Voorzitter centrale ondernemingsraad:
Super
ZATERDAG 26 MAART 1983
M «BBSSmBIffl
M\f2'
Bij Fokker verwacht men,
ondanks alle sombere berichten,
dat de markt voor de
vliegtuigbouwers in de komende
jaren weer zal opleven.
„Vliegtuigen zijn ook aan slijtage
onderhevig. Op een gegeven
moment zullen de
luchtvaartbedrijven hun toestellen
toch moeten vernieuwen. En wij
zullen ervoor moeten zorgen dat
we gereed staan als de markt weer
aantrekt", is de visie van Rien
Somers, voorzitter van de centrale
ondernemingsraad.
Veerkracht
Paradepaard
wJa, ik kan geen bladzij opslaan of daar
staat een woord dat ik ingestuurd heb",
zegt de 67-jarige Hendrik van de Giessen,
verzamelaar van nieuwe en nog
onbekende woorden. „Heb je trouwens
gezien hoe dik de Van Dale geworden is?
Aanvankelijk was het één deel, nu zijn
het er twee en het worden er drie. Het
klinkt opschepperig, maar dat is toch
werkelijk mede mijn werk."
Bolletjestrui
Quikerwarerl
overgang var|
bedrijf naar et
conclusie
vertegenw
vakbonden. Ma
R. Feyen is erva
orga
Hf Rammelt
„Fokker komt er wel weer
Van een onzer verslaggevers
WOENSDRECHT - Fokker
heeft het moeilijk. De befaam
de Nederlandse vliegtuigindus
trie heeft al geruime tijd veel
te weinig werk. Naar nieuwe
vliegtuigen is nauwelijks nog
vraag. Daarom krijgen rond 1
april honderden personeelsle
den een ontslagbriefje mee
naar huis. In totaal verdwijnen
er in dit concern een 1400 ar
beidsplaatsen ten opzichte van
de situatie op 5 november van
het vorige jaar.
Na enig cijferwerk, waarbij reke
ning gehouden wordt met het aantal
mensen, dat al bij Fokker verdwenen
is, het aantal dat erbij is gekomen en
het aantal ouderen, dat eerder opstapt
dan de bedoeling was, wordt binnen
kort bekend voor hoeveel Fokker-men
sen een ontslagvergunning bij het ge
westelijk arbeidsbureau moet worden
aangevraagd.
En dat terwijl in 1980, bij de viering
van het vijfentwintigjarig bestaan van
de Fokker-vestiging in Woensdrecht
(de enige beneden de grote rivieren)
nog triomfantelijk werd geschreven:
„Gezien de ontwikkelingen in het
luchtverkeer en de luchtvaarttechniek
verwachten wij voor de toekomst een
verder expanderend, modern bedrijf,
waar voor jonge mensen steeds plaats
zal zijn voor een zelfstandige, afwisse
lende en verantwoordelijke functie".
Op basis van een dergelijk optimis
me werden veel mensen aangetrokken,
die Fokker nu, maar enkele jaren later,
op straat moet zetten. Een situatie
waarvoor Fokker-topman Frans
Swarttouw zich rot voor zegt te scha
men.
Maar ondanks het feit dat Fokker in
een diep dal zit, ontbreekt optimisme
Fokker blijft met zijn F-27 meedoen aan de moordende concurrentiestrijd.
niet. Tenminste niet bij Rien Somers
uit Hoogerheide, voorzitter van de cen
trale ondernemingsraad (COR) van het
totale Fokker-concern en voorzitter
van de ondernemingsraad van Fokker-
Woensdrecht.
„Fokker komt er wel weer bovenop",
is de vaste overtuiging van COR-voor-
zitter Rien Somers. „Maar we zullen er
wel keihard voor moeten werken. We
hebben soortgelijke problemen gehad
in 1972. Toen hadden we veerkracht ge
noeg om de moeilijkheden te boven te
komen. En diezelfde veerkracht heb
ben we nu nog: We hebben kwalitatief
uitstekende mensen en we kunnen een
prima vliegtuig bouwen".
Het verhaal over de manier waarop
Fokker in de problemen is geraakt is
identiek aan dat van talloze andere be
drijven. „Recessie in de wereldecono
mie" heet ook hier met een fraaie term
de grote boosdoener. In het kort komt
het erop neer dat de vraag naar nieuwe
Fokker-vliegtuigen de laatste jaren op
een ontstellende manier is gedaald.
En dat is weer het gevolg van de
moeilijkheden, waarmee haast alle
luchtvaartmaatschappijen te maken
hebben gekregen. Moeilijkheden door
niet alleen daling van passagiers en
vrachtvervoer, maar vooral ook door
scherpe stijging van de brandstofkos
ten. Al gauw werd dan de beslissing
genomen om met een toestel, dat op de
nominatie stond om vervangen te wor
den, nog maar een tijd door te vliegen.
En niet alleen Fokker werd de dupe
van die bezuiningswoede. Airbus, een
Europees consortium, heeft vanwege
de sterk gedaalde vraag de productie
gehalveerd. Boeing, het Amerikaanse
bedrijf dat vroeger twaalf toestellen
per maand afleverde, bouwt er nu nog
zo'n twaalf per jaar.
In de slechter worden de economi
sche situatie moest Fokker een punt
zetten achter het plan voor de bouw
van de F-29, dat het paradepaard van
de Fokkervloot had moeten worden.
Een vliegtuig, voorzien van een nieu
we, brandstofarme motor (dertig pro
cent voordeliger), geschikt voor het
vervoer van 138 passagiers, een kruis
snelheid van 860 kilometer en een ac
tieradius van 3230 kilometer. Het had
de grote broer moeten worden van de
F-27 Friendship (52 passagiers, 430 ki
lometer per uur en 1160 kilometer rei
kwijdte) en de F-28 Fellowship (85 pas
sagiers, 660 kilometer per uur en 2170
kilometer reikwijdte). Een kist, die
Fokker samen met de Amerikaanse Mc
Donnell Douglasfabrieken wilde ont-
- foto fokker
wikkelen.
Of het verlies, dat Fokker met het
mislukte F-29-project heeft geleden,
niet ertoe heeft bijgedragen dat Fokker
nu zo diep in de problemen zit? „Nee,
beslist niet. We mogen blij zijn dat de
raad van bestuur van Fokker het pro
ject heeft durven stopzetten. Als we er
mee waren doorgegaan, dan was Fok
ker helemaal kapot gegaan", is de stel
lige overtuiging van Rien Somers.
„Het F-29-project heeft ons natuur
lijk wat geld gekost. Maar dat geld zijn
we niet kwijt. We hebben hierdoor heel
wat geleerd in de wereld van de grote
luchtvaart. Fokker was tot dan toe al
leen bezig met kleinere vliegtuigen. We
werkten niet zoveel met computertech
nieken als we met de F-29 hebben ge
daan. Veel berekeningen werden daar
voor bij ons nog met de hand uitge
voerd. Een heleboel nieuwe technieken
en nieuwe technologie hebben we met
het F-29-project in huis gekregen. Door
die nieuwe werkwijzen beschikken we
nu bijvoorbeeld over de modernste
vliegtuigvleugel in de wereld".
Maar de F-29 is verleden tijd en
voorlopig blijft Fokker met zijn F-27
en F-28 meedoen aan de moordende
concurrentiestrijd tussen de vliegtuig
fabrieken. Een strijd, die gevoerd
wordt op het niveau van de plaatselijke
kruidenier in de trant van „drie halen
Rien Somers, voorzitter van de COR
van Fokker. - foto oe stem ben steffen
en twee betalen". Alleen wordt over
wat andere prijzen gesproken dan die
van een blikje soep.
Over die concurrentiestrijd zegt So
mers: „Fokker probeert natuurlijk ook
om zijn prijzen zo laag mogelijk te ma
ken. Alleen zijn we niet bereid om be
neden de kostprijs te verkopen. Daar
toe zijn alleen die ondernemingen in
staat, die door hun eigen land zwaar
worden gesubsidieerd. En dat is bij
Fokker niet het geval".
Ondanks alle problemen van dit mo
ment en het mislukte F-29-project nog
vers in het geheugen, zit Fokker alweer
nieuwe plannen te maken. Zo wordt de
F-27 aangepast en voorzien van een
nieuwe motor, die aanmerkelijk min
der brandstof gebruikt. En de F-28, die
ook een nieuwe motor krijgt, wordt
langer gemaakt en daardoor geschikt
voor vervoer van 100 a 110 passagiers.
Als dat achter de rug is, dan is het
tijd voor een nieuw Fokkervliegtuig.
Somers: „Het moment waarop dat gaat
gebeuren is nog niet te zeggen. Ik ver
wacht zo over een jaar of tien. Maar
aan de F-27 en de F-28 komt eens een
einde. De technologie gaat verder en
onze huidige vliegtuigen zijn straks
verouderd. Ik denk zelf dat het veran
deren van de F-27 en F-28 ons tot 1995-
2000 zal bezighouden. In die tijd moeten
we geld verdienen om het nieuwe Fok
ker-vliegtuig te ontwikkelen".
„Ik verzamel woorden
zoals een ander
postzegels verzamelt"
Hendrik van de Giessen: dozen vol nieuwe woorden.
- foto coro otting
Door Wim Kuipers
M „Eerlijk zeggen: vind je mij
maar een rare?" vraagt Hen-
drik van de Giessen, gepensio-
neerd leraar te Barneveld. Hij
Hf heeft een smalle doos onder
=g zijn arm waarin enkele hon-
derden kaartjes zitten. Zelfge-
s= knipte kaartjes, fiches geheten,
waarop keurig woorden staan,
de vindplaats ervan en de bete
kenis.
Hendrik van de Giessen (67) verza
melt woorden. De laatste kwarteeuw
heeft hij de redacteuren van de Grote
Van Dale 67.000 nieuwe woorden, cor
recties of aanvullingen op al opgeno
men woorden gestuurd. Een onvoor
stelbaar aantal.
Hij haalt een kaartje uit de doos.
Mousseline. Het gezaghebbende woor
denboek deelt mee dat deze 'los gewe
ven stof van katoen, wol of zijde' ge
noemd is naar de stad Mosoel in Tur
kije. Maar Mosoel (of Mosul) hoort
exact een halve eeuw bij Irak, lacht
Van de Giessen trots. Hij zoekt alles op,
speurt tot hij zekerheid heeft.
Naast zijn collectie woordenboe
kwoorden heeft hij zeker 60.000 wat hij
noemt vreemde woorden verzameld.
Zeven laden vol op zijn werkkamer.
„Die hou ik zelf. Ik weet niet of iemand
er iets mee kan doen. De idiootste
woorden heb ik. Hoe rekken met
doodskoppen in Mexico heten. Boom
namen in allerlei Afrikaanse talen, na
men van bij ons niet eens bekende
voorwerpen, woorden van de india
nen."
Resultaat van het lezen van duizen
den boeken. Dag en nacht is hij in de
weer. „Ik verzamel woorden als een
ander postzegels of suikerzakjes." Hij
moet nog even door. Want een record
heeft hij niet. Een van zijn voorgan
gers, de Vlaamse dichter Guido Gezel-
Ie, liet bij zijn dood zo'n 160.000 papier-
lingskes na: velletjes met voornamelijk
Westvlaamse woorden en woord
verklaringen.
In de laatste uitgave van de Grote
Van Dale schrijft samensteller dr.
C. Kruyskamp uiterst lovend over me
dewerker Hvan de Giessen. Zonder
zijn medewerking, staat er, „was deze
uitgave niet geworden wat zij nu is."
Een tien met een griffel.
„Misschien heb ik wel een minder
waardigheidsgevoel dat ik zo probeer
te compenseren: kijk eens wat ik kan.
Mijn materiaal zie ik trouwens later
ook in andere woordenboeken ver
schijnen, want ze kijken bij mekaar af;
dat geeft extra voldoening."
Overigens heeft hij tot voor kort
steeds om niet gewerkt. Omdat de Van
Dale niet te duur kan zijn, kunnen er
moeilijk reeksen redacteuren aan wer
ken. Jarenlang was het het werk van
één man: dr. C. Kruyskamp. Nu be
rust de redactie bij dr. H. Heester
mans, die overdag voor het Groot
Woordenboek der Nederlandsche Taal
(WNT) werkt, en de Belgische hoogle
raar prof. dr. G. Geerts. De hulp van
Van de Giessen was en is derhalve wel
kom.
„Toen ik Kruyskamp mijn eerste
verzamelijng woorden gestuurd had,
schreef hij terug: „U zou me een enorm
genoegen doen wanneer u doorgaat."
Onmiddellijk begon ik systematisch te
werken, met fiches en zo. Geheel be
langeloos. Kruyskamp schreef later:
„Ik geneer me dat allemaal maar van u
moet aannemen, en dat ik er niets te
genover kan stellen."
Dat is veranderd. De verzamelaar
krijgt nu een kleine vergoeding. Mede
daarom krijgt hij ook opdrachten. Re
acties van lezers uitzoeken, en het na-
vlooien van gespecialiseerde tijdschrif
ten. Heestermans schat dat van de
223.000 woorden in Van Dale er min
stens 10.000 exclusief van de Barnevel
der zijn.
Hendrik van de Giessen praat zeer
zorgvuldig. Alsof hij elk woord streelt.
Hij werkt even nauwkeurig. De
schrijfmachine staat dag en nacht in de
buurt. Ziet hij een nieuw woord, dan
kijkt hij in de Van Dale, en staat het er
niet in, dan tikt hij het terstond op een
fiche.
Die fiches knipt hij zelf. Uit folders,
reclamemateriaal en restanten van
drukkerijen. Ze komen in een smalle
doos te staan. Daarin hebben ouder
wetse corsetten gezeten. Wala. „Ik ge
neerde me wel eens wanneer ik zo'n
vrouwenwinkel binnenstapte en naar
een corsettedoos vroeg."
Hoe is die verzameldrift ontstaan?
Toch niet een verlengstuk van sigare-
bandjes? „Ik zat op een ouderwetse
ULO-school. We hadden boeken waar
in nogal wat uitdrukkingen en verge
ten woorden gevraagd werden. Die le
raar van mij wist het ook niet allemaal,
en dan zocht hij het op in Van Dale. Ik
was gefascineerd door die dikke pil en
peinsde: eens zal ik dat woordenboek
ook kopen."
Het duurde tot '41 voor die wens in
vervulling ging. „Ik was kwekeling
met akte, ik kwam in die crisistijd niet
meteen aan de bak, maar toen dat luk
te, kocht ik van mijn eerste geld de Van
Dale. Elf gulden kostte hij. Jonge, jon
ge, ik kon die eerste nacht niet slapen
van plezier. Uren heb ik erin gebla
derd."
Na de kweekschool studeerde hij
MO-Nederlands, Duits (ook MO) en hij
haalde nog een lagere bevoegdheid
voor Frans en Engels. Niet lang na de
oorlog kreeg hij de woordkoorts te
pakken. De nieuwe Van Dale ver
scheen toen in losse afleveringen. „Elke
keer merkte ik: dat en dat woord staat,
er niet in. Ik schreef dat naar de redac
teur. Zo is het begonnen."
Woordmens Van der Giessen leest
alles. „Ik verveel me nooit. Tegen Sint-
Nicolaas krijg ik ik weet niet hoeveel
folders binnen. Onlangs kwam ik in
een krantje intrektafel tegen. Veel ma
teriaal vind ik bij ijzerhandelaars. Die
hebben de mooiste dingen. Baco-sleutel
bijvoorbeeld. Menigeen schijnt dat
woord te kennen, maar het staat wel
niet in Van Dale,"
Tijdens de Tour de France spelt hij
de kranten. „Wat in de wielrennerij
niet voor termen verschijnen. Uitbre
ken, knecht, bolletjestrui. Ik weet
uiteraard niet of zo'n woord als bol
letjestrui blijft. Maar het is er nu al ja
ren. Laatst las ik dat ene De Wolf een
klasbak was. Iemand die veel kan,
maar lui is, heb ik begrepen."
Meen overigens niet dat de woord
verzamelaar dolblij is met elk nieuw
woord, zoals een kind met een kleurrij
ke maar verder kitscherige postzegel.
Hij noteert elk woord trouw, maar hij
heeft wel degelijk kritiek. „De taal van
de Tweede Kamer, die is vaak ver
schrikkelijk. Politici kennen hun
idioom niet, en maken dan zelf maar
woorden. Bijvoorbeeld: iemand heeft
iets gezegd wat hij niet had moeten
zeggen, en dan neemt hij zijn woorden
terug. Een prachtige uitdrukking.
Maar die kent die meneer niet, en dan
heeft hij het over inslikken. Vreselijk."
De Grote Van Dale blijkt ook de bron
voor samenstellers van puzzels. „Tien
tallen keren kwam ik tegen: tot een
huwelijk overhalen. En dat moest dan
altijd zijn: itten. Inderdaad had Van
Dale dat. Ik heb toen Kruyskamp ge
schreven: hoe komen ze toch in vredes
naam aan dat woordje itten?" Hij
schreef onmiddellijk terug: „Dat weet
ik ook niet. Bewerker die en die heeft
het erin gezet, maar ik denk erover het
in de volgende druk weg te laten."
Weet je wat de oplossing is? Dat woord
stamt uit Zeeland, en daar laten ze aan
het begin de H weg. Het is dus hitten,
van het Engelse to hit: treffen. Een be
koorlijk Zeeuws meisje treft een jon
gen zodanig, zou je kunnen zeggen, dat
ze het met elkaar eens worden." Van
Dale verwijst bij itten nu naar hitten.
Hendrik van de Giessen heeft hon
derden woorden opgestuurd die nooit
in de Grote Van Dale gekomen zijn.
Tientallen gebruikers informeren
waarom woord zus of zo niet opgeno
men is. Vooral feministen blijken nogal
gauw op hun teentjes getrapt, oordeelt
Van de Giessen. „Hun eigen woorden
vinden ze nergens, schrijven ze. Toch
heb ik die wel degelijk opgestuurd.
Maar de redactie beslist, en niet elk
modewoord dringt door tot de taal
schat. Dat lijkt me logisch."
De huidige redacteur van Van Dale,
dr. H. Heestermans, geeft overigens
hoog op van de modewoorden van zijn
voornaamste helper. „Als we ze niet
gebruiken, bewaren we ze toch nauw
keurig. Het is erg belangrijk te weten
wanneer een woord opgedoken is.
Kwam het in 1977 voor, twee jaar later
opnieuw en nu weer, dan kun je con
cluderen dat het wel aangeslagen zal
zijn."
Kersverse aanwinsten zijn knaken-
recept en medicijnenriks. Het is nog
onmogelijk (te voorspellen of deze
woorden blijven.
Door Bert van Vehen
Albert Einstein was al vier
toen hij nog maar nauweliji,
kon praten, terwijl John
Stuart Mill op die leeftijd al
Grieks en Latijn studeerde et
bezig was een IQ van tegen dt
200 op te bouwen. Ik sprak no
niet toen ik twee was en ik
weet dat zulks tot niet gennae
onrust leidde.
Misschien is hij een beetje
achter, een tikkeltje debiel
het toch u)el vriendelijk, zo
werd er gesproken. Om he (tv
dimentaire intelligentiepeil!,
meten wees men dan op de I™
met de vraagwat is dat? Als
je dan zei 'de kat' dan was
iedereen dolgelukkig en er
heerste droefheid als je geen
antwoord gaf en bij jezelf
dacht „zouden ze denken dat
ik gek ben?"
Toen, in de vorige grote en-
sis, was de kinderpsychologie
nog niet zo wijdverbreid datje
onmiddellijk een Hamertje
Tikspel kreeg als je met blindt
ijver de klauwhamer liet
dreunen op keukentegel o/hti
oud eiken van het dressoir, je
kon een lel krijgen. Nu pas
wordt duidelijk hoe kansarm
we eigenlijk zijn geweest.
Let maar eens op. Volgens
Amerikaanse deskundigen
kunnen babies van een maand
of zeven al op de hoogte w or
den gesteld van de eenvoudig
ste principes van de algebra
terwijl ze, als ze het eerste le
vensjaar hebben voltooid, al
een beetje moeten kunnen le
zen. Ouders, die hun kinderen
in deze harde wereld een tas
willen geven proberen, zo lees
ik in Newsweek, Superbabies
op te leiden.
Terwijl ze zich nog in het
natte kruipstadium bevinden
worden kinderen geconfron
teerd met reproducties van
Henri Toulouse-Lautrec,
waarbij dan kaarten worden
opgehouden voor het kinder
gelaat met terzake doende leu
zen. De Superbaby-rage heeft
tot gevolg gehad dat aanstaan
de moeders rockmuziek heb
ben opgegeven en weer naar
Bach en Beethoven zijn gaan
luisteren, want daar heeft het
kind in de moederschoot meer
aan: Beethoven werkt kalme
rend en de klassieken hebben
een stimulerende invloed op
de ontwikkeling van de rech
terzijde van de hersenen.
Kleuters die nog met een
schuifje eten, krijgen lessen
aan computerklavieren, om
later in hun leven een beetje
behoorlijk aan de bak te ko
men. Driejarigen worden naar
superkakscholen gezonden,
waar ze voor 5200 gulden per
jaar naar de kansrijke sector
geholpen worden.
Amerikaanse moeders ne
men lessen aan instellingen
als 'Het Betere Baby Instituut'
dat een diploma 'profmoeder'
uitreikt. Speciale Japanse les
sen kunnen babies worden ge
geven terwijl die relaxen in
een hangmatje met een op
batterijen tikkende hartslag,
die het kind het gevoel geeft
nog bij moeder te huizenen
het buitengewoon vatbaar
maakt voor kunsten en weten
schappen. Over een tijdje, als
het kind kan staan, zal het ge
leerd worden binnen enkele
maanden een mooi stuk weg te
zagen op een Suzuki-viool en
de relativiteitstheorie op te
zeggen.
Een van de grote goeroe's
van het superbabywezen
denkt dat grote stukken van
het baby brein in de eerste le
vensjaren gewoon braak lig
gen en deswege kunnen war
den volgebouwd met wiskun
de, kunstgeschiedenis en des
noods sociale psychologie. Eet
kind van elf maanden zou al
bijna net zo goed moeten kun
nen lezen als president Ronali
Reagan.
Het streven om de opdeiding
van zeer jonge kinderen van
de Sesam Straat af te halenen
op te trekken naar adembene
mende academische sferen is
in ons land nog onderontwik
keld. Maar nu het hele onder
wijs op de tocht staat zou daar
wel eens verandering in kun
nen komen. De kinderen van
de toekomst, de kansrijke, die
later maatschappelijk flore
ren, zullen al in de kinderwa
gen met enig gezag spreken
over het wezen van Vincent
van Gogh of het onaardige
van de economie.
De Amerikaanse initiatie
ven op dit gebied zijn van be
trekkelijk recente datum, zo
dat de vraag of de superbases
ook gelukkige mensen worden
nog niet kan worden beant
woord. Het sombere vermoe
den rijst dat we te maken knf
gen met eigenwijze drollen
met een hoge zuurgraad.
Doos
OOSTERÏ
ren ons n
geel aan h
lopen zoi
warmte, n
hebben om
zomers. Ei
méér de d
den nota
doende.
tijdig gesi|
het wel
was het m|
rug."
Aan het
Broek, nog ee!
van de onderrl
Het voorbeell
warboel die d|
terhoutse su
menteel lijk
mingsraad eii
over eens dal
snel het bedr
orde op zaken
Die taak w|
legd voor de i
ken Harry va
den werd hij
sident-directq
drijf door,
maar was al I
hij aan zijnl
kunnen verbl
werd het vel
Hees eigener f
denen', was tl
verhaal gelof
meer.
Van Hees,
rendheid en
zeker niet ontl
de dijk gezetf
zijn ontslag z|
sarissen wat 1
secretaresse \l
saris J. van Dy
tengewoon go
de buitenwacH
De rendemi
niet geringe
hebben jarei
structuur va
Nu echter hi
heeft geknaui
vermogen va
eeuw in Rottf
komt het fale
alle omvang b
Bij Jamin
mensen, In Oc
duktiebedrijf1
gevestigd in
Over het land
minst in het o
staan 300 wi
worden met e
park. De rest
afgezet in bint
Toon van c
kreeg Jamin
We waren or
drijf van die
zijn we gaan
ging van de h
ste nazaat va
het bedrijf ve
een jaar later
teur. Overiger
commissaris 1
ken. Maar tot
in handen. Hij
sliste over de
kei, over het
allemaal maa
dat niet. Als
teur en ook r
aan het bedri
man kun je
Heeft heeft v^
gebouwd. Hi
ideeën. Feitel:
maar één din|
niet gezorgd vc
in de leiding
1 mag nog niet el
1 een verwijt aai
i neer Eef. Wanj
een complex
lende delen zo
standige bedri
handel, een
Fred Bee
....familiesfeer.