Albanië, het enige socialistische land in Europa
Italië
„DE SITUATIE IS HOPELOOS,
MAAR WIJ ZIJN OPTIMISTISCH"
guerrill
FOOT B
ALBANIË
Thatcher
weer
verder
voor
mmm
VRIJDAG 27 ME11983
EXTRA
BELGRADO - Er zijn drie jaar verstreken
sinds de dood van president Tito. In die tijd
zijn er geen politieke figuren naar voren
getreden die hem qua persoonlijkheid kun
nen evenaren en enkelen van zijn naaste
medewerkers zijn sindsdien eveneens ge
storven.
Stabiel
Gevaren
Polen
IJzeren hand
Benutten
Verstikkend
Discussie
SAN SALVADOR - Ee
terrein van de universi
een woordvoerder van
VIJFTIEN MILJ(
Joegoslavië gaat de
crisis hoopvol te lijf
Door HELLA PICK
Het land kampt met een
ontstellend grote economi
sche crisis, gedeeltelijk ver
oorzaakt door de ingebak
ken zwakheid van het poli
tieke systeem, en blijft pro
blemen houden met zijn vele
nationaliteiten, waarvan de
bij tijd en wijle oplaaiende
rellen in de zuidelijke pro
vincie Kosovo het beste
voorbeeld zijn.
Toch blijft Joegoslavië
hetzelfde levendige en zelf
bewuste land dat het was
onder Tito. Hoe kort men
ook in het land verblijft, de
sterke, nationale wil om Ti
to's erfenis te behouden kan
niemand ontgaan. Geen en
kele Joegoslaaf wil tornen
aan de pluralistische, maar
toch eensgezinde natie die
een vrijheid kent waar de
andere Oosteuropese landen
alleen maar van kunnen
dromen en niemand is be
reid tot inruil van het poli
tieke systeem dat de zes re
publieken en twee provin
cies een grote mate van vrij
heid geeft, ook al gaat dat
vaak ten koste van een ef
fectief bestuur.
Natuurlijk zijn er ook
zwarte plekken. Maar de
Joegoslavische regering is
vandaag de dag waarschijn
lijker toegankelijk dan on
der Tito. In ieder geval lij
ken de leiders meer bereid
om het land te confronteren
met zijn problemen en tole
reren zij de discussie over de
noodzaak het systeem te
verbeteren. Het zou echter
een grote vergissing zijn om
deze discussie over verande
ring te interpreteren als zou
het land uit elkaar aan het
vallen zijn of op het punt
staan zijn systeem ingrij
pend te wijzigen. Ook de te
leurstellende economische
cijfers zijn geen aanwijzing
van een op handen zijnde
politieke ramp. Want al be
droeg de inflatie vorig jaar
dertig procent en de werk
loosheid 12 procent en ook al
is de economische groei nul
en de voorraad aan buiten
landse valuta zo goed als
uitgeput, het land blijft sta
biel.
Toen Tito stierf, werd er
in de westerse pers eindeloos
gespeculeerd of Joegoslavië
als land zou blijven voortbe
staan nu Tito met zijn niet te
evenaren koorddans was
weggevallen. Zou dit Bal-
kanland dat een mozaïek is
van verschillende nationali
teiten, ethnische groeperin
gen en godsdiensten de poli
tieke wil behouden om als
natie te blijven voortbe
staan. Zou de Sovjet-Unie de
soevereiniteit van Joegosla
vië respecteren of zou het
proberen om de breuk met
HET UITEENVALLEN
van de Joegoslavische
staat na de dood van
maarschalk Tito bleef
uit - FOTO ANP
het communistische blok
van 1948 te lijmen?
Joegoslavië heeft de over
gangsperiode overleefd. Nu
is er in plaats van twijfel
over het leven zonder Tito
zorg ontstaan over de over
levingskansen van Joegosla
vië op lange termijn. Want
de gevaren komen uit ver
schillende hoeken. Niet al
leen de economische crisis,
maar ook de ethnische ver
schillen knagen aan de fun
damenten van de Joegosla
vische natie.
Deze problemen hebben
de Joegoslaven echter meer
dan ooit doordrongen van de
noodzaak om hun politieke
systeem te herzien. De hui
dige leider van de Joegosla
vische Communistische Par
tij en een van 's lands oudste
leiders, Mitja Ribicic, vroeg
aan het eind van een lang
gesprek: „Waarom is de
westerse pers voortdurend
bezig met schrijven van Joe-
goslavië's lijkrede? Ze heb
ben het helemaal bij het
verkeerde eind."
Een populair gezegde in
Joegoslavië is op het mo
ment: „De situatie is hope
loos, maar wij zijn opti-
mistsch." Gelukkig voor
Joegoslavië voelen de wes
terse regeringen en banken
er niets voor om het land
failliet te laten gaan. Ze leg
gen nu de laatste hand aan
een enorm pakket leningen
met een totale waarde van
4,5 miljard dollar. Dit pak
ket moet Joegoslavië in
staat stellen zijn stabilise
ringsprogramma uit te voe
ren en door te gaan met het
afbetalen van de eerder af
gesloten leningen die in to
taal 19 miljard dollar belo
pen. Maar hoewel het geld
bedrag nog niet bij elkaar is
gekregen, vragen de geld
schieters nu al of het geld op
tijd zal komen en echt zal
worden gebruikt om een
economische ineenstorting
te voorkomen.
„Houd je conventionele
oordeel nog even voor je",
zei een hoge partijfunctio
naris. En pas vooral niet de
criteria toe die je voor Polen
hanteert." Vervolgens begon
hij een aantal factoren op te
noemen waardoor Joegosla
vië in een gunstigere positie
verkeert. Maar bovenal be
nadrukte hij dat 'het Joego
slavische volk ons steunt. Er
bestaat in dit land een geza
menlijke wil om te overle
ven en hetgeen we hebben
verworven te bewaren."
Partijleider Ribicic zei het
wat bondiger: „Het verschil
tussen Joegoslavië en Polen
is even groot als dat tussen
zon en maan." Ribicic is
voorzitter van de Bond van
Joegoslavische Communis
ten sinds vorig jaar juni. Als
zijn termijn over een paar
weken teneinde loopt,
draagt hij volgens een al on
der Tito overeengekomen
roulatiesysteem zijn functie
over aan een ander. Dit keer
zijn de Serven aan de beurt
om de voorzittershamer
over te nemen en hoewel het
nog niet officieel is aange
kondigd wordt algemeen
aangenomen dat Ribicic
wordt opgevolgd door Dra-
goslav Mjrcovic.
In de laatste twintig jaar
van Tito's leven ging er voor
de Joegoslaven een droom in
vervulling. Het was een tijd
van voorspoed. Joegoslavië
werd een welvarende, geïn
dustrialiseerde maatschap
pij die bijna gedachteloos
investeerde met de regelma
tig verstrekte westerse cre-
dieten.
Toen Tito in 1979 ziek
werd, was reeds duidelijk
dat de economische voor
spoed te lang had geduurd.
Maar zoals Ribicic zei: „We
MJL
w
r-
r\> - -»i*.
DE UNIVERSITEIT van Pristina in de provincie Kosovo,
centrum van onrust in 1981. - fotoap
wilden geen sociale proble
men uitlokken op een tijd
stip dat onze eerste prioriteit
was te zorgen voor continui-
teit van het leiderschap.
Daarna, in de periode na Ti
to's dood, werden we in be
slag genomen door de pro
blemen rond de machtsover
dracht en de noodzaak van
het collectieve leiderschap
een succes te maken. Voor
alles wilden we de terugkeer
voorkomen van het centra
lisme of de persoonsver
heerlijking of andere zaken
van het Stalinisme waarvan
Tito ons heeft bevrijd."
Als gevolg daarvan werd
er door de Joegoslaven niet
genoeg aandacht besteed
aan de economie, trouwens
ook niet aan de oorzaken
van de rellen in Kosovo in
1981 en de massale uittocht
van Serven uit die provincie.
De invoering van het collec
tieve leiderschap is prima
verlopen - de Joegoslaven
hebben bewezen dat hun na
tionale instellingen ook zon
der Tito kunnen overleven -
maar de Joegoslavische lei
ders geven toe dat ze veel te
lang hebben gewacht met
het aanpakken van de eco
nomische crisis. Prominente
leiders zoals de vrouwelijke
Joegoslavische premier Mil-
ca Planinc zijn er echter van
overtuigd dat de noodzaak
om het econoftiisch beleid te
stroomlijnen de broodnodige
stimulans geeft om te bezien
hoe de Joegoslavische
grondwet effectiever kan
worden gebruikt.
Het is een paradox dat
Joegoslavië als communistj.
sche land zich nu bezig moet
houden met de vraag hoe de
federale-centrale autoritei-
ten meer macht kunnen af
nemen van de republieken
en provincies, afzonderlijke
ondernemingen en, niet te
vergeten, de communisti-
sché partij. Want Joegosla-
vië mag dan in naam maar
één communistische partjj'
hebben, wijze mannen zeg.
gen dat er negen partijen
zijn: De federale partij en
acht anderen. De Joegosla-
ven zijn de eerste om toe te
geven dat hun land bijna
niet te besturen valt, maar
premier Planinc zegt dat de
ze situatie niet van de ene op
de andere dag kan worden
veranderd. Ze waarschuw
dat er vele problemen kle
ven aan een wijziging van
de machtsstructuur, zelfs al
staat de meerderheid van
het volk achter het economi-
sche stabiliseringsprogram
ma dat de regering wil uit
voeren.
De moeilijkheid is, om
met Ribicic te spreken, dit
de regering meer contrilt
moet krijgen over vitale as
pecten van het beleid zonder
dat dit resulteert in 'Stali
nisme' en zonder dat het
Joegoslavische model van
'zelfbestuur* wordt aange
tast. Het is onvermijdelijk
dat hiervoor zelfs in een
land als Joegoslavië heel
wat gepraat moet worden
Maar praktisch gesproken
komt het er gewoon op neer
dat het pluralisme te ver ls
gegaan en dat het systeem
daarom nu moet worden
herzien. Tito heeft altijd
open oog gehad voor de
moeilijke nationale en inter
nationale positie van Joego
slavië. Zijn opvolgers zijn
zich daarvan evenzeer be
wust. Maar ze zijn ervan
overtuigd dat ze net als Tito
toestemming hebben van hel
volk om de leidsels wat
strakker aan te trekken.
Copyright The Gmmtion/De
Stem
Door Greg Chamberlain
TIRANA - Als je bij het
kleine, aan een meer gelegen
Joegoslavische dorpje Han-
i-Hotit de grens oversteekt
naar Albanië, het land dat
zichzelf heeft uitgeroepen
tot „het enige socialistische
land in Europa", maak je
een reis terug in de tijd.
Eenmaal langs het schrik
draad en de grenswachten
in hun Mao-uniformen zie je
op de nauwe wegen nog
slechts paard en wagen, fiet
sen en heel af en toe een
rammelende oude vracht
wagen. Particuliere auto's
zijn verboden in dit land dat
een van de meest vreemde,
gesloten en totalitaire staten
ter wereld is. Verboden zijn
ook schulden aan het bui
tenland, godsdienst, belas
ting, zingen in bars, particu
lier eigendom en afwijkende
meningen.
Albanië is synoniem voor
Enver Hoxha (74) die als
Eerste Secretaris van de Al
banese Arbeiderspartij het
kleine Balkanland al dertig
jaar met ijzeren hand re
geert. Aan zijn naam en ge
zicht kan men tijdens een
bezoek aan Albanië moeilijk
ontkomen. Overal kom je
zijn naam tegen: met reus
achtige letters op de heuvels
of op spandoeken die over de
straat zijn gespannen. Sa
men met Hoxha regeert de
geest van Joseph Stalin, de
aanbeden held van zijn
jeugd, die in alle andere
Oost-Europese landen al
lang geleden in ongenade is
gevallen, maar hier nog
wordt geëerd met bustes en
standbeelden.
Toen Mehmet Shehu, die
meer dan 25 jaar premier is
geweest, zestien maanden
geleden overleed (officieel
door zelfmoord, maar in
werkelijkheid waarschijn
lijk door een schot van één
van Hoxha's lijfwachten na
dat Shehu tijdens een ruzie
met Hoxha een pistool had
getrokken) werd het spiks
plinternieuwe nationale
museum voor geschiedenis
op het Skanderbeg-plein
haastig gesloten. Toen het
een week daarna weer open
ging, was er geen spoor van
Shehu meer 'te bekennen. De
nationale held er. Hoxha's
rechterhand sinds de Alba
nese partizanen in 1943-44 de
troepen van de Asmogend-
heden het land uitzetten,
DE OOGST wordt binnengehaald met russische machines
GEDREVEN door een haat voor supermachten heeft
partijleider Enver Hoxha (74) Albanië tot één van de
meest geïsoleerde en gesloten landen ter wereld ge
maakt Maar ook Hoxha wordt een dagje ouder en
verandering lijkt op til. Hoop puttend uit deze ontwik
keling loeren de Verenigde Staten, de Sovjet Unie,
China en Joegoslavië al geruime tijd op kansen om
van het strategisch gunstig gelegen Balkaneiland een
steunpunt te maken. Zolang Hoxha leeft, blijven hun
kansen echter gering. Guardian-correspondent Greg
Chamberlain bericht vanuit de hoofdstad Tirana over
het land dat als enige communistische staat het Stali
nisme in ere heeft gehouden.
was de zoveelste grijs ge
kleurde vlek geworden op
oude foto's met communisti
sche partizanen. Hoxha zei
later dat Shehu lange tijd
had gespioneerd voor de
CIA. Erg geloofwaardig
klonk dat echter niet.
Hoewel Albanië nog
steeds het armste land van
Europa is, lijkt het zijn mi
nerale rijkdommen en land-
bouwmogelijkheden redelijk
te benutten. Het land kan
wat betreft de belangrijkste
zaken zoals energie in eigen
behoeften voorzien en ex
porteert elektriciteit naar
Joegoslavië en Griekenland.
Door een aan Stalin ontleen
de aandacht voor zware in
dustrie staan overal in het
land verlaten, half lege win
kels met duurzame ge
bruiksartikelen die maar
weinigen zich kunnen ver
oorloven. Maar er is meer,
beter en goedkoper voedsel
te koop dan in vele andere
Oosteuropese staten en de
mensen hoeven nergens in
de rij te staan. Alleen aan
vlees is een tekort.
Ook het platteland wordt
goed benut. Er ligt maar
weinig landbouwgrond
braak, de velden worden
zorgvuldig besproeid en op
de hellingen en in de dorpjes
staan de kersenbloesems in
volle bloei. Denk de fietsen
erbij en je zit in China dat
Albanië zeventien jaar lang
economisch op de been heeft
gehouden totdat de dood van
- foto archief de stem
Mao in 1976 aan die samen
werking een einde maakte.
Toch geven de officiële
cijfers een wat al te enthou
siast beeld. Een goed voor
beeld daarvan is de uitslag
van de onlangs gehouden al
gemene verkiezingen waar
bij 99.99 procent van de
stemmen werd uitgebracht
op de regering. De buitenge
wone grote zwijgzaamheid
van het regime, waar zelfs
plaatselijke diplomaten niet
doorheen kunnen breken, en
de verstikkende deken van
officiële propaganda die in
dezelfde mate misschien al
leen voorkomt in het Noord-
Korea van Kim-Il-Sung, lei
den tot wilde geruchten en
vermoedens. „Albanië is het
strengst gecontroleerde land
dat ik tijdens mijn loopbaan
heb meegemaakt", zei een
westerse diplomaat hier.
„Denk je een combinatie in
van het puritanisme van
Calvijns Genève, het natio
nalisme van Nazi-Duitsland
en het fanatisme van Noord-
Ierland, en je hebt het Alba
nië van vandaag."
Strenge wetten over vrij
heid van meningsuiting
hebben geresulteerd in naar
schatting enkele duizenden
politieke gevangenen, onder
wie veel priesters die zijn
opgepakt door de alomte
genwoordige geheime poli
tie, Sigurimi. „We zijn hele
maal vergeten wat gods-
dienst is", aldus een jonge
Albanese vrouw. Toch gaan
de vrouwen nog steeds ge
huld in sluiers die de helft
van hun gezicht bedekken
en veel weg hebben van de -
verboden - chador van de Is
lam, de grootste godsdiensti
ge stroming in Albanië, die
zestien jaar geleden werd
verboden.
Hoxha blijft gestaag ver
der knibbelen aan het kleine
beetje dat er nog aan parti
culier eigendom is overge
bleven. Vorig jaar werd het
de boeren verboden er eigen
vee op na te houden tenzij ze
in de bergen woonden; en
ondanks de slechte Oosteu
ropese ervaringen lijkt het
regime van de cöperatieve
boerderijen over te gaan op
de meer 'correcte' staats
boerderijen die minder re
kening houden met de op
vattingen van de boeren.
Naar verluidt wordt er
binnen het regime een felle
discussie gevoerd over de
wenselijkheid van een min
der strak beleid. Shehu was
naar men zegt een voorstan
der van verandering. De ru
zie heeft tot enkele kleine
versoepelingen geleid. Bui
tenlanders die op bezoek ko
men, hoeven bij de grens
niet meer hun baard af te
scheren en mogen hun felge
kleurde 'onfatsoenlijke' kle
ding aanhouden. Daarnaast
hebben ze wat meer bewe
gingsvrijheid gekregen in de
autovrije straten van de
hoofdstad Tirana waar het
geklingel van fietsbellen
vaak het enige geluid is. De
kleren van de Albanezen
zijn minder saai, hoewel nog
steeds enorm duur. Westerse
journalisten worden nog
steeds niet met open armen
binnengehaald, maar ook
niet langer geweerd. Dit
jaar worden er zelfs kortin
gen geboden aan toeristen,
zij het alleen aan leden van
buitenlandse vriendschaps
organisaties of Marxistisch-
Leninistische groeperingen.
Na zich door de jaren heen
te hebben ontdaan van She
hu, de zeer machtige echtge
note van de voormalige pre
mier, Ficret, de minister van
defensie, Kadri Haxbiu, en
andere machtige figuren, is
Hoxha de enige die van zijn
politieke generatie is over
gebleven. Hij is een glimla-
hoofdstad: reclameborden
- FOTO ANP
chende, vaderlijke figuur
die zelden in het openbaar
wordt gezien. Hij heeft if
juist het 37e deel van z|ln
verzamelde werken gepubli
ceerd. Wel lijkt hij achter®
schermen opvolgers klaar te
stomen, onder wie de man
die in naam staatshoofd is.
Ramiz Alia, en Simon Stefa-
ni, secretaris van het Cen
traal Comité en ideoloog bf
last met de staatsveiligheid
Men kan er gevoegUJ»
van uitgaan, dat zij het be
leid zullen versoepelen-
Maar de apocalyptische et-
plosie waar de ballingen
het buitenland van dromen-
lijkt niet erg waarschijn!!)»
Hoxha is de eerste dicta»'-
die een elementaire bast»
van materiële welvaaj1
heeft gelegd. Dit en het be
houd van 's lands onaftan-
kelijkheid lijkt door de be
volking te worden inget"
en gewaardeerd.
Copyright The Guard ia""*
Stem
VRIJDAG 27 ME11983
■J
THATCHER op haar best
Het belerende vingertje als j
devoot gevouwen handen q
volgende wijsheid vraagt.
Van onze redactie
buitenland
LONDEN De cons er va-
tieve partij van Margaret
Thatcher bouwen him
voorsprong in de polls voor
de verkiezingen van 9 juni
OPPOSITIELEIDER Micha
Peloze achterstand op Mrs. T.
"«es door het land. Deze lat
0°t gisterochtend in alle vrc
mende kus.
Van onze correspondent
Roiic Cees Manders
Uj, Vijftien miljoen werk
liaan We' al,e sectoren van I
'ie economische leven (de ir
daei h ezonderd) leggen vandaa;
'en t werk neer. Zij willen pi
laai ®8en het feit dat in de bouw,
Itdm'. text'eI cn de voedingsmi
»erif (mel in totaal 3,7
kand iemers) na aodcrhalf jaar
Mote n°g steeds Seen CAO'S
Pan d sta^ing, de grootste in hap
ge.nafgelopen jaren, is ook ger
''Shed overkle'd die verzuimt de c
versP te scheppen waarin
ietistn Werhnemers met elkaar t-
bet 'lrnming zouden kunnen kor
Hw^'Ucipe-akkoord dat tus
'Uari8evers en werknemers op
voor alle sectoren is berei