Ipraten rr
Tijd voor Ka
,#i
iCHTER DE
Stgjl
Produktie 1982:
Ruim 370
miljoen liter
GOLF VAN UITWIJZINGEN VAN S0WJET- SPIONNEN
ZATERDAG 14 ME11983
M
OPA, HET KUUROORD in de Belgische
Ardennen, wordt allang niet meer bezocht
door koningen, hertogen en graven.
Tegenwoordig zijn de gasten
dagjesmensen, die zih verdringen om de
bronnen, waaruit al eeuw na eeuw
prikkelend, en naar velen menen,
heilzaam water welt. Vorig jaar verdween
niet minder dan 370 miljoen liter Spa
water door dorstige kelen.
MONOPOLE
Ongewild
S
!an ïiHw
ITERDAG 14 ME1198:
Levensaders
Spi
3IONAGE staat opeens weer midden in
de belangstelling en namen als KGB, CIA,
MI-5 en MI-6, DST, SDECE, BND, GRU,
Mossad, en BVD zijn bijna zo bekend als
die van internationale voetballers. Dit
jaar wordt nu al gekenmerkt door een
reeks van diplomatieke incidenten
waarbij met name de KGB aan het kortste
eind heeft getrokken.
Ivan
Varkensbaai
Handicaps
Uske en Wiske: Het
Wimdiii ddfmet)3
W -nu most hit ttiKHini
Door Aad Jongbloed
Plinius de oudere, de beroem
de Romeinse natuurhistoricus
uit de eerste eeuw na Chris
tus, maakte al gewag van
„een beroemde fontein waarin
belletjes opborrelen". Hij had
het over het water van Spa,
het kuuroord in de Belgische
Ardennen, dat dit jaar her
denkt dat precies vier eeuwen
geleden het eerste bronwater
geëxporteerd werd.
Spa is lang niet meer de spranke
lende badplaats, waar koningen, her
togen en graven zich kwamen ver
kwikken. Er verdringen zich nu dag
jesmensen om de bronnen, waaruit al
eeuw na eeuw het water stroomt, dat
voor velen heilzaam heet en voor an
deren niet meer dan een dorstlesser
is. Bovenal is Spa nu de plaats, waar
vandaan de wereld als het ware over
stroomd wordt met bronwater. Vorig
jaar verdween niet minder dan 370
miljoen liter Spa-water door dorstige
kelen. In Nederland dronken we
daarvan per hoofd der bevolking 7 li
ter.
Spa is een plaats, die gezegend is
door de natuur. De stad waar het be
roemde water vandaan komt ligt te
midden van hoogvlakten in een veen
achtige streek, waar de bodem de
functie heeft van een uiterst fijne fil
ter. Regen en smeltende sneeuw, die
door de grond worden opgenomen,
komen uiteindelijk terecht in de py-
riet-houdende mergellagen, die ook
nog eens rijk zijn aan zinksulfide. Het
water neemt bovendien nog eens
zwavelzuur op, waardoor de diep lig
gende kalkformaties worden aange
tast en dan wordt Spa eigenlijk pas
echt Spa, omdat er dan aanzienlijke
hoeveelheden koolzuur en kooldyoxi-
de vrijkomen.
De bewoners van Spa hebben door
de eeuwen heen een aardige cent aan
de meer dan 300 ijzerhoudende, on-
deraardse wateraders verdiend, maar
menig keer hebben ze het hard vast
gehouden, toen leek alsof de natuur
het plotseling liet afweten.
Het oudst bekende geval, waarin de
bronnen opgedroogd leken, speelde
zich af in 1558. De oorzaak bleek te
liggen in het feit dat een bewoner bij
graafwerkzaamheden de natuurlijke
loop van een waterader had veran
derd. Op bevel van de prins van Luik
moest hij als de weerlicht de zaak
herstellen. In 1692 deed zich een aard
beving voor, waarna de bronnen nog
slechts een troebel, smakeloos water
tje leverden. Door de aardbeving was
er een kloof ontstaan, waardoor on
zuiver water zich met het bronwater
kon vermengen.
De hele bevolking trad met schop
pen en houwelen aan om het onzuive
re water af te leiden. Een eeuw later
opnieuw paniek; de bronnen lieten
het nu afweten, omdat men op een
verkeerd punt aan het bouwen gesla
gen was. Koning Willem I zou er ten
slotte ongewild voor zorgen dat de
bronnen opnieuw tijdelijk verdwe
nen. De koning had zich voorgeno
men om van Spa het belangrijkste
kuuroord ter wereld te maken en liet
een groot gebouw optrekken in de
SPA
zeer
heil
zaam
voor
SPA
buurt van de wateraders. In 1819
stopten de bronnen. De bouw- en
graafwerkzaamheden werden stilge
legd, men gooide de bouwputten dicht
en jawel, de bron kwam weer tevoor
schijn.
Al in de zestiende eeuw had de
faam van het Spa-water zich over
heel Europa verspreid. Gekroonde
hoofden en welgestelde burgers trok
ken naar Spa toe, wat toen niet meer
was dan een verzameling van dertig
Ardense hutten rond een kerk. Maar
in 1619 meldde een geschiedschrijver
al dat „Spa is samengesteld uit zo'n
vijfhonderd gerieflijke huizen voor
de buitenlanders, die uit alle hoeken
van Europa komen om het genees
krachtige water te drinken".
Een arts stelde zich toen ook de
vraag: „Als de patiënten niet naar de
bron kunnen komen, waarom bren
gen we het water dan niet naar hen
toe?" Vervolgens trokken zogenaam
de waterbezorgers het land in, zwaar
beladen met flessen mineraalwater,
soms afstanden van 250 kilometer af
leggend, te voet. De flessen waren
groen of bruin van kleur om te ver
mijden dat het bezinkingsproces door
het licht zou worden versneld. De
kurk werd afgedekt met geiten- of
varkensleer om te voorkomen dat het
koolzuurgas zou ontsnappen en dat
[ï&j&jSÉ
r-> jl
5->„--vr4|
X-
■ii-
HET THERMALE instituut van Spa. De koolzuurgasbaden, die in de jaren 30 voor het eerst toegepast tuerder,
door dokter Joseph Lambert, hebben veel bijgedragen tot de ontwikkeling van Spa als behandelingscentrum
voor hartpatiënten.
"I
ut
iii
mxm.
i
I
*1
„„iiiiiiimiiiiiiiHiiiiiniiiiinmiiuiiimtuiiiiii
I Mies Bouhuys is al heel lang
I schrijfster. Op haar 18e
schreef ze een gedichten
bundel waar ze meteen een
I prijs voor kreeg. Daarna is
lie blijven schrijven, vooral
(voor kinderen: Gedichten,
I verhalen, musicals en to-
Ineelstukken. Ze is dol op
■katten en heeft een hele la-
I ge, mooi stem. Ze trouwde de
■dichter Ed Hoornik. Toen
|nog bijna niemand geloofde
[wat er met de Joden zou
[gaan gebeuren, schreef hl]
er al over. Het gebeurde en
gd Hoornik heeft zelf in het
oncentratiekamp Dachau
gezeten. Hij is in 1970 over
leden.
;n prachtig boek met
prachtige tekeningen is
„Achter de berg". Mies Bou-
"mys heeft de twaalf verha
len in dit boek geschreven,
lie verhalen gaan over kin
leren en mensen uit Portu
gal, Turkije, Marokko en de
Xaapverdische Eilanden en
iver het verschil dat er is
tussen die landen en de lan-
len waar jij en ik wonen.
M.i
Sommige van die kinde-
|ren uit de derdewereldlan-
Iden komen bij ons terecht, in
de stad en in de straat, maar
dikwijls blijven ze heel lang
vreemden. Misschien wor-
v
d
o
fii
Ai
H«
bi
di
Miiii'iiitj
NIEUWE vullingsinstallatie voor het bronwater van Spa. De controleruimte en de siroopinstallatie, waar alk
mengprocessen door een computer worden bestuurd.
het water zijn 'geest' zou verliezen.
Door de druk van het gas gebeurde
het overigens regelmatig dat de fles
ontplofte.
Op 10 juni 1583 liet de Spaanse
landvoogd per brief weten dat Hen
drik III, koning van Frankrijk, be
hoefte had „het water van Spa te
drinken". Er werden de koning wat
flessen bezorgd; de export was be
gonnen.
In het begin van de vorig eeuw
werd het mineraalwater al vrij mas
saal naar het buitenland vervoerd.
Vanuit Spa vertrokken door paarden
getrokken karren, elk met 350 liter in
flessen of manden beladen in de rich
ting van Breda of Den Bosch. Het
kostte de voerlui, die twee derde van
de produktie naar Holland brachten,
vijf tot zeven dagen om in Breda of
Den Bosch de vracht te kunnen over
laden op schepen, die naar Amster
dam of Rotterdam vertrokken.
Van daaruit vond het Spa-water
zijn weg naar bijvoorbeeld Engeland,
waar men de smaak van het water al
danig te pakken had. In Den Bosch en
Breda ontwikkelde zich een nieuw
beroep, dat van watermakelaar. Be
kende namen onder hen waren die
van Noël, De Grandchamps in Den
Bosch en Jacob Calekberner in Breda.
Zij berekenden een prijs van onge
veer vijf sou per liter in een tijd dat
een volwassenen circa duizend sou
per jaar nodig had voor zijn levens
behoeften.
Niet in het minst door de concur
rentie van ander bronwater zoals Vi
chy, beleefde Spa rond de eeuwwisse
ling zorgelijke tijden, maar Spa Rei
ne, water zonder prikkeltjes, en
Citron zorgde weer voor een oplevii
Maar pas na de Tweede Wereldoorl
kan men van een kassucces spreki
via een productie in 1945 v
28.066.526 liter via 77.898.380 liter
1955 naar ruim 370.000.000 liter voii
jaar, wat een exportbedrag opleven)
van ruim een miljard gulden.
In Nederland willen we nog »i
eens vraagtekens zetten bij de heila
me werking van bronwater,
landen waar men
koestert men ze vaak als ware
vensaders. Het is nou ook niet
woon dat Belgische artsen hun
tiënten een drink- en badkuur in
voorschrijven voor de meest uiteenls
pende kwalen. Maar voor de niet-j
lovers gaat een Spa-tje er ook welii
al was het alleen maar ten verdf
ning van de whisky.
KGB: meer macht, grotere risico 's
Door Jan Koesen
„Vechten," zegt de Chinese fi
losoof Sun Tzu, „is de primi
tiefste manier om oorlog te
voeren."
Vandaar de duikboten in
Scandinavische wateren, sa
tellieten die vanuit 300 kilo
meter hoogte kunnen zien of
iemand zich geschoren heeft,
en op gezette tijden een grote
schoonmaak van ambassades.
Frankrijk schopt 47 Russen
de deur uit, Teheran wijst 18-
Sowjet-diplomaten waar het
gat is, Zwitserland zet jaar
lijks twee tot drie Oostblok-
spionnen over de grens en Ita
lië overweegt om binnenkort
liefst 100 Russen duidelijk te
maken dat ze niet welkom
meer zijn.
De lijst is nog lang niet afgelopen.
Amerika beschuldigt drie Russen van
diefstal van geheime documenten,
Australië stuurt de eerste secretaris
van de Russische ambassade terug, de
derde secretaris van de Sowjet-am-
bassade in Engeland wordt uitgewe
zen en zelfs ons eigen landje verstout
zich de Beer uit het Oosten woedend
te maken door net als België twee le
den van een Russische handelsdele
gatie in het diepste geheim over de
grens te zetten.
In Japan ontstaat grote opschud
ding over de onthulling dat oud-mi-
nister Ishido vooral diensten aan het
Rode Plein heeft bewezen.
Er gaat nauwelijks een maand
voorbij dat er geen KGB'er voortijdig
over de grens wordt gewerkt. West-
Duitsland meldt triomfantelijk dat de
op heterdaad betrapte Batasjev de
belangrijkste man van de Russische
geheime dienst in de Bondsrepubliek
is. 31 van de 120 diplomaten die de
Sowj et-ambassade in Bonn heeft,
zouden voor de KGB werken. De
dienst zou zelfs achter de moordaan
slag op de paus, in mei 1981, staan.
Het merkwaardige is dat het
Kremlin tot dusver amper represail
les heeft genomen voor de golf van
uitwijzingen, hoewel de invloed van
de KGB enorm is gestegen sedert
haar vorige baas, Andropov, de abso
lute macht in handen kreeg Onlangs
benoemde hij een van zijn eigen dis
cipelen, Fedortsjoek, tot minister van
Binnenlandse Zaken die ook het toe
zicht heeft op de politie. Dat betekent
dat Andropov nu de steun geniet van
twee van de drie machtige armen van
zijn unie van volksrepublieken. Al
leen het leger is nog niet helemaal on
der zijn controle.
Wat is nu eigenlijk die KGB die
met de CIA wedijvert om de luguber-
ste reputatie in de wereld van spiona
ge?
We stappen vier eeuwen de historie
in. Ivan IV de Verschrikkelijke is aan
de macht. In dienst van de Tsaar da
vert de Opritsjina over de steppen en
toendra's: een bende van zwarte rui
ters, op zwarte paarden, met een af
gesneden hondekop aan het zadel.
Ook Ivans nazaten weten zich be
diend van een terreur-apparaat dat
carte blanche heeft. Telkens veran
dert de naam van de geheime politie,
maar haar werkwijzen zijn onveran
derlijk. In de vorige eeuw verandert
haar image. Het zijn niet alleen meer
bruten en sadisten, maar enkelen
gaan subtieler te werk als agent pro
vocateur.
Uit dit mengsel van geheime vere
nigingen ontstaat uiteindelijk de
Ochrana, de grootvader van de KGB,
met als hoofd graaf Dmitri Tolstoi.
Hoewel de loyaliteit van de Ochrana
in eerste instantie gericht heet te zijn
op de belangen van de Tsaar, blijkt de
geheime dienst hopeloos corrupt en
bestaat zij het zelfs te heulen met de
bolsjewieken. Een van de Ochrana's
is Jozef Djoegasjvili, later bekend als
Stalin.
Ook Lenin weet zich van de gehei
me politie te bedienen. Uiteindelijk
benoemt hij zelfs de Pool Dzerzhins-
ky tot leider van de Tsjeka, de Ochra
na nieuwe stijl. Dzerzhinsky is een
der eersten van een keten van mense
lijke monsters. Hij foltert en liqui
deert naar eigen inzicht, massaal en
individueel. Ter ere van deze draco
nische figuur is een plein benoemd in
Moskou waarin de huidige KGB ze
telt. De Tsjeka verandert telkens van
naam en baas en krijgt namen als
OGPU, NKVD, MVD, Agitprop en
tenslotte KGB.
Een van de beruchtste leiders is
Beria, streekgenoot van Stalin, een
man wiens naam vereenzelvigd
wordt met de bloederigste zuiverin
gen in de mensheid. Hele volkeren
gaan onder het mes, door Rusland
stromen rivieren van bloed, Siberië
wordt een synoniem voor verbannen
zijn.
En Rusland, altijd inwendig ver
scheurd, altijd gegeseld door armoe,
oorlogen, uitbuiterij, willekeur,
wordt voor de zoveelste maal geleid
door een schrikbewind dat zijn weer
ga niet kent. De Russische burgeroor
log, waarin Lenin uiteindelijk als
overwinnaar te voorschijn komt te
gen een overweldigende meerderheid
van overigens chaotisch georgani
seerde Witrussen, heeft geen illusies
achtergelaten. Ook Stalin en Beria
kennen geen erbarmen. Stalin bestaat
het zelfs om door zijn geheime dienst
aan Hitier een lijst van Duitse com
munisten te doen toekomen bij wijze
van voorschot op hun vermaledijde
pact.
Het is vermoedelijk Kroesjef zelf
geweest, die in 1953 over een tafel een
geladen pistool naar Beria schuift.
Als de schedel van Stalins beul en
vertrouweling opensplijt, wordt een
nieuwe stijl geïntroduceerd. Een jaar
later krijgt de geheime dienst haar
definitieve naam van KGB.
In 1961 krijgt de KGB een enorm
budget en de staatsmachine wordt
gereorganiseerd. Het is het tijdperk
waarin de Amerikaanse tegenvoeter,
de CIA, pijnlijk blundert in de Var-
SOWJET-LEIDER Joeri Andro
pov gaf de KGB een nieuw gezicht.
- FOTO'S ANP
kensbaai van Cuba en waarin Kroes
jef zijn schoen uittrekt en in de Vere
nigde Naties voor de ganse wereld
zichtbaar op de tafel beukt.
Het zijn de laatste jaren van de
koude oorlog. James Bond wordt ge
boren in de lectuur en naar zijn beeld
en gelijkenis wordt een trits van su
per-agenten gecreëerd. De wereld is
eenvoudig, wit en zwart, maar krijgt
al spoedig grijsnuances.
Onder de efficiente Andropov wor
den geraffineerder technieken toege
past. Hoewel Andropov bepaald de
hardste hand niet schuwt en bijvoor
beeld Hongarij neersabelt als dat tot
opstand komt en dissidenten uitroeit,
is hij het type van de pragmaticus.
Hij zwelgt niet in bloed, maar in re
sultaten.
In tegenstelling tot de open Ameri
kaanse maatschappij waar de vele
blunders van de CIA worden geëxhi-
bitioneerd, laat het Kremlin officieel
niets los over haar geheime dienst. Zij
is wat dit betreft paranoïde. Toch is
veel naar buiten gekomen. Naast de
KGB heeft de Sowjet Unie de GRU,
de militaire inlichtingendienst. Beide
diensten leven niet in harmonie. De
KGB heeft een eigen leger en is geïn
filtreerd tot in de verste uithoeken
van het onmetelijke rijk. In elke flat
in elk bedrijf, op elke boot, op elke
akker, in elke vereniging zit wel
iemand van de KGB.
Ook KGB'ers worden consequent
bespioneerd. Elke Sowjetrus die naar
het buitenland gaat (diplomaten, ar
tiesten, sporters, wetenschappers en
journalisten) hebben de verplichting
en passant inlichtingen in te winnen.
Wijlen Breznjef zei het treffend: „De
buitenlandse politiek is ons belang
rijkste binnenlandse probleem." De
KGB is een staat in de staat en haar
macht neemt toe.
Ook de CIA heeft zijn evoluties ge
kend. Vanuit een modern paleis van
staal, glas, plastic en elektronica in
het landelijke Langley in Virgina
strekt de dienst haar tentakels uit tot
in de hele wereld. De rol van de CIA
in Vietnam, Midden- en Zuid Ameri
ka is bepaald niet geschreven in
pasteltinten. De CIA telt 15.000 leden,
heeft een imposant budget, en mag
onder president Reagan weer alles
wat voorganger Carter verboden had,
mits ze maar buiten de grenzen ope
reert.
In het binnenland heeft de FBI (te
vergelijken met de Britse MI-5 en de
Franse DST) het voor het zeggen. De
ze tweespalt in macht kent de Sowjet
Unie niet. De KGB mag overal, tot in
Moskou functioneren en is formeel
slechts ondergeschikt aan de Partij
en het Presidium. En ook de Israëli
sche Mossad is niet gehinderd door
geografie. Mossad is Hebreeuws voor
„Instituut". De wereld merkte voor
het eerst pas van deze uiterst effi
ciënte geheime dienst toen Eichmann
in Argentinië door haar werd opge
spoord. Andere fameuze staaltjes van
bekwaamheid leverde de Mossad af
rond de oorlogen met haar buren, het
oprollen van de nazi-raket-experts
die Nasser in huis had gehaald en
vooral met de actie rond Entebbe toen
een gekaapt vliegtuig uit de klauwen
van Idi Amin werd gerukt.
De CIA heeft lang niet die reputa
tie. Haar naam is voornamelijk met
onverkwikkelijkheden verbonden,
zoals de moord op president Allende
van Chili en het geknoei in landen als
San Salvador. De dienst is na de oor
log gevormd naar Brits model (MI-6),
en later naar de Duitse Abwehr. In
het begin ontbrak het de CIA dan ook
aan ervaring en kwaliteit, getuige de
flop van de Varkensbaai en het feit
dat de Sowjets ongehinderd raketten
konden plaatsen in Amerika's voor
tuin Cuba.
De presidenten Eisenhower en
Kennedy hadden ook nooit snelle mi
litaire acties van de CIA verlangd.
Dat begon pas met Johnson en were
vlijtig voorgezet door Nixon en®
Reagan. Hoewel de CIA over ultra
moderne apparatuur beschikte,
haar staat van dienst veelal in hetbe-
gin lachwekkend. De CIA blundert
niet alleen in Cuba, maar ook in W
Midden en Verre Oosten. Pas MP""'""""""""!"!!!!!»!!!!!!!»!!»»!!!!!!!»!!!!!!!!
heeft de dienst haar stiel beter
leerd.
Hier zie je de poezen Pim en i
bronnen y^petekend door Fiep Westendorp.
Over de poezen i
Ken je deze poez
Dit zijn Pim en I
Pim is rood met
en een beetje dor
Pom is wijs en dt
en als roet zo zwi
Pom loopt als eer
Pim loopt altijd
Zo begint een grappig boekje v
„Tijd voor kattekwaad" en het g
en Pom. Er staan niet alleen versj
en een heleboel héle leukte teke
dorp, die je vast wel kent van
Schmidt. Pim en Pom bestaan
Mies Bouhuys zélf, dus wie kan
Nog veel meer over de poezen en
zen in de dikke Pim- en Pomnibu
voor kinderen van vijf tot acht jar
Tijd voor Kattekwaad, uitgever!;
en Pomnibus, uitgeverij Querido,
Een van de handicaps van de Cli
is, dat ze in eigen huis met concurret
tie te maken heeft, zoals de eerder gr
melde en veel meer ervaren FBH
niet te vergeten de NSA, Nationals
curity Agency, een superduur de»
deer-apparaat. Ook valt de lucht
macht met haar gigantische mogt
lijkheden van super-vliegtuigen a
-satellieten niet onder haar toezicht
En ook de onderzeevloot met een F
radijs aan elektronica aan boord
in de lucht is slechts verantwoordi
schuldig aan de marine die haar
vindingen liever doorgeeft aan
NSA dan aan de gehate CIA. Tensloj'
te kent Amerika nog de DIA, de
fence Intelligence Agendy, ook
kolossale instelling die niet altijd g'
charmeerd is van de CIA.
De allerbeste spionnen zijn
meer van vlees en
ruimte-systemen zijn dermate
fijnd dat ze vanuit honderden k®
meters hoogte het verschil tussen»
konijn en een haas kunnen regist»
ren. Ruimte-camera's volgens tl»
penbewegingen over de hele
Big Bird en KH-11(KH is Keyi
sleutelgat) seinen hun bevinding®,
de vorm van elektronische impin»
naar de Aarde, waar een compute'
weer foto's van maakt.
De Russen kennen de Kosmos-
Molnij a-satellieten. Deze spioi
kunnen zich niet alleen op
mnen zyn
bloed. MiliW
richten, maar ook op warmte ent' pD/zo A 7., A
dere signalen. Ze kunnen zelfs dw* l pp ais ae
door een laag zand kijken naar™-
verborgen rivier. Het tijdperk van
legendarische spion Cicero die ffl
oorlog met een mini-camera gehe®
stukken fotografeerde, lijkt laafP
merhand passé. Zonder van zijn sf
af te komen kan een officier in
denberg in Amerika zien of die
daat in de Oekraïne zijn scht*
heeft gepoetst. En als we alles van
kaar weten, zou er dan vrede zijn-
