in de zuidelijke pro vincie Kosovo het beste voorbeeld zijn. Toch blijft Joegoslavië hetzelfde levendige en zelf bewuste land dat het was onder Tito. Hoe kort men ook in het land verblijft, de sterke, nationale wil om Ti to's erfenis te behouden kan niemand ontgaan. Geen en kele Joegoslaaf wil tornen aan de pluralistische, maar toch eensgezinde natie die een vrijheid kent waar de andere Oosteuropese landen alleen maar van kunnen dromen en niemand is be reid tot inruil van het poli tieke systeem dat de zes re publieken en twee provin cies een grote mate van vrij heid geeft, ook al gaat dat vaak ten koste van een ef fectief bestuur. Natuurlijk zijn er ook zwarte plekken. Maar de Joegoslavische regering is vandaag de dag waarschijn lijker toegankelijk dan on der Tito. In ieder geval lij ken de leiders meer bereid om het land te confronteren met zijn problemen en tole reren zij de discussie over de noodzaak het systeem te verbeteren. Het zou echter een grote vergissing zijn om deze discussie over verande ring te interpreteren als zou het land uit elkaar aan het vallen zijn of op het punt staan zijn systeem ingrij pend te wijzigen. Ook de te leurstellende economische cijfers zijn geen aanwijzing van een op handen zijnde politieke ramp. Want al be droeg de inflatie vorig jaar dertig procent en de werk loosheid 12 procent en ook al is de economische groei nul en de voorraad aan buiten landse valuta zo goed als uitgeput, het land blijft sta biel. Toen Tito stierf, werd er in de westerse pers eindeloos gespeculeerd of Joegoslavië als land zou blijven voortbe staan nu Tito met zijn niet te evenaren koorddans was weggevallen. Zou dit Bal- kanland dat een mozaïek is van verschillende nationali teiten, ethnische groeperin gen en godsdiensten de poli tieke wil behouden om als natie te blijven voortbe staan. Zou de Sovjet-Unie de soevereiniteit van Joegosla vië respecteren of zou het proberen om de breuk met HET UITEENVALLEN van de Joegoslavische staat na de dood van maarschalk Tito bleef uit - FOTO ANP het communistische blok van 1948 te lijmen? Joegoslavië heeft de over gangsperiode overleefd. Nu is er in plaats van twijfel over het leven zonder Tito zorg ontstaan over de over levingskansen van Joegosla vië op lange termijn. Want de gevaren komen uit ver schillende hoeken. Niet al leen de economische crisis, maar ook de ethnische ver schillen knagen aan de fun damenten van de Joegosla vische natie. Deze problemen hebben de Joegoslaven echter meer dan ooit doordrongen van de noodzaak om hun politieke systeem te herzien. De hui dige leider van de Joegosla vische Communistische Par tij en een van 's lands oudste leiders, Mitja Ribicic, vroeg aan het eind van een lang gesprek: „Waarom is de westerse pers voortdurend bezig met schrijven van Joe- goslavië's lijkrede? Ze heb ben het helemaal bij het verkeerde eind." Een populair gezegde in Joegoslavië is op het mo ment: „De situatie is hope loos, maar wij zijn opti- mistsch." Gelukkig voor Joegoslavië voelen de wes terse regeringen en banken er niets voor om het land failliet te laten gaan. Ze leg gen nu de laatste hand aan een enorm pakket leningen met een totale waarde van 4,5 miljard dollar. Dit pak ket moet Joegoslavië in staat stellen zijn stabilise ringsprogramma uit te voe ren en door te gaan met het afbetalen van de eerder af gesloten leningen die in to taal 19 miljard dollar belo pen. Maar hoewel het geld bedrag nog niet bij elkaar is gekregen, vragen de geld schieters nu al of het geld op tijd zal komen en echt zal worden gebruikt om een economische ineenstorting te voorkomen. „Houd je conventionele oordeel nog even voor je", zei een hoge partijfunctio naris. En pas vooral niet de criteria toe die je voor Polen hanteert." Vervolgens begon hij een aantal factoren op te noemen waardoor Joegosla vië in een gunstigere positie verkeert. Maar bovenal be nadrukte hij dat 'het Joego slavische volk ons steunt. Er bestaat in dit land een geza menlijke wil om te overle ven en hetgeen we hebben verworven te bewaren." Partijleider Ribicic zei het wat bondiger: „Het verschil tussen Joegoslavië en Polen is even groot als dat tussen zon en maan." Ribicic is voorzitter van de Bond van Joegoslavische Communis ten sinds vorig jaar juni. Als zijn termijn over een paar weken teneinde loopt, draagt hij volgens een al on der Tito overeengekomen roulatiesysteem zijn functie over aan een ander. Dit keer zijn de Serven aan de beurt om de voorzittershamer over te nemen en hoewel het nog niet officieel is aange kondigd wordt algemeen aangenomen dat Ribicic wordt opgevolgd door Dra- goslav Mjrcovic. In de laatste twintig jaar van Tito's leven ging er voor de Joegoslaven een droom in vervulling. Het was een tijd van voorspoed. Joegoslavië werd een welvarende, geïn dustrialiseerde maatschap pij die bijna gedachteloos investeerde met de regelma tig verstrekte westerse cre- dieten. Toen Tito in 1979 ziek werd, was reeds duidelijk dat de economische voor spoed te lang had geduurd. Maar zoals Ribicic zei: „We MJL w r- r\> - -»i*. DE UNIVERSITEIT van Pristina in de provincie Kosovo, centrum van onrust in 1981. - fotoap wilden geen sociale proble men uitlokken op een tijd stip dat onze eerste prioriteit was te zorgen voor continui- teit van het leiderschap. Daarna, in de periode na Ti to's dood, werden we in be slag genomen door de pro blemen rond de machtsover dracht en de noodzaak van het collectieve leiderschap een succes te maken. Voor alles wilden we de terugkeer voorkomen van het centra lisme of de persoonsver heerlijking of andere zaken van het Stalinisme waarvan Tito ons heeft bevrijd." Als gevolg daarvan werd er door de Joegoslaven niet genoeg aandacht besteed aan de economie, trouwens ook niet aan de oorzaken van de rellen in Kosovo in 1981 en de massale uittocht van Serven uit die provincie. De invoering van het collec tieve leiderschap is prima verlopen - de Joegoslaven hebben bewezen dat hun na tionale instellingen ook zon der Tito kunnen overleven - maar de Joegoslavische lei ders geven toe dat ze veel te lang hebben gewacht met het aanpakken van de eco nomische crisis. Prominente leiders zoals de vrouwelijke Joegoslavische premier Mil- ca Planinc zijn er echter van overtuigd dat de noodzaak om het econoftiisch beleid te stroomlijnen de broodnodige stimulans geeft om te bezien hoe de Joegoslavische grondwet effectiever kan worden gebruikt. Het is een paradox dat Joegoslavië als communistj. sche land zich nu bezig moet houden met de vraag hoe de federale-centrale autoritei- ten meer macht kunnen af nemen van de republieken en provincies, afzonderlijke ondernemingen en, niet te vergeten, de communisti- sché partij. Want Joegosla- vië mag dan in naam maar één communistische partjj' hebben, wijze mannen zeg. gen dat er negen partijen zijn: De federale partij en acht anderen. De Joegosla- ven zijn de eerste om toe te geven dat hun land bijna niet te besturen valt, maar premier Planinc zegt dat de ze situatie niet van de ene op de andere dag kan worden veranderd. Ze waarschuw dat er vele problemen kle ven aan een wijziging van de machtsstructuur, zelfs al staat de meerderheid van het volk achter het economi- sche stabiliseringsprogram ma dat de regering wil uit voeren. De moeilijkheid is, om met Ribicic te spreken, dit de regering meer contrilt moet krijgen over vitale as pecten van het beleid zonder dat dit resulteert in 'Stali nisme' en zonder dat het Joegoslavische model van 'zelfbestuur* wordt aange tast. Het is onvermijdelijk dat hiervoor zelfs in een land als Joegoslavië heel wat gepraat moet worden Maar praktisch gesproken komt het er gewoon op neer dat het pluralisme te ver ls gegaan en dat het systeem daarom nu moet worden herzien. Tito heeft altijd open oog gehad voor de moeilijke nationale en inter nationale positie van Joego slavië. Zijn opvolgers zijn zich daarvan evenzeer be wust. Maar ze zijn ervan overtuigd dat ze net als Tito toestemming hebben van hel volk om de leidsels wat strakker aan te trekken. Copyright The Gmmtion/De Stem Door Greg Chamberlain TIRANA - Als je bij het kleine, aan een meer gelegen Joegoslavische dorpje Han- i-Hotit de grens oversteekt naar Albanië, het land dat zichzelf heeft uitgeroepen tot „het enige socialistische land in Europa", maak je een reis terug in de tijd. Eenmaal langs het schrik draad en de grenswachten in hun Mao-uniformen zie je op de nauwe wegen nog slechts paard en wagen, fiet sen en heel af en toe een rammelende oude vracht wagen. Particuliere auto's zijn verboden in dit land dat een van de meest vreemde, gesloten en totalitaire staten ter wereld is. Verboden zijn ook schulden aan het bui tenland, godsdienst, belas ting, zingen in bars, particu lier eigendom en afwijkende meningen. Albanië is synoniem voor Enver Hoxha (74) die als Eerste Secretaris van de Al banese Arbeiderspartij het kleine Balkanland al dertig jaar met ijzeren hand re geert. Aan zijn naam en ge zicht kan men tijdens een bezoek aan Albanië moeilijk ontkomen. Overal kom je zijn naam tegen: met reus achtige letters op de heuvels of op spandoeken die over de straat zijn gespannen. Sa men met Hoxha regeert de geest van Joseph Stalin, de aanbeden held van zijn jeugd, die in alle andere Oost-Europese landen al lang geleden in ongenade is gevallen, maar hier nog wordt geëerd met bustes en standbeelden. Toen Mehmet Shehu, die meer dan 25 jaar premier is geweest, zestien maanden geleden overleed (officieel door zelfmoord, maar in werkelijkheid waarschijn lijk door een schot van één van Hoxha's lijfwachten na dat Shehu tijdens een ruzie met Hoxha een pistool had getrokken) werd het spiks plinternieuwe nationale museum voor geschiedenis op het Skanderbeg-plein haastig gesloten. Toen het een week daarna weer open ging, was er geen spoor van Shehu meer 'te bekennen. De nationale held er. Hoxha's rechterhand sinds de Alba nese partizanen in 1943-44 de troepen van de Asmogend- heden het land uitzetten, DE OOGST wordt binnengehaald met russische machines GEDREVEN door een haat voor supermachten heeft partijleider Enver Hoxha (74) Albanië tot één van de meest geïsoleerde en gesloten landen ter wereld ge maakt Maar ook Hoxha wordt een dagje ouder en verandering lijkt op til. Hoop puttend uit deze ontwik keling loeren de Verenigde Staten, de Sovjet Unie, China en Joegoslavië al geruime tijd op kansen om van het strategisch gunstig gelegen Balkaneiland een steunpunt te maken. Zolang Hoxha leeft, blijven hun kansen echter gering. Guardian-correspondent Greg Chamberlain bericht vanuit de hoofdstad Tirana over het land dat als enige communistische staat het Stali nisme in ere heeft gehouden. was de zoveelste grijs ge kleurde vlek geworden op oude foto's met communisti sche partizanen. Hoxha zei later dat Shehu lange tijd had gespioneerd voor de CIA. Erg geloofwaardig klonk dat echter niet. Hoewel Albanië nog steeds het armste land van Europa is, lijkt het zijn mi nerale rijkdommen en land- bouwmogelijkheden redelijk te benutten. Het land kan wat betreft de belangrijkste zaken zoals energie in eigen behoeften voorzien en ex porteert elektriciteit naar Joegoslavië en Griekenland. Door een aan Stalin ontleen de aandacht voor zware in dustrie staan overal in het land verlaten, half lege win kels met duurzame ge bruiksartikelen die maar weinigen zich kunnen ver oorloven. Maar er is meer, beter en goedkoper voedsel te koop dan in vele andere Oosteuropese staten en de mensen hoeven nergens in de rij te staan. Alleen aan vlees is een tekort. Ook het platteland wordt goed benut. Er ligt maar weinig landbouwgrond braak, de velden worden zorgvuldig besproeid en op de hellingen en in de dorpjes staan de kersenbloesems in volle bloei. Denk de fietsen erbij en je zit in China dat Albanië zeventien jaar lang economisch op de been heeft gehouden totdat de dood van - foto archief de stem Mao in 1976 aan die samen werking een einde maakte. Toch geven de officiële cijfers een wat al te enthou siast beeld. Een goed voor beeld daarvan is de uitslag van de onlangs gehouden al gemene verkiezingen waar bij 99.99 procent van de stemmen werd uitgebracht op de regering. De buitenge wone grote zwijgzaamheid van het regime, waar zelfs plaatselijke diplomaten niet doorheen kunnen breken, en de verstikkende deken van officiële propaganda die in dezelfde mate misschien al leen voorkomt in het Noord- Korea van Kim-Il-Sung, lei den tot wilde geruchten en vermoedens. „Albanië is het strengst gecontroleerde land dat ik tijdens mijn loopbaan heb meegemaakt", zei een westerse diplomaat hier. „Denk je een combinatie in van het puritanisme van Calvijns Genève, het natio nalisme van Nazi-Duitsland en het fanatisme van Noord- Ierland, en je hebt het Alba nië van vandaag." Strenge wetten over vrij heid van meningsuiting hebben geresulteerd in naar schatting enkele duizenden politieke gevangenen, onder wie veel priesters die zijn opgepakt door de alomte genwoordige geheime poli tie, Sigurimi. „We zijn hele maal vergeten wat gods- dienst is", aldus een jonge Albanese vrouw. Toch gaan de vrouwen nog steeds ge huld in sluiers die de helft van hun gezicht bedekken en veel weg hebben van de - verboden - chador van de Is lam, de grootste godsdiensti ge stroming in Albanië, die zestien jaar geleden werd verboden. Hoxha blijft gestaag ver der knibbelen aan het kleine beetje dat er nog aan parti culier eigendom is overge bleven. Vorig jaar werd het de boeren verboden er eigen vee op na te houden tenzij ze in de bergen woonden; en ondanks de slechte Oosteu ropese ervaringen lijkt het regime van de cöperatieve boerderijen over te gaan op de meer 'correcte' staats boerderijen die minder re kening houden met de op vattingen van de boeren. Naar verluidt wordt er binnen het regime een felle discussie gevoerd over de wenselijkheid van een min der strak beleid. Shehu was naar men zegt een voorstan der van verandering. De ru zie heeft tot enkele kleine versoepelingen geleid. Bui tenlanders die op bezoek ko men, hoeven bij de grens niet meer hun baard af te scheren en mogen hun felge kleurde 'onfatsoenlijke' kle ding aanhouden. Daarnaast hebben ze wat meer bewe gingsvrijheid gekregen in de autovrije straten van de hoofdstad Tirana waar het geklingel van fietsbellen vaak het enige geluid is. De kleren van de Albanezen zijn minder saai, hoewel nog steeds enorm duur. Westerse journalisten worden nog steeds niet met open armen binnengehaald, maar ook niet langer geweerd. Dit jaar worden er zelfs kortin gen geboden aan toeristen, zij het alleen aan leden van buitenlandse vriendschaps organisaties of Marxistisch- Leninistische groeperingen. Na zich door de jaren heen te hebben ontdaan van She hu, de zeer machtige echtge note van de voormalige pre mier, Ficret, de minister van defensie, Kadri Haxbiu, en andere machtige figuren, is Hoxha de enige die van zijn politieke generatie is over gebleven. Hij is een glimla- hoofdstad: reclameborden - FOTO ANP chende, vaderlijke figuur die zelden in het openbaar wordt gezien. Hij heeft if juist het 37e deel van z|ln verzamelde werken gepubli ceerd. Wel lijkt hij achter® schermen opvolgers klaar te stomen, onder wie de man die in naam staatshoofd is. Ramiz Alia, en Simon Stefa- ni, secretaris van het Cen traal Comité en ideoloog bf last met de staatsveiligheid Men kan er gevoegUJ» van uitgaan, dat zij het be leid zullen versoepelen- Maar de apocalyptische et- plosie waar de ballingen het buitenland van dromen- lijkt niet erg waarschijn!!)» Hoxha is de eerste dicta»'- die een elementaire bast» van materiële welvaaj1 heeft gelegd. Dit en het be houd van 's lands onaftan- kelijkheid lijkt door de be volking te worden inget" en gewaardeerd. Copyright The Guard ia""* Stem VRIJDAG 27 ME11983 ■J THATCHER op haar best Het belerende vingertje als j devoot gevouwen handen q volgende wijsheid vraagt. Van onze redactie buitenland LONDEN De cons er va- tieve partij van Margaret Thatcher bouwen him voorsprong in de polls voor de verkiezingen van 9 juni OPPOSITIELEIDER Micha Peloze achterstand op Mrs. T. "«es door het land. Deze lat 0°t gisterochtend in alle vrc mende kus. Van onze correspondent Roiic Cees Manders Uj, Vijftien miljoen werk liaan We' al,e sectoren van I 'ie economische leven (de ir daei h ezonderd) leggen vandaa; 'en t werk neer. Zij willen pi laai ®8en het feit dat in de bouw, Itdm'. text'eI cn de voedingsmi »erif (mel in totaal 3,7 kand iemers) na aodcrhalf jaar Mote n°g steeds Seen CAO'S Pan d sta^ing, de grootste in hap ge.nafgelopen jaren, is ook ger ''Shed overkle'd die verzuimt de c versP te scheppen waarin ietistn Werhnemers met elkaar t- bet 'lrnming zouden kunnen kor Hw^'Ucipe-akkoord dat tus 'Uari8evers en werknemers op voor alle sectoren is berei

Krantenbank Zeeland

de Stem | 1983 | | pagina 4