„Misschien dat we onszelf kietelen"
Mi
„Alles hebben
kan
niet meer"
Franser
niet me
Duitse k
prinselij
namaak
CHAOS
THEO POTMA VECHT VOOR 'GROENE' ECONOMIE
HANNOVER MESSE VAN DE HOOP
ZATERDAG 23 APRIL 1983
Ho
annover Messe 1983. De heurs van de
hoop. De 6000 deelnemers aan deze
grootste industriebeurs ter wereld zijn de
zwaarste economische crisis van na de
oorlog zo spuugzat dat ze snakken naar
een herstel. En als iedereen maar zegt dat
het de goede kant uitgaatwie weet,
gebeurt het dan ook.
.inister De Koning (Sociale Zaken en
Werkgelegenheid) verwacht eind dit jaar
de miljoenste werkloze. Niet nodig, zegt ir.
Theo Potma uit Delft. Als stafmedewerker
van het Centrum voor Energiebesparing
ontwikkelde hij een alternatief voor het
gangbare beleid of-zoals hij zegt - 'de
economische theorie van het zelfrijzend
bakmeel'. Zijn model komt uit op 200.000
werklozen. Is zijn 'groene economie' de
redding van Nederland?
m Voorschot
Derde Wereld
ZATERDAG 23 APRIL 1983
e gezondheidstoestan
houdt onze kranten
populaire weekbladen
bezig. Verdiepen de bu
net zo gretig als de Nee
problemen van Or
correspondenten in Am
Frankrijk, België en
hebben de bekendh
koninklijke familie ovei
W2
door Gerard Kessels
OOK TIJDENS de Hannover Messe in 1981 en '82
meende menig ondernemer licht aan het einde van
de tunnel te bespeuren. Mis. De crisis tikte beide
jaren gewoon door.
Wordt het dan nu inderdaad
wat beter of praten de vertwij
felde ondernemers elkaar ge
woon maar wat na? „Nee, wij
zijn dik tevreden. Deze beurs
is duidelijk beter dan die van
vorig jaar", zegt C. Blomeyer
van Nagron Premetaal uit
Gennep. „Het gaat de komende
tijd beslist beter. Wij leveren
veel aan de automobielindus
trie en daar trekt het duidelijk
aan."
Nederland is dit jaar met 115
deelnemers in Hannover van
de partij. Naast groten als Phi
lips, DAF en Océ zijn het over
het algemeen kleine en mid
delgrote bedrijven die het
sterk van de export moeten
hebben. De 'Nijmeegsche
Ijzergieterij' (75 man) bijvoor
beeld. Directeur J. Thoonsen:
„Wij zoeken onze groei vooral
in de export. Vier jaar geleden
zetten we alles af in Neder
land, nu exporteren we al 20
procent van onze omzet."
Thoonsen moet ook wel. Be
langrijke Nederlandse afne
mers als de Nijmeegse vork-
heftruckfabriek Hyster gaan
inkrimpen. Zodoende heeft hij
nogal wat capaciteit over in
zijn Nijmeegse gieterij. Een
probleem waar ook de Neder
landse Instrumenten Compag
nie 'Nedinsco' in Venlo mee te
maken heeft. De Nederlandse
markt wordt voor het Venlose
toeleveringsbedrijf (150 man)
steeds kleiner nu enkele be
langrijke klanten als Fokker
en Akzo minder zijn gaan af
nemen.
Nedinsco exporteert bijna 80
procent van zijn produktie,
vooral naar Duitsland. G. Ti-
tulaer van Nedinsco noemt de
beurs duidelijk beter dan ver
leden jaar. „Wij moeten het
vooral van de inkopers heb
ben, maar vorig jaar was er
nauwelijks een te zien." Titu-
laer durft nog niet van een
herstel te spreken, evenals
Thoonsen. „Iedereen praat er
wel over, maar ik merk er nog
niets van", zegt de Nijmeegse
ondernemer.
HEibberink van Noordned
in Winschoten ziet de Neder
landse markt (40 procent van
de omzet) steeds verder ineen
schrompelen. De Nederlandse
Spoorwegen, een zeer belang
rijke klant, bezuinigt 50 mil
joen. Noordned (145 man) heeft
in de eerste drie maanden van
dit jaar minder geproduceerd
dan in dezelfde periode vorig
jaar.
De Federatie voor de Me
taal- en Electro-industrie
De Messe van Hannover in vroeger jaren: de grootste in
dustriebeurs ter wereld. - FOTO ARCHIEF DE STEM
(FME) ziet echter duidelijk en
kele lentezwaluwen voor de
geteisterde branche. Boelhou
wers van de FME: „Er worden
veel meer offertes gevraagd
dan verleden jaar. De Duitsers
hebben echt het gevoel dat we
in de lift zitten. Het kan na
tuurlijk dat we onszelf kiete
len, maar een feit is dat we
hier op onze Nederlandse
stand niet voldoende telefoon
aansluitingen konden krijgen.
Iedereen wilde contact met de
zaak om de offertes door te
spreken."
De FME heeft samen met de
Nederlandse toeleveringsin
dustrie een groepstentoonstel
ling georganiseerd. Iedere
deelnemer aan de groepsin-
zending is getooid met de na
tionale driekleur. De onderne
mingen, met fraaie namen als
Alufa, Mifa en Adex houden
zich bezig met het leveren van
aluminium onderdelen aan
grote bedrijven. Vorig jaar
haalde Aalberts met zijn 100
man een omzet van 14 miljoen.
Dit jaar gaat het naar 18 mil
joen.
Er is een tendens om samen
te exposeren. Neem het trans
port. Rond de Eindhovense
truckfabrikant DAF hebben
zich 12 Nederlandse bedrijven
verzameld, die zich allemaal
bewegen op het terrein van de
carrosserie- en aanhanger-
bouw. Roelofs uit Dalfsen is er
met zijn kippers, laadbakken
en containers. Leebur uit Bla-
del met zijn containersyste
men en Theo Mulder uit Rijns
burg met zijn speciale carros-
sieën voor het vervoeren van
bloemen en planten. De titel
van de inzending: „Holland,
for total Road transport." Di
recteur L. Lamerikx van Bu-
ca Fabriek, fabriek van weg
transportmiddelen in Born:
„Het is uniek dat deze bedrij
ven, die voor een deel eikaars
concurrenten zijn, zich op deze
manier presenteren. Er zijn
veel kleinere bedrijven bij
voor wie het financieel alleen
zo mogelijk is om aan een der
gelijke wereldbeurs mee te
doen."
De Nederlandse vervoer-
stand kan complete oplossin
gen aanbieden. Lamerikx:
„Wist u dat ze in Egypte bloe
men kweken? Nou, wij ook
niet. Maar de Egyptenaren zijn
hier geweest om te bekijken
hoe ze die bloemen het beste
kunnen vervoeren, want daar
hebben ze totaal geen kaas van
gegeten. En wij lopen daarmee
voorop."
Bundeling ook bij de Maas
havens. Drie Brabantse Maas
havens, Cuyk, Oss en Waal
wijk pogen gezamenlijk bui
tenlandse investeerders naar
hun dreven te lokken. Storm
loopt het nog niet. Maar ook
hier is weer het uitgangspunt:
je moet toch je gezicht laten
zien. Van de gemeente Oss is er
AGreve, die 36 hectaren „nat
en droog" industrieterrein
heeft aan te bieden. En verder
nog een aantal fabrieksgebou
wen, die. door faillissement of
andere calamiteiten zijn leeg
komen te staan.
Het zijn niet de slechtste be
drijven die in Hannover van
de partij zijn. de crisis heeft de
zwakkere bedrijven er al voor
een groot deel uitgezeefd.
Boelhouwers van de FME:
„Veel ondernemingen zijn de
laatste jaren de fles op gegaan
omdat het 25 jaar geleden zo
gemakkelijk was. Toen moes
ten de klanten een nummertje
trekken om wat geleverd te
krijgen. Nu moeten de bedrij
ven er zelf weer op uit om or
ders binnen te halen. Dat is
heel andere koek. Dan blijkt
dat niet iedereen ondernemer
kan zijn."
door Lidy Nicolasen en Frans Boogaard
DE SAMENLEVING moet door de bocht. Ik ben
ervan overtuigd dat ze door de bocht moet. Niet
omdat wij het zeggen, maar omdat de omstandig
heden dat noodzakelijk maken."
Ir. Theo Potma, geestelijk
vader van de blauwdruk voor
een 'groene' economie, ziet de
nieuwe wereld al voor zich.
Maar de weg er naartoe is ge
plaveid met obstakels: de star
re ideeën van overheid en on
dernemers, de discussiemoe
heid van werkers en werklo
zen. Een prachtige taak, zou
men denken, voor de discussie
leiders van de Brede Maat
schappelijke Discussie over
het Energiebeleid om de weg te
effenen. „Maar juist De Brauw
begrijpt nog steeds niet waar
zijn discussie werkelijk over
gaat."
Theo Potma heeft als geen
ander uitgesproken ideeën
over de inrichting van onze
economie en samenleving. Als
staflid van het Centrum voor
Energiebesparing, het inge
nieursbureau van de Neder
landse milieubeweging, pleit
hij voor energiebesparing en
hergebruik. Het resultaat: een
schoner milieu, geen nieuwe
kern- en kolencentrales, da
lende werkloosheid (tot
200.000) en toch nog 4% groei
van het besteedbaar inkomen.
„Op zoveel vrolijkheid is
Nederland niet berekend,"
concludeerde prompt het
weekblad De Tijd. Dat bleken
profetische woorden. De ener
gielobby, de EZ-lobby en de
werkgeverslobby (of zijn dat
dezelfde?) veroordelen de
groene economie. Veel liever
kiezen zij voor het Industrieel
Herstel-scenario, voor herstel
van de bestaande economische
orde. Het publiek is daarmee
vertrouwd. Potma laconiek:
„Als wij deze excercitie niet
hadden gemaakt, had het zelfs
niet geweten dat het ook an
ders kan. En als je de einduit
komsten van ons scenario aan
trekkelijk vindt en erin ge
looft, dan kies je ervoor mèt de
gevolgen die we zeker niet
hebben willen verbloemen."
Professor Beek, lid van de
I adviescommissie die de stuur
groep van De Brauw adviseert,
l heeft gezegd dat de bevolking
massaal voor uw scenario zal
Ir. Potma: Energiebe
sparing en hergebruik.
- FOTO DE STEM JOHAN VAN GURP
wordt op hoog niveau gelezen,
dat merken we donders goed.
Maar echt steun vinden we bij
de basis. Terecht, want we mo
gen best even stilstaan bij de
groeiende energieconsumptie,
de toenemende milieu-aansla
gen. Bij de burger neemt het
milieu nu al een derde plaats
in, bij de beleidsmakers niet.
Het grote publiek waardeert
het milieu dus veel hoger."
Zetten de mensen hun auto
aan de kant?
„Nee, maar ook in ons ver
haal zitten op een bevolking
van 15 miljoen mensen nog
steeds 4,5 miljoen auto's, je
breekt er nog steeds je poot
over. En elke auto meer gaat
ten koste van een stukje open
baar vervoer, omdat dat onbe
taalbaar wordt. Ik heb het idee
dat eenvoudige mensen dit van
ons willen aannemen, maar als
het Centraal Planbureau het
autobezit wil terugdringen,
stuit men onmiddellijk op pro
blemen. De machthebbers
hebben geen belang bij ener
giebesparing."
Begin maart is aan het Pot-
ma-scenario een congres ge
wijd. Viel het niet tegen dat
Kok van de FNV en Donia van
Konsumenten Kontakt alleen
hun sympathie uitspraken,
kiezen, maar dat zij er even
massaal voor zal terug schrik
ken als ze ziet dat haar inko
men daalt.
„De effecten zijn aangege
ven. We laten zien dat de inko
mens minder stijgen dan bij
het Industrieel Herstel-scena
rio, dat reizen en wonen duur
der maar beter worden. Wij
manipuleren daar niet mee.
Ieder moet maar zien wat het
hem waard is. Maar het is wel
gelijk oversteken. Je kunt niet
zeggen: die premievrije voet
verhogen we wel, maar die
energietoeslag willen we niet."
En toch zullen de mensen
voor uw scenario kiezen?
„Ik vertrouw erop dat de
mensen de juiste keus maken,
zeker als de informatie correct
is en de informatieleverancier
betrouwbaar. Maar iedere
keer als de zaak gemanipu
leerd en geflest wordt, merk ik
dat het de beleidsinstanties
zijn. Dat was zo bij de stuur
groep BMD, dat was ook zo bij
de adviescommissie die de
stuurgroep begeleidt. Ons sce
nario zou minder plausibel
zijn omdat wij een voorschot
nemen op de toekomst. Maar
het is veel waarschijnlijker
dat de veranderingen die wij
voorstaan zullen plaatsgrij
pen, dan dat de afgelopen der
tig jaar zich zullen herhalen.
Dat gebeurt zeker niet. En dan
toch daarvan uitgaan, dat
slaat nergens op."
Maar tegenstand had u toch
mogen verwachten?.
„Als je oppositie voert tegen
de zittende macht, mag je niet
verwachten dat je in de watten
wordt gelegd. Je mag al blij
zijn dat je op kosten van de
overheid een alternatief hebt
mogen maken. Maar ons geld
is op, twee en een halve ton. De
Kema gaat wel door, net als
het Centraal Planbureau.je
ziet hoe de zittende macht door
alle gaten en kieren van het
circus-De Brauw heenkruipt.
Ons enige wapen is onze over
tuigingskracht."
Is die voldoende?
„Als je nieuw beleid wilt
moet je zorgen voor een over
waarde, moetje alles driemaal
controleren. Een kwestie van
je huiswerk goed doen. Dat
heeft de PvdA in het vorige
kabinet de kraag gekost. Ze
hadden hun huiswerk niet ge
daan. Kijk naar Den Uyl. Hij
kwam met zijn ziektegeld, zijn
banenplan, maar niet met een
integrale economische visie."
„Ik troost me met de gedcht
dat de maatschappij steeds
meer in verzet komt, dat de
oppositie in omvang en kwali
teit toeneemt. De alternatieve
beweging is uit de sfeer van de
folklore gekomen. Ons werk
II»
maar geen steun toezegden?
„Kok is zeer ver gegaan, hij
heeft alleen gezegd dat de la
gere inkomens er niet onder
mogen lijden. Daarmee hebben
we ook rekening gehouden.
Voor gas en stroom willen we
boven een bepaalde afname
progressieve tarieven. Dat be
tekent dat de minima er wel
licht op vooruitgaan, nog afge
zien van investeringen in de
woningbouw. Toch zullen wij
nooit zeggen: als het harder
gaat regenen worden we min
der nat. Als de economie over
de hele linie verslechtert, krij
gen ook de lagere inkomens
tikken mee. Maar als er garan
tie voor werk komt, kun je met
de FNV zeer ver gaan. De po
ging van Donia en Kok achter
ons aan te lopen is heel duide
lijk, maar op zo'n congres mo
gen ze niet de indruk wekken
voor hogere tarieven te plei
ten. Dat heeft tijd nodig. Groe-
neveld had het twee jaar gele
den al over inleveren voor ar
beidstijdverkorting. Nu wordt
er pas op grote schaal over ge
sproken."
„Ons wordt verweten dat we
de industrie een kwaad hart
toedragen. Onzin, maar wij
hebben minder hoge verwach
tingen van de groei van de in
dustrie dan de makers van het
Industrieel Herstel-scenario.
Hun model gaat teveel uit van
de economische theorie van
het zelfrijzend bakmeel: je
stop er geld in en het gaat van
zelf groeien. Zo werkte het
vroeger ook, zegt men dan. Dat
is nog maar de vraag. Als je
aanneemt dat de rest van de
wereld precies hetzelfde doet,
en we allemaal kleine Japan
nertjes worden, zakt de hele
wereldhandel in."
„Persoonlijk zou ik nog veel
verder willen gaan door risico
dragend kapitaal in de Derde
Wereld te steken. Maar die
stap is nog veel te groot. Als
we even afwijken van het uit
gangspunt dat er zoveel moge
lijk winst gemaakt moet wor
den, roepen de werkgevers al:
dat gaat veel te ver. Maar aan
de basis begint het te werken.
Gemeenten, en ook het Mid
den- en Kleinbedrijf, zoeken al
steeds meer contact met ons."
De BMD dreigt vast te lopen,
van een brede discussie is al
lang geen sprake meer. Sleurt
de BMD ook. Potma en de zij
nen mee het graf van de verge
telheid in?
„Nee, de BMD is een inci
dent voor ons, een mogelijk
heid geld te krijgen en infor
matie te geven. Maar dat de
BMD is mislukt heeft de
stuurgroep aan zichzelf te
danken. De Brauw heeft zelf
de troef uit de discussie ge
trokken, door de suggestie
hoog te houden dat het alleen
over kernenergie of de gasprijs
zou gaan. De stuurgroep heeft
te laat ingezien dat het een
economen-discussie is. De Al
gemene Energie Raad heeft
van het begin af gepleit voor
beleids- in plaats van energie
modellen. Daaruit sprak meer
inzicht dan de stuurgroep zelfs
op dit moment toont. Als men
gezegd had: mensen we moe
ten eens gaan praten over wel
vaart en werkgelegenheid,
over onze toekomst, dan waren
de zalen te klein geweest."
Door Bert van Velzen
Ik had het niet moeten doen
Het is nu de zestiende keer fa,
ik tian huis ben veranderde,
er staan dozen van de vorigt
verhuizing die nog niet zijn
uitgepakt. Ik slaap in een
bomkrater, een bouwput, on,
ringd door een luizenmarkh
van kleren, boeken, schoeni,
handdoeken en half uitgegr-
ven dozen en koffers, die gele,
delijk aan een betongrijze
kleur krijgen, de kleur vanfa
renovatie. Die betongrijze
kleur krijg ik zelf ook, inner.
lijk zowel als uiterlijk. Ik ftÜj
het nooit moeten doen. Ilcftjj
moeten weten dat een vertin,
zing een zee is, waarin je niet
moet gaan zoeken. Je moet
wachten totdat de spulleng,.
woon aanspoelen en je moetP
vrede mee hebben om gedn.
rende enkele seizoenen, een
jaar wellicht, als strandjutte
te leven.
Maar neen, ik moest zo no-
dig gaan zoeken naar de pre-
cieze formulering van de W(|
van Murphy, die ik, vergen',
van een reeks voorbeelden tij
de praktijk, ergens onder fa
mantel van het betongrijze
stof wist te liggen. Het kan
misschien uit een muisgrijs
verhuisneurose worden ver.
klaard dat ik de geannoteerd
Murphy wilde opgraven met
dezelfde doelgerichte passu
waarmee een hond graaft
de knekel die hem heeft doet
kwijlen van genot.
Na vele uren heb ik me op
gericht uit de chaos. Geen
Murphy. Wel de geschriften
van Bobby Sands, die twee
jaar geleden in de gevangens
van Long Kesh bezig wasm
de achtste week van zijn ft»
gerstaking, die op 5 mei uit
mondde in zijn dood. Ik kwt,
een telegram tegen uit mei
1968 en een boeket stokoude
Amerikaanse gemeenteveror
deningen, die nimmer uit h
krakende kreupelhout tandt
regels van het gezag zijn wei-
gesnoeid. Ze zijn ingegeven
door optimisme, zoals in Poet-
tello, in de staat Idaho, waar
het bij de wet verboden isme!
een teleurgesteld of kwaad
uiterlijk in het openbaar te
verschijnen; soms door
preutsheid, zoals in Minnest
waar de onderkleding van
mannen en vrouwen nietrn
dezelfde waslijn mag hang/r
en ook wel door dankbaarhe»
zoals in Pine Island, uraar
mannen volgens een anaclw-
nistisch wetje de hoed moeiet
afnemen als er een koe voor-
bijkomt.
Het motief kan zindelijk
heid zijn, zoals in de Ameri
kaanse hoofdstad Washingtm
waar een vrijwel vergeten Ix-
paling de taxichauffeurs ver
plicht om stoffer en blik (rijdt
hand te hebben. Maar meesiii
is het domme bedilzucht: een
wet in Florida gebiedt dan
men, ook binnenshuis, zijn
kleren aanhoudt; in Detroitit
het een overtreding als menit
de badkuip in slaap valt; in
Waterville in Maine is het ie1
boden om in het openbaarde
neus te snuiten; in Natchs,
Mississippi, mag je een oli/ani
geen biertje geven (vermoeit-
lijkzijn daar ooit ongelukkn
van gekomen) en in Oxfordit
de staat Ohio mag een vrm
zich niet uitkleden in de buurt
van het portret van een ma»
Merkwaardig.
Ik heb, op zoek naar Mur
phy, een dieper inzicht gekre
gen in het Amerikaanse (ton
den- en kattenbestand, het
wonderlijke leven van de
Amish-sekte in lieflijke dor
pen in Pennsylvania met na
men als Bird in Hand, Inter
course en Blueballs en, dan te:
een verkreukeld vouwblaafa-
lust gekregen in een georga»
seerde wandeling door het
Londen van Jack the Hippel
langs de verblijfplaatsen w»
roemruchte spoken, ofgewX
maar door Chelsea om te zie»
wie er allemaal gewoond hei
ben na Thomas Moore en Car
lisle, welke laatste de pati#
heilige zou kunnen zijn tan
mensen die moeten proberen
te floreren in huiselijke chaos
Een dienstbode van CarW
heeft op een kwade dag zij»
levenswerk, tien jaar ploete
ren en wroeten, in ongerew
ordedrang in het haardvuur
gecremeerd. Daar was niets
meer van te redden. Ik ben®
leen de Wet van Murphy e#
kwijt. Maar die spoelt wel
weer aan. Ik ben inmiddels
wel vergeten wat ik met die
rotwet wilde aanvangen.
Bernhard kreeg d
Frankrijk.
EEN DEEL van d<
het vrouwelijke he
landen een soort nt
mantiek van het ko
Enkele geïllustreerde
wijden dan ook gereg
zelfs hoofdzakelijk eet
van hun inhoud aan de
vallen in diverse konin
zen en uiteraard is het
dat met name de laats
voor de nodige over
kruiding zorgdraagt, de
schotel.
Deze bladen zijn onj
de enige die ook aandac
steed hebben aan het I
landse koningshuis, ma;
kleine opiniepeiling wi;
dat 9 van de 10 Fransen i
of niets weten van het I
landse koningshuis. Oni
40 procent blijkt niet e
weten dat Juliana geen 1
gin meer is en de naar
prins Bernhard is enke
den alleen bijgebleven
het Lockheed-schandaal.
Prins Claus is maar fc
kleine minderheid beke
hoewel een aantal blac
BONN - Het Duits
laat er geen twijfel
treedt af. Ze begint
Suriname een nieuw
Want alleen daar
prins weer beter worden,
een (Nederlandse) psych
Een foto van het Victori;
landhuis in Suriname cor
teert het verhaal.
Wie in de Duitse kic
tussen de vrouwen- en ro<
bladen neust, kan in een
tijds gemakkelijk tien
dergelijke verhalen bi;
sprokkelen. Het ontbreker
een eigen koningshuis
voor de Duitsers een sm
lijk gemis zijn. Met een p
dent als staatshoofd blijf
kennelijk toch maar behe
Maar met des te meer gr
heid wordt het wel en vi
het wee van de Nederla
koninklijke familie op de
rel genomen. De laatste w
zijn koningin Beatrix en
zieke man Claus niet va
omslagen weg te branden.
Dat er over de gezondh
toestand van de prins nai
lijks feiten naar buitenko
vermag de schrijfdrift ni
remmen. Integendeel. Me'
dikke duim is in deze bra
meer te verdienen dan
eerbied voor de feiten.
De zeventiende huwel
dag van Beatrix en Clai
goed voor grote koppen. O
een verhaal over de dood
de hond van de zanger H
(„Hij spitste altijd de orei
hij de stem van zijn baas h
de"), meldt het 'Nieuwe 1
dat Claus een eenzame hl
lijksdag had. „Claus wa<
op het bezoek van zijn vr
maar ze kwam niet. Dat
alleen maar betekenen
