„Kwaad en corruptie op
het gebloemde behang
van een kinderkamer"
Globe
ziek-theater
ONTDEK DE
VERSCHILLEN
te--
KBT
„Fanny en Alexander99 Bergmans laatste film
KRO vindt
Halsema
te kwetsend
|%>ie Happie houdt van een lekker toetje-
OPLOSSING
DUITSLAND 2
Prestaties
Grote Stilte
Tragedies
Klassiek
wals
E4R60
Suske en Wiske: Het Bretoense broertje-
Boes
ibette Mulder (zittend) en
- foto patrick meis
er" bijna als een nieuwe Li-
Minelli.
Babette Mulder stelt zich in
inig Grönnings dialect op
een verrukkelijke „hofnar"
n onze ontspoorde samenle-
ïg. Moniek Kramer verenigt
it haar acteren en spel op de
'arsfluit (geruggesteund
or uitstekende technici) het
iziektheater in zich. Dat re-
seur Theu Boermans zelf
een belangrijk aandeel in
spel heeft, evenals de
eede, bijn surrealistische,
annenrol van Theo de Groot,
rdient ook vermelding. Ik
n dus enthousiast over deze
inier van theater maken en
id dat „Spoorloos" een bij-
ige is aan de typisch eigen
jfilering van Globe.
>oorloos" is o.a. te zien in Hei
in, Paradijslaan 4a, Eindhoven
17, 18, 19, 20, 24. 25 en 20 maart;
ida, Achterom: 19 april.; Til-
-g, Studio: 26 en 27 april; Mid-
burg, schouwburg: 2 mei en
rneuzen, Zuidlandtheater: 3 mei.
Lee Marvin als dron-
cen schutter in de film
CatBallou". - foto af
:n kleine twintig jaar gele-
n was 'Cat Ballou' een
ccesvolle en grappige,
esternparodie, waarmee
jonge regisseur Elliot Sil-
rstein de uitschieter van
in carrière maakte. Aan de
m werkte ook de zanger
at King Cole mee, die en-
;le maanden na het beein-
gen van de filmopnamen
ierf. Jane Fonda speelt het
nge onderwijzeresje Cat
aliou, dat net van school
imt en in het harde leven
in het Wilde Westen be-
ndt. Haar vader wordt
inwege zijn grondbezit
►or revolverheid Strawn
ee Marvin) vermoord,
ochter Cat zweert zijn
tod te zullen wreken en or-
tniseert zelf een bende. Een
in de leden is een dronk-
trd, die nauwelijks een
stool kan vasthouden, wel-
rol eveneens door Lee
larvin wordt gespeeld. Cats
phietkunst wordt legenda-
sch en samen met het stel
tje ongeregeld, weet
trawn uit te schakelen.
Jane Fonda speelt de
loofdrol in „Cat Bal-
cru". - fotoanp
■IMSDAG 15 MAART 1983
T3 PAGINA GIDS 2
||||lHi|..iiiiuiiiiIlliniumiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiliilllllllll[lllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllll'llllll»»»»HI'l»»'»ll»»»»"»llllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllll'llllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllll
ym
Door Marjan Mes
Gedurende de veer-
tig jaar, dat hij films
II maakt, heeft de
Zweedse cineast
Ingmar Bergman
(64) regelmatig de
publieke opinie ge
schokt en aange-
naam verrast.
Sinds de jaren vijftig een
groot aantal meesterwerken
van zijn hand verschenen,
werd deze „duivelskunste
naar" en domineeszoon uit
\l i'ppsala een soort mythe,
\l die niet zelden zijn eigen le-
ven ging leiden.
Vaak kwam de maestro in
|j het nieuws, omdat hij zijn
If „laatste film" zou hebben
gemaakt. In 1963 werd „De
li Grote Stilte", een van de in-
|i drukwekkendste speelfilms
|i aller tijden, algemeen als
|i zijn laatste werkstuk be
ll schouwd. Nadat hij in 1976
Zweden was ontvlucht van-
li wege een vermeende belas-
li tingfraude werd eigenlijk
iedere nieuwe film als zijn
laatste aangekondigd, soms
li door hemzelf, soms door de
critici.
Na enkele jaren van stil-
zwijgen op speelfilmgebied,
|i is nu opnieuw de „laatste
|l Bergman-film" verschenen:
|i „Fanny en Alexander", een
bijna 3te uur durende, licht-
voetige familiegeschiedenis,
die zich afspeelt in het begin
van deze eeuw. Het jongetje
Alexander daarin kan ge-
li makkelijk als de jonge
|i Bergman worden herkend.
|i De film draait vooralsnog
|i alleen in de grote steden en
zal ook als zesdelige televi-
II sieserie verschijnen, maar
dat duurt nog minstens een
|i jaar.
Fiscus
Bergman was pas in staat
om het scenario voor „Fanny
en Alexander" te schrijven
toen hij het trauma van zijn
Duitse „ballingschap" had
verwerkt en de Zweedse mi
nister van financiën hem
persoonlijk zijn excuses had
aangeboden voor de kolossa
le belastingaanslag, die vol
gens de cineast-toneelmaker
volstrekt onrechtvaardig
was. De fiscus heeft hem ja
ren achtervolgd en de kun
stenaar moest stoppen met
werken, had een zenuwin
zinking en deed een poging
tot zelfmoord. Met zijn
vrouw vertrok hij eerst naar
Hollywood en daarna naar
München.
Daar heeft hij gekweld
door heimwee en vernede
ring, twee films gemaakt,
die zijn grote talent weinig
eer bewezen: „Dans van de
marionetten" en „Het Slan-
genei", maar in dezelfde pe
riode ontstond ook de schit
terende „Herfstsonate".
Bergman had echter zijn
eigen Zweedse omgeving
nodig om opnieuw terug te
kunnen keren naar de her
inneringen aan zijn idylli
sche, maar ook ongelukkige
jeugd. En naar zijn oude
thema's over het menselijk
tekort, die nodig waren voor
een grote speelfilm als
„Fanny en Alexander", die
Bergman in 1965 temidden van zijn „sterren" Bibi Andersson (links) en Liv Ullman.
- foto archief de stem.
maar ook de zware levens
problematiek uit ziin vroe
ger werk terugbrengt.
Of het nu werkelijk zijn
allerlaatste film is, valt nog
te bezien. Mensen uit zijn
naaste omgeving zijn er in
ieder geval van overtuigd,
dat dat inderdaad het geval
is. Bergman heeft zelf ver
kondigd, dat „filmen een be
zigheid voor jonge mensen
is" en dat hijzelf alleen nog
maar de geestelijke en licha
melijke conditie heeft om
korte televisiefilms te ma
ken. Met de Zweedse televi
sie heeft hij een contract af
gesloten voor enkele pro-
dukties, waaronder de ver
filming van „Vrouwen-
school" van Molière.
„Fanny en Alexander"
speelt zich af in een grote fa
milie waarover zich een do
minee ontfermt. De familie
verhoudingen en gebeurte
nissen worden voor een deel
bekeken vanuit het ge
zichtspunt van de 10-jarige
Alexander en zijn zusje,
kinderen van een acteur
sechtpaar, waarvan de man
aan een hartaanval over
lijdt. De lotgevallen van
Alexander en zijn obsessies
herinneren aan Bergmans
eigen jeugd op de pastorie
van Uppsala. De herinnerin
gen hieraan hebben overi
gens in het oevre van de ci
neast steeds een doorslagge
vende rol gespeeld. In de
weinige interviews, die hij
gaf en in de luttele persoon
lijke ontboezemingen op
schrift, keert het verhaal
van de gekwelde en toch pa
radijselijke jeugd steeds
weer terug.
„Filmmaken", schreef hij
in 1956, „is altijd teruggrij
pen op de diepste wortels
van je jeugd. De herinnerin
gen aan de kinderkamer
waar ik met mazelen in bed
lag, heeft mij nooit meer los
gelaten. De kamer had een
zwart zonnescherm, dat als
het neergelaten was, alles
deed leven op een af
schrikwekkende manier.
Het speelgoed veranderde en
zag er vijandig uit. Het was
een andere wereld zonder
mijn moeder, geluidloos en
eenzaam. Er bewoog iets
waarvoor geen naam be
stond en dat verdween pas
als ik in slaap viel. Ook
hoorde ik bij mijn groot
moeder de klokken van de
kerk op een schilderij, dat
Venetië voorstelde. Als het
zonlicht over het schilderij
gleed, begon het water in het
kanaal te golven en de dui
ven op het plein vlogen om
hoog."
Zwart-wit
Die angstaanjagende
schaduwwereld manifes
teerde zich vooral in de
adembenemende zwart-wit-
films uit de jaren vijftig, be
gin zestig, waarin het geloof
en vooral het gebrek aan ge
loof nog zo'n grote rol speel
den: o.a. „Wilde Aardbei
den", „Het Zevende Zegel"
en „De Maagdenbron". Wie
deze films heeft gezien, zal
net als bij „De Grote Stilte"
sommige beelden nooit meer
vergeten. Het is een ken
merk, dat alleen geldt voor
de schaarse, het grote film
makers. Zo zal men nooit
meer Visconti's Venetië ver
geten, maar ook niet het
ruimteschip van Kubrick's
„2001, A Space Odyssey" en
diens door hotelgangen fiet
send jongetje in „The Shi
ning".
Als zoon van een priester
van de Zweedse Staatskerk
werd Bergman sterk beïn
vloed door het effect van re
ligie op menselijk denken en
handelen en door het pa
triarchaal en hiërarchisch
universum, dat een pastorie
was. „Als je geboren wordt
en opgroeit in een pastorie",
heeft hij eens verteld, „ben
je aan hanen en voeten ge
bonden. Je wordt al vroeg
geconfronteerd met de reali
teit, die achter leven en dood
schuilgaat... Vader heeft een
begrafenis, vader heeft een
huwelijk, vader heeft een
bekeerling, vader bereidt
zijn preek voor... De duivel
was voor mij al vroeg een
fenomeen. Ik had er behoef
te aan, zoals een kind eigen
is, hem een concrete gestalte
te geven. Er kwam een
toverlantaarn in huis. De
wolf en de zeven geitjes. De
wolf, dat was de duivel. Een
duivel zonder hoorns, maar
met een staart en een vuur
rode bek. De belichaming
van het kwaad en de corrup
tie op het gebloemde behang
van de kinderkamer."
Zelfs bij de uitreiking in
1965 van de Erasmusprijs,
die hij deelde met Charles
Chaplin, had Bergman in
zijn toespraak, die overigens
door een vriend werd voor
gelezen, omdat de maestro
zelf ernstig ziek was, herin
nerd aan de invloed van zijn
jeugd op zijn artistieke da
dendrang. „Als kind al wilde
ik de mensen mijn prestaties
tonen; mijn tekenkunst,
mijn handig spel met de bal
tegen de muur en zelfs mijn
eerste zwemslagen. Ik had
een sterke behoefte om de
aandacht van de grote men
sen te trekken omdat ik
vond, dat mijn medemensen
nooit voldoende belangstel
ling voor mij hadden. Toen
de werkelijkheid niet langer
voldeed, begon ik mijn ver
beelding in het werk te stel
len. Vriendjes vermaakte ik
met fantastische verhalen
en tenslotte trok ik mij terug
in mijn eigen droomwereld
en werd ik een gekwetste,
slimme, argwanende en een
zame dagdromer. Onnodig
te zeggen, dat de filmkunst
mijn uitdrukkingsmiddel
werd. Daarin kon ik mij
verstaanbaar maken in een
taal, die voorbij ging aan
woorden, die mij ontbraken,
Ingmar Bergman regisseert Bertil Guve in „Fanny
en A lexander". - foto cupido
aan muziek, die ik niet be
heerste, aan schilderkunst,
die mij onverschillig liet.
Met de gretige honger van
een kind legde ik beslag op
het middel om mij te uiten
en in een soort van roes heb
ik gezorgd voor het ver
schaffen van dromen,
geestelijke opwinding, neu
rosen, godsdienstige con
troversen en volslagen leu
gens."
In de jaren zestig vielen
dominees en priesters over
Bergman heen en wilden in
Zweden (in 1963) „De Grote
Stilte" vertoningsverbod op
leggen. De maker werd be
schouwt als een anti-christ
en een pornograaf. Thans
een ondenkbare situatie,
want vooral deze film bleek
een diepgaande vertolking
van wat ook in onze dagen
als de geest van de tijd kan
worden beschouwd; het be
staan, dat als zinloos en leeg
ervaren wordt en waarin
menselijke communicatie
slechts kortstondig kan wor
den bereikt door de lichame
lijke liefde. Ook in deze film
werd een deel van de ge
beurtenissen door het oog
van een klein jongetje beke
ken, net als nu weer in
„Fanny en Alexander".
Destijds raakte de maker
in een geestelijke crisis en
iedereen nam aan, dat „De
Grote Stilte" het einde van
Bergmans carrière beteken
de. Temeer daar een groot
deel van de publieke opinie
zich niet voor kon stellen,
dat een kunstenaar nog
meer te vertellen zou kun
nen hebben, nadat hij het le
ven als een „hel" had voor
gesteld, waarin geloof ont
brak, de liefde als een onmo
gelijkheid werd voorgesteld
en eenzaamheid de enige
realiteit was.
In zijn Erasmus-rede in
1965 liet de kunstenaar zich
ook defaitistisch uit over de
noodzaak van het creëren
van kunst. „Ik denk, dat de
mensen van vandaag", zei
hij toen, „het zonder toneel
kunnen stellen, omdat ze
existeren temidden van een
drama waarvan de verschil
lende fasen onophoudelijk
plaatselijke tragedies te
weeg brengen. De mens
heeft zichzelf vrij gemaakt,
vrij op een verschrikkelijke
en duizelingwekkende ma
nier. Godsdienst en kunst
worden in het leven gehou
den op grond van senti
mentsoverwegingen, als een
conventionele beleefdheid
tegenover het verleden, als
een goedaardige, democrati
sche zorgzaamheid ten be
hoeve van de neurotische
burgers, die voortdurend
meer vrije tijd genieten."
Het klinkt, hoewel acht
tien jaar oud, als een uit
spraak van nu. Bergman
heeft er zich ook niet door
laten weerhouden om toch
door te gaan met toneel,
want juist in de afgelopen
twintig jaar heeft hij in
Stockholm en elders belang
rijke toneelvoorstellingen
geregisseerd. Dat hij nu toch
weer, op 64-jarige leeftijd,
met een filmisch meester
werk voor de dag komt, be
tekent, dat zijn artistieke
vermogen nog ongebroken
is. En we hoeven de hoop
niet te verliezen. Tenslotte
heeft Michelangelo Antonio-
ni nog op zijn zeventigste
een film gemaakt („Identifi-
cazione di una donna"),
waarin al zijn vroegere the
ma's terugkeren en die toch
weer helemaal nieuw is.
BOEKENBOEKENBOEJ
BOEKENBOEKENBOEKEWC
ENBOEKENSÓg-ZgyBOL
BOrmfflOEKENBOEKENI
heel lichtvoetig en speels is
|«iiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiHHiiiiiiiiiiiiiiimiiiiiiiiiiwiiiiiiiiuiiiiiiiiiiiiiiiiiiiwimiiiiiiiiiimiiiiiiiiiiiiiiiiimiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiHiiNiiiwiiiiiiiimim
„Geen prijs te hoog" door P. D. Ja
mes. Uitgave Elsevier, A'dam
Brussel. Prijs f 19,50.
"Uit een stijfgesloten mond
hoek was wat bloed gedrup
peld dat opgedroogd was als
een zwarte striem. Aan weers
zijden van haar hals was een
blauwe plek waar de handen
van de moordenaar het leven
uit haar geperst hadden".
Zo wordt hoofdinspecteur
Adam Dagliesh in de speur
dersroman „Geen prijs te
hoog" van de hand van P. D.
James, eerder in 1977 bij Sijt-
hoff verschenen, geconfron-
teerd met de gewelddadige
dood van de jonge, ongehuwde
moeder, Sally Jupp. Zij werd
in een genereuze bui als keu
kenmeisje opgenomen bij de
familie Maxie, die het zestien
de eeuwse landgoed Martinga
le bewoont.
Maar sinds haar komst op
Martingale was Sally, vanwe
ge haar verblijf in een tehuis
voor ongehuwde moeders, een
teken van tegenspraak zowel
binnen de familiekring van de
Maxies als voor de puriteinse
dorpsgemeenschap. Via inten
sief speurwerk en indringende
verhoren van familieleden en
gasten op Martingale breekt
Adam Dagliesh door de door
fatsoensrakkers opgetrokken
fagades van bedriegelijke bur
gerlijkheid heen om uiteinde
lijk de moordenaar te ontmas
keren. Terecht is eerder „Geen
prijs te hoog" geprezen als een
klassiek speurdersverhaal.
Sw.
HILVERSUM
(ANP)- De
KRO heeft be
sloten te stop
pen met het
radioprogram
ma „Nu hoor
ik het ook". De
leiding van de
radiodienst
kwam tot dit
besluit omdat
dit wekelijks
op Hilversum 1 te horen satiri
sche liedjesprogramma afgelo
pen vrijdag te kwetsend werd,
aldus Jan van Gooi, hoofd van
de KRO-persdienst.
Het programma werd ge
presenteerd door Frans Halse
ma en Paul Haenen. Met deze
freelance medewerkers wordt
een regeling getroffen, aldus
de KRO. Woensdag zal de om
roep met hen praten.
Enige tijd geleden waren er
ook al moeilijkheden over de
inhoud. De programmaleiding
heeft daarop met beide pre
sentatoren gesproken. Volgens
Van Gooi, was voor de leiding,
na de uitzending van afgelo
pen vrijdag „de maat vol".
IWc/cy Luke: Daisy Town
I^ZIJ EEN JARENLANGE TRAINING HANDEL EN POST-
IVETSPAARDEN NET ZO AUTOMATISCH ALS DE HONDEN VAN
PAVLOV
...EN STOPPEN ZIJ, ZONDER ER BUNA TE
DENKEN, DAAR WAAR ZIJ AL TUD GESTOPT
HEBBEN.
*4^
lr^7nr*
ÉUC
Op vanimü lopen (M v/uf
ft Jithijhin rwr Mtttr i j~^
'Dit dato volft (Mti enftdiUn)
(fi titter1 vittf'j \ieldtn spoed
125yur w
I BfófRi
l&f
Jj?3*-
ce vozG£fro£ &/?/rnsx/ «snezaev
<9s£z.p küv.££*/ zka/te&s-
77<s> tSoe/O&JOE -40TÉ5"
ZUXJ 04VZ>7*>V£Z-
Z3!«£Z5CiSV07£AZ
WAA&WW MS
•uappiui dooinf 'siqoaj StaiunajuiJB 's^uq
pusq 'japuouappiui 's;ipaa qaoppuoiu 'pjbd
-usjq uba laiAv 'uappiui ubui snau 'pjBouBjq
uba uaqap 'paou uba dubj 'Subts uba ;inds