e
In deze
Gids-
Weekend:
Oorlogsfolklore in het Belgische leper
Deg
eur van rozen
ozo
Orkest
materiaal
Disc and
Music
shop
iioen
W-programma's
van het weekend
op de achterpagina
DDR viert dit
jaar feest
tussen Lenin
en Luther
Fruitautomaat
moet voortaan
zelf uitbetalen
vice
R. v. Kruijssen
De Herberg
schieting
die oorlog heet is er nu folklore: de
Heilige Maagd in een granaathuls, een
staande klok van bommen en kogels.
Smakeloos? Wie oordeelt er in een
omgeving waar meer grafzerken staan
dan er mensen leven?
Nu tegen
ongelooflijke
voorwaarden!!
opruiming
alles tot
bijna -50%!!
Bredabaan 976
2170 Gooreind
(Wuustwezel)
zondag
Nieuwe piano's
50% korting
J. van Urk
„Het kanon'
Kijkdozen
Achteraan
Familie van
gedetineerden
voelt zich
ook gestraft
'X V
oopgraven van
14-'18 als
useumstukken
Schieting op zat. 15 i
zon. 16 jan. bij
Kloosterzande, aanvan|
14.30 uur.
Schieting op zaterdag 1!
jan. in
Zuiddorpe. Aanvang 14.M
uur.
Zondag 16 jan.
Café de Vier Jaargetijden
Lamswaarde. Aanvanj
14.30 uur.
Zondag 16 jan. schietinj
op
50,- gratis.
14.30 uur.
Aanval*
CjE leefden als konijnen. Ze maakten
elkaar af genadelozer dan verscheurende
dieren. Een miljoen soldaten krepeerden
er tussen oktober 1914 en november 1918
rond de Belgische stad leper. De gruwel
METAALDETECTORS
voor beroep en vrijetijd
Postb. 573 Voorburg. Te'
070-867240
Wegens reorganisatie
van alle draagbare EIWJ
orgels, knoporgels, X 50,
Elka Twin, zangverstei'
kers, micro's, gitaarvef-
sterkers, drumstellen, ent
(zolang de voorraad
strekt). Dus alles naar
België. Tel. 09-32-?
663.14.03. Open vi
dinsdag tot en met vrij
van 10-12 en 15-19 u. Za'
terdag en
van 10-12 en 13-16 u. 0f
maandag gesloten!
Klasse piano's met 10
garantie. Nu tijdelijk
Westersingel 42, Rotle'
dam, 010-363500.
Door Paul de Schipper
Te paard galoppeerden ze de
oorlog in. Met stalen kuras
sen, lansen geslepen en sabels
aan de riem. In de achterste
linies reden de mobiele post-
duivenhokken, nodig voor de
communicatie te velde. Alsof
het om een heropvoering van
Waterloo ging. Maar de Eer
ste Wereldoorlog was wreder,
gruwelijker, zoals elke oorlog
gemener is dan de vorige. Er
kwamen mitrailleurs, er kwa
men tanks, vliegtuigen
ener kwam gas. Voor het
eerste vonden wetenschap en
generaals elkaar in allesdo-
dende alliantie.
Het leper van nu is een stad in volle
glorie. Een schitterend mooie Laken
hal en even mooi stadhuis. Het zijn
middeleeuwse monumenten, steen na
steen herbouwd, na de vernietigende
krijg. leper verlatend in zuidelijke
richting passeer je de Menense poort,
een indrukwekkend gedenkteken na
de 'Great War' opgebouwd en gegra
veerd met 54.896 namen van vermiste
soldaten uit het Britse Gemenebest.
Australian Infantery, South Wales
Borderers, Sikh Pioneers en Gurkha
Rifles. Alle koloniën van het oude
Britse rijk zijn er vertegenwoordigd
in lange monotone rijen...namen...na-
men van naamlozen. 'To whom the
fortune of war denied' staat er ergens
en 'known unto God'.
Ja, ze kenden het geluk van de oor
log niet en ze zijn alleen boven be
kend. Het lijken wrange teksten.
Voor de mannen van '14-T8, vaak
jongens nog, was dit de poort naar de
hel, de weg naar het front, voor velen
een enkele reis. Ze gingen als kanon-
nenvoer, onwetend materiaal in han
den van generaals die Stratego speel
den.' een meterje erbij, een meter]e
eraf en weer honderdduizend man
aan flarden.
Een paar kilometer en twee kerk
hoven verder staat cafe 'Het Kanon'.
Achter de ramen kunstig bewerkte
granaathulzen in plaats van de emo
tieloze sanseveria's die doorgaans de
Belgische vensterbanken sieren. Weg
is de.vredige indruk van de massa
begraafplaatsen. Hier was de oorlog!
Jacques Schrier is de kastelein van
de uitspanning 'Hill 62'. Zijn handels
merk: 'Privaat-museum met loopgra-
De Heilige Maagd in een granaat.
ven'. „Ik ben het enige museum met
loopgraven", vertelt hij trots. En toe
gegeven de uitdragerij aan oorlog
santiek in het zijzaaltje van het cafe
is even luguber als imposant. Zijn
grootouders begonnen ermee, direct
na de 'armistice', de wapenstilstand
op 11 november. Even buiten het dorp
Zillebeke, zuidelijk van leper begon
nen ze hun verzameling. Twee linies
loopgraven net achter het cafe lieten
ze intakt.
In het zaaltje vitrines vol protseri
ge helmen, regimentskentekens, Lee
Enfieldgeweren, uitrustingsstukken,
hulzen, ouderwetse kijkdozen met
draaiende foto's en ingelijste platen.
Vaak gemaakt door ene fotograaf
Antony uit leper. De beelden bekij
kend bedenk je dat het maar momen
ten zijn. Hoe erg is het werkelijk ge
weest?
In hemdsmouwen leidt Schrier ons
rond over het authentieke gevecht
sterrein. Van hieruit liepen de loop
graven naar oost en west, naar de
Kemmelberg en naar de IJzer. Van
Oostende tot aan de Zwitsers grens,
twee, drie linies aan weerskanten.
Jacques Schrier: „De piketten en de
golfplaten zitten er nog zoals de Brit
ten ze aangebracht hebben om de
gangen te steunen. De loopgraven lo
pen zigzag om zoveel mogelijk be
scherming te bieden. In de tunnels
kropen de soldaten als er met mortie
ren geschoten werd. Die obussen
(granaten) kwamen overal terecht.
Veteranen weten nog hoe er soms
meer dan 100 per minuut neerregen
den. Vaak zaten ze als ratten in de
val. Pompen moesten het water eruit
houden". Toen al stonden de soldaten
tot over hun enkels in het water.
Een getuigenis van een oud-strij
der: „Loopgraafvoeten was ver
schrikkelijk. Vooral in de winter van
'17 was 't erbarmelijk. We kregen
'tracheevoet'en 'tracheekoorts'. Diar
ree, koorts en afrottende tenen. Maar
wat kon je doen... je verroeren in de
drek en de slik....?"
Het water staat er nog. Er is weinig
voorstellingsvermogen nodig om je in
te denken hoe mensen, want dat wa
ren het toch, hier in de grond leefden.
De loopgraven hadden namen als
Mole Track en Idiot Trench.
Jacques Schrier wijzend over de
heuvels rond leper: „De Duitsers heb
ben drie keer eerst Indiërs, Schotten,
Ieren en Canadezen ingeschakeld.
Zelf lagen ze achteraan te kijken hoe
het ging".
Nederland was neutraal. Ons land
kreeg honderdduizenden vluchtingen
te verwerken en aan de zuidgrens
mmHm
mMÊnmmna
Voor sommigen had het de geur van rozenvaak was
het de laatste bloem die ze roken. Anderen dachten dat de
latrines met wat teveel chloor schoongemaakt worden.
„Ze gaan ons zeker uitroken", grapten de Engelsen tegen
elkaar.
Begin 1915 lagen de fronten In Belgie "en Noord-Frank
rijk onwrikbaar tegenover elkaar. Het Duitse opperbevel
zon op een middel om de oorlog weer in beweging te
brengen. De Haagse Conventie, ondertekend door Duits
land, verbood het gebruik van gifgas. Maar juist dat gaf
de Duitsers het voordeel van de verrassing
De Duitse chemische industrie produceerde afvalstof
fen als broom en chloor. Eind januari 1915 werden Russi
sche troepen beschoten met chloorgas. Het experiment
mislukte. De kou van de Sovjet-winter zorgde ervoor dat
het ter plaa tse in de sneeuw zakte.
BASF en IG Farben werkten verder aan de ontwikke
ling van het nieuwe wapen. Dat gebeurde onder leiding
van dr. Fritz Haber, de man die ondermeer de lucht-en
gasscheidingsapparatuur ontwierp voor de eerste ammo-
niakfabrieken van de NSM te Sluiskil. Zijn collega dr.
Carl Bosch zou er later de Nobelprijs voor krijgen. Bosch
hielp het opperbevel ook aan een efficiente munitie-in
dustrie. Produktie van nitraat en van buskruit liggen im
mers in eikaars verlengde.
In diepste geheim werd in het Kaiser Wilhelm Insti
tuut aan het gasprojekt gewerkt. Een explosie, waarbij
fosgeengas een aantal van Habers assistenten doodde,
deed de geheimhouding bijna teniet, maar de militaire
censuur kweet zich goed van haar taak.
Op 22 april 1915 stond Haber in gezelschap van technici
en soldaten in de voorste limes van het Westelijk Front
bij leper, tussen Bixschoote en Langemark. In de Duitse
loopgraven waren 5000 metalen cilinders met chloorgas
opgesteld. Om vijf uur stegen er vette gele wolken uit de
Duitse versterkingen op. De noordoostenwind dreef het
gas over het niemandsland naar de ingegra ven geallieer
den. Nog voor de avond viel lagen er 15.000 Fransen en
Engelsen dood of verstikt op het slagveld. Duits voetvolk
met primitieve gasmaskers op sloeg een gat van tien kilo
meter in het front.
Na het succes van leper bereidde Haber eenzelfde aan
val voor aan het Oostfront. Zijn vrouw Clara smeekte
hem met het project te stoppen. De doorgeslagen geleerde
luisterde niet. In de nacht dat hij afreisde naar Rusland
pleegde Clara Haber zelfmoord.
MSts
r
r~. >->• -«St
,v;\'
WJFW
,S f *7
V T
o* I»/
„A:
r ■- 'favë
'¥j. (./""tiSfflS®K&t-
Gevechtsterrein uit de „Grote Oorlog". Op de voorgrond Jacques Schrier van HUI '62.
stond de 'dodendraad', prikkeldraad
met een dodelijk voltage. En we ke
ken naar de oorlog. Zoals aan de Pos
thoorn bij Philipinne, waar de dorpe
lingen op mooie zomeravonden hun
stoel buitenzetten om naar luchtge
vechten te kijken boven Zelzate en
Assenede. Kwam er al eens een vlieg
tuig boven Zeeuwsch-Vlaanderen
dan begonnen 'de onzen' met hun ge
weren enthousiast te blaffen.
Nog steeds ploegen de boeren rond
leper 'obussen' boven. De Common
wealth War Graves Commission
heeft in leper een hoofdkantoor voor
heel West-Europa. In de omgeving
onderhoudt de dienst 114 Britse be
graafplaatsen. Daarmee is het de
grootste werkgever van de streek. En
elke dag om 8 uur 's avonds blazen le
den van Ieperse brandweer de Last
Post onder de Menense Poort.
Hill '62 is altijd open. Voor Jacques
Schrier is 'de grote oorlog' wen inko
men: Loopgraven en oorlogsantiek,
indrukwekkend in onbedoelde een
voud. Jacques Schrier: „Hier kunnen
de mensen zien hoe het was. Oorlog is
altijd slecht. Hier is het vredelie
vend".
Ja, de madonna beschut in een gra-
naathuls! Vrede beschermd door de
oorlog. Wat is er eigenlijk veranderd?
Hill '62 in leper: café met loopgraven.
