Na Van Aardenne mag Terlouw nu leiden
MEER SPECULATIES
DAN CONCRETE BEWIJZEN
Jeugd meer dan ooit buitenspel
El
VOOl
Weer rond de tafel
VNO: STEEDS MEER VRAAG NAAR ERVAREN VAKLIEDEN
„Reüsachtige olievoorraden in Rift Valley":
Geen Solidar
gezaghebbe
M
DINSDAG 9 FEBRUAR11982
1 ACHTERGROND
pagina
Afspraak
Motie
Rapport
Winst
Kapitaalexport
Investeringen
Beleid
plfvigDAG 9 FEBRUAR
Eenheid in
nieuwe
coalitie
Engeland
Costa Kica
V
Tl 1
DE DANS ROND DE
AARDGAS MILJARDEN
Door Frans van Mourik
BREDA - Esso en Shell verdienen alleen al op
het Nederlandse aardgas 1200 gulden in de tijd
die nodig is om deze zin te lezen. Per dag is dat
ongeveer 15 miljoen.
Dat is één van de ont
hutsende gegevens uit een
onderzoek van drs. Hugo
van der Laan, wetensch
appelijk medewerker van
de Rijksuniversiteit in
Groningen. Het verscheen
enkele weken geleden on
der de titel 'Aardgasbaten,
kapitaalexport en indus
triële ontwikkeling'.
Het aardige van dit on
derzoek is dat het zeer ac
tueel is. In de eerste plaats
omdat de cijfers tot en met
31 december 1981 zijn bij
gewerkt. In de tweede
plaats omdat de Groningse
wetenschapper met zijn
onderzoek minister Jan
Terlouw klopt. In novem
ber '81 nam een meerder
heid in de Tweede Kamer
(progessieve partijen plus
het CDA) de motie van de
PvdA-er Wöltgens aan, die
de minister van Economi
sche Zaken opdroeg te on
derzoeken wat er terecht
was gekomen van de in
vesteringsplannen van Es
so en Shell.
Die plannen zaten vast
aan het gentlemen's agree
ment (letterlijk: afspraak
tussen heren) van de vori
ge minister van Economi
sche Zaken, Gijs van Aar
denne met de oliereuzen.
Die boog namelijk in 1980
het tot dan gevoerde aard
gasbeleid om. Dat beleid
was er tot dan op gericht
geweest zoveel mogelijk
van de aardgaswinst rich
ting staatskas te sturen.
Het gaat daarbij om forse
bedragen. Voor 1981 wordt
het staatsaandeel geschat
op 18 miljard en voor dit
jaar is er 22 miljard aan
inkomsten begroot.
Nu bedacht Van Aar
denne de volgende beleids
variant. Esso en Shell zou
den in de periode 1980-1984
ieder 7,7 miljard aan het
aardgas verdienen. Die
zouden ze mogen houden
op voorwaarde dat ze dat
geld in de werkgelegen
heid in Nederland zouden
investeren. Niet alles ove
rigens, want op het lijstje
dat de beide maatschap
pijen daarop aan de minis
ter overhandigden stond
maar voor 12,7 miljard aan
investeringen.
Maar Van Aardenne
vond kennelijk dat je een
kniesoor was als je op die
2,7 miljard verschil keek.
In een interview met
Trouw van 5 februari j.l.
zei hij dat je de investerin
gen van de maatschappij 4
en niet op een 'boekhou
derachtige' manier moet
bekijken. Bovendien ac
cepteerde hij op dat lijstje
bijvoorbeeld ook een ko-
lenprojekt van Esso in Co
lumbia van 1,25 miljard.
Volgens datzelfde inter
view was dat projekt 'van
wezenlijk belang voor de
Nederlandse economie'.
Maar terug naar de mo-
tie-Wöltgens. De financië
le specialist van de PvdA-
fractie had, net als de
meerderheid van de Ka
mer de indruk dat er van
de investeringsplannen
van de concerns nog bitter
weinig terecht was geko
men. En daarom wilde hij
nadere informatie van mi
nister Terlouw die na Van
Aardenne nu de dans om
de aardgasmiljarden leidt.
Terlouw accepteerde de
motie maar overschreed
prompt de tijdslimiet van 1
februari 1982 die aan die
informatie was gesteld.
Enkele dagen voor het ver
strijken ervan, op 28 ja
nuari vroeg hij in een brief
aan de Tweede Kamer om
nog enkele weken respijt.
De Kamer accepteerde dat
verzoek maar gaf Terlouw
slechts tien dagen uitstel.
Maar inmiddels ligt er
wel het rapport van de
Groningse wetenschapper
Van der Laan. En de con
clusies daarvan zijn geen
reden om je vrolijk te ma
ken.
Eerst wat feitelijkheden.
Shell en Esso zijn samen
met de Staat aandeelhou
der van de Nederlandse
Aardolie Maatschappij die
aardgas, maar ook olie
wint en van de GasUnie
die voor de verkoop zorgt.
Esso en Shell hebben ook
meerderheids- en minder
heidsbelangen in buiten
landse maatschappijen die
het gas afnemen en distri
bueren. Zo verkopen de
oliemaatschappijen ook
aan zichzelf. En totdat on
derhandelaar Spierenburg
in opdracht van de rege
ring de buitenlandse afne
mers overhaalde meer te
gaan betalen, was de ver
koop een lucratieve bezig
heid door het niet geringe
prijsverschil. Wat blijft,
ook na de bijstelling van
de buitenlandse tarieven,
is dat een deel van aard
gasexport weer terugkomt
bij de oliemaatschappijen.
Vestzak-broekzak dus.
Voor wat betreft de in
vesteringen het volgende.
Shell en Esso verschoven
hun plannen, de GasUnie
schreef meer af dan er
werd geïnvesteerd en wat
de NAM deed is bij gebrek
•Terlouw t
aan openbaarheid (het is
een BV) moeilijk na te
gaan. Van der Laan schat
voorzichtig dat de investe
ringen van de NAM zullen
zijn gestegen.
Dan rijst de vraag of
Shell en Esso voor hun in
vesteringen alleen zijn
aangewezen op aardgas
winst. Tenslotte maken de
beide multinationals ook
winst op andere zaken. De
NAM produceert bijvoor
beeld voor 600 miljoen aan
olie per jaar en er wordt
winst behaald via de ver
koopmaatschappijen. Dan
zijn er verder de investe
ringen in vervangingen en
de afschrijvingen. Van der
Laan zegt dat het heel re
delijk is om een deel van
de afschrijvingen te be
schouwen als financie
ringsmiddelen, omdat de
afschrijving gebeurt op
basis van een historische
kostprijs. En tenslotte is er
dan nog de investerings
premie van de overheid, de
WIR, waarover volgens
Van Aardenne in het
Trouw-interview niet eens
met de beide concerns is
gesproken.
Het is bovendien niet zo
dat Esso en Shell alleen
maar investeren omdat ze
een afspraak hebben met
de regering. Ze moeten ook
(rendabel) investeren in
modernisering en aanpas
sing van het aanbod aan
de verschoven vraag op de
markt. Dat gebeurt over
de hele wereld.
Zo rekenend moeten er
financieringsmiddelen
overblijven. Van der Laan
schat zo'n drie tot vier mil
jard tot 1986, geld wat vol
gens hem niet in Neder
land blijft maar naar het
buitenland verdwijnt. Ka
pitaalexport dus en daar
Van Aardenne
komt Van der Laan uit op
dezelfde conclusies die in
eerdere onderzoeken wer
den getrokken. Meest re
cent is het boek van Ferd
Crone en Henk Overbeek
'Nederlands kapitaal over
de grenzen'. Daarin wordt
het investeringsgedrag be
keken van een aantal mul
tinationals, waaronder
Shell. De 'voorzichtige'
conclusie van Crone en
Overbeek is dat de kapi
taalexport heeft bijgedra
gen aan de snelle toename
van de werkloosheid in de
zeventigerjaren.
Aangenomen dat het om
ongeveer drie miljard zou
gaan bij Esso en Shell dan
zou dat het volgende in
houden. In de regeringsno
ta 'De Nederlandse econo
mie in 1985' wordt gezegd
dat een gerichte investe
ring van 1,25 miljard zorgt
voor een afname van het
aantal werklozen met
15.000 in 1985. Dat houdt in
dat wanneer je die drie
miljard binnen de grenzen
houdt er in 1985 zo'n 45.000
werklozen minder zullen
zijn.
Maar los van de kapi
taalexport is er ook alle
reden vraagtekens te zet
ten bij het effect van de in
vesteringen voor de Ne
derlandse economie. Bij de
concerns zelf gaat het niet
om een groot aantal ar
beidsplaatsen, terwijl er
bovendien zullen verdwij
nen door aangekondigde
saneringen. Maar een ar
beidsplaats in de chemie
pleegt meestal zeven ar
beidsplaatsen elders op te
leveren, omdat het uitstra
lingseffect zo groot is.
Maar de vraag is nog
maar of het Nederlands
bedrijfsleven wel volledig
van de investeringen van
Esso en Shell zal profite
ren. De gas- en oliemaat
schappijen werken met
een zogenaamde 'vendor's
list', een lijst waarop per
produktgroep de onderne
mingen staan die in aan
merking komen voor een
opdracht. Die lijst is be
perkt en Nederlandse be
drijven vallen nogal eens
af op het punt van kwali
teit, levertijd en prijs. De
investeringen van con
cerns als Esso en Shell zijn
nu eenmaal technisch zeer
geavanceerd en dus moet
je als je mee wilt doen over
de nodige 'kennis' beschik
ken. De opdrachtgevers
voor de projekten (de olie
maatschappijen en de uit
voerende bureaus) klagen
openlijk over het gebrek
aan initiatief bij het Ne
derlandse bedrijfsleven in
deze. Natuurlijk kan ken
nis gekocht worden, maar
dan zal het ministerie wel
enige druk op de leveran
cier moeten uitoefenen.
Van der Laan acht de
kans klein dat het door
Van Aardenne gestarte
beleid ook maar iets op zal
leveren voor de Neder
landse economie. En dat
dan nog los van de over
weging van wat de kapi
taalexport voor gevolgen
heeft.
Vraag is dus wat Ter
louw gaat doen. Er zijn
volgens zijn brief aan de
Kamer kennelijk beleids
conclusies nodig. Hij zegt
het namelijk 'niet doelma
tig' te vinden om een rap
port met informatie naar
de kamerleden te sturen.
Hij wil 'onder de huidige
omstandigheden eerst met
zijn collega-ministers
overleggen om er politieke
conclusies uit te trekken'.
Dat klinkt niet alsof er
niks aan de hand is, want
dan had de minister het
rapport zo kunnen door
sturen naar de Kamer. Als
er geen verder uitstel
komt, zouden we het deze
week moeten weten.
MBBfL VH-HTS -OB OF J>£ ptfiATS fftS, AdAAK. XA6M77g£g.
Door onze correspondent Ferry Versteeg
NAIROBI - De grote Rift Valley, een duizenden kilometers lange aardscheur over de
hele lengte van Oost-Afrika, bevat mogelijkerwijs reusachtige olie- en gasvoorraden.
Deze niet alledaagse
boodschap komt uit de ko
ker van een onderzoeks
team van de gerespecteer
de Duke University in
North Carolina geleid door
dr. Daniel Livingstone.
Het team werd gesubsi
dieerd door de Ameri
kaanse nationale stichting
van wetenschappen en
door de oliemaatschappij
en Mobil en Elf Acquitai-
ne. De onderzoekresulta
ten werden met enige fan
fare bekendgemaakt tij
dens een recente bijeen
komst van de Amerikaan
se geofysische unie in San
Francisco. Uit seismische
studies van het Ameri
kaanse team blijkt dat zich
onder het Tanganyika-
meer en het Malawimeer,
die deel uitmaken van het
gebied van de Rift Valley,
3000 meter dikke en poten
tieel oliehoudende sedi
menten bevinden.
De Amerikanen, die in
eerste instantie onderzoek
deden naar klimatologi
sche veranderingen in de
Rift Valley over de afgelo
pen 20 miljoen jaar, troffen
op de bodem van het Tan-
ganyikameer ook organi
sche sedimenten aan, die
gelijk zijn aan sedimenten
die op de Saoedi-Arabi-
sche olievelden worden
aangetroffen.
De Amerikaanse weten
schappers keren volgend
jaar terug naar de Oost-
af rikaanse Rift Valley om
hun onderzoek met finan
ciële hulp van Mobil en Elf
voort te zetten en tot op
grotere diepte te boren.
Het Tanganyikameer be
slaat een oppervlakte van
33.000 vierkante kilometer
en wordt voornamelijk ge
deeld door Tanzania en
Zaïre, terwijl de noord- en
zuidpunten van het meer
aan Burundi en Zambia
behoren. Het 30.000 vier
kante kilometer grote Ma
lawimeer behoort voorna
melijk aan Malawi, terwijl
Mozambique een klein
deel bezit. De ontdekkin
gen van het Amerikaanse
onderzoeksteam hebben in
het door hoge olieprijzen
en economische malaise
geteisterde Oost-Afrika de
nodige opwinding veroor
zaakt en de hoop doen her
leven op belangrijke olie
vondsten. Al jarenlang
speuren Tanzania en Ke
nya met hulp van Alge
rijnse en Amerikaanse be
drijven naar olie voor hun
kusten, maar de resultaten
waren tot nu toe teleur
stellend. Toch waarschu
wen deskundigen tegen
geruchten over „olievoor
raden van Saoedische af
metingen" in de Rift Val
ley. Zij benadrukken dat
alleen concrete olievond
sten een uitsluitsel kunnen
bieden. En zelfs dan zullen
veel tijd en geld nodig zijn
om het noodzakelijke net
werk van installaties en
pijpleidingen te bouwen.
Maar in de Afrikaanse
pers wordt tevens gewaar
schuwd tegen te groot pes
simisme, met name van
oliemaatschappijen, die
jarenlang beweerden dat
geen grote olievondsten
zoals in het Midden-Oos
ten, meer te verwachten
waren. Tot de grote olie
vondsten in Mexico hun
sombere visie logenstrafte.
Met instemming citeert
men ook professor Peter
Odell van de Erasmus
Universiteit in Rotterdam,
die al lang pleit voor een
geïntensiveerde oliespeur
tocht in de Derde Wereld,
waar zich talrijke geolo
gisch veelbelovende gebie
den bevinden.
Het gebied van de Oost-
afrikaanse Rift Valley
kreeg de afgelopen decen-
nia weinig aandacht van
de internationale olie
speurders. Wat ondermeer
wordt toegeschreven aan
het geloof bij onderzoekers
dat de dikke laag lava in
dit eens zeer vulkanische
gebied het boren te kost
baar zou maken. Twintig
jaar geleden deed een
Britse oliemaatschappij al
onderzoek in het huidige
Mobutumeer op de grens
tussen Oeganda en Zaïre
en de resultaten werden
toen omschreven als 'be
hoorlijk goed'. De maat
schappij wilde echter de
resultaten van de Oegan-
dese dekolonisatie af
wachten en de onderzoeks
resultaten raakten daarop
in de vergetelheid.
Ze kwamen pas weer
boven water toen de Tan-
zanianen ze in 1979 na de
verovering van Kampala
herontdekten in Idi Amins
beruchte State Research
Centre. Sommige experts
menen zelfs dat deze
Oegandese olievoorraden
deel uitmaken van een gi
gantische oliezee. Deze zon
noordwaarts lopen via
westelijk Tsjaad - waar
het Amerikaanse Conoco-
concern in de jaren '71
veelbelovende boringen
deed - naar Libië, en ver
der aansluiten op olievel
den in de Rift Valley, zoals
die in zuid-west Soedan,
waar het Amerikaanse
Chevron werkt en olie
voorraden ter grootte van
tien miljard vaten zijn
aangetoond. Toch zijn deze
theorieën op dit moment
eerder de vruchten van
grandioze speculatie dar,
van concrete bewijzen. Ai
bieden ze wellicht een
sprankje hoop aan reeksen
van Afrikaanse landen, die
nu zuchten onder de Ara
bische olierekeningen.
Van een onzer verslaggevers
DEN HAAG - Terwijl
de jeugdwerkloosheid
in ons land vrijwel
maandelijks in omvang
toeneemt, groeit in het
bedrijfsleven de vraag
naar ervaren vaklieden.
Volgens mr. J. Hollan
der, directeur arbeidsver
houdingen van het Ver
bond Nederlandse Onder
nemingen (VNO), wordt
deze tegenstelling steeds
nijpender „als niet snel
maatregelen worden geno
men om jonge mensen be-
roepsgerichter op te lei
den". Zijn organisatie ont
vangt steeds meer signalen
van bedrijven die 'uit pure
noodzaak' bij de perso-
neelswerving de voorkeur
geven aan ervaren krach
ten.
Hollander: „Ervaren
vaklieden zijn in het alge
meen gemakkelijker inzet
baar, terwijl bovendien de
beloningsverschillen tus
sen jong en oud sterk zijn
teruggedrongen. Die ont
wikkeling is zorgwekkend.
We ontvangen hier met
grote regelmaat brieven
van boze en teleurgestelde
ouders, die zich beklagen
over het feit dat hun kin
deren eenvoudig niet aan
de bak komen."
DONDERDAG heeft in Den Haag een gesprek plaats tus
sen minister Den Uyl van Sociale Zaken en Werkgelegen
heid en delegaties van werkgevers- en werknemersorgani
saties. Onderwerp van gesprek is andermaal het banen
plan en de pogingen van de overheid om de jeugdwerk
loosheid te bestrijden. Dat met de aanpak van de jeugd-:
werkloosheid vaart moet wordèn gemaakt, blijkt o.m. uit
bijgaand verhaal. Terwijl het aantal jonge werklozen toe
neemt, leeft in veel bedrijven een voorkeur voor 'ervaren
krachten'.
Die situatie doet zich, al
dus het VNO, in vrijwel
alle geledingen van het be
drijfsleven voor. Duidelij
ke uitschieters zijn de
bouw, de metaal en de gra
fische industrie, „die met
grote problemen kampen
en betrekkelijk weinig fi
nanciële ruimte hebben
om ten gunste van jonge
ren experimenten op te
zetten".
De werkgeversorganisa
tie vindt dat die onrecht
vaardigheid moet worden
weggenomen door een ver
sterking van het leerlin
genwezen. Met andere
woorden: de overheid zal
financieel moeten bij
springen bij het opzetten
van bedrijfsopleidingen,
speciaal voor de jeugd.
Mr. Hollander: „De hui
dige schooltypen, van Ma
vo tot Heao, zijn onvol
doende gericht op de prak
tijk. We moeten toe naar
een stelsel van leerling-
werkplaatsen, waar jonge
„„„r, zich het beroep
kunnen maken.
uucll we dat niet dan
dreigt een complete gene
ratie te worden afgesto
ten."
Een delegatie van het
VNO heeft deze week een
mensen
eigen
Doen we
gesprek met minister Den
Uyl van Sociale Zaken. De
bestrijding van de jeugd
werkloosheid - waarvoor
de bewindsman een be
drag van 571 miljoen gul
den beschikbaar wil stel
len - vormt dan een van de
belangrijkste onderwer
pen van overleg.
Het VNO is optimistisch
over de kans van slagen
om in ons land te komen
tot deeltijdfuncties voor
jongeren, waarin werk en
opleiding worden gecom
bineerd. Hollander toont
zich er verheugd over dat
„ook de vakbonden erken
nen dat leerovereenkom
sten op zakgeldbasis van
nut kunnen zijn".
Zals bekend is van
zijde van de KWJ en het
NW-Jongerencontact fu
rieus gereageerd op M
mogelijk uitkeren van
zakgeldlonen. De jonge
renorganisaties zien dat
als een uitholling van het
recht op het minimum
jeugdloon.
Van de 450.000 werklo
zen in ons land zijn
210.000 jonger dan 23 je
Onder hen bevinden zich,
blijkens de jongste cijfers,
60.000 schoolverlaten
mensen dus zonder enig
arbeidsverleden.
Bij de Arbeidsbureaus
constateert men dat jonge'
re werklozen steeds n#
der selectief worden ir-
hun keuze. Nu tegenove'
450.000 werklozen slecht'
1500 vacatures staan is
bereidheid om een 1
buiten de eigen opleiding
te nemen groter.
Van onze correspondent
Ami van Vree
BONN - De Egyptische
Moebarak en bondskanseli
Schmidt hebben gisteren m
nadrukt dat bij de Egyptis
sche onderhandelingen ov
mie voor de Palestijnen i
schikkingsrecht moet wore
legd.
In gr
prog
LONDEN - De Britse libera
len en de nieuwe Sociaal-
Democratische Partij komer
bij de volgende verkiezinger
voor het Lagerhuis met eer
gemeenschappelijke kandi
daat voor het premierschap
Dit besluit komt na een opi
niepeiling dit weekeindt
waaruit bleek dat de coalitit
ongeveer 25 procent in dt
kiezersgunst was gedaald.
Favoriet voor de kandida
tuur is voormalig Labour-
minister Roy Jenkins, hei
populairst is echter Davic
Steel.
De daling in populariteil
(overigens zou de coalitit
nog altijd meer stemmer
krijgen dan Labour 'en dt
Conservatieven) is te wij ter
aan intern geruzie.
DE SOCIAAL-democraa
Luis Alberto Monge heeft dt
presidentsverkiezingen ir
het Midden-Amerikaanst
Costa Rica gewonnen. He
land is de enige democrat»
in het gebied. Monge waeh
de zware taak die democra
tie te bewaren en het hoofc
te bieden aan de economi
sche achteruitgang. De inla
tie loopt in de drie cijfers.
"iiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiMiiiiiiiiiiïiiïïiiiiii
Van onze redactie buitenland
BRUSSEL De Navo ver
spilt jaarlijks miljarden dol
•ars omdat de wapens die d
verschillende landen in ge
bruik hebben niet op elkaa
wjn afgestemd. Dit staat i
een rapport dat twee voor
aanstaande defensiespecia
listen gisteren hebben gepu
bhceerd.
In geval van oorlog
Europa zouden sommige Ne
vo-legers niet eens elkaai
•hunitie kunnen gebruikei
»Up dit ogenblik verspilt c
Mavo enkele miljarden dol
'ars per jaar aan in weze
overbodige ontwikkeling;
Programma's, omdat de on1
wikkeling van allerlei mate
leel dat een en dezelfd
'unctie moet vervullen bir
non het bonsgenootscha
ier of vijf maal moet ge
schreden", aldus aldus he
rapport.
De opstellers zijn Williar
frry, voormalig onder-mi
'ster van defensie van c
verenigde Staten, en Walte
aberge, ex-assistent-scree
"■nnuiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiini