Kernfusie: een heet
huwelijk van atomen
<8>
Voert Jaruzelski
Polen dan toch in
de nieuwe tijd?
Verkoop van computers
ver beneden verwachting
OVERHEID STOPT
MILJARDEN
IN NOODLIJDENDE
BEDRIJVEN
Regering Fi
DONDERDAG 30 DECEMBER 1982
ACHTERGROND
PAGINA 4
Groei
RSV
Hoe lang
Voorwaarden
Mijlpaal aan Amerikaanse universiteit
d
3
JB
'Traditie'
Moedeloos
PONDERDAG 30 D
Liz Taylor cl
Helsinki - De Finse pfj
"""muiiiiiiiiiiiiiiiiiniiiiuiiinHiiimmi
T11
Steun tot de laatste
man de poort sluit
Door Frans van Mourik
Scheepsbouwconcern RSV stoot 7500 banen at en wil dan
nog 300 miljoen gulden van de overheid om te voorkomen
dat het door accuut geldgebrek helemaal de afgrond in
glijdt. Minister Van Aardenne van Economische Zaken geeft
100 miljoen om de tijd te overbruggen, waarin onderzocht
wordt of RSV overeind gehouden kan worden en de reste
rende 10.000 arbeidsplaatsen kunnen worden gered.
Bij dit kille cijferwerk
dringt zich de vraag op hoe
lang een overheid geld moet
blijven stoppen in noodlij
dende bedrijven. Moet dat
doorgaan tot de laatste man
de poort sluit of zijn er ook
grenzen aan de steunverle
ning? Want hoewel de steun
aan bedrijven in miljoenen
bedragen naar buiten komt,
gaat het in werkelijkheid
om miljarden. En de tweede
vraag die daar onmiddellijk
op volgt is: als het helpen
van bedrijven een over
heidstaak is, moeten dan
sterke en zwakke onderne
mingen geholpen worden of
alleen de sterke?
De Wetenschappelijke
Raad voor het Regeringsbe
leid zegt hierover in het rap
port 'Plaats en Toekomst
van de Nederlandse Indus
trie'; 'Steunverlening in cri
sissituaties die op ad hoc-
gronden moet worden gebo
den is vrijwel zeker tot mis
lukken gedoemd.' Daarmee
aangevend dat zonder meer
de geldkraan open draaien
in ieder geval geen zin heeft.
In de jaren zeventig was er
sprake van een geweldige
groei van de geldstroom die
van de overheid naar de be
drijven ging. Onderdirec
teur Weitenberg van het
Centraal Planbureau schat
te het totale bedrag dat in
1979-1980 naar de bedrijven
ging op 23 miljard. Dat be
stond deels uit subsidies en
deels uit kredieten en deel
nemingen. Wat via bepaalde
vormen van belastingaftrek
bij de ondernemingen te
recht komt zit daar niet in,
maar voor 1975 bijvoorbeeld,
werd dat geschat op 8 mil
jard.
Inzicht in de bedragen die
met de steunverelening zijn
gemoeid is er nauwelijks. De
regelingen zijn in aantal ge
groeid en ze overlappen el
kaar. Zo kon een commissie
Van Dijk in 1979 zich beper
ken tot een onderzoek van
'slechts' dertig regelingen,
dit jaar waren er al 128. Mi
nister Van Aardenne greep
het rapport van de commis
sie Van Dijk weliswaar aan
om de individuele steun aan
bedrijven te verminderen
maar dat gebeurde veel
minder drastisch dan werd
aangekondigd. Met name
ook omdat hij de voorgestel
de inhoudelijke wijziging
van de normen voor toewij
zing afwees.
Van Aardenne deed niet
meer dan een slot zetten op
de pot Werkgelegenheids
gelden. Daar werd inder
daad op bespaard, in 1978
werd er 1004 miljoen uit ge
haald en nog maar 249 mil
joen in 1979. Maar die cijfers
van Economische Zaken ge
ven een vertekend beeld,
want het geld dat bijvoor
beeld de scheepsbouw krijgt
komt sinds 1979 uit een an
dere pot. En de hulp van 250
miljoen die Avebe vorig jaar
kreeg kwam van een ander
ministerie, namelijk dat van
Landbouw en Visserij.
De groei van de steun aan
de bedrijven heeft een aan
tal oorzaken. In de eerste
plaats kwam een aantal be
drijven in moeilijkheden
door de verslechtering van
de marktsituatie.
Maar er was meer. In de
jaren zestig was er een
hausse in fusies. De con
cerns groeiden onevenwich
tig en het manegement bleek
onvoldoende in staat om er
een eenheid van te maken.
Dat speelde bij VMF-Stork,
Nederhorst, KSH en Ogem.
Zij moesten de hand ophou
den in Den Haag. Ook AK
ZO kwam in problemen,
maar deed een veel geringer
beroep op de overheid. En nu
speelt hetzelfde bij de Bijen
korf.
Derde factor in de malaise
was de 'koopmansmentali
teit' van de ondernemers. De
commercie won het van de
modernisering van produk-
tieapparaat en produkten-
pakket. En bij dat koopman
schap werden er bovendien
kostbare taxatiefouten ge
maakt. Zoals door RSV met
de poging de Amerikaanse
markt te veroveren met ko-
lengraafmachines. Dat pro-
jekt hangt nu als een molen
steen om de nek van de
scheepsbouwers.
Bovendien werd er teveel
op korte termijn gedacht.
Baggerbouwconcern IHC
verkocht zeer geavanceerde
kennis aan het buitenland.
Winst dus, maar de vreugde
bleek van korte duur, want
de concurrentie dreigde IHC
boven het hoofd te groeien.
Vierde factor was de ge
leide loonpolitiek. Die bleek
bij een aantal ondernemers
de prikkel weg te nemen om
door een betere bedrijfsvoe
ring de loonkosten te verla
gen. De overheid regelde het
allemaal wel. En tenslotte
was er dan nog de mistige,
maar allesbehalve stimule
rende rol van de banken in
dit hele spel.
In 1971 werden Rijn-
Schelde en Verolme door de
overheid gedwongen te fu
seren. Anders zou er geen
geld gegeven worden. Dat
bleek tegen de verwachtin
gen in niet de oplossing van
de problemen in de scheeps
bouw.
In 1978 werd via subsidies,
leningen en deelnemingen
door minister Van Aardenne
730 miljoen in het concern
gepompt. Ook dat hielp in
onvoldoende mate. De over
heid moest blijven bijsprin
gen en inmiddels is er los
van de nieuwe geldleningen
en de WIR in totaal al meer
dan 1600 miljoen naar het
scheepsbouwconcern ge
gaan.
Overigens kreeg Volvo
Car eenzelfde bedrag. Zoals
iedereen zich nog zal herin
neren wees Van Aardenne
vlak voor de verkiezingen in
1981 Volvo een extraatje van
750 miljoen tot 1986 toe. Bij
Volvo blijkt het tot op heden
gelukkig geen weggegooid
geld te zijn.
In 1979 werd een serieuze
poging gedaan orde op za
ken te stellen bij RSV. Het
bureau Horringa en De Ko
ning bracht een niet zo
vleiend rapport uit over het
management. 'De groepen
zouden bijeen moeten wor
den gehouden door een
krachtig concernbestuur,
dat het algemene beheer
voert en de financiële aan
sprakelijkheid heeft'. Dat
was de kern van de aanbe
velingen. Dat is niet zo goed
begrepen. De RSV-top werd
wel ingekrompen, maar niet
compleet vernieuwd en pre
sident Stikker bleek niet in
staat zijn onderneming uit
het dal te halen. Hij heeft
dan ook in oktober van dit
jaar terecht de conclusie uit
zijn optreden getrokken met
de aankondiging dat hij in
mei op zal stappen.
Of het nieuwe onderzoek
naar de kansen van het con
cern (voorwaarde voor de
extra steun van 300 miljoen)
veel op zal leveren, is zeer de
vraag. RSV zit wel erg diep
in de problemen.
Het klinkt natuurlijk
veelbelovend: nieuw onder
zoek en nieuwe steun als het
goed uitpakt. Maar veel
keus is er natuurlijk niet.
Geen steun voor onderne
mingen met dergelijk pro
blemen betekent een stapje
dichter bij de afgrond, wel
geld geven staat voor mil
joenen storten in een bo
demloze put.
Want al dat geld dat er in
gestopt is, wordt door die
bedrijven vrijwel nooit om
gezet in werk. RSV had in
1975 ruim 27.000 werknemers
en ondanks die 1600 miljoen
steun werken er nu nog
ruim 17.000. En voor die an
dere ondernemingen kun je
hetzelfde verhaal houden,
het geld wat er in werd ge
stopt, werd meestal uitslui
tend gebruikt om de verlie
zen te financieren. Voor
nieuw beleid bleef meestal
niets of nauwelijks iets over.
Daarom zal de overheid
zich nog eens heel diep moe
ten bezinnen op het al of niet
doorgaan met geld inpom
pen in noodlijdende bedrij
ven.
Er moet een meer dan re
delijke kans zijn dat zo'n be
drijf overlevingskansen
heeft voor de toekomst.
Er moet in de eerste plaats
een meer dan redelijke kans
zijn dat het bedrijf overle
vingskansen heeft. En als er
dan geld naar toe gaat zul
len er veel hardere voor
waarden aan het manage
ment moeten worden gesteld
dan tot nu toe is gebeurd.
Dat betekent een scherpere
controle op het beleid. Bij
RSV en bij alle andere be
drijven die geld kregen heeft
de overheid wel altijd toe
zicht uitgeoefend, maar uit
sluitend via een waarnemer
zonder specifieke bevoegd
heden.
Gedacht kan bijvoorbeeld
worden aan een regerings
commissaris met vergaande
bevoegdheden. Gedacht kan
ook worden aan een 'meld
plicht' voor banken als een
cliënt in problemen dreigt te
komen. Van Aardenne wees
die meldplicht in 1981 overi
gens af.
In de huidige situatie be
perkt de staat zich tot de
vraag, of en in welke om
vang er geld moet worden
gegeven, dus tot de rol van
de geldschieter die toprisi-
co's neemt. De uitvoering
wordt steeds overgelaten
aan de commerciële instel
lingen en de overheid ver
drinkt in een wirwar van ad
hoc-regelingen.
Als er niet een beter en
liefst simpel wettelijk kader
komt voor steunverlening,
dan zal al dat goedbedoelde
geld in de meeste gevallen
niet meer zijn dan de premie
voor de begrafenisverzeke
ring.
Door Jan Koesen
In de Kerstnacht heeft een-
vijfhonderdste van een se
conde een kernfusie-reaktor
gebrand, de eerste in zijn
soort. Atomen werden bij
een hitte van tientallen mil
joenen graden Celsius tot
een nieuw geheel gesmeed,
een vurig verschijnsel
waarbij de Ster van Betle-
hem verbleekt.
Het huzarenstuk werd
verricht door de Universiteit
van Princeton, maar ook el
ders in Techno-land is de
vreugde algemeen. Want
kernfusie is nu ontstegen
aan het niveau van de te
kentafel en is in een prakti
sche fase beland. Over vijf
jaar zal de fusie-reactor
meer energie produceren
dan er nu in moet om de
brand erin te houden. Maar
pas over dertig, veertig jaar
is deze nieuwe kernenergie
vorm commercieel toepas
baar.
Kernfusie is het tegen
overgestelde van kernsplit
sing. Bij splitsing worden
zware atomen zoals ura
nium gespleten, bij fusie
worden heel lichte atomen
in elkaar geperst. In beide
gevallen komt er veel ener
gie vrij, en daar gaat het na
tuurlijk om.
Ook Nederland heeft in
Europees verband een kern
fusie-project, dat gehuisvest
is in het Instituut voor Plas
mafysica van de Stichting
Fundamenteel Onderzoek
der Materie (FOM) bij Nieu-
wegein. Het succes van de
Amerikanen komt het FOM
zeer goed uit, al was het al
leen maar omdat het Rij k nu
nog meer bereid is voor het
onderzoek te schokken.
Kernfusie is zoals gezegd
totaal anders dan kernsplij
ting zoals bij Borssele en
Dodewaard. Men neme wat
atomen van deuterium en
tritium, berove die van hun
elektronen, sluite ze op in
een ring, en verhitte ze tot
boven de 100 miljoen graden
Celsius.
Deuterium en tritium
snellen dan radeloos door el
kaar, en een botsing kan niet
uitblijven. De twee elemen
ten persen zich in elkaar, en
versmelten tot een nieuw
element: het alledaagse he
lium dat wel eens in ballon
nen wordt gestopt. Tegelijk
stoten ze een neutron af en
een enorme hoeveel energie.
Et voila!
nMi
/•7p\v
De fusieproefreactor in het Amerikaanse Princeton.
- FOTO ANP
Maar een kind kan hier
niet de was doen. Om te be
ginnen, waar haal je de
brandstoffen? Deuterium,
daar is plenty van: in de zee.
Het is wat je noemt zware
waterstof. Normaal heeft
een waterstofatoom een pro
ton (de kern) waaromheen
een elektron vliegt. Bij deu
terium zit er naast de proton
nog een deeltje, een neutron,
zogenoemd omdat hij neu
traal van elektriciteit is. Een
proton is evenveel positief
als een elektron negatief is,
en samen zijn ze dus ook
neutraal. Deuterium weegt
tweemaal zoveel als water
stof.
Maar tritium, zeer zware
waterstof, is een hoofdstuk
apart. Hierbij heeft de kern
naast de proton 2 neutronen
extra, zodat tritium drie
maal zo zwaar is als water
stof. Tritium is een gemeen
spul, uitermate radioactief
en ook fnuikend voor het
lijf. Gelukkig komt het nau
welijks vrij voor in de na
tuur. Het wordt gemaakt
door lithium met neutronen
te beschieten. Bij een kern-
fusie-reactor heb je meer
dan voldoende neutronen,
dus daar maak je en passant
het tritium in, en dan is het
spul meteen veilig opgeslo
ten.
Nu moeten we van die
elektronen af. Elektronen
zijn weliswaar vliegerig van
natuur, maar toch zeer ge
hecht aan hun kern. Pas bij
een temperatuur van hon
derd miljoen graden koelt de
liefde af: elektronen en
kerndeeltjes vliegen dan
chaotisch door elkaar in een
toestand die plasma heet.
Plasma is de vierde fase van
een stof. Zo kennen we wa
ter als ijs, water, stoom en
uiteindelijk als plasma.
Het is duidelijk dat geen
stof ter wereld bestand is te
gen een temperatuur van 100
miljoen graden. Geen fluit
ketel of bakblik houdt dit
uit. De bollebozen hebben
daarom iets ingenieus be
dacht: een magnetische ring,
een onzichtbare gevangenis:
niet van een stof, maar van
krachtvelden. Deuterium en
tritium blijven bij elkaar en
hoe hard ze ook opgejaagd
worden door de tempera
tuur, ze kunnen niet uit de
ring.
Bovenstaande is de
blauwdruk van een kernfu
sie-reactor. Enkele jaren ge
leden werd fusie binnenge
haald als dè oplossing van
het energie-tekort: een
goedkope, onuitputtelijke,
milieuvriendelijke brand
stof. En bovendien komen er
geen stoffen vrij waarmee je
bommen kunt maken. We
weten nu wel beter.
Dr. L. Ornstein van het
bovengenoemde FOM in
Nieuwegein zegt dat de kos
ten per kilowatt-uur straks
met fusie ongeveer hetzelfde
zullen zijn als nu met kolen,
olie, en kernspplijting. Maar
Fusie levert slechts eenhon
derdste van het radioaktieve
afval van de beruchte twee
lingbroer Splitsing en je
hoeft er niet de halve aarde
voor af te graven. De zee is
de brandstof-leverancier.
Uit 1 liter water kun je met
fusie evenveel energie halen
als uit 360 liter olie, dus laat
die kraan maar draaien.
Tegen het eind der jaren
vijftig dacht men dat fusie
een fluitje van een cent is.
Nu weet men beter. Het is
een afgrijselijk moeilijk
proces. Probeer maar eens
om de benodigde tempre-
tauur van 100 miljoen te ha
len. Dat gaat echt niet met
een spiritusbrander. Zelfs
het oppervlak van de zon is
relatief bekeken ijskoud met
zijn 5000 graden. Met veel
trucs is men er in Nieuwe
gein in geslaagd de 10 mil
joen te halen, en op mooie
dagen de 20 miljoen. Dr.
Ornstein vermoedt dat
Princeton heel even de 50 tot
60 miljoen heeft gehaald.
Maar de wetenschap gaat
door. FOM krijgt van Den
Van links naar rechts wordt op deze schets het fusie
proces in beeld gebracht. Een Deuterium-deeltje
(links) stuit op een Tritium-deeltje, een botsing ont
staat en na de knal spat een totaal nieuw gezelschap
weg: een keurig stabiel Helium-atoom (rechts), een
neutron (naar links boven en heel veel energie (naar
rechtsboven)
molecuul
een mücud opgekwud uUftorm
Safes**
km
V
Iksmm braxïv&d
hmfrmMtv&btrt.
óttpMim&SpKj)
dwtem bt&etutt
pvtom(?osit&kti
mitmnCmimi)
MwnW probvrm k qti&.&n btimM ttemm.
M Haaisabem kbduÉmtëdtm.
toottümm'WM
Kernenergie in simpele plaatjes vervat. De tekst
spreekt voor zich.
Haag en Euratom jaarlijks
12 tot 15 miljoen, en daar
zijn ze heel tevreden mee.
FOM is lid van de Europe
club JET en JET loopt nu
vermoedelijk een half jaar
achter op de Amerikanen,
maar dat is geen ramp, want
de taken zijn verdeeld. Zo
concentreert Nederland zich
op plasma-opsluiting, op de
magnetische ring dus.
Door Pieter Eggen
NOG is Polen niet verloren.
Bij alle onvrede na een jaar
leven onder de militaire lei
ding van generaal Jaruzels
ki en zijn staat van beleg
lijkt er toch reden te zijn
voor de Polen om die zin uit
de nationale hymne zonder
veel aarzeling te zingen.
Natuurlijk: de aangekon
digde versoepeling van de
bepalingen van de staat van
beleg, die morgen ingaat,
heeft niet gebracht wat de
Polen ervan hadden mogen
verwachten. Onloochenbaar
is ook dat de inmiddels ver
boden vakbond Solidariteit
de ruggegraad definitief ge
broken is en het verzet in
Polen voornamelijk nog een
lijdzaam bestaan leidt. Met
als gevolg dat de kloof tus
sen de leiding van het land
en de werkende bevolking
sinds 13 december verleden
jaar niet is gedicht.
Maar daar staat wel iets
tegenover: Jaruzelski heeft
ten koste van Solidariteit de
weg van de dialoog met de
kerk hervonden. Paus Jo
hannes Paulus II zal komen
de zomer zijn vaderland be
zoeken terwijl de inspannin
gen van de kerk onder meer
resulteerden in de vrijlating
van een zeer groot aantal
(politieke) gevangenen.
Daarnaast is de verhouding
met grote broer Moskou
weer heel wat soepeler. Tij
dens het bezoek dat de Pool
se generaal verleden week
aan de nieuwe Russische lei
der Andropov bracht bleek
dat de Russen weer vertrou
wen hebben in de mogelijk
heden van de Poolse top de
rust in eigen land te herstel
len, zonder uitsluitend naar
grove machtsmiddelen te
hoeven grijpen. Voor Jaru
zelski zelf is het bovendien
zeker zo belangrijk dat hij
zijn belangrijkste mededin
gers naar de macht uit het
traditionele communistische
kamp op een zijspoor heeft
weten te manoeuvreren. De
Poolse hard-liners Grabski,
Olszowski en Kociolek zijn
of naar buitenlandse posten
'weggepromoveerd' of zijn
in de anonimiteit van de
Verenigde Poolse Arbei
derspartij verdwenen.
Toen Jaruzelski in decem
ber verleden jaar een einde
maakte aan het sprookje
van de vrije vakbond be
zwoer hij de Polen dat de si
tuatie van vóór augustus
1980 niet zou terugkeren.
Weliswaar ging dit ten koste
van de vrolijke vrijheid van
Solidariteit, maar hij schoof
(met permissie van Moskou)
ook de communistische par
tij aan de kant.
Het pikante aan de Poolse
zaak zit juist in dit laatste
element. De grondwet ge
biedt de voorrang voor de
communistische partij als
vertegenwoordiger van de
samenleving. Alle vormen
van machtsuitoefening zijn
daarvan afgeleid; van rege
ring en parlement tot be
stuur op lokaal niveau. De
Poolse grondwet voorziet
wel in situaties als waarin
het land zich momenteel be
vindt, maar ze verdraagt in
feite niet dat een 'militair'
regime de teugels in handen
heeft.
Jaruzelski's machtspositie
staat dus eigenlijk op ge
spannen voet met de 'socia
listische traditie' en de gene
raal moet dan ook voor de
vorm regelmatig lippen
dienst bewijzen aan de com
munistische beginselen en
machtsorganen. Het feit dat
hij. de opschorting van de
staat van beleg door het
parlement (Sejm) heeft laten
bekrachtigen is uitsluitend
het resultaat daarvan. Hij
was het niet verplicht.
In het afgelopen jaar heb
ben verschillende Moskou-
trouwe Poolse figuren ge
probeerd Jaruzelski te laten
struikelen over zijn gebrek
kige rechtspositie. Dat is
mislukt, wat geen geringe
prestatie is. Het leidt geen
twijfel dat de Polen - hoe
zeer ze ook het militaire be
wind mogen verafschuwen -
Jaruzelski dankbaar zullen
zijn om de uitschakeling van
de communistische partij.
Jaruzelski's 'coup-bin-
nen-de-partij' kan in de ko
mende maanden zijn vruch
ten afwerpen. De generaal
heeft een grondwetswijzi
ging in petto, die het lokale
bestuur grotere zelfstandig
heid moet geven. Bovendien
zou de generaal ook zoeken
naar een staatsmodel waar
in een president volgens
Frans recept boven de par
tijen staand het land moet
besturen. Dat is niet minder
dan een aanslag op de
grondstructuur van hetcom-
munistische staatsbestel.
Een andere aardverschui
ving die Jaruzelski wil te
weeg brengen ligt op het
economische vlak. Een door
hem benoemde raad (PRON)
heeft een voorstel gedaan,
die de bedrijven ruimte
moet geven eigen beleid te
maken, en niet meer zoals in
de traditie centraal ge
stuurd. Volgens kenners van
de communistische econo
mie zouden de voorstellen
uniek zijn binnen Oost-
Europa en sterke overeen
komsten vertonen met de
manier waarop de economie
bij ons in elkaar steekt.
Die voorstellen zijn voor
een belangrijk deel het pro-
dukt van de ontwikkelingen
die door Solidariteit op het
spoor zijn gezet, maar die
toen onuitvoerbaar waren,
omdat het regime ze slechts
kon opvatten als een poging
Polen uit hèt oostelijke
machtsblok los te weken. Nu
Polen weer vaster in het
Oostblok zit vormen ze, te
genstrijdig genoeg, wellicht
de enige kans Polen eens
echt te hervormen.
Walesa's voorzichtige uit
spraken over wel-of-niet sa
menwerken met het regime
duiden erop dat de oud-vak
bondsleider ziet dat hier een
kans op een nationaal ak
koord aanwezig is. Walesa
verkeert evenwel in de
moeilijke positie dat hij Ja
ruzelski's nieuwe lijn niet te
gretig mag omarmen, omdat
zo'n houding op verraad zou
lijken.
Wat voor Walesa geldt,
gaat ook op voor grote delen
van de (gemiddeld zeer jon
ge) Poolse bevolking. Het
trauma van de verloren
droom heeft zich vertaald in
diepe moedeloosheid en
wantrouwen. Dat is natuur
lijk een enorme last voor het
herstel van een zo zieke eco
nomie als de Poolse. Het
probleem voor Jaruzelski is
dat hij zijn oude machtsba
sis niet kan vervangen door
een nieuwe, zolang de sa
menleving hem nog niet het
vertrouwen heeft gegeven.
En dat kan hij alleen win
nen als hij de oude 'kaders'
opblaast.
Dat lijkt een hopeloze po
sitie. Jaruzelski heeft echter
het voordeel van de tijd. Als
die de wonden kan helen en
mensen als Walesa tolver
dere samenwerking kan be
wegen, dan kan ook het
nieuwe Polen van de gene
raal vorm krijgen.
De zoon van een Poolse
landjonker, die via een je-
zuieten-opleiding en trai
ning in het Rode Leger in
eigen land opklom, werd een
tijdje geleden zelfs al met de
legendarische Poolse gene-
raal-dictator Pilsudski ver
geleken, die de Polen na de
Eerste Wereldoorlog hun
respect teruggaf. Voor een
man die een volksbeweging
neer heeft geslagen is dat
bepaald geen gering compli
ment.
Van een onzer verslaggevers
BREDA - De computer
maakt in Nederland voorlo
pig nog weinig kans om uit
geroepen te worden tot 'man
van het jaar'. De verkoop
van de huis- en kleine kan
toorcomputers is dit jaar in
Nederland ver onder de ver
wachting gebleven.
„De verkoopprognose be
gin dit jaar bedroeg 20.000
computers. Dat zijn er maar
12.000 geworden", aldus de
woordvoerders van ver
schillende verkooporganisa
ties. Het totaal van deze
kleine computers wordt in
Nederland geschat op 25.000.
Ondanks het niét uitko
men van het verwachtings-
patroon is de omzet het af
gelopen jaar toch met ge
middeld 60 procent gestegen
ten aanzien van 1981. Neder
land loopt nog ver achter bij
andere Westeuropese lan
den. Vooral de toepassing
van de computer in het on
derwijs is in Nederland mi
nimaal te noemen. Daarbij
loopt Engeland voorop met
alleen al in het onderwijs
zo'n 40.000 computers. Zelfs
op kleuterscholen worden
daar kinderen al vertrouwd
gemaakt met de mini-com
puter. In Nederland zijn af
gelopen jaar enkele honder
den scholen (vooral middel
baar onderwijs) een compu
ter rijker geworden.
Momenteel beschikt in
Nederland 1 op de 280 gezin
nen over een huiscomputer.
In Duitsland ligt deze ver
houding op 1 90 en in Enge
land op 1 120.
„Een belangrijke factor in
het achterblijven bij de ver
koopprognoses is het achter
blijven van de prijsontwik
keling. Pas eind oktober
heeft er een grote prijsda
ling op het gebied van de
huiscomputer plaats gevon
den en dat was veel te laat
om de geplande verkoopcij
fers nog te halen", aldus de
heer E. Schol van Commodo
re Computercentrum BV in
Breda.
Lib
gro
van
De filmactrice Liz Ta:
In Tel Aviv had zij een
nese soldaten uit de re
Taylor bracht ook een
en aan Libanese kindere
mier Kalevi Sorsa heil
woensdag bekendgemaakt d
2'jn uit vier partijen bestaa
de regeringscoalitie vanda
zal aftreden.
°e sociaaldemocratisc
wemier besloot tot deze st
ladat zijn socialistische
'ommunistische coalitiepai|
ïers tegen een door de reg
'ing voorgestelde verhogi:
'HHIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIII
lan onze redactie buitenlan
vew YORK - 1982 was eJ
^eter jaar voor vrijheid in
wereld dan 1981, aldus hee
'en onafhankelijke in Ne
rork gevestigde organisat
■freedom House", gemeld.
De organisatie, die zich b
•'ghoudt met zaken aangaai
j16 de mensenrechten, merk
n haar jaarverslag 1982 op d
n Polen en Ghana de mensei
echten belangrijk mind'
ooïden gerespecteerd dan
jol, maar dat in Bolivia e
onduras belangrijke voo
n'tgang werd geboekt.
.Pver het geheel genom<
jende „Freedom House" h
"°Jgende op voor 1982:
'6 miljard mensen (36,3 pr<
nt van de wereldbevolkin
°nen in 55 vrije landen en
■gerelateerde gebieden", 9
,oen (20 procent) in 46 g<
feitelijk vrije naties en
■gerelateerde gebieden", 2
lard (43,6 procent) in 62 oi
landen en 5 „gerelateerc
gebieden".
]J?,Pder •■gerelateerde gebic
en verstaat Freedom Hou:
'piflf n die geen volled
vnr 5stuur hebben, zoals bi
foorbeeld Guadeloupe, Be
.hnii en een Zuidafrikaai
la siand als Bophuthatsw;