e kunst in dienst van de
itrijd katholiek-protestant
lel rond Rijksacademie meer
lan boek van Van Riemsdijk
NU GEEN
[pakjes
Geloof en
satire
anno 1600
UpAG 10 NOVEMBER 1981
JOEyTMEüiUÖ
sinds ^BEWAAR)
UW
KOP/Ff
ïotestanten en rooms-katholieken zijn, zoals
ellicht bekend, niet altijd zo aardig voor el-
aar geweest als deze min of meer oecumeni-
'che tijd laat vermoeden. De problemen, de
erketteringen, zitten op dit moment méér
jinnen de diverse kerken zelf. Zo rond het
aartal 1600, ongeveer een eeuw nadat Luther
jjn stellingen aan de kerk van Wittenberg ge-
jakt had, was dit pamflet aanleiding gewor-
entot een hele pamflettenoorlog.
Hooiwagen
anuari.
ONELE
ICHT
Status
Levensgenieter
ONTDEK DE VERSCHILLEN
Suske en WiskeDe Toffe Tamboer
Lucky Luke: De Eenarmige Bandiet
Boes
A57
T3 PAGINA GIDS 2
goed zet wint nu een
Zeg maar: een
prijzenlawine is vooral
toging van
an (DEELNEMERS-,
Door Henk Egbers
Op prenten en schilderijen
aken rooms-katholieken
j protestanten de draak
jet elkaar. En dat loog er
jet om. Het rijksmuseum
let Catharijneconvent, aan
e Nieuwe Gracht 63 in
Itrecht, heeft uit de schaar-
eoverblijfselen een interes-
jnte expositie met de titel
Geloof en satire" samenge
teld, waarop je kunt zien
toe mensen elkaar in Gods
mam te lijf kunnen gaan.
Hoewel een aantal doeken
5 prenten, alsmede wat
enningen en boeken, zeker
jinst(historische) waarde
leiit en zodanig te genieten
:eeft, ligt het accent van de
entoonstelling op de docu-
nentaire waarde. Tot welke
ociale en theologische breu-
en heeft deze strijd in
roord en beeld geleid? Of-
thoon het uitlichten, met
iksten en schema's, van de
eëxposeerde werken uitste-
end is en er bovendien een
lige catalogus 9,-) be-
„_t, is het voor de kijker
ooral een ontdekkingstocht
imzelf de verhalen en anek-
lotes op te doek en prent te
ntrafelen.
Zelfspot
lopen uiteen van de
irove duidelijke beelden van
rijende paters en nonnen
it symbolische taferelen
ner de kerk en haar gena-
leleer. Terecht wordt opge-
nerkt, dat de Nederlandse
lelovigen weinig zelfspot
rennen. De Fons Jansens
ijn dun gezaaid in deze tijd
in rond 1600 bestonden ze
teker niet. Het boek van
Harnix van S, Aldegonde
,DeByen Corf der H. Room-
then Kercke" of het boek
Papekost opgedist in Geuse
chotelen" kun je nauwe-
satirisch noemen. Er
irdt rechtstreeks gehakt.
Iroeder Cornelis uit Brugge,
ie op de preekstoel de spot
prenten toonde, wordt in de
Geusenschotel zelf opge
diend als een monnik, die
zijn vrouwelijke biechtelin
gen als penitentie afranselt.
De katholieken op hun
beurt voeren op hun prenten
bijvoorbeeld Calvijn als ho
moseksueel of sodomiet op
en Luther wordt aangespro
ken op zijn vrouw, die ex-
non was. Het is trouwens op
vallend hoe vaak het thema
van de seksualiteit de stok is
om de hond te slaan. Nu was
het in die tijd ook niet zo
best gesteld met het handha
ven van de normen, die „Ro
me" gesteld had.
Rogier heeft dat allemaal
al eens voorgerekend in zijn
kerkgeschiedenis. Hoewel de
bevolking er zich niet zoveel
van aantrok, dat bijvoor
beeld in Friesland de helft
van de geestelijkheid met
een vrouw samen leefde en
de kinderen de pastorievloe-
ren bevolkten, wordt dit the
ma in de schilder- en prent
kunst wel uitgebuit. „Het
wonder van Haarlem",
waarop een monnik uit een
vrouwenborst wijn en
vruchten drukt of „De on
matige monnik en non door
de paus bespied" zijn op de
expositie daarvan twee
voorbeelden.
Broeder Cornelis slaat een biechtelinge („Papekost
opgedist in Geuse schotelen", 1720)
Een van de mooiste doeken
is het doek „De Hooiwagen"
van de circa in 1575 in Hulst
geboren schilder Gillis Mos-
taert. Dit thema is zeer be
kend, onder meer van Jeroen
Bosch. „Hooi" stond voor
„aards slijk" en deze symbo
lische wagens reden mee in
de zogenaamde Ommegan
gen. Hier gaat het om een
echt antiklericaal schilderij.
Achter de hooiwagen lopen
paus, kardinaal, bisschop
pen, monniken en andere
geestelijken aan het hooi te
plukken. Schraapzucht en
hoogmoed behoren ook bij de
grote verwijten. Op diverse
prenten en een paneel zie je
de paus op een paard en
Christus op een ezel rijden.
De bekende kunstenaar Lu
cas Cranach, die zijn artis
tieke vermogens ondubbel
zinnig heeft ingezet in deze
strijd heeft dit thema ook
gebruikt.
Bekende onderwerpen zijn
verder onder meer ,,'t Licht
is op de kandelaar gezet"
(met de vroede vaderen der
Reformatie), „Allegorie op
de tirannie van Alva", „De
droom van de keurvorst van
Saksen" (op een doek van
Muyckens is de ruïne van
het Zeeuwse kasteel Baer-
lant symbool voor de verval
len kerk), „Het schip van de
kerk" en „De christelijke
kerk in verzoeking ge
bracht". De protestanten zijn
actiever met hun prenten
geweest dan de katholieken,
terwijl de laatsten deze
vooral in dienst stelden van
de contra-reformatie, die
door het concilie van Trente
werd aangewakkerd.
Genoemd moet zeker nog
worden de zogenaamde dub-
belkop op penningen en
prenten. Meestal gaat het
daarbij om de dubbelkop
van de paus en de duivel,
maar het kan ook bijvoor
beeld een kardinaal en een
nar zijn. De spot en de zucht
om te kwetsen kan vinding
rijk zijn. Ondanks dit min
der verheven thema is deze
tentoonstelling in vele op
zichten een boeiende aange
legenheid. En als u nog nooit
in dit prachtige museum, dat
de geschiedenis van het
Christendom in de Lage
Landen bijeen gebracht
heeft, geweest bent dan kan
deze expositie een mooie
aanleiding zijn om dit ver
zuim in te halen. Tot en met
17 januari. Open op dinsdag
tot en met vrijdag 10-17 uur;
zaterdag en zondag 11-17
indstraat 10. Breda .Tel 076-13546911
Brabantplein 1 Breda
it organisaties is be-
- en maakt duidelijk,
stverlenende en non-
;n, scholengemeen-
ïstellingen, verpleeg-
rtellingen, sekretaria-
e overheidssfeer een
den.
e probleemstellingen
j van communicatie,
ktijk getoetst.
u volledig te informe-
coupon in.
nd deze bon naar het
Den Haag. Postzegel
BST-225
'ENSCHAPPEN,
3 CG 'S-GRAVENHAGE.
Van ome kunstredactie
Ik directeur van de Rijks-
csdemie in Amsterdam
'w Riemsdijk heeft het ge
kmakende boek „Op de
ud van de stilte" zeker niet
Priori als een afscheidstes-
Went geschreven. Hij heeft
tafpoker gespeeld en on-
erschat welke gevolgen zijn
(hoonlijke opvattingen in
et debat zouden hebben.
Dat is de mening van
'Mrten Regouin, directeur
snhet bureau van de Stich-
JS Kunstonderwijs in
Vecht, waarbinnen onder
leer alle kunstacademies
t® overkoepelende organi
se vinden. Ook heeft men
aeerd aangekeken tegen
bezetting van de Rijks-
ödemie, de afgelopen
'aand, zo meent hij. Het
'as de tezetters er op de
rste plaats niet om te doen
directeur weg te krij-
ze stonden eerder ach-
riern in de opvatting, dat
,*s bij het oude moet blij-
bi zijn boek „Op de rand
i de stilte" schildert Van
•emsdijk zichzelf als een
™®ielende directeiir, die
kantjes eraf loopt, met
Rentes aan de haal gaat
de politiek ten aanzien
.rJ}et kunstonderwijs ver
aeden de maat noemt
-KM-minister Gardeniers
^..politieke idioot").
"°est een aardig boek om
VanD^'' meent Regouin.
«ai!» ™err,sdijk is een char-
a» manipulator, die con-
overleg iedereen in
o» .e nam en wil houden
O,/.1''s- Het advies van de
roer!" ingestelde stuur-
- P' onder leiding van
en. blijkt door hem
geschreven te zijn. Oude
wijn in nieuwe zakken! Hij
heeft persoonlijk ook allerlei
stukken verzonden op naam
van de academische raad en
daarmee de democratisering
van de academie tot nep ge
maakt. Het hele overleg over
de status van de rijksacade
mie binnen het Nederlandse
kunstonderwijs is zo in een
patstelling gekomen en moet
eigenlijk weer van voren af
aan beginnen".
Door een wet van Willem III
uit 1870 bezit de Rijksacade
mie een hogere status dan de
andere academies; heeft
hoogleraren met een vorste
lijk salaris 120.000) en het
relatief kleine groepje stu
denten (200) maakt vijfmaal
zoveel geld op als de andere
kunstacademies. Bovendien
is de VABK (de koepelende
organisatie van alle acade
mies) al lang niet meer over
tuigd van een betere kwali
teitsopleiding dan elders.
Het werd dan ook tijd hier
de bezem door te halen. Mi
nister Van Doorn is daarmee
in '75-'76 al begonnen, maar
het overleg daaromtrent
bleef in ruzies steken.
Van Riemsdijk was aan
vankelijk directeur van de
Raad voor de Kunst, die
daarbij als adviesorgaan be
trokken is. Minister Garde
niers probeerde knopen door
te hakken door wetsontwerp
1870 af te willen schaffen en
te opteren voor de academie
als een landelijke kunst
werkplaats. De Tweede Ka
mer was verdeeld en dwong
de minister, na een hoorzit
ting in november '80, het
wetsvoorstel in te trekken.
In relatie met de nieuwe wet
op het Hoger Beroeps On
derwijs werd toen gedacht
aan de Rijksacademie als
post-academiaal instituut,
als „het" onderzoeksinsti
tuut in Nederland op gebied
van beeldende kunst.
De VABK kwam hierte
gen in opstand, omdat, zo
meende men, er geen sprake
kan zijn van lager en hoger,
BOEKENBOEKENBOEKENBOEKENBOEKEN
BOEKENBOEKENBOtimBOëKENBOEKENBOEK
ENBOEKENSaSXSVBOEKENBOE KEN BOEKEN
BOEKENbOEKENBOEKENBOEKEHBOEKENBOE
„Samuel Pepys, Dagboek
1960-1969". Uitgave: Fibula-
Van Dishoek. Haarlem, 338
pag. Prijs 49,50.
Het journaal van een sym
pathieke schuinmarcheer-
der aan wie niets menselijks
vreemd is. Zo zou je het
Dagboek van Samuel Pepys
kunnen noemen. Een selec
tie uit een van de bekendste
dagboeken uit de geschiede
nis is onlangs opnieuw ver
schenen. Samuel Pepys leef
de van 1633 tot 1703.
Geboren in Londen groei
de hij op in een Engeland
met belangrijke politieke
omwentelingen. Denk maar
aan de onthoofding van Ka-
rel I in 1649, de Cromwell-
periode en de daaropvolgen
de restauratie van het ko
ningshuis. Voeg daarbij nog
een handvol Nederlands-
Engelse handelsoorlogen en
er moet stof tot schrijven
genoeg zijn voor een man
die het uiteindelijk tot se
cretaris van de Engelse Ad
miraliteit bracht.
De nieuw uitgegeven se
lectie bevat fragmenten uit
de periode 1660-1669. Pepys,
die in het kader van zijn ho
ge functie resideerde in
Whitehall blijkt een objec
tief verslaggever van de
Grote Brand in Londen,
maar ook van de strooptocht
van Michiel de Ruyter naar
Chatham. Pepys beschrijft
daarnaast alledaagse ge
beurtenissen; de ruzies met
z'n vrouw, de vrijpartijen
met z'n dienstmeisje en de
keer dat z'n vrouw hem op
heterdaad betrapt bij een
buitenechtelijke vrijage, die
er uiteindelijk in resulteert
dat „de dienstmaagd" de
laan uitvliegt. Overigens
niet nadat Pepys het wicht
alsnog even met zijn char
mes heeft geconfronteerd.
Smakelijk jongensachtig
vertelt hij ook hoe hij met
een marinekapitein naar de
vrouwen op een passerend
koopvaardijschip staat te
gluren. Pepys was een le
vensgenieter, een man ook
die ons leert wat de eigen
geschiedenisboekjes niet
vertellen. Hoe Engeland
aankeek tegen mannen als
De Ruyter en Jan de Wit.
Kortom reden genoeg om
het dagboek als actueel aan
te bevelen
PdS.
•auiep
uba jebq 'siqoaa jao(a 'Ciaapnqos uaapoui do 'ueui uea
snau 'ubui uba qezsef 'ubui uea Sni do 's^qoaj ;uqd
'queq uba ;ood 'Cuapnqos do paoq 'ubui uba Sooqaqa
van goed, beter en best
kunstonderwijs. Het zoge
naamde principe van de on
gedeeldheid erkent slechts
één soort onderwijs, als een
afgeronde opleiding. De
Rijksacademie is gericht op
onderzoek. Een rapport van
de hoofden van de facultei
ten van de Rijksacademie
pleitte voor deze afzonderlij
ke situatie. CRM ging daar
mee ook niet akkoord en
stelde een studie-stuurgroep
onder leiding van Samkal-
den in.
„Na een paar mistige ver
gaderingen kwam er een
rapport op tafel, dat door
Van Riemsdijk was geschre
ven en in versluierde vorm
het rapport van de hoofden
der faculteit uitwerkte", al
dus Maarten Regouin. De
Rijksacademie zou bij de
universiteiten onderge
bracht moeten worden en
een post-academiaal insti
tuut voor gespecialiseerde
groepen moeten zijn, binnen
de setting van de bestaande
academie. CRM stuurde dit
advies naar allerlei organi
saties (VABK; Raad voor de
Kunst; BBK etc.), die het
eenparig afwezen.
Toen kwam Van Riems
dijk met zijn boek van 86,-,
gedrukt op de persen van de
academie, omdat de Staats
uitgeverij het weigerde. „Ik
vind het gebabbel van mijn
docenten stompzinnig. Ik
vind de plannen van de mi
nister barbaar. Maar wat ik
zelf beweer, dat vind ik ook
niet sterk", lees je daarin,
onder meer. Inmiddels is
Van Riemsdijk op non-actief
gezet. Hij had trouwens zijn
vertrek al aangekondigd.
PÊNK CAAK MAAK
VEKPEK övee INJ ce
Ó6VAN<SEM1-5I
