Erfelijkheidsbegeleiding
DE STEM
Libanese
stad
gehavend
Honderden
en schrijvers
MAANDAG 10 JANUAR11983
PAGINA TWEE'
T49 PAGINA 2
WEINIG BEKEND BU ARTS EN LEEK:
NEDERLAND 1
BELGIE NED
NEDERLAND 2
BELGIE FRANS
DUITSLAND 1
DUITSLAND 2
HILVERSUM 1
HILVERSUM 2
HILVERSUM 3
Suske en Wiske: De Belhamel-Bende
Lucky Luke: De bende van Joss Jamon
Boes
99
Inval bij
winnie
Mandela
Irak praat
met Iraanse
verzetsleider
MAANDAG 10JANUAH
DAGBLAD VOOR ZUIDWEST NEDERLAND
Jaargang 123
Nr. 20.022
Uitgave
Uitgeversmaatschappij
De Stem b.v.
Directie
Dr. W.A.J.M. Harkx
Drs. J.H.M. Brader
Hoofdredactie
L. Leijendekker
H. Coumans
Breda - Hoofdkantoor
Spinveld 55,
Postadres: Postbus 3229
4800 MB Breda
Telefoon: voor directe
verbinding zie onder
betreffende afdeling
Algemeen nr. 076-236911
Telex: 54176.
Kantooruren ma. t.m. vr.
van 8.15-17.00 uur.
Bankrelaties
Postgiro 1114111
ABN rek. 520538447
NCBrek. 230301584
Rabo rek. 101053738
Handelsregister 27420
Centrale redactie Breda
Nieuwdienst 076-236883
Stadsredactie 076-236880
Sportredactie 076-236884
Lezersservice
Inlichtingen over Stemreizen en
promotie: 076-236911
Fotoservice: 076-236573.
Abonnementen
Betaling 076-236347
20,49 per maand
61,15 per kwartaal
238,00 per jaar
Postabonnementen met toeslag.
Nieuwe abonnees: opgave
bij elk rayonkantoor en
servicepunt. Ook telefonisch of
d.m.v. bon in de krant.
Bezorgklachten
Voor telefonische meldingen zie
onder betreffend rayonkantoor.
Rubriek 't Kleintje
Opgave 076-236882
tot 17.00 uur.
2 dagen voor plaatsing.
Grote advertenties
Algemene informatie over
mogelijkheden en tarieven:
076-236881
Regionale informatie: alle
kantoren.
Postadres: postbus 3229,
4800 MB Breda.
Afsluittijd adv.: 09.00 uur één
dag voor plaatsing;
maandagkrant vrijdag 12.00 uur
in Breda.
Overlijdensberichten
076-236442.
Buiten kantooruren ma. t/m vr.
van 19.00-20.30 uur en zo. van
18.30-21.30 uur.
076-236394/236911.
Debiteurenadministratie
Advertenties 076-236227.
Rayonkantoren
Bergen op Zoom
Zuivelstraat 26, 4611 PJ
Tel. (alle afd.) 01640-36850.
Kantooruren ma. t/m vr. van
8.15-17.00 uur.
Breda - Stadskantoor
Nwe. Ginnekenstraat 41
4811 NN. Abonnementen
076-236322. Overige afd.
236326. Kantooruren ma. t/m
vr. van 8.15-17.00 uur.
Bezorgklachten
076-236888 ma. t/mvr. 8.15-
18.00 uur, za. 8.15-17.00 uur.
Etten-Leur
Markt 28, 4875 CE
Tel. (alle afd.) 01608-21550.
Kantooruren ma. t/m vr.
van 8.30-12.30 en
13.30-17.00 uur.
Goes
Klokstraat 14461 JK
Tel. (alle afd.) 01100-28030.
Kantooruren ma. t/m vr.
van 8.15-12.30 en
13.30-17.00 uur.
Hulst
Steenstraat 14, 4561 AS.
Tel. (alle afd.) 01140-13751.
Kantooruren ma. t/m vr.
van 8.15-12.30 en
13.30-17.00 uur.
Oosterhout
Arendstraat 14, 4901 JK
Tel. abonn. en adv.
01620-54957.
Tel. redactie 01620-51800.
•Kantooruren ma. t/m vr.
van 8.15-17.00 uur.
Roosendaal
Molenstraat 45. 4701 JN.
Tel. (alle afd.) 01650-37150.
Kantooruren ma. t/m vr.
van 8.15-17.00 uur.
Terneuzen
Nieuwstraat 9, 4531 CV
Tel. (alle afd.) 01150-17920.
Kantooruren ma. t/mvr.
i van 8.15-12.30 en
13.30-17.00 uur
Vllssingen
Torenstraat 4381 ET
Tel. (alle afd.) 01184-19910.
Kantooruren ma. t/m vr. van
8.30-12.30 en 13.30-17.00 uur.
I
Soms is het leven een harte
loze loterij. De een valt vanaf
zijn geboorte onverdiend in
de prijzen, de ander sukkelt
al even onverdiend vanaf
zijn eerste geboortedag. Per
jaar worden 10.000 kinderen
met een handicap geboren.
Speling van de natuur? Een
lot dat je nu eenmaal dragen
moet? De klinische genetica
is tvat minder berustend.
Wonderen kan ze meestal
niet verrichten, maar node
loos leed voorkomen vaak
wel en met raad en daad bij
staan altijd.
De klinische genetica
houdt zich bezig met de erfe
lijkheid van aangeboren
handicaps. Om dat te begrij
pen eerst even terug naar de
tijd toen we nog maar één
cel groot waren: de bevruch
te eicel. Toen waren we niet
méér dan een blauwdruk
van hoe we later zouden
worden. Die blauwdruk, het
erfelijk materiaal in onze
chromosomen, kregen we
deels van ma, de andere helft
was van pa. In 50% van de ge
vallen blijkt dat een ver
keerde combinatie te zijn en
is de vrucht niet levensvat
baar. Bij 1 op de 20 kinderen
is de combinatie wél levens
vatbaar maar helaas niet
ideaal: in dat geval komt het
kind met een aangeboren
handicap ter wereld.
Erfelijkheid is min of
meer voorspelbaar. Iedereen
lijkt een beetje op zijn
ouders, de appel valt - zoals
bekend - niet ver van de
boom. We erven niet alleen
de goede, maar helaas ook de
slechte eigenschappen. De
klinisch genetici zijn bui
tengewoon geïnteresseerd
hoe bepaalde hand caps
overerven. In sommige ge
vallen laat zich dat exact in
cijfers uitdrukken. Een
dochter van een kleuren
blinde vader bijvoorbeeld,
daarvan zullen de helft van
de zoontjes ook kleurenblind
zijn. Meestal erven handi
caps op duisterder wijze
over. Dat komt omdat ieder
een - ook de 'allergezondsten'
onder ons - barst van de fou
ten in zijn erfelijk materiaal.
Die komen alleen in bepaal
de gevallen aan het licht en
meestal - gelukkig - niet.
Wat hebben wetenschap
pers aan die informatie? Stel
dat er in een familie geheim
zinnige geruchten rondgaan
dat er 'iets mis' is met de fa
milie: een achternicht heeft
een 'ongelukkig kind'en met
het zoontje van oudtante was
het ook al niet pluis. Een telg
uit dat geslacht wil huwen.
Die zou graag willen weten
of al die indianenverhalen
waar zijn, en zo ja, wat de
consequenties voor hem of
haar zullen zijn. Of neem een
ouderpaar dat al een gehan
dicapt kind heeft. Voor hen
is de vraag of een volgend
kind ook 'zo' zal zijn alle
soverheersend. Maar bij wie,
o wie kun je voor advies te
recht?
Sinds een jaar of 10 heeft
elke medische faculteit een
afdeling klinische genetica
waar ze aan 'genetic counse
ling' doen. Voor 'genetic
counseling' is nog steeds
geen goede vertaling maar
'erfelijkheidsbegeleiding'
dekt het begrip aardig. V
komt daar mor advies, wat
dan? Allereerst wordt dan
nagegaan om welke handi
cap het gaat. Sommigen er
van zijn niet eens erfelijk en
geven geen kans op herha
ling, een hele geruststelling.
Is de handicap wel erfelijk
dan kan vaak worden nage
gaan wat de herhalingskans
is, men berekent dan het ri
sico voor elk volgend kind.
Tot zover het technische
gedeelte, nu komt de 'coun
seling', de weg uit een oeroud
dilemma. Wie zeker weet dat
hij 100kans heeft op het
krijgen van een zeer ernstig
geestelijk en lichamelijk ge
handicapt kind zal waar
schijnlijk afzien van nage
slacht. Een risico van 1% is
acceptabel want dat risico
neemt ELK ouderpaar. Maar
wat te beslissen in het grijze
gebied tussen 1 en 100%? Bij
een risico van 20% wel een
zwangerschap aandurven,
maar bij 30% niet. Hier houdt
de wetenschap op en begint
de counseling. De klinisch
genetici begeleiden aan
staande ouders in hun keuze
zonder enige druk uit te
oefenen op de richting van
die keuze. De ouders beslis
sen.
Een nieuwe ontwikkeling
is de prenatale diagnostiek,
het opsporen van een handi
cap vóór de geboorte. Rond
de 16e week van de zwanger
schap kan men vruchtwater
aanprikken. Dit vruchtwater
kan uitsluitsel geven over
een aantal handicaps. Mon
gooltjes kunnen zo worden
opgespoord, net als 'open
ruggetjes' of afwijkingen in
de stofwisseling. De Gezond
heidsraad vindt, dat alle
zwangere vrouwen boven de
38 jaar in aanmerking ko
men voor dit onderzoek. Die
hebben namelijk een veel
grotere kans op het krijgen
van een mongooltje.
Een teer punt, want abor
tus ligt vaak in het verleng
de van dit onderzoek en het
standpunt van de katholieke
kerk is welbekend. Zo kon
het gebeuren dat de afdeling
verloskunde van de Katho
lieke Universiteit Nijmegen
verklaarde ook in dergelijke
gevallen niet te aborteren en
de afdeling klinische geneti-
BI Percentage prenatale diagnostiek
Zwart gedeelte van
elke cirkel: percentage
vrouwen van boven de
38 jaar die een vrucht-
wateronderzoek laten
doen. Met dit onderzoek
kun je o.a. nagaan of
het vruchtje een mon
gooltje is. - FOTOAUDET
ca een steenworp verderop
- deze vrouwen naar elders
verwijst. Merkwaardig ge
noeg blijkt de kerkelijke ge
zindte nauwelijks invloed te
hebben op een dergelijke
keuze. In de overwegend ka
tholieke regio Nijmegen
vindt 74% van de ouders met
een mongooltje dit onder
zoek met aansluitend abortus
aanvaardbaar. In Maastricht
liggen de cijfers niet anders.
Wonderen kan de klini
sche genetica niet verrich
ten, wondertjes heel soms
wel, maar op zijn minst kan
deze wetenschap hij heel wat
mensen een einde maken aan
een martelende onzekerheid.
Helaas zijn de mogelijkhe
den van dit vak weinig be
kend. Professor Galjaard:
„Ondanks alle voorlichting
blijken veel echtparen met
een verhoogde kans op een
gehandicapt kind nauwe
lijks op de hoogte te zijn."
Nog erger: „Helaas geldt dat
ook voor vele artsen en psy
chosociale deskundigen in de
gehandicaptenzorg.
Toch is de weg naar een
afdeling klinische genetica
niet moeilijk te vinden. In
welke universiteitsstad (Am
sterdam, Rotterdam, Utrecht,
Leiden, Groningen, Nijme
gen en - in oprichting -
Maastricht) is er een. Ge
woon de universiteit bellen
en vragen naar de afdeling
klinische genetica. Een ver-
wijsbriefje is niet nodig en
de verzekering (AWBZ) dekt
alle schade. Uiteraard is er
een patiëntenvereniging, in
dit geval een zeer actieve:
VSOP. Vereniging Samen
werkende Ouder- en Patiën
tenorganisaties, Postbus 343,
3740 AH Baarn.
wmiS'
09.30
10.00-
13.00
14.30-
16.00-
18.55
19.00
19.25
20.00
NOS
Nieuws voor doven en slechthorenden.
11.30 Schooltelevisie.
Nieuws voor doven en slechthorenden.
15.00 Schooltelevisie.
VOO
17.00 Tineke. Tineke Vos praat met
gasten.
KRO
Bugs Bunny. Tekenfilm.
Maja, de bij. Duitse tekenfilmserie.
De verborgen vallei. Australische serie
voor de jeugd.
Journaal.
20.28 De weg. Serie in twaalf delen van Willy
van Hemert over het gezin van een we
genbouwer. Met: Anne-Wil Blankers,
André van den Heuvel, Sjoerd Pleysier
e.a. Eerste afl.: In 1957 is Frans van
Steenderen een succesvol wegenbou
wer, die zo bezeten is van zijn werk, dat
hij niet merkt dat zijn vrouw van hem
vervreemd. Blindelings stort zij zich in
een avontuur met een charmeur en
emigreert naar Australië. Tien jaar la
ter is hun 18-jarige zoon Arie een stille,
eenzelvige jongeman, die op school
maar moeilijk meekomt.
21.30 Brandpunt. Actualiteiten.
22.15 De alles is anders show. Aad van den
Heuvel praat met zijn gasten over men
sen en media
23.20 Journaal.
23.25 Nieuws voor doven en slechthorenden.
18.00 Tik tak. Peuterserie.
18.05 Rondomons. Het leven
van een schipper.
18.30 Veilig zuinig auto
rijden (Open school).
NOS
18.15 Nieuws voor doven en slechthorenden.
18.30 sesamstraat.
18.45-18.51 Jeugdjournaal.
19.00 Journaal.
AVRO
19.11 Minlbios. Popeye en Koning Arthur.
19.25 Vinger aan de pols. Medische rubriek,
gepresenteerd door Ria Bremer en Pe
ter Lens.
19.55 AVRO's sportspectakel presenteert:
Kampioenschap der kampioenen. Ame
rikaanse reportage van het wereld
kampioenschap kunstrijden op de
schaats voor professionals, dat in de
cember 1982 plaatsvond in Landover
(VS). Commentaar: Joan Haanappel.
20.55 Oponthoud in Verdun. Een ten dele ge
dramatiseerde documentaire op basis
van het boek 'Sporen van een slag' van
prof. H. Jonker, hoogleraar theologie in
Utrecht. De documentaire, een co-pro-
ductie van BRT en AVRO, geeft een vi
sie op de slag bij Verdun in de Eerste
Wereldoorlog. Met: Alfred van den
Heuvel, Inger van Heyst, Frangois Beu-
kelaerts, Bob de Moor e.a.
21.45 Opsporing verzocht. Opsporingspro
gramma bedoeld om, in samenwerking
met politie en justitie, misdrijven op te
lossen, vermiste personen op te sporen,
gestolen voorwerpen terug te bezorgen
en misdrijven te voorkomen door voor
lichting. Presentatie: Jaap van Meek-
ren.
22.30 Journaal.
19.00 Jukebox. Paul
McCartney en Hot Chocola
te.
19.10 Het vrije woord. Uit
zending door derden.
19.40 Morgen. Overzicht
programma's en mededelin
gen.
19.45 Journaal en sportbe
richten.
20.10 De weerman.
20.15 Mini mikro makro.
Spelprogrammaatje van Ar-
mand Pien.
20.20 Marco Polo. Italiaanse
serie over ontdekkingsreizi
ger Marco Polo. Tweede afl.:
De reis van de Polo's gaat
verder naar de Mongoolse
vlakte. Via het kamp van
Bektor bereiken zij het zo
merkamp van de Grote
Khan.
21.55 Fundamenten: Nobel
prijswinnaars 1982. Ronde
tafelgesprek tussen de di
verse Nobelprijswinnaars
wetenschappen. Gastheer:
Koning Carl Gustav.
22.55 Journaal. Aansluitend:
Coda (poëzie).
BELGIE BRT2
19.00 Jukebox. The Pointer
Sisters en Kate Bush.
19.15 De Far West op zijn
best. Amerikaanse serie.
Deel 2.
19.40 Morgen.
19.45 Journaal en sportbe
richten.
20.10 De weerman.
20.15 Extra - time. Combi
natie Sportshow en Sport-
tribune. Aansluitend: Trek
king van toto-wedstrijden.
22.00 Elektron. Herhaling
van 7 januari.
12.00 Teletekst.
14.00-15.30 Schooltelevisie.
16.45 ONEM. Informatie
voor werkzoekenden.
17.00 Schooltelevisie.
17.25 Plein jeu. Gevarieerd
jeudgprogramma.
19.08 Ce soir. Actualiteiten.
19.25 Flash minute papillon.
Consumententips.
19.30 Journaal.
19.55 Deux hommes dans la
ville. Franse film van José
Giovanni (1973) met Jean
Gabin en Alain Delon.
22.50 Journaal.
BELGIE FRANS 2
18.00 Le Saint. Engelse serie.
18.50 Les ours mal leches.
Tekenfilmserie.
19.00 Lundi-sports.
19.25 Toto-berichten.
19.30 Nieuws voor doven en
slechthorenden.
19.55 Histoire du plaisir d'e-
xister. Serie vertellingen.
20.25 L'accidint. Waals to
neelstuk.
22.40 Landbouwinformatie.
Herhaling.
09.25 Sesamstraat.
10.00 Journaal.
10.03 Mensen'82.
11.45 Geen terug?
12.15 Spiegel van de wereld.
12.55 Persoverzicht.
13.00 Journaal.
13.15-13.30 Video text voor
iedereen.
15.40 Videotext voor ieder
een.
16.40 Journaal.
16.15 Plezier op maandag.
Kinderprogramma.
17.50 Journaal.
18,00 Actualiteiten. Streek-
nieuws.
18.25 Kalenderverhalen. De
dagdief.
19.00 Djenghis Khan. De
blauwe wolf.
20.00 Journaal.
20.15 Het vijfde jaargetijde.
Duitse serie.
21.15 Met tractor en compu
ter. Reportage over Franse
boeren.
22.00 Talentendoos special.
Liedjesschrijver Moritz
Bantlin.
22.30 Achtergrondinforma
tie.
23.00 Gibbi - Westgermany.
Tv-film van Christel Buseh-
mann.
00.25 Journaal.
10.00 Zie Duitsland 1.
15.57 Overzicht program
ma's.
16.00 Journaal.
16.04 Lerarenproblemen
leerlingenproblemen. On
duidelijke pedagogische be
doelingen.
16.35 Alarm in het Slotmu-
seum. Serie.
17.00 Journaal.
17.08 Tele-illustratie. Maga
zine.
17.50 SOKO 5113. Politiese
rie.
18.25 SOKO 5113. Vervolg.
18.57 Overzicht program
ma's.
19.00 Journaal.
19.30 Nee maar! Muziek en
gasten.
20.15 Gezondheidsmagazine
Praktijk. 'Beweging is de
beste medicijn'.
21.00 Actualiteiten.
21.20 Zelfverdediging (Kung
Fu). Poolse politieke film
van Janusz Kijowski (1978).
23.15 Journaal.
7.02 Een goede morgen - 9.03
Continu muziek - 11.03 Neder
landse platen - 12.03 Herman
Emmink - 13.06 Actualiteiten -
13.20 Eaad een lied.of niet -
14.03 Café chantant - 16.30 De
tien om kindershow - 17.02 Piek
uur - 18.15 Journalistenforum -
19.02 Country westernshow -
19.45 Luisterspelserie: 'Slot van
de geschiedenis van Myra' (14) -
20.03 Coulissen - 21.02 Gasten
boek - 22.02 Sportcafé - 23.02
(NOS) Met het oog op morgen -
0.02 (AVRO) Easy listening - 2.02
Avro's service station - 6.02 Auto
in? Avro aan.
7.20 (NCRV) Het levende woord -
7.35 Actualiteiten - 8.33 Te Deum
laudamus - 8.59 Evangelisch
commentaar - 9.05 Gymnastiek
voor de vrouw 9.15 De werkbank
- 9.33 Plein publiek - 11.00 De
wereld zingt Gods lof - 12.00
Boer en tuinder - 12.16 Over
heidsvoorlichting - 12.36 Actua
liteiten - 12.55 Informatie over
tentoonstellingen - 13.10 Daar
maken we werk van: als je wer
ken wilt en geen werk hebt? -
13.33 Informatie over kerk en sa
menleving - 13.55 Onder school
tijd - 14.33 Radiovolksuniversi-
teit - 14.53 (VOO) Confrontatie -
16.00 Tineke Vos - 17.00 Tineke
alleen op radio - 17.36 Info-ma-
gazine - 18.30 Religieuze pro
gramma's - 18.45 Bond zonder
naam - 18.50 Gevarieerd pro
gramma - 19.00 Sportprogram
ma - 20.03 De grote verwarring:
informatie uit de media-wereld
- 21.00 Bladluis - 21.30 Teleac -
22.40 Veronica film - 23.00 Het
zwarte gat.
7.02 (AVRO) Vol gas - 9.02 Bingo
- 11.03 Cees van Zijtveld - 12.03
Krijn Torringa - 14.30 Meta de
Vries - 15.03 Jan Steeman - 16.03
Toppop disco - 18.02 (NOS) De
avondspits - 19.02 (AVRO)
Praatpaal-per-adres - 20.02
Folklive - 21.02 Fragmenten uit
recente pop-elpees - 22.02 Cand
lelight - 23.02 Swingtime.
UADEBHAND... YBN HS VEBLeeU NET WOOBD A AU
Na tien dagen van hevige
gevechten in de Noordliba-
nese stad Tripoli is zondag
de rust enigszins terugge
keerd en leek vooruitgang
te worden geboekt in de
pogingen een bestand te
bewerkstelligen tussen de
pro- en anti-Syrische par
tijen. De bevolking in het
PARIJS (AFP) - Meer dan 500 s<
op dit moment „in kampen en g
landen ter wereld of zijn verdwei
vrijheid van de mens.
Dit werd zaterdag bekendgem;
Franse afdeling van de wereldorg
ternational.
De balans is niet volledig omdi
kon worden verkregen uit lande
nistan, Iran en Ethiopië, zo meldt
„Argentinië waar men nieuwe
Vietnam, de Sowjet-Unie, Turk:
nemen een ereplaats in op de 1
P.E.N.
De organisatie wijst tot slot op
dimov, bij wie huiszoekingen zij
Russische geheime dienst KGB,
Valls, die aan zijn 19e jaar in gev<
•uaoqos 'tajed do jjsa 'jaipueui 'ajjjajjorj ui 'aapuosjqaaJ
uauajs 'ueui uba Seejij tuapnqos tuBjjjapuo 'uaAoqsjtpaj JBBq 'aCqaje; 'jsb/a^ :ONISSOTdO
JOHANNESBURG (UPI) - De
politie heeft vrijdag een inval
gedaan in het huis van Winnie
Mandela, de vrouw van de ge
vangen dissident Nelson Man
dela, in Brandfort in Oranje
Vrijstaat.
Een politiewoordvoerder zei
dat er boeken, documenten en
een beddesprei in beslag zijn
genomen. Nelson mandela,
oud-voorzitter van het ANC, is
tot levenslang veroordeeld
wegens sabotagedaden.
Winnie Mandela had vrij
dag bezoek van twee leden van
de progresssieve federale par
tij, mevrouw Helen Suzman en
Peter Soal, waarop politie aan
de deur kwam. Winnie Man-
dela is „geband", en dat bete
kent onder andere dat zij niet
meer dan één persoon tegelijk
mag ontvangen.
PARIJS (UPI) - De Iraakse
vice-premier Tarek Aziz en de
Jfaanse verzetsleider in bal-
"ogschap Rajavi hebben zon
dag een verrassend onderhoud
van vier uur gehad.
Gesproken is over de
Iraaks-Iraanse oorlog. Na het
gesprek noemde Rajavi het
bezoek van Aziz „een belang
rijk politiek keerpunt op re
gionaal en wereld-niveau in
de Iraans-Iraakse oorlog".
Volgens Rajavi kan de oor
log worden beslecht door „di
recte onderhandelingen tussen
de twee partijen in het kader
van de soevereiniteit en de
territoriale integriteit van de
'Wee landen".
Aziz voegde eraan toe dat
™i „verheugd zou zijn zijn
goede vriend Rajavi als de
volgende premier of president
van Iran te zien". Het gesprek
was Iraks eerste ontmoeting
met de Iraanse verzetsbewe
ging, aldus Aziz.
