Praag dertien jaar na de "Lente
Het weer
rin Europa
en maan
gwater
erhoogten
Scheeps
berichten
Wat is uw
gulden waard
iel
Rode sterren
Masker
Kramerova
PAGINA 5 121
■oden met zon
weer met zonnige perioden maar
p de dag bewolking. Middagtem
ren ongeveer 20 graden. Matine
it het zuidwesten.
dam
ona
iux
!l
ort
<i
uck
ifurt
hagen
on
10
n
iburg
i
ca
ïen
lanca
DUl
tlmas
licht bew.l6gr
onbew. 31 gr
onbew. 28 gr
regenbui I8gr
onbew. 28 gr
licht bew. I9gr
halt bew. 18 gr
onbew. 23 gr
regenbui I5gr
half bew. I9gr
zwaar bew. I8gr
licht bew. 19 gr
onbew. 27 gr
half bew. 28 gr
licht bew. 22 gr
licht bew. 17 gr
licht bew 33 gr
onbew. 27 gr!
onbew. 28 gr
onbew. 18 gr,
half bew. 26 gr
onbew. 24 gr.
licht bew. 21 gr
onbew. 28 gr.
onbew. 29 gr.
regenbui 14 gr.
half bew. 21 gr.
licht bew. 20 gr.
onbew. 24 gr.
licht bew. 27 gr
niet ontvangen
niet ontvangen
onbew. 30 gr
06.26
21.00
22.09
08.14
ider
op
onder
tg 18 augustus
i op Zoom 6.13 en 18.35
'eert 5.54 en 18,00
tzen 5.01 en 17.17
gen 4.32 en 16.54
Idinge 6.22 en 18.42
iterhoogten van maandagmorgen:
anz 420 min 4, Rheinfelden 281
Maxau 546 min 10, Plochingen
lin 6, Mannheim 332 min 5, Stein-
I47 min 1Mainz 337 min 13, Bin-
)3 min 12, Kaub 245 min 15, Trier
us 1Koblenz 250 min 23, Keulen
lin 25, Ruhrort 429 min 36, Lobith
min 41, Pannerdense kop 1033
Nijmegen 868 min 35, IJsselkop
lin 34, Eefde IJssel 488 mfh 22,
ter 363 min 23, Katerveer 76 min
gharen 3852 min 35, Belfeld 1114
Grave beneden de sluis, 502
■E VAART
tEA 18 thv Balboa verw., ACTEON
z Penang nr Chittagong, ALAMAK
ozo Kaap Finisterre nr Tripoli, AL-
15 68 zw Santos nr San Nicolas,
ELDREEF 15 40 zzo Hongkong nr
ïama, ATLANTIC STAR 15 te Sou-
ton, BILDERDIJK 16 vn Savannah
terdam, BRITSUM 15 640 zzw Ijs-
ïr Asnaes, DALLIA 24 te Ouerto
da verw.. DOCKEXPRESS-10 13
w Saban nr Osaka, DOCKEX-
S-11 15 35 ozo Manzanillo nr Pas-
la, EEMHAVEN 15 vn Buenos
nr Montevideo, ESSO EURO-
IT 15 te Wilhemshaven, GARDE-
5 22 no Panetllariua nr Iskende-
1AASRIC 15 410 wz Ascencion nr
itad, NEDLLOYD BAHRAIN15 vn
nr bahrain, NEDLLOYD BALTIM0-
te Busan, NEDLLOYD FRAZER
Port Louis nr Durban, NEDLLOYD
'IJK 15 vn Parmaribo nr Hamburg,
LOYD KEMBLA16 vn Kaapstad nr
jaira, NEDLLOYD KOREA 16 vn
Lucia, NEDLLOYD ROSARIO 16
>uston, NEDLLOYD ROUEN, 16
Azoren nr Port iSaid, NEDLLOYD
16 vn dakar nr Banjul,NED-
D WISSEKERK 16 Ijmuiden nr Ant-
n, OBELIX 16 te Bonaire, ONDINA
Miranda verw., ONOBA 16 vn Pa-
nr Punta Palenque, PftlNS FRE-
HEDRIK 15 120 240 o Trinidad nr
onm SALLAND 16 te Ijmuiden,
ESHAVEN 15 te Rotterdam, VIA-
vn rede Curacao nr Rouen, WA-
\ND 16 vn Rio Grande nr Vitoria,
LAND 15 vn Buenos Aires,WIN-
15 vn Yokohama nr Los Angeles,
17 te Dubai.
4E VAART
H FAITH 16 te Rotterdam, DUTCH
14 vn Rotterdamn nr Tees.
H SPIRIT 16 te Rotterdam, HEGA
516 p Wight nr Dordrecht, JACO-
BROERE 17 te Rotterdam, LAU-
ÏGRACHT 16 te Lagos, LEIDSE-
JHT 16 vn Riga nr Mantyluoto,
IAANSGRACHT pass 15 Blavand-
Dakar, MIDSLAND 16 te Rotter-
.Har2.75-2.85
pond4.90-5.20
fr6 07-6.3?
mark109.25-112.25
J20.75-23.75
scudo...3.95-4.55
dollar2.22-2.32
3 fr44.50-47.50
fr127.50-130.00
dse kr50.75-53.75
ie kr43.25-46.25
ie kr33.75-36
schill 15.68-15.98
ise pes2.58-2-88
>e dr4.25-5.05
mark58.50-61.5"
dinar5.80-7.2»
x>nd3.92-4-24
P36.5/0 per kg(36 900;
op37.270 per kg(37 600)
P737 per kg (760)
op840 per kg (8tw
êl wil de komende jaren
ens exporteren naar
/an en Zuid Afrika. De
ring Begin wil van
rika daarvoor toestem-
krijgen.
(Door Pieter Eggen)
p de hoek van de
irodnistraat aan een
odderkleurige Mol-
ii zit ik in café Sla-
i, Een ruime zaal,
at oud-modisch van
ichting, met salon-
liegels aan de wand
een strijkje dat
ch uitput in het spe-
n van Czardas. Twee
ide dametjes met
ote blauwe hoeden,
itte handschoentjes
zijden sjaaltjes vu-
de muzikanten
irtstochtelijk aan.
e zitjes zijn even
ofel als de kelners,
et is hier allemaal
el eens chiquer ge-
eest. De banken en
«eitjes zijn bekleed
et een groen velours
it tot de naad toe is
Tsleten. Hier en
aar is het binnen-
erk van stro en ve
in al zichtbaar. Ta
lkleedjes waar de as
an weken op zit, kel-
ers in kostuums die
ale plekken verto
en. Het is het beeld
an de kroeg zoals dat
oor bijna heel Praag
ildt.
Een populaire gelegenheid,
taijft het Engelstalige
over Praag, het is er
«vol. Van achter een kop
utee koffie staar ik naar
regen die buiten gestaag
de drukke straat neer
alt. Het beroemde Natio-
fe Theater aan de over-
«t is aan het zicht onttrok-
n door een dicht netwerk
n bouwsteigers, in ver-
nd met een restauratie
"gebracht. In het stalen
irmeweb zitten enkele
annen ineengedoken als
rregende mussen: schaft-
d denk ik. Een tram raast
Prpij, onder de luifel van
avia voor de grote etalage-
doge ruiten schuilen men-
n Dertien jaar geleden
's de loop van een Russi-
pe tank op een van deze
pten gericht, misschien wel
mijn warme zitplaats
het raam. Die tank
«de niet speciaal dit café
r schot houden; er wa-
™en wel meer tanks uit
«rschaupactlanden in
iWhoslowakije. Augustus
zal altijd wel synoniem
«ven aan de inval in Tsje-
«lowakije, waar op dat
nwik een einde gemaakt
aan de droom van de
agse lente. Onder leiding
,.Partij leider Dubcek
h j de communisten in
iet naar 6611 systeem
F een menselijk gezicht",
■tl, i gesteund door intel-
dissidenten uit
e Oostbloklanden. Met
itcH fan binnenlandse ha-
pkonden de Sovjets via
,asie de oude toestand
o. De mensen die
aa ,u toen om hulp ge-
lef zouden hebben zijn
^PUbU^rdlgeleiderSVan
e augustusdagen van de
en het verzet uit de be-
S tegen de komst van
ars,cbaupact-troepen
lcht en bun dramatische
ent 'n ene beeld van
mensen, die zich
hPt rlJ.n en de blote vuist
Wenceslasplein ver-
WleJ?8?1 het grootte
Pets. Wereld Het
smeulde daarna
t«d]e. De Oostduitse
Slavia, een kerkhof
en het
leven van alledag
dissidente schrijver Reiner
Kunze bewaart aan café Sla
via en aan 1968 een felle her
innering. Niet lang na het
einde van Dubcek bezocht
hij Praag. Hij moest er voor
de vertaling van een bundel
gedichten zijn. In café Slavia
streek hij neer. Aan de jas
die hij bij de garderobe had
afgegeven had het personeel
gemerkt dat hij uit Oost-
Duitsland kwam. Vergeefs
heeft hij drie kwartier ge
wacht op een serveerster.
Toen die wel een man hielp
die tegenover hem was ko
men zitten, snapte hij het.
Het was Oostduitser, dus een
vijand. Wat er van de ser
veerster geworden is weet ik
niet, maar Oostduitsers die
nu bij Slavia een kop koffie
vragen hoeven niet langer te
wachten dan ik of een wille
keurige Tsjech.
In de houding van die ano
nieme serveerster ligt veel
van het verhaal van deze
stad, dit land besloten. Want
in die afgelopen dertien jaar
heeft het verzet tegen het re
gime, dat zich als een van de
meest rechtlijnige heeft la
ten kennen niet stil gezeten.
Ondanks de zware repressie,
de hoge gevangenisstraffen
tegen dissidenten of de ge
dwongen emigratie gaf in
1977 de Praagse groep Char
ta aan dat de rust van na '68
maar schijn was. Geleerden,
schrijvers en intellectuelen
riepen de regering in het
Charta-handvest op de men
senrechten te eerbiedigen en
de Akkoorden van Helsinki
na te leven. Een storm van
arrestaties en pesterijtjes zo
als ontslag, degradatie en
studieverboden volgde. De
gevangenissen zitten vol met
opposanten van het regime.
Wie Praag bezoekt merkt
van die ondergrondse woe
lingen niet veel. Nergens
anonieme muurkranten,
zelfs geen enkel berichtje in
de Rude Pravo (de partij-
krant) over het proces tegen
de dissidente socioloog Bat-
tek, die eind juli tot liefst 7 Vi
jaar cel veroordeeld werd
omdat hij brieven geschre
ven had aan Willy Brandt,
de Zweed Palme en Kreisky
van Oostenrijk.
Op straat gaat het dage
lijkse leven gewoon door.
Dezer dagen herdacht het
land zijn 36ste jaar bevrij
ding door de Sovjets. Een en
kel aanplakbiljet maakte er
melding van. Verder lijkt de
grootsheid van het nieuwe
Tsjechoslowakije niet geëta
leerd te worden. Of het zou
den de foeilelijke rode ster
ren, met lofzangen op de
broederlijke en eeuwigdu
rende samenwerking met de
grote buurman moeten zijn,
die op een aantal strategi
sche plaatsen in de stad
zichtbaar zijn. Maar ook dan
zijn er contrasten. In de
buurt van het station hangt
aan de gevel van een nogal
verlaten uitziend pand een
rode ster waar waarschijn
lijk al in geen twintig jaar
meer naar is omgezien. Een
punt van de neonbuizen
bungelt naar beneden en de
rode kleur heeft een wat
zware tint gekregen. Het an
dere uiterste is het monu
ment op het Plein van de
Russische Tank. In het mid
den van een stervormig bloe-
menbed een hoge zuil met
daarop een Sovjettank uit de
laatste Wereldoorlog. In
smakeloosheid doet het niets
onder voor de tank tegen
over het Poolse monument in
Breda.
Het Praag uit de literatuur
en de geschiedenis, de stad
die vibreert en een klank
heeft als van een lofdicht
lijkt zijn gezicht kunstig te
hebben verborgen achter een
masker van bureaucratie en
werkijver. Her en der in de
stad liggen diepe bomkra-
ters. Hier wordt het nieuwe
tracé van de Praagse metro
aangelegd. Dit vormt met de
vele restauraties in de bin
nenstad en een redelijk ver
zorgingsniveau de uiterlijke
winst van het communisti
sche systeem. De keerzijde
word ik op een korte wande
ling weer gewaar. Als ik
langs een grote boekhandel
loop merk ik tot mijn vreug
de en verbazing dat de grote
vooroorlogse schrijver Karei
Capek is gerehabiliteerd.
Grote advertenties op de rui
ten van de zaak maken de
herdruk bekend van een
aantal van zijn boeken. Ca
pek heeft met Kafka en Ha-
sek (van de brave soldaat
Schweijk) in de jaren twintig
de literatuur van de toen
piepjonge Tsjechoslowaakse
republiek een wereldreputa
tie bezorgd. Hasek met zijn
sport, Kafka's donkere per
spectief en Capeks grootse
satire gaven de literatuur
van dit land drie ingrediën
ten die als in de beste keuken
smaakmakend waren en nog
zijn. In ons land is al jaren
niets meer van Capek te
koop; in de jaren zestig be
leefde de in 1938 overleden
schrijver zijn grootste roem
in het westen, zodat al zijn
boeken hier uitverkocht zijn.
Capeks magistrale toneel
stuk RUR gaf de wereld het
begrip robot en zijn prachti
ge satire op het opkomend
nationaal-socialisme in de
jaren dertig hoort tot het
mooiste wat ik ken.
Als ik in de boekwinkel
naar deze twee boeken vraag
maakt de verkoopster een
kort afwerend gebaar. Al
leen zijn humoristische ver
slagen van reizen in West-
Europa zijn herdrukt. Daar
zit ook zijn verhaal over Ne
derland bij, waar Capek zijn
hart aan verpand heeft, om
dat wij ons fietsend voortbe
wogen. Capek raakt daar
niet over uitgepraat. Neder
landers komen in zijn latere
romans en verhalen regel
matig terug.
Kennelijk is dat andere
werk (RUR werd in de begin
jaren dertig geschreven) nog
steeds niet geschikt voor de
Tsjechische lezer. Dat was
overigens wel het geval tij
dens de Praagse lente toen
Capek tijdelijk uit de ban
mocht. Eenzelfde tragisch lot
lijkt ook de twee andere lite
raire smaakmakers bescho
ren. Jaroslav Haseks
Schweijk ligt wel in een
nieuwe serie in de boekhan
del, maar dan alskin
derboek, met Bruna-achtige
tekeningen. En van Kafka
vind ik helemaal niets meer.
Het enige dat aan hem her
innert is de gedenksteen aan
het hoekpand waar Kafka is
geboren en het grootste deel
van zijn leven woonde. Het
huis zelf maakt een verval
len indruk. Kafka zelf zal
dat wel niet zo erg gevonden
hebben, want hij sprak altijd
van „mijn gevangenis" als
hij zijn ouderlijk huis be
doelde. De officiële gids
roemt intussen Kafka als de
„belangrijkste representant
van de Joodse gemeenschap
in Praag".
Nog steeds leven er joden
in Praag, maar dat is maar
een fractie van het aantal
dat voor de laatste wereld
oorlog de stad bevolkte.
Praag heeft een grote joden
buurt, Josefov gehad. Aan
het eind van de vorige eeuw
werd de legendarische wijk
gesaneerd en opnieuw opge
trokken. De joden bleven er
totdat ze door de Nazi's mas
saal werden afgevoerd. De
synagogen en het Joodse
Museum staan tjokvol met
kunstschatten. Die zijn daar
overigens voor het grootste
deel door diezelfde Nazi's
naar toe gebracht. De Duit
sers-wilden van de Jodenstad
een curiositeit maken voor
na-oorlogse generaties als
alle joden zouden zijn uitge
roeid...
De Tsjechen hebben in
zoverre dat lugubere plan
uitgevoerd dat al die Thora-
stukken en andere religieuse
voorwerpen nu keurig zijn
uitgestald. In de bijschriften
zit de boodschap van het an-
ti-fascisme (en dat valt hier
samen met propaganda voor
het communisme) steevast
verweven. Als ik in het
Joodse Museum een entree-
bewijsje koop zegt de recep
tionist dat ik op dit kaartje
ook het beroemde joodse
kerkhof kan bezoeken. Ik
glimlach even en met iets
van melancholie in zijn stem
voegt hij eraan toe: „Meis
tens zahlt man einen höhe-
ren Preis dafür" („Meestal
betaal je daar een hogere
prijs voor"). De tentoonstel
ling van kindertekeningen
uit het concentratiekamp
Theresiënstad getuigen
daarvan op een gruwelijke
manier.
De geschiedenis van Praag
wordt wel vaker op exposi
ties en in geschriften aange
haald om de officiële propa
ganda extra cachet te geven.
Zo blijkt de opstand van de
Praagse bevolking in de
meidagen van '45 tegen de
Duitsers achteraf vooral een
daad van revolutionair ge
halte te zijn. De bevrijding
van Praag door het Rode Le
ger is in dat licht ook de be
langrijkste mijlpaal in de
lange geschiedenis van de
stad te zijn. Het is natuurlijk
nogal gevaarlijk om die lijn
van het revolutionaire elan
te ver door te trekken, maar
onwillekeurig denk ik aan
het verzet tegen de Russische
inval in '68 of aan de burger
rechtenbeweging van Char
ta. Praag blijft er aan de op
pervlakte onkundig van als
er weer eens een dissident
geslachtofferd wordt. .Het
lijkt erop dat er veel verge
ten moet worden. De belang
stelling op straat gaat harts
tochtelijker uit naar de luxe
die de westerse bezoeker als
een geur bij zich lijkt te dra
gen. Een sportauto met Duit
se nummerplaten mag zich
verheugen in een oploopje
van geïnteresseerden. De bo
lide gaat zelfs enkele malen
op de foto. Ook de bezoeker
met rugzak wordt in deze
miljoenenstad nagegaapt.
Het is het bekende, nogal
treurig stemmende verhaal,
dat ook voor andere Oost
bloklanden opgaat. Je ziet er
net iets teveel als westerlin
gen uitgedoste jongeren; t-
shirt, jeans en kort jasje, met
dat verschil dat het wel alle
maal even chique en nieuw
is. Die verafgoding van ons
sub-culturele erfgoed kom je
wel meer tegen. De honder
den meters lange passages
die de grote winkelstraten
binnendoor met elkaar ver
binden barsten van de bio
scopen waar Louis de Funès,
Elvis Presley en Krameróva
verzus Kramer („Kramer
versus Kramer") regeren.
Voor de kassa's staan iedere
middag flinke rijen.
Waar de westerse film al
lang de spil is geworden van
een staatsbesogne, daar be
vindt een andere exponent
van onze hedendaagse cul
tuur zich in het schemer
duister van de zwarte markt:
de popmuziek is hier taboe.
Natuurlijk zijn er wel de
coverversies van Abba,
Duitse computerdisco en Ge
ne Kelly („Singing in the
Rain"), maar de originelen
ontbreken in de platen win
kels en op de radio. In plaats
daarvan een overdaad aan
klassieke muziek. De Tsje
chische componisten Dvorak
en Smetana vullen een be
langrijk deel van iedere eta
lage van Supraphon (het
staatslabel- en distributie
net). Janacek is iets minder
goed vertegenwoordigd.
Verrassingen zijn uitgeslo
ten, zoals ook in de boekwin
kel, waar je vergeefs zoekt
naar gedichten en verhalen
van die tientallen moderne
en verboden schrijvers. Het
publiek laat het hier ook af
weten.
Bij het Nationaal Museum
torent hoog boven het ver
keer de gestalte uit, van
Wencelslas, die gezeten op
zijn paard over het naar hem
genoemde plein uitkijkt. Hij
waakt al vele eeuwen vanaf
dit punt over „zijn" stad. De
talloze generaties na hem
maakten van Praag en cen
trum van politiek en cultuur.
Maakten ook dat Praag „de
gouden stad" heette en een
stad werd met een naam als
een lokroep. De grootsheid
van de stad zit hem niet al
leen in de onnoemelijke aan
tallen gigantische gebouwen
en monumenten. Die schuilt
ook in het verhaal van de
anonieme mensen, de mond
dood gemaakte schrijvers, in
de dood van Jan Palach en
de serveerster van café Sla
via. Hier is gevormd en ge
vochten, de laatste keer nog
pas dertien jaar geleden.
Wencelslas zal de stad beslist
wel eens gelukkiger gezien
hebben.
Praagse grandeur...het Na
tionaal Theater en de Mol-
dau...
i
