Relaties van gedetineerden 'zitten'ook ®ffEH rfeten Dubbel feestjaar in Oost-Duitsland ^Gespreksgroepen bieden Het OOSTDUITSE plaatsje Eisleben bezit twee standbeelden: natuurlijk één van Luther, midden op het gemoedelijke pleintje voor het raadhuis. Goed honderd nieter verder, een beetje om de hoek zodat ze elkaar niet kunnen zien, staat een 99 99 ■■I eenvoudig Lenin-monument. Over die confrontatie gaat dit tweede artikel in een serie van drie over Maarten Luther, die 500 jaar geleden werd geboren. Toenadering „Verlutheren" Luther-studies Export Arbeidsethiek Symbool Vanaf het moment dat iemand wordt veroordeeld tot gevangenisstraf, ziet ook voor zijn of haar familie de wereld er anders uit. Familieleden worden op hun beurt gestraft door reacties uit de omgeving. Een aantal van deze mensen uit West-Brabant is, op initiatief van de Reclassering in Breda, begonnen elkaar te ontmoeten. Een van de deelnemers, laten we haar Elda noemen, een Bredase vrouw van Imiddelbare leeftijd, wier 23-jarige zoon is veroordeeld tot twee jaar gevangenisstraf praat over haar ervaringen. Wantrouwen Zieleknijper W2 7ATERPAG 15 JANUAR11983 W3 r Bert van Velzen 'eten zijn weer flink gegaan bij de jaar- Het waren boven- ijwel zonder uitzon- valse profeten en :aaiers, die interes- )en met rampzalig. In Amerika heeft Kaufman, die in fi- ü-economische bekend staat als Doem, de kans bere- p een totale ineen- van de wereldeco- in 1983. Een op zes, 11 een op zeven, zo deze grote doemden- Greenspan, die gerui- president Ronald Rea- eft geholpen de Vere- taten te teisteren, is iets somber, maar ook hij rekening met een pro van de droevigste el- uit de grote depressie jaren derrig. Nog maar ar jaar geleden zouden als Kaufman en pan in dezelfde catego- ilaatst zijn als de man- men in een aantal we den kan zien wandelen akkaten waarop te lezen Het einde der tijden is ias heeft dokter Doem olgelingen. Straks gaan ral lopen zingen dat de een sterfhuis BV is met nhonderd miljard gul- huid. Zal het bankwezen ;t nog wel kunnen tillen? eekblad Time had ook al chrijnend verhaal over ankroet van flink wat a die met hun totale ex- iet eens de rente op hun lale schuld kunnen beta- 'et verhaal had als titel Debt Bomb", de schul- im, die bij nadere be- wing dreigender lijkt >n serie kernw pens. valt me mee dat de Time geen paniek op Wall heeft veroorzaakt en dat enenlegers de banken hebben bestormd om te .i of hun geld er nog was. ilijk zouden de predikers loem en verderf als porno- geklassificeerd moeten en. Dokter Doem schrijft orno". Maar helaas, doem en levensgevaarlijk. Want lang genoeg doem roept doem je in de rede. Doem een nieuw taboe moeten len, zoals nog niet zo lang len onderwerpen als „de bitionist tijdens de win- orm" (om maar eens wat lligs te noemen) volstrekt was. lemprofeten kunnen me den worden. Ik denk met heimwee terug aan de En- profetes Kim Tracy, die eld is van een tamelijk ische geestenwereld die onder leiding van de rse oorlogsgod Odin heeft engetrokken tussen de reu- ceien van Stonehenge. Ik haar in die magische ste- kring runenstenen zien pen, die door de goden den geordend tot heilscom- nicaties, terwijl Kim, in dun wapperend Mata Ha- 'ewaad, rijst strooide naar oindstreken. [dm hield zich nooit bezig t onbeduidende aangele- heden als de stabiliteit van pond sterling of de stem- igen van Wall Street. Wie Kaufman en Greenspan je weet dat Kim, in een zeer eg bestaan, een Egyptische rises is geweest die levend •d begraven? Op een adem- emende trektocht door de wen heeft zij ook in Frank- c als heks op de brandstapel taan. Kim viel van de ene ctaculaire incarnatie in de lere en ze zit nu, tijdelijk luurlijk, in het graafschap nt, te denken aan Odin, die n oog uitrukte om beter te nnen zien. k heb een groot zwak voor ze profetes. Ik heb haar, ja- i geleden, wellicht onder de vloed van haar magische rmen, beloofd haar Amster- m te tonen. De profetes hield n mooie maaltijden (ze was Egyptische prinses nogal rwend) en ze hield er van de ikaal te heffen, een gewoonte e ze had overgehouden van duidelijke dienstverlening n aan het hof van Hendrik ill. We zaten in een etablisse- ent uit de zestiende eeuw te en toen Kim een ijzige kilte relde, ofshoon er goed werd '.stookt. Een paardedeken ïelp niet. Het was Fernando, i ze, die, driehonderd jaar jod, jaloers naast haar zat. Ik eb hem weggejaagd als een :hurftige hond en Kim kreeg teer kleur op haar gezicht \im heeft me beloofd dat er op in of andere manier nog 'ets an me terecht komt. Ze is ee" root profetes. En ze kan bO' endien nog zingen als een W' Ier. DDR wil het land van Lenin én Luther zijn Door Leo van Vlijmen Eislebens burgemeester Hel mut Kunze verdeelt zijn tijd tussen Luther en Lenin. Dat betekent dubbeldrukke werk dagen, want 1983 is niet alleen een Lutherjaar, maar ook een Marxjaar: de grote reforma tor werd vijf eeuwen geleden geboren en de grote revolutio nair overleed precies vierhon derd jaar daarna. Waarop in Eisleben de nadruk zal vallen is nog niet duidelijk. Alhoewel, de toeristen - dat be grijpt ook burgemeester Kunze - zul len niet op de eerste plaats voor het Leninstandbeeld of het keurig opge- harkte Karl Marx-park komen; zij willen Maarten Luthers geboortehuis en sterfhuis zien, de kerk waar hij ge doopt werd, de kansel vanwaaraf hij zijn laatste preek hield. Er wordt dan ook nijver gerestau reerd in Eisleben; wanneer over en kele maanden het Lutherjaar offi cieel begonnen is, zal Luthers geboor te- en sterfstad een parel zijn tussen de vele grauwe dorpen en stadjes die zich tussen Berlijn en de Wartburg uitstrekken. En dat allemaal betaald uit de staatskas, want ondanks de ri goureuze scheiding tussen kerk en staat (die ook in twee strikt geschei den Lutherjaar-comité's voorziet) is de samenwerking tussen beide op dit ogenblik uitstekend, aldus Horst Greim, kerkeraad van de evange- lisch-lutherse kerk in Thüringen en organisator van de in mei te houden kerkdagen. Hermann Kalb, onderstaatssecre taris voor kerkelijke zaken geeft toe dat de verhouding tussen kerk en staat niet altijd zo goed is geweest als op dit ogenblik. „Beide partijen heb ben moeten leren met elkaar om te gaan." Sinds de Bond van Evangeli sche Kerken in de DDR de formule lanceerde: „Wij willen niet naast, niet tegen, maar in het socialisme kerk zijn", loopt het allemaal een stuk be ter. En na het historische bezoek van de protestantse bisschop Albrecht Schönherr aan staats- en partijleider Erich Honecker, op 6 maart 1978 - de datum ligt politici en dominees in de DDR in de mond bestorven als ging het om Christus' geboorte - moet het Lutherjaar nu het hoogtepunt wor den. Hermann Kalb wil ook nog wel kwijt, dat de verhoudingen met de katholieke kerk in de DDR - die hier eigenlijk in de diaspora opereert - even goed zijn, ook al wagen de ka tholieke bisschoppen zich niet als hun protestantse collega's op het gladde ijs van de politiek en de ideologie. In hoeverre de katholieke hiërar chie in de DDR zich vrij voelt wordt echter een levensgrote vraag, wan neer de bisschop van Erfurt, dr. Wandke, een dag voor het afgespro ken gesprek laat weten, dat hij zich door zijn vicaris-generaal Steinuhr wil laten vervangen, die op zijn beurt een half uur voor de afspraak laat meedelen, dat de bisschop al zijn me dewerkers verboden heeft over het Lutherjaar te spreken met de pers. Angst voor Oost-Berlijn? Of angst voor Rome? Maar kennelijk angst. Kerkeraad Greim uit Eisenach is er zeer verbaasd over. „Want wij heb ben hier in Thüringen niet alleen uit stekende contacten met de staat, maar ook met bisschop Wandke, die bijvoorbeeld alle katholieke kerken in Erfurt ter beschikking heeft ge steld van de in mei te houden evange- lisch-lutherse kerkdagen." Hóe goed het tussen de protestantse kerkleiders en de staat botert wordt momenteel in de DDR echter bijna van de daken geschreeuwd. Waarbij onderstaatssecretaris Kalb voorzich tigheidshalve wel de aantekening maakt: „We moeten er natuurlijk wel voor oppassen dat we niet 'verluthe ren'." Die woordspeling blijkt overi gens ook tot het program te behoren, want Adolf Niggemeier, bestuurslid van de Oostduitse Christendemocra tische Unie had tevoren al Kalbs grapje gepikt en later zullen nog drie andere gesprekspartners het woord 'verlutheren' grijnzend in de discus sie brengen. Wanneer de DDR inderdaad niet wil 'verlutheren' moet men eigenlijk onmiddellijk de marxistische ge schiedvorsers monddood maken. Want zij zijn het die sinds enkele ja ren - meer nog dan de protestantse theologen - voor een Luther-hausse in de DDR gezorgd hebben. Prof. Hei- mar Junghans, luthers theoloog aan de Karl Marx-universiteit in Leipzig, zegt niet zonder ernstige ondertoon: „Wanneer we niet oppassen weten de marxisten straks meer van Luther dan wij." Adolf Laube, lid van de Academie van Wetenschappen en historicus, is momenteel de meest bekende marxis tische Lutherkenner in de DDR, zó bekend dat hij op theologische con gressen over Luther in Oost en West wordt uitgenodigd. Prof. Laube maakt een scherp onderscheid: „Wij beschouwen Luther als een histori sche figuur en dus niet zozeer op grond van zijn geloof. Maar wij ken nen zijn theologie heel goed en die moet je ook kennen om zijn inspiratie te begrijpen. Ons gaat het echter vooral om de invloed die hij heeft ge had op de hervorming van de maat schappij. Je hoeft Luthers geloof niet te delen om zijn maatschappelijke be tekenis te kunnen waarderen." Dat de marxistische geschiedkun digen en filosofen bijzonder serieus met Luther omgaan blijkt uit een vijftiental thesen die eind vorig jaar in het vooruitzicht van het Lutherju- bileum zijn gepubliceerd. Het boekje is zelfs in de hotelkiosk van het zeer socialistisch riekende (kool en kak kerlakken) hotel Stadt Halle in de ge lijknamige plaats verkrijgbaar. Standbeeld van Lenin op het August Bebelplein in Eisleben, een monument dat in 1927, lang vóór het bestaan van de DDR, werd opgericht. - foto's audet Waarom uitgerekend déze publikatie alléén met 'Westgeld' betaald kan worden, terwijl alle andere artikelen in 'Ostgeld' staan geprijsd kan nie mand uitleggen. Men zou haast den ken, dat de marxistische jacht op Lu ther toch voor de export is bestemd. Doch ook hier bedriegt de schijn, want de 500-jarige Maarten Luther is in de DDR momenteel werkelijk een 'topic.' Helmar Junghans, die naast een aantal gedegen theologische Lu- therstudies ook een vijfdelige popu laire Luther-uitgave heeft verzorgd, zegt: „Ze gaan als warme broodjes de boekwinkels uit. Ik heb er speciaal op aangedrongen dat die boekjes een slappe kaft zouden krijgen. En niet zonder reden, want een van mijn stu denten die momenteel als bouwsol- daat dienst doet zei me van de week nog: dat is gemakkelijk, ik kan het zo in mijn laars stoppen, en er dan als ik even tijd heb wat in lezen." De - overigens katholieke - CDU- parlementariër Niggemeier vindt de Luthercultus een bewijs ervoor dat de christenen in de socialistische maatschappij van de DDR volledig geïntegreerd zijn. „Dat zoiets bij ons mogelijk is, dat een hervormer van een kerk zó geëerd en gevierd kan worden, dat beschouw ik als iets bui tengewoon positiefs." Niggemeier hoopt ook, dat het Lutherjaar niet slechts de Lutherse kerk, maar ook de marxisten zal inspireren. „Er zijn duidelijke tekenen dat dit ook het ge val is." Onderstaatssecretaris Hermann Kalb windt er evenmin doekjes om: „Luther is een historische figuur die zeer nauw verbonden is met de Duit se cultuur. Toen wij met de kerk in gesprek kwamen over het Lutherjaar was de eerste vraag die op tafel kwam: aan wie behoort Luther? Ons gemeenschappelijke antwoord was: Luther behoort niet aan deze of gene groep; hij is van ons allemaal, als schepper van de moderne Duitse taal, als denker die een nieuw mensbeeld heeft ontwikkeld, als wijsgeer die een interessante arbeidsethiek heeft doordacht en natuurlijk vooral als man die door zijn kerkhervorming een enorme maatschappelijke her vorming teweeg heeft gebracht." Hier komen natuurlijk ook de pro blemen, want Maarten Luther was allesbehalve een daadwerkelijke re volutionair: met name verzette hij zich tegen zijn collega Thomas Mün- zer die de opstandige boeren - in naam van Luthers theologie - naar de opstand toe predikte. Hermann Kalb praat aan deze geschiedenis van de Boerenoorlog voorbij. Prof. Laube haalt een marxistisch konijn uit de hoge hoed: „Subjectief heeft Luther de revolutie van de boe ren inderdaad veroordeeld, maar ob jectief heeft hij deze opstand met zijn leer toch een legitimiteit gegeven." Nou ja, als Luther maar gered wordt voor de DDR. Want daérom lijkt het in het Lutherjaar in elk geval óók te gaan: in de nog maar 33 jaar bestaan de „eerste Duitse vredesstaat van ar beiders en boeren" is men hard op zoek naar geschiedenis. Uit het troosteloze feodale verleden rijst nu de figuur van Maarten Luther op, een man wiens historische betekenis door geen zinnig mens ontkend kan wor den, een figuur die Duitser is dan welke Duitser ook, een persoon die ook dankzij zijn jubileum de DDR- werkelijkheid historische glans en enige tijdelijke kleur kan geven. Walter Bredendiek, hoogleraar in de kerkgeschiedenis aan de Maarten Luther-universiteit in Halle-Witten- berg, heeft over de betekenis van Lu ther in Duitsland een interessante theorie ontwikkeld: „In de keizertijd werd naast het Lutherlied 'Een vaste burcht is onze God' het keizerslied 'Heil dir im Siegerkranz' gezongen. Luther werd symbool van 'het eeuwi ge Duitsland', dat na de keizertijd zijn uitdrukking kreeg in 'Deutsch- land, Deutschland über alles.' Tijdens de Lutherherdenking in 1933 werd sa men met het Lutherlied ook het Horst Wessellied gezongen." Prof. Bredendiek heeft zijn studie bij 1945 afgesloten, welwijselijk. Want het lijkt er nu verdacht veel op, dat de DDR Maarten Luther wil ge bruiken als symbool van het nieuwe revolutionaire, socialistische Duits land aan gene zijde van de Elbe. De Lenin in Eisleben buigt zich waarschijnlijk zo nu en dan moei zaam voorover om toch om de hoek te kunnen loeren naar wat die Luther op het plein voor het raadhuis uit spookt. Het zijn in de DDR in elk ge val geduchte concurrenten. Door Ton Boender „Zo gauw je buiten de deur komt zie je de gor dijntjes van de huizen in de straat bewegen en voel je de blikken in je rug priemen. Of de mensen staan je openlijk vuil aan te kijken. Je kinderen mogen niet meer met an dere kinderen spelen, de mensen vinden je min derwaardig. Maar het is bij lange na niet het enige waar je mee te maken krijgt. Integendeel, het is maar het topje van de ijs berg". Elda constateert, sinds ze er persoonlijk bij betrokken is, dat de gevangenis één groot taboe is. „Ik hoop dat daar verande ring in komt. Maar ik ben bang dat het ij dele hoop is, hoe wen selijk het ook zou zijn. Zodra bekend wordt dat je zoon of je man vastzit krijg je onherroe pelijk te maken met een hoop rotte reacties, en sóms een enke le fijne. Maar achteraf kan dan zelfs blijken dat degene in de buurt, die begrijpend reageert, dat alleen maar doet om het verhaal later door te kunnen vertellen. Vanwege de sensatie". Naast de soms schrijnende reacties voelt de naaste ver wante volgens Elda voortdu rend verdriet en machteloos heid. „En soms de schaamte die het je onmogelijk maakt om er zelfs met je beste vrienden over te praten. Want als ouder, of fa milielid, of vriendin, 'zit' je ook. Weliswaar in vrijheid, maar iedere minuut van de dag ben je Terwijl de gestrafte in de cel zit, verkeren ook zijn fa milieleden in een isolement. - foto archief de stem met je gedachten 'daar'. En zoiets vreet aan je". „Ondertussen moet je maar zien door te gaan met het run nen van je huishouden. Je gaat jezelf afvragen waarom het is gebeurd, waarom het fout is ge gaan, wat jouw fouten waren, je piekert je rot en als je denkt te weten waar en waarom het fout ging ga je je schuldig voelen. Je maakt jezelf verwijten. Als er dan op dergelijke momenten niemand is waarmee je daar over kunt praten loop je, terwijl je steeds meer in je schulp te- rugkruipt, je eigen persoonlijk heid te ondermijnen". Het gevoel van minderwaar digheid wordt door de vele in stellingen,waarmee niet alleen de gedetineerde maar ook zijn relaties te maken krijgen, eer der versterkt dan afgezwakt, aldus Elda. „Die instanties be zorgen je een gevoel van on mondigheid. Iedereen vertelt je zijn mening en niemand zit ver legen om de jouwe. Je zit uren lang in kale wachtkamers. Al leen al de ingang van het ge bouw van de Reclassering in Breda, die is afgesloten met grote zware deuren". „En telkens krijg je andere regels en nieuwe voorschriften te horen, die elkaar doorkrui sen. Bijvoorbeeld toen mijn zoon pas was gearresteerd door de politie. We mochten niet lan ger dan een kwartiertje bij hem op bezoek. Achteraf hoor je dan dat zo'n regel niet bestaat en dat we gerust een uur hadden mo gen blijven". Ook kreeg de familie te ma ken met maatschappelijk wer kers, psychologen en psychia ters, veelal via de Reclassering. „De Reclassering wordt over het algemeen gezien als een ver lengstuk van Justitie. Men staat er daarom nogal eens wantrou wend tegenover. Als je als fami lie van de verdachte wordt on dervraagd, en mensen als maat schappelijk werkers kunnen je niet garanderen dat alle infor matie binnenskamers blijft, is dat wantrouwen natuurlijk wel enigszins te begrijpen". „Als je in zo'n situatie terecht komt gebeurt er zo verschrikke lijk veel met je. En waar moetje er mee naar toe? Dat bleek dus toch bij de Reclassering te zijn, de instantie die voor de familie of vrienden de contacten onder houdt. Een man daar organi seerde wekelijkse bijeenkom sten voor ouders van gedeti neerden. Aanvankelijk ging dat wat stroef. Dan zaten we daar als ouders bij elkaar, terwijl er een bandrecorder liep, met een groepsleider. Toen hebben we gevraagd of die bandrecorder uit mocht blijven. Daarna liep het prima". Met name het vrijblijvende karakter van de bijeenkomsten en de sterke lotsverbondenheid tussen de ouders onderling spraken Elda erg aan. „Zonder iets te moeten praatten we over de dingen die waren gebeurd en hoe het nu verder moest. Daar heb ik erg veel aan gehad. Ook al bleef de situatie wat betreft de detentie onveranderd, toch kreeg je meer zicht op de hele gang van zaken. Ook had je steun aan elkaar waardoor het allemaal wat dragelijker werd. Je hoorde bijvoorbeeld van an deren hoe zij omgingen met de reacties van de omgeving. De een ging er bijvoorbeeld fel te genin, de ander liet de mensen maar zo wijs. Daaruit kon je dan voor jezelf weer conclusies trekken". Na ongeveer vier maanden zijn de bijeenkomsten gestaakt. „Gewoon omdat we voelden dat de tijd daarvoor rijp was. Nu hebben we als ouders van gede tineerden contact met elkaar als we daar zelf zin in hebben. Het laatste waar we behoefte aan hadden was een gespecialiseer de zieleknijper die óns onder de loep nam. Er mankeert ons niets, juist in zo'n situatie word je erg veel wijzer. Maar omdat je er zo verdomd alleen in zit begint alles te tollen en zit je De mogelijkheid voor ouders van gedetineerden om op ge regelde tijden bijeen te ko men bestaat nog steeds in Breda. Nadere inlichtingen hierover verstrekt Ad, tele foonnummer 076-132786. met dat verdriet waar je geen kant mee op kan". De veelgehoorde klacht dat er voor gedetineerden alle moge lijke professionele hulp klaar staat terwijl er voor de slachtof fers vaak niets wordt gedaan, klinkt ook Elda bekend in de oren. „Dat is helaas waar en het doet ook veel mensen wegkrui pen in een isolement. Maar de oorzaak ligt in het welzijnswerk zelf, of bij de regering die daar voor kennelijk geen geld be schikbaar stelt. Het is niet de schuld van de gedetineerde, laat staan van diens familie of vrienden". Elda's zoon heeft er inmiddels al een groot deel van zijn straf opzitten. „Gedurende de eerste drie maanden heeft hij de ge vangenis ook echt als straf er varen. Maar na die periode is dat schuldgevoel beetje bij beetje weggegaan. Er zitten daar mensen die tien, vijftien jaar voor de boeg hebben. Dan vraag je je wel af of iemand zo'n lange straf nog als genoegdoe ning ten opzichte van de maat schappij voor een misdaad kan zien. Ook al vind ik dat mijn zoon straf heeft verdiend naar aanleiding van wat hij heeft ge daan, ondertussen is het wel de gene waar ik van hou".

Krantenbank Zeeland

de Stem | 1983 | | pagina 25