OMROEPPASTOR JAN TER LAAK VERTREKT NAAR PAX CHRISTI
J AN TER LAAK (44) heeft de afgelopen
negen jaar als omroeppastor bij de KRO
en in 't Zand in Amersfoort volop
toegegeven aan zijn liturgische en
individueel pastorale inslag. Per 1
september krijgt zijn politiek pastorale
inslag alle ruimte, want dan verruilt hij
de omroepparochie voor het algemene
secretariaat van Pax Christi Nederland in
Den Haag.
ZATERDAG 2 APRIL 1983
s
Gevraagd
Oi
'NREGELMATIG werken is asociaal en
ongezond. Tot die weinig opbeurende
conclusie komt drs. Willem de Lange,
wetenschappelijk medewerker van de
vakgroep Organisatie van de Hogeschool
Tilburg in een zojuist verschenen rapport.
En aangezien voor De Lange onder
onregelmatig werk alle activiteiten
buiten kantooruren vallen, mag een grote
groep werkende landgenoten zich
aangesproken voelen.
m Zwaar
Klachten
Sexueel
Oplossingen
Agressiviteit
Ongeluk
Het leven van II
zijn handb
onderlichaam h
aan een rolstoe
echter geen vrt
rollend bestaan
genieten. Als
toestaat om over
diep het bos in t
paard hei
WoRl
',DT Neder]
Die vraag brand
de lippen van hi
toeristische indus
deel van uitmakt
dagattractiepar
heet, en als alle p
of aangekondigd
dat in 1986 bij
H Overheic
„Er bestaat ook zoiets
als politiek pastoraat"
Door Jan Bouwmans
AMERSFOORT - „Ik
heb een beetje een dub
bele inslag. Ik ben erg
geïnteresseerd in liturgie
vieren en individueel
pastoraat, dus met men
sen praten en mensen be
geleiden in allerlei le
venssituaties. Maar tege
lijkertijd vind ik dat er
ook zoiets bestaat als po
litiek pastoraat; zorgen
dat de kerk verbonden
blijft met de grote sa-
menlevensvragen rond
arbeid, oorlog en vrede,
huisvesting. Als je daar
geen vorm aan geeft in
instituties, gebeurt er
niks."
De kerkelijke vredesbewe
ging is voor Jan ter Laak ver
trouwd terrein. Tijdens zijn
studie klassieke talen in Nijme
gen maakte hij er kennis mee
en van 1968 tot 1974 was hij ad
junct-secretaris van Pax Chris
ti en algemeen secretaris van
het Interkerkelijk Vredesbe
raad (IKV). Toen werd hij be
noemd tot omroeppastor bij de
KRO waar met een nieuwe op
zet van het omroeppastoraat
geëxperimenteerd ging worden.
„Het was een idee van Ri
chard Schoonhoven. De wetten
van de televisie moesten ook op
de godsdienstige uitzendingen
worden toegepast. Tot dan toe
werden de eucharistievieringen
op zondag steeds vanuit een an
dere parochie in het land uitge
zonden. Dat verhinderde dat er
een binding kon groeien met de
kijkers/luisteraars, die op tele
visie zijn aangewezen. Mensen
moeten een vast gezicht zien om
iets van een binding te krijgen.
Goede tv-programma's hebben
dan ook vaste presentatoren."
't Zand in Amersfoort werd
KRO's omroepparochie. Ge
middeld volgen 150.000 a 200.000
mensen de televisiedienst op
zondagmorgen. Voor televisie
begrippen weinig, voor kerke
lijke begrippen veel.
Het omroeppastoraat heeft
weinig hinder ondervonden van
de geweldige conflicten in de
Nederlandse kerk. „Wij zijn
eigenlijk nooit onderwerp ge
worden van echte kerkconflic-
ten. Er is wel kritiek. Een niet
zo grote, maar wel vasthouden
de groep vindt dat wij ons niet
letterlijk genoeg houden aan al
le liturgische voorschriften. Een
tweede punt van regelmatig te
rugkerende kritiek is dat wij
vrouwen volop laten meedoen.
Dat treft overigens niet Maria
ter Steeg, want die is wel inge
burgerd. Wisselende kritiek is
er ook altijd als wij samenle-
vings vragen behandelen; die
ons dan te links of te radikaai
vinden. De twee eerste kritiek
punten komen trouwens steeds
uit dezelfde hoek."
JAN TER LAAK. - fotoanp
gens niet onbegrijpelijk. Maar
nooit mag volgens hem de hele
evolutie van het kerkelijke vre-
desdenken uit het oog worden
verloren. „Ik vind een van onze
opdrachten te laten zien dat we
een kerkelijke vredesbeweging
zijn. Je moet elke keer weer
zichtbaar maken dat je iets niet
zegt omdat je alleen maar poli
tiek geinteresseerd bent, maar
omdat je vindt dat je als chris
ten het evangelie ook een poli
tieke vertaling moet geven. De
moeilijkheid is natuurlijk datje
altijd dubbelsporig bezig bent
met vredesproblemen. Vanuit
je levensovertuiging en dan zeg
je dat dit of dat niet mag. Maar
alleen maar zeggen: het mag
niet, is onvoldoende. Je hebt
dan ook wegen aan te geven hoe
iets veranderd moet worden,
Maar dan zit je niet niet meer
op het direct godsdienstige ter
rein waarop je absolute over
tuigingen mag hebben; je zit
dan op het terrein van de prak
tisch politieke voorstellen en
dan gaat het om een mening,
weliswaar overdacht en onder-
dan krijg je: Geen politiek in de
kerk En dan wordt bedoeld:
geen politiek die onze club in
tweeën splijt, want politiek is er
in de kerk altijd geweest. Ik
vind dat fout. Ik vind dat we in
de kerk zo met die verdeeldheid
moeten omgaan dat er iets
vruchtbaars uit voortkomt."
De kerkelijke vredesbewe
ging als politieke machtsfactor.
Zal de beweging die weelde
kunnen dragen Of zal ze de
geijkte weg opgaan: niet meer
overtuigen, maar eisen dat ge
beurt wat jij wenst De asso
ciatie met de anti-kernenergie-
beweging, die ook de weg is ge
gaan van overtuigen naar het
voeren van harde acties om aan
eisen kracht bij te zetten. Ver
kondigde IKV-secretaris Mient
Jan Faber onlangs als niet: „De
vredesbeweging is nu zo sterk
geworden dat ze zelfstandig de
toon van de politieke discussie
over de kernbewapening kan
bepalen. Ons neen tegen de
kruisraketten is een onvoor
waardelijk neen."
Jan ter Laak grijpt nog even
Maria ter Steeg blijkt overi
gens ook behoudende harten te
hebben gestolen. Ter Laak: "Er
waren mensen die geestdriftig
waren als wij preekten, maar
Maria niet wilden. Maar na
verloop van tijd werden ze toch
door haar gegrepen. Ze zeiden
dan: eigenlijk vinden wij niet
dat een vrouw moet preken,
maar als ze het zo goed doet als
zij, dan vinden we het toch wel
weer goed."
De kerkleiding volgt het om
roeppastoraat met bijzondere
aandacht. „Wij zijn natuurlijk
het liturgisch visitekaartje van
de kerkprovincie.Gelukkig is er
een heldere structuur gekozen
voor het omroeppastoraat. De
bisschop van Utrecht is er ver
antwoordelijk voor en niet alle
bisschoppen samen. En tussen
ons en de aartsbisschop zit ook
nog het stootkussen van een be
geleidingscommissie. Ten tijde
van Alfrink lagen de zaken niet
moeilijk. Kardinaal Wille-
brands heeft er heel erg op aan
gedrongen - en daar zijn we ook
helemaal voor bezweken - dat
wij alleen maar de goedgekeur
de eucharistiegebeden zouden
gebruiken. Wij hebben nooit zo
ontzettend hard met liturgie ge
ëxperimenteerd. Wat we wel
zouden willen - maar dat kan
niet op zondagmorgen op tele
visie - is mensen te laten her
ontdekken dat er andere vor
men van liturgie vieren zijn
dan eucharistie."
Niet omdat Jan ter Laak is
uitgekeken op het parochie
werk, verruilt hij 't Zand voor
Pax Christi. En het is bepaald
ook niet zoals sommige mensen
blijken te denken dat hij niet
meer als priester wil functione
ren. Maar het leek hem goed
voor hemzelf en omroepparo
chie dat er weer eens een ander
zou komen. Het is de kerkelijke
vredesbeweging geworden om
dat hij door bisschop Ernst van
Breda ervoor werd gevraagd en
omdat hij dat werkterrein dus
kent.
Waneer hij bij Pax Christi
aantreedt, moeten de onder
handelingen tussen Russen en
Amerikanen in Genève duide
lijkheid hebben gebracht'over
plaatsing van een nieuwe gene
ratie kernwapens, Pershing-2
en kruisraketten, in West-
Europa. Op de vraag hoe groot
hij de kans op daadwerkelijke
plaatsing acht, wil Jan ter Laak
niet voetstoots antwoorden. Het
stoort hem enigszins dat het
doen en laten van Pax Christi
en IKV in de publieke opinie
vereenzelvigd wordt met wel of
geen nieuwe middellange af
standsraketten in Nederland.
Hij vindt die verenging van
uit historisch perspectief overi-
bouwd, maar geen evangelie."
De kerkelijke vredesbewe
ging moet volgens Ter Laak
vermijden dat mensen reageren
met „ja maar, als jullie met die
politieke voorstellen komen,
dan worden wij zeker als twee
derangs christenen beschouwd,
want we staan er niet achter".
Toch is de polarisatie, de ver
deeldheid in de kerken op dit
punt een hard feit. Niet de vre
desbeweging heeft die ver
deeldheid gesticht, meent Jan
ter Laak, Pax Christi en IKV
hebben de reeds onder de op
pervlakte bestaande verdeeld
heid alleen maar bloot gelegd.
Christenen dachten en denken
diep verdeeld over de kernwa
pens. „De bekoring die een kerk
kan hebben - en dat zie je ook
voortdurend - is dat gezegd
wordt: die zaak moeten we pro
beren buiten de muren te wer
ken. Binnen de muren willen
we graag eenheid hebben. En
terug naar 1968. Toen werd
steeds uitgegaan van de be
wustwording van mensen en
pressie op politieke besluitvor
ming als methoden van actie.
„Die twee hangen natuurlijk
samenzonder aanhang is pres
sie onmogelijk. Maar aan pres
sie kleven zeer onaangenamen
kanten. Worden dan de andere
geluiden nog wel gehoord. Druk
je verstandige ideeën van de
minderheid niet weg. Je kunt
daar niet verstandig genoeg op
reageren. Toch moet je je over
tuiging ook tot praktische poli
tiek maken. Wat de kruisraket
ten betreft heeft de vredesbe
weging zich als opdracht ge
steld te laten zien dat er in Ne
derland zo' grote groep daarte
gen is dat je ze politiek onmoge
lijk maakt. Dat moet je op al
lerlei manieren laten zien. Heb
je dat gedaan en die kruisreket-
ten komen er toch, wat dan In
ieder geval je moreel protest
Door Frans van Mourik
Het onderzoek van de Til-
burgse wetenschapper drs.
Willem de Lange had welis
waar betrekking op de ge
zondheidszorg, maar de uit
komsten kun je toepassen op
iedere beroepsgroep die op
dezelfde manier werkt. De
Lange vergeleek namelijk
zijn bevindingen met die van
eerdere onderzoeken naar
ploegendiensten in het be
drijfsleven, en kwam tot de
ontdekking dat er opmerke
lijke overeenkomsten zijn.
Representatief is het onderzoek ook
alleszins. Er werden niet alleen onre
gelmatig werkenden, 1800 verpleeg
kundigen, ondervraagd, maar ook
hun partners, ex-werknemers en re
gelmatig werkenden. Alles bij elkaar
4200 ondervraagden. En dat is ruim
voldoende.
Willem de Lange vond lichamelijke
en psychische klachten, waartussen
weer een samenhang bleek te be
staan.
Hij vond ook sociale klachten, en
die bleken zowel voor de werkenden
als hun achterban het zwaarst te we-
gen.
Laten we beginnen met het eerste
blok: psychische klachten in combi
natie met fysieke, 's Nachts werken is
onnatuurlijk. Je werkt op het mo
ment dat je biologisch ritme rust
voorschrijft. En vervolgens ga je sla
pen op het moment dat je eigenlijk
wakker moet zijn. Niemand van de
A vond
en
necht- ONDERZOEK DRS. WILLEM DE LANGE
dienst: asociaal en ongezond
NACHTDIENST: de sociale gevolgen zijn aanzienlijk. - fotoanp
ondervraagden blijkt daardoor 's
nachts optimaal te functioneren.
Nachtdienst blijkt een lange lijst
aan ongemakken te veroorzaken:
darmklachten, prikkelbaarheid,
spanning, zenuwachtigheid, slechte
eetlust, hongerig gevoel, slaperigheid,
moeilijk inslapen, onrustig slapen,
slapeloosheid, vermoeidheid en
rugklachten.
Maar ook de 'frustratiescore' van
de avonddienst mag er wezen:
maagklachten, rusteloosheid, prik
kelbaarheid, spanning, hoofdpijn,
oorsuizingen, zenuwachtigheid, con
centratieproblemen, slechte eetlust,
en onrustig slapen.
Psychische problemen blijken vaak
samen te hangen met fysieke zoals
maag- en darmklachten, problemen
met de eetlust en hoofdpijn. Samen
hang is er ook tussen lichamelijke in
spanning en vermoeidheid en rug
pijn. En er is een overeenkomst tus
sen geestelijke inspanning en psychi
sche problemen en vermoeidheid.
De sociale gevolgen van onregel
matig werken zijn aanzienlijk, zowel
voor de betrokkene als voor zijn om
geving. De lijst is lang en varieert
van belemmeringen in het sexueel
contact en slechte contacten met ge
zin, vrienden en familie, tot -en dat
komt veel voor- slaapproblemen bij
de partner.
Er zijn drie mogelijkheden om het
onregelmatig werk in te passen in het
sociale leven: de betrokkene past zich
aan aan het gezinsleven, het gezin
past zich aan aan de betrokkene, of
beide partijen doen water in de wijn.
Meestal gebeurt het laatste, en dat
betekent dan in de praktijk dat men
langs elkaar heen gaat leven. Alleen
als de kinderen nog klein zijn en dus
thuis wordt het als plezierig ervaren
avonddienst te hebben.
Maar bij opgroeiende kinderen
schiet de onregelmatige werker als
opvoeder duidelijk te kort. Het is
daarom te begrijpen dat aan de socia
le gevolgen door zowel ondervraag
den als hun omgeving zwaarder werd
getild dan aan de medische aspecten.
De Lange heeft zich uiteraard ook
bezig gehouden met de vraag wat je
aan de problemen kunt doen. De
meest radicale oplossing zou het af
schaffen van dit soort werk zijn,
maar dat is alleen leuk voor een
spandoek. In de praktijk kan dat niet.
De Tilburgse wetenschapper doet
een aantal aanbevelingen op het ge
bied van, hoe kan het ook anders, de
organisatie. Daar is hij tenslotte in
gespecialiseerd. Daar zit een aanbe
veling in die door de ondervraagden
zelf ook als belangrijk werd bestem
peld, compensatie van onregelmatig
werk in vrije tijd. Dat wijkt af van
wat er tot op heden gebruikelijk is in
vrijwel alle cao's. Daarin wordt onre
gelmatig werk tenslotte steeds be
loond met extra loon. De deelnemers
aan het onderzoek blijken echter lie
ver extra vrije tijd te hebben. Daar
zouden vakbonden dan in de toe
komst weieens meer rekening mee
kunnen gaan houden.
volhouden. Maar op een manie,
die bij een vredesbewi
past: vreedzaam, p
Misschien bepaalde
sche vormen van burgerij,
ongehoorzaamheid, want je z J
mij niet horen roepen dat
spoorlijnen geblokkeerd m®
ten worden of vliegvelden be.
zet. Ook Mient-Jan Faber heeft
gezegd dat de vredesbewegin,
alle baat heeft bij democratise,
ring. Wij zouden de allerlaatst,
mogen zijn die aan de democti
tie gaan morrelen. Van meetat
aan hebben we toch gezegd
het veiligheidsvraagstuk niet li
handen van enkelingen ma.
liggen. In dit verband is het in!
teressant te zien dat de circuits
van vredesbeweging en a
kernenergiebeweging bijna
scheiden circuits zijn."
Hoewel het niet in het denkei
van Pax Christi en IKV ligt op.
gesloten, sluit Jan ter Laak dt
mogelijkheid van toenemends
agressiviteit in de vredesbewe
ging toch niet uit indien de poli
tiek zich niets aan de zichtbaar
gemaakte weerstand
zou laten liggen. Dat is dan de
verantwoordelijkheid van
politici. Maar de regering moe
niet denken dat de vredesbewe
ging de onrust moet en zal be
zweren wanneer de politiek ds
plaatsing van kruisrakettei
doorzet. Wij zullen de rommel
van de regering niet opruimen
Wij zullen de boosheid en hel
verdriet vorm geven."
Een akkoord in Genève
waarbij aan beide zijden
perkte aantallen middellang*
afstandskernraketten worden
toegestaan, is volgens Jan
Laak in werkelijkheid g
stap in de richting van terug
dringing van kernwapens
maar de rechtvaardiging vai
een nieuwe bewapeningsronds
Daarom moet de vredesbewe
ging ertegen zijn, hoewel
niet in dank zal worden afgeno
men, meent Ter Laak.
Verschillende bisschoppen
conferenties (VS, West-Duits-
land, Nederland) zijn bezig
standpunt over kernwapens 5
bepalen. In Rome heeft da
over onlangs beraad plaats
had. Volgens Ter Laaks infor
matie zullen de Nederlands
bisschoppen evenals de Amen
kaanse het gebruik van kern
wapens zonder meer afwijzfl
en het bezit ervan aan een
voorbehouden onderwerpen. Ti
zal het eerstgebruik en modet
nisering worden afgewezen.
Zonder concrete stappen
te geven zegt een kerkelijke al
wijzing van het bezit van kern
wapens niets, geeft Ter Laai
toe. „Alleen het ongeluk is dal
als je het bezit niet afwijst,4
kerk altijd gebruikt kan wol
den om de voortgaande bewa
pening te rechtvaardig»
Waarom is een kerk belang
rijk? Omdat ze legitimatie
produceert. De politiek
uiteindelijk natuurlijk geen en
kele boodschap aan de -kerk
Politici hebben er alleen
boodschap aan of ze niet gel®
derd worden door de kerk. E»
verklaring die ze niet hinde1-
zullen politici zich onmiddeïi
toeëigenen. De vredesbeweg»!
moet de kerk daarom
verklaringen af te
standpunten in te nemen
wel hinderlijk zijn. Wantvro®
woorden hebben we genoeg
de wereld."
Pax Christi en IKV roep
binnen en buiten de kerk6
weerstand op. Heeft dat de re
latie tussen met name
Christi en het episcopaat na®
lig beïnvloed? Jan ter Laa«
„De bisschoppen hebben
moeite met de beeldvorming®
Pax Christi oploopt: mill*
agressief en op macht belust®
deze beeldvorming voorde®
schoppen ook de drempel v®'
hoogt om standpunten van
Christi tot de hunne te nw®
kan ik niet schatten. Het®
vroeger wel zo dat ze wat
ter een verklaring overnam'!
maar dan ook vaak zonder'»
nadenken. Want het had F
tiek toch niet zoveel gevolg6;
Nu ze weten dat ze erop wor®
aangesproken als ze een sta®
punt innemen.
Jan ter Laak ziet in zijn F'
we werkkring in elk geval z
taak weggelegd te laten zie""
Pax Christi de echte, authenu
ke vrucht is van de kSthoB»
kerk; dat de vredesbewe?'
niet toevallig uit de r.k.ke®
voortgekomen. „We moete®
ten zien dat de stelling6®;
van Pax Christi niks ar®
«a'
zijn dan de vertaling van
we in de kerk voortduren'
bezig zijn: dat het leven
hoort te winnen van de dot»
jaTERPAG 2 APRIL
Door
Ruud kar
paardrijde
geleende bi
Ruud is
Er zijn vel
normaal 1<
Zij functio
lijk in de
bruikmakt
om de acht
den weg
mogelijk o
den houdt
validen or
Een van de
staat uit p:
Omgaan m
niet gelijk a;
ren op een n
als invalide z
water hebben
blijft de inva
zitten. Op eer
Een paard k<
bijdragen at
handicap of
toestand van
gen.
In tegenstt
Ruud niet zo
met de mede
den. Het mee<
hem aan rege
Hij begint
stemming aa
alleen of san
peut of rijden
passingen noc
te im Bunde'
ne die rijles
hippisch gebi
lende terrein,
kijken elk
Ruud verant
sport kan gen
Een van de
mevrouw T.
Strijbeek. Zij
id®
Door
De mening*
zijn duidel
bleek ook
tijdens ee:
Amsterdan
niseerd dot
grote attra
derland, w
Brabant. B
is een studi
sche en eet
nis van de
door het Ne
Instuitiut
Recreatie
bracht. Gej
haal kome
dat rapport
In het were
pretparken vr
omdat die ee
voor inkomste
Daarom wil
met de overh
den voor nieu
gesteld. Al vij
bezoekers aan
ons land niet
joen.
Anderen, 01
horeca en AI
graag nieuwe
grond komen
van een groot
re. De Floriad
heel wat exti
maar dat intei
evenement vir
tien jaar plaat
sten daaruit d'
Rijksambtei
vaak moeilijk
zij zijn zeker
tieparken. He
heidsbeleid op
staat in de en
nota toeristisc
terie van econ