„Onze taal beschrijft het
wezen van de dingen niet"
„Een vrolijk
soort nihilisme"
„De rede voorbij 99 van Helmut Eisendle
WIM BAZELMANS
vertaalde Eisendle:
D
jCWC:
SOFAf/r
j:
Een boekje
als teken
van hoop
Marifoon
di^SPAG 7 SEPTEMBER 1982
ITSLAND 2
IITSLAND 3
Individualistisch
hske en Wiske: De Droevige Duif
BA/?
Lucky Luke: Sarah Bernhardt
Filmprijzen voor
Nederlandse
films in Hyeres
T3 PAGINA GIDS 2
iven en slechthoren-
ra. EK Atletiek.
se tekenfilmserie,
azzard. Amerikaanse
iele familie Duke zet
y Holmes te helpen,
schatrijke oliemag-
ter tegen.
1 koste wat het kost
an Dusty Farlow. Hij
der over om samen
ie Ewing-helicopter
gaan zoeken. Op de
gebruikt J.R. zijn
ld om zijn zoontje te
grote vier. Aan de
de verkiezingen or-
rRO een debat tussen
van de vier belang-
pven en slechthoren-
■rtelt, dat Jock en hij
het Ta pa ka-project
zijn, is zij bepaald
pgetogen.
Achtergrondinfor-
Arena. Cultuur voor
ernacht.
Journaal.
-13.15 Zie Duitsland 1.
Overzicht program-
Journaal.
Mozaiek. Program
oor de derde leeftijd.
Strandpiraten.
iturenserie.
Journaal.
Tele-illustratie.
Een woord van mu-
Spel en plezier met
tz Eckner,
Tom en Jerry. Te-
ilmpjes.
Journaal.
Jo. Franse komedie
lean Girault (1971).
Actualiteiten.
Familie Bolle en de
:en. Reportage over
Turkse families in
;land.
Bolwieser. Tweedeli-
tv-film van Rainer
ler Fassbinder. Eerste
Journaal.
Gymnastiek.
11.50 Schooltelevisie.
)9.25 Sesamstraat.
Onderneming huis-
len.
Sesamstraat.
Dat is telecollege.
Arbeidsplaats.
Journaal 3.
Journaal.
Cultuur en weten-
p. Filmportret van
v. Behring.
Klimbim.
Galerie.
Kino '82.
Journaal.
feroen Soer - 12.03 Het VIP-
- 13.03 Peter Holland met
tou je harses - 15.30 P°P'
- 18.03 (NOS) De avond
19.02 (VARA) Popdonder
Moondogs.
(TROS) Specialiteiten a Ja
- 9.00 Orgelmuziek -
Laguestra naar vreemde
en - 10.00 Programma mei
Nord Deutsche RundfunK
iester Hannover en het Con-
rebouw Orkest - 12.00 Dl-
mento: Medley van Japanse
sliedjes het vioolconcert
Viotti en The Empire strikes
van Williams - 13.05 jDe
te verkochte klassieke tien
30 Eerste Hoornse Accor-
vereniging - 14.00 Belcanto-
La Traviata (Verdi) en j
irro (Puccini) - 17.00 Over-
e Hilversum 2 -
DS) Radio Kamer Orkest-
een van Handel, Fasen,
dn, Mercadante, Eisma e
oenov - 22.30 Eddy Christia-
et guitariteiten.
iiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiuiiiiiiiimiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiimiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiniiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiitiiiiiiiiiiiiiiiiiHiiiiiMiiHuniimiiiiiiiiiiiiiiimiiiimiiiiiiiiimmiimiiiiiimiiimiiiiiiimiimmiiimm
lllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllUs
Door Marjan Mes
ginder bekend dan
I zijn landgenoten Peter
Handke en Thomas
I Bernhard is de Oos-
i tenrijkse auteur Hel-
mut Eisendle.
Niet onbegrijpelijk,
j want zijn romans (als men
ze al als zodanig kan beti-
I telen) houden zich niet be-
i zig met fictie, maar met
i denkprocessen, waarin het
i onvermogen van de taal
j om de werkelijkheid ade-
quaat te omschrijven cen-
i traal staat. Wat betreft het
I denken over taal, waaraan
mensen nu eenmaal ge-
i bonden zijn om uit te
i drukken wat hen bezielt,
i ban men van een Oosten-
j rijkse traditie spreken.
De Weense filosoof
Wittgenstein heeft er ge-
j durende de eerste helft
I van deze eeuwJzijn levens-
j Werk van gemaakt. De he-
dendaagse Oostenrijkse
I schrijvers van naam heb-
I ben het probleem van de
taal als (on-)toereikend
I communicatiemiddel niet
I zelden als hoofdthema van
hun werk. Taal is immers
een kunstmatig logisch
j systeem met een bepaalde
hoeveelheid woorden, die
onvoldoende is om er een
i diepe, subjectieve werke-
ujkheidsbeleving mee
1 weer te kunnen geven.
Voor Helmut Eisendle,
wiens „De rede voorbij of
gesprekken over het men
selijk verstand" nu in Ne
derland is verschenen,
heeft deze overweging
vérgaande consequenties.
Het betekent, dat hij geen
roman in de traditionele
vorm wil of kan schrijven,
maar dat hij alleen losse
gedachten formuleert, die
hij over zijn werkelijk
heidsbeleving heeft.
De werkelijkheid is voor
hem niet in een roman te
vangen, omdat die al vanaf
de eerste zin wordt ver
vormd doordat wat men
uit zijn geheugen put, on
middellijk wordt ver
vormd door het psycholo
gisch proces, dat het
schrijven is. „Gedacht is de
taal waarheid, geschreven
onwaarheid, verdraaiing,
manoeuvre, tactiek", aldus
Eisendle.
Om zijn ideeën over tal
van zaken en dan met na
me de relatie tussen taal
en rede toch in een her-'
kenbare vorm te gieten,
voert Eisendle in „De rede
voorbij", twee mannen op,
Schubert en Estes, die tij
dens een vakantie in Zuid-
Spanje met elkaar in dia
loog gaan over filosofische
onderwerpen. Met opzet is
voor het zuiden gekozen,
omdat daar voor de intel
lectueel uit het noorden
een vlucht in de idylle van
de fantasie mogelijk is.
Op vakantie in een on
derontwikkeld gebied
voelt hij zich als vanzelf
geestelijk superieur en los
van de dagelijkse tredmo
len, waardoor hij zich vol
ledig kan overgeven aan
zijn gedachten wereld. En
dat doen Schubert (meta
foor voor de componist) en
Estes (idem voor een rela
tief onbekend wetenschap
per) onophoudelijk onder
het genot van zeer veel al
cohol, waarvan het ge
bruik eveneens op zijn
functies en gevolgen wordt
geanalyseerd.
De beschrijving tussen
de mono- en dialogen door
van landschap, omgeving
en verplaatsingen van de
personages, had gevoege
lijk achterwege kunnen
blijven als ze niet vooral
een formele, esthetische
functie had gehad. Om
trent de achtergronden en
psychologie van Schubert
en Estes, geeft zij nauwe
lijks uitsluitsel.
Samen voeren de man
nen, een leraar en een
schrijver, gesprekken over
allerlei onderwerpen. Over
muziek, die vooral door
Schubert wordt gezien als
een betere uitdrukkings
mogelijkheid voor de wer-_
kelijkheid dan de taal.
Over de wetenschap, die
zij in laatste instantie af
wijzen, omdat die alleen
bestaat bij gratie van onze
taalmogelijkheden en zij
feitelijk de mensheid geen
stap verder heeft gebracht.
De gesprekspartners ge
loven ook niet in de voor
uitgang. Zij hebben zich
dientengevolge in zichzelf
gekeerd, de één op de ma
nier van een autist, de an
der als solipsist. Andere
onderwerpen, die zij ter
sprake brengen, zijn onder
andere ziekte, waanzin,
angst, droom, logica, ka
tholicisme en steeds weer
de relatie tussen verstand
en taal, de taal, die alles
voorhanden heeft wat men
kan (be)denken.
„Onze taal verandert het
wezen van de dingen niet.
Onze taal beschrijft het
wezen van de dingen niet.
Helmut Eisendle: „Gedacht is de taal waarheid, ge
schreven onwaarheid".
Onze taal raakt, veran
dert, beschrijft niets an
ders dan de taal".
Reeksen associatieve
woordbeelden en kleine
parabels worden gebruikt,
waarbij het er op den duur
weinig toe doet wie wat te
berde brengt. De twee pro
tagonisten komen zover,
dat zij inzien, dat de taal
het kwaad in de wereld is,
omdat het menselijk den
ken beknot wordt doordat
de taal nooit de werkelijk
heid en de waarheid kan
uitbeelden. Die kunnen in
het beste geval worden ge
toond of gevoeld.
„De rede voorbij of ge
sprekken over het mense
lijk verstand" is soms een
moeilijk boek, zeker daar
waar de wiskundige Mis-
ley ter sprake wordt ge
bracht, een man, die een
meetkundig systeem be
dacht om zedelijkheid en
moraal te berekenen.
Maar het boek manifes
teert een groot aantal bui
tengewoon interessante,
soms provocerende opvat
tingen, die buitengewoon
helder worden beschreven.
Die heldere beschrijving
komt in de Nederlandse
vertaling volledig tot zijn
recht door de toewijding
waarmee Wim Bazelmans
zich over de oorspronkelij
ke tekst ontfermde.
SUIIIIIIIIIIIIUIIIIIIIillllllllllllllllllllUIIIUIIIIllllllllllllllllUllllHIlUlllllllllllHlllllllllllllllUllll^
Ülllllltllllllllllllllllllllllllllilllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllta.
Door Marjan Mes
„De rede voorbij of ge-
sprekken over het
menselijk verstand"
I van Helmut Eisendle
behoort tot de eerste
drie uitgaven van de
j nieuwe uitgeverij Ta-
bula in Amsterdam.
Stem-redacteur Wim
j Bazelmans (26) is de verta-
j ler van deze filosofisch ge-
tinte roman van de Oos-
I tenrijkse auteur, die voor-
j dat hij in 1972 koos voor
I het schijverschap als psy-
1 choloog en zoöloog werk-
j zaam was.
Evenals de andere twee
deeltjes (van Laurence
j Sterne en Ludwig Witt-
genstein) is het boek fraai
I gebonden en gedrukt op
mooi papier. Het bevat een
[nawoord van de germa-
nist-vertaler Hans Bakx.
Hoe kwam Wim Bazel-
mans ertoe om als niet-
professionele vertaler een
roman uit het Duits te ver-
I talen
„Ik kreeg de Duitse uit-
I gave van een vriend te le-
I en werd aangesproken
[door wat ik las, maar ik
snapte lang niet alles.
Toen ben ik voor mezelf
gaan vertalen om greep op
de stof te krijgen en dat is
[eigenlijk uit de hand gelo-
jpen. Toen ik het eerste
hoofdstuk had vertaald
ben ik uitgevers gaan aan
schrijven, omdat het mij
voor Nederland een inte
ressant boek leek. Ik blufte
dat ik al praktisch klaar
was met de vertaling. Nie
mand zag het zitten, be
halve Peter van der Vel
den. Uiteindelijk is het bij
Jeroen Koolbergen te
rechtgekomen, die bij Van
der Velden werkte, maar
plannen had voor ^en
eigen nieuwe uitgeverij,
Tabula".
Wim Bazelmans heeft
drie jaar aan de vertaling
gewerkt, vooral 's nachts.
Net als de twee personages
uit het boek consumeerde
hij dan alcohol. „Als ik een
beetje te veel gedronken
had in de nacht", aldus de
vertaler, „snapte ik het al
lemaal beter. Je denkt on
der invloed van alcohol
misschien wel niet helder
der maar wel creatiever en
je associeert beter. Ik be
leefde vooral plezier aan
het uitpuren van de taal en
de roman zelf gaat uitein
delijk ook voor een groot
gedeelte over taal. Soms
werkte ik wekenlang niet
aan de vertaling en dan
deed ik in één ruk dertig
bladzijden achter elkaar".
„In een later stadium
hebt ik contact opgenomen
met Hans Bakx, die de uit
eindelijke vertaling nog
eens helemaal heeft door
gelopen. Verder kreeg ik
hulp van Pieter van Paas-
sen, die me geholpen heeft
met de moeilijke medische
termen en van Fred Rom-
baut, mijn voormalige le
raar Duits, die heeft gehol
pen met erg moeilijke zin
nen. Ik was tenslotte zelf
geen specialist, maar heb
inmiddels wel heel wat
van de Duitse taal geleerd.
Daarom zou ik, als er uit-
Vertaler Wim Bazelmans
geverijen geïnteresseerd
zijn, nu bij voorbeeld best
Max Frisch willen verta
len, ook zo'n auteur door
wie een complex van uni
versele onderwerpen bijna
wetenschappelijk, maar
toch heel relativerend
wordt beschreven".
Je houdt niet van ro-
IUIIU
mans met een bedacht ver
haal
„Nee. Ik denk als je sterk
twijfelt over de zin van het
bestaan, maar dat ook wilt
doorgronden, dat je geen
boodschap hebt aan fictie.
Over het algemeen word
ik aangesproken door
anarchistische auteurs als
Céline en Henry Miller,
maar ook door Pavese en
Pessoa, schrijvers die erg
individualistisch zijn en
zeker niet tot de een of an
dere stroming behoren.
Marsman heeft opge
merkt: „Er is geen ras dan
de persoonlijkheid" en dat
spreekt mij bijzonder aan.
Het leuke van Helmut
Eisendle vind ik, dat hij
zwaar beladen onderwer
pen door humor weet te
relativeren. Je kunt de zin
van het bestaan betwijfe
len en je er toch niet erg
druk om maken; een vro
lijk soort nihilisme waar
ik van houd".
„Op zichzelf is „De rede
voorbij" één grote inconse
quentie, omdat Eisendle
uitgaat van het onvermo
gen van de taal om de wer
kelijkheid uit te beelden,
terwijl hij uiteraard ge
bruik moest maken van
taal. Als je als schrijver de
uiterste consequentie uit
deze gedachte zou trekken
dan zou je niet meer kun
nen schrijven, maar hij
gaat vrolijk verder. Op het
ogenblik worden in Oos
tenrijk drie verhalen van
hem verfilmd voor de tele
visie: „Das nachtlandische
Reich des Dr. Lipsky",
waarbij muziek van Satie
wordt gebruikt, gespeeld
door Reinbert de Leeuw".
„Laatst ben ik met Hel
mut Eisendle wezen stap
pen in Amsterdam", ver
telt Wim Bazelmans. „Hij
had het voorschot van 1200
gulden, dat hij van de uit
gever had gekregen, over
z'n hele lijf verstopt. Brief
jes van honderd in z'n sok
ken en z'n onderbroek zo
dat hijals hij in dronken
schap in de verkeerde
buurten zou belanden, niet
beroofd zou kunnen wor
den. Hij vertelde me toen
ook een gek verhaal, dat ik
karakteristiek vind voor
zijn persoonlijkheid. Hij
vond het maar niks, dat
zijn vriendin vier jaar
conservatorium had moe
ten studeren om viool te
kunnen spelen en bezwoer
haar, dat hij binnen de
zelfde tijd saxofoon zou
kunnen leren spelen zon
der enige studie van noten,
harmonie of wat dan ook".
„Hij wilde zichzelf net
zolang oefenen totdat hij
„Tea for two" kon spelen.
Zijn vriendin werd na
tuurlijk knettergek van
dat getoeter, zodat hij een
keer buiten in het bos ging
zitten spelen. Toen hij
even ophield, hoorde hij
om zich heen applaus en
kwamen er mensen naar
hem toe, die om verzoek
nummers vroegen. Maar
dat kon hij helemaal niet
en toen heeft hij gezegd:
„Ik speel alleen avant-gar
de". Na afloop van lezin
gen speelt hij ook zo maar
wat saxofoon en dat vindt
men daar in Oostenrijk
kennelijk heel gewoon".
ooon hei mtain m jttm aon lEomn eoto tieiftt at smuo n m mm
r tam allemaal eten^ binden tri
opiluttcn. (a liwbih en Üdona
op schip
s:
•sia uba )jee;s 'jasstA uue 'smq uba qsp
'qoq uba spuu 'uiooq uba i[B) 'sjqoaj iqoM 'qoq uba afsBp 'jasstA uba sjbbj Tsiq uba (asSuaq 'jaous
HYERES (AFP) -Het inter
nationale filmfestival voor
jonge cineasten in het Zuid
franse Hyeres zijn in de ca
tegorie .andere films' twee
Nederlandse inzendingen
onderscheiden.
De experimentele zwart
wit film „Casta Diva" van
regisseur Eric de Kuyper
kreeg, samen met „Pour
voir" van de Fransman Pa
trice Eward, de gedeelde
eerste prijs. Aanvankelijk
was gemeld dat „Casta Di
va" alleen de hoogste prijs
had ontvangen.
De jury kende voorts een
speciale vermelding toe aan
„Het reservaat" van Marjo-
lijn Maris.
BOEKENBOEKENBOEJ
BOEKENBOEKENBOEKEXB*
ENBOEKEN&OSKSTtBOl
BOEKETVBOEKENBOEKEN
'Ik zet mijn boog in de wolken'.
Gedenkboekje t.g.v. het 150-jarig
bestaan van de Franciscanessen
van Mariadal, Vincentiusstraat 7,
Roosendaal.
Tijdens de feestzitting bij
het 150-jarig bestaan van de
congregatie van de Francis
canessen van Mariadal in
Roosendaal is aan alle geno
digden een gedenkboekje
uitgereikt waarvan de titel
ontleend is aan het schep
pingsverhaal in de bijbel:'Ik
zet mijn boog in de wolken'.
De regenboog als het sym
bool van het eeuwig verbond
van God met de mensen.
Nadenkend over de bron
nen van hun inspiratie: de
bijbel, Franciscus van Assi-
sië en hun stichteres en te
gen de achtergrond van de
anderhalve eeuw geschiede
nis van hun congregatie ge
ven enkele zusters hun visie
op de vorm, de waarde en de
betekenis van het religieuze
leven in deze tijd. Op het le
ven binnen een -niet meer
groeiende- biddende en wer
kende gemeenschap. Een ge
meenschap die nadrukkelijk
gesticht is als onderwijscon
gregatie, maar dat sinds 1970
niet meer is. Een gemeen
schap die nu voor haar werk
aansluiting zoekt bij 'wat we
hedendaagse noden noemen'. --
Uit de eigen woorden van
de zusters blijkt hoezeer zij
worstelen met het vinden
van nieuwe vormen in trouw
aan het oude christelijke
ideaal, 'een echte leefge
meenschap als evangelische
kerngroep'. Daartoe ontwik
kelt zich een wijze van reli
gieus leven waarin de leden
zelf, voortdurend terugke
rend naar de bronnen, in
houd moeten geven aan de
geloften van gehoorzaam
heid, eenvoud en zuiverheid.
"We geven elkaar de
ruimte om die vorm te kie
zen die het beste past bij
ieders persoon, karakter en
aanleg". In dat citaat ligt het
wezen van de veranderingen
die zich in het leven van re-
ligieuzen voltrekken. Veran
deringen die zij niet in
doemdenken over zich heen
laten komen, maar die op
zich weer inspiratie zijn
voor de toekomst. Een boekje
als een teken van hoop.
T.K.
Marifoon, techniek en communica
tie. Uitgave De Boer Maritiem.
Prijs 14,95. Auteur T. de Graaff.
Communicatie wordt steeds
belangrijker. Beschikt de
luchtvaart al tientallen ja
ren over de meest professio
nele verbindingsmiddelen,
in de scheepvaart ligt de tijd
van vlaggeseinen nog niet zo
lang achter ons. Nu is een
korte afstandsradio als de
marifoon wel ingeburgerd
bij de koopvaardij en in bin
nenvaart, maar in de water
sport ontbreekt een derge
lijk communicatiemiddel
nog vaak. Eigenlijk onver
antwoord omdat waterspor
ters dagelijks de weg van
beroepsvaart kruisen.
Bij de uitgeverij De Boer
Maritiem is nu handleiding
verschenen voor het behalen
van het diploma dat nodig is
om van de PTT toestemming
te krijgen een marifon te be
dienen. Het werkje behan
deld niet alleen de thearie
van de radio-communicatie,
maar ook de techniek, zodat
de gebruiker een inzicht
krijgt in de werking van zijn
boordtelefoon.
P.des.