Recreatie en
kunst samen
in Bruinisse
JU. JON*
Sleun he
MERKWAARDIGE COLLECTIE VAN BRABANDER
te kunstl
te keur
KUNST
Jeroen Bosch is een
kunstenaar die tot de
verbeelding van de
massa spreekt. De
grote tentoonstelling,
indertijd in Den Bosch
gehouden, trok tien
duizenden.
Kleur
Studies
Leven
Zuyderland
César
Links: nylon jack ml
maat 116-54,-, maat]
streeppolo, maat II
176 - 28,-, twill jear
wit en bleu, maat 116
46,-. Koppelgesp-ri
WOENSDAG 22 APRIL 1981
at ï";F7>\r
PAGINA GlDSil^spAG 22 APRIL
Poolse wandtapijten met
Jeroen Bosch
Ook nu heeft deze stad weer
een Bosch-tentoonstelling.
Een uiterst merkwaardige.
Onder de titel „Rondom Je
roen Bosch" zijn in het Noord
brabants Museum in Den
Bosch tot 24 mei drieëntwin
tig grote gobelins (wandtapij
ten) te zien, waarop details
van zijn bekende schilderijen
zijn opgeblazen tot afmetin
gen van 2x3 tot 3x7 meter. Als
je een beetje de sfeer van het
oorspronkelijke werk kent
krijg je grote twijfels bij deze
onderneming, althans ik.
Je staat met enige verwon
dering te kijken naar deze
particuliere onderneming
van de heer Th. Heesen uit
Boxtel. Als een hedendaagse
maecenas heeft hijgeduren
de de laatste drie jaren, in
Polen, deze wandtapijten la
ten vervaajigen. „Om het ate
lier van Andrzej en Jerzy
Mierzejewski in Warschau in
het Westen bekendheid te ge
ven heb ik tot het vervaardi
gen van de Jeroen Bosch-col
lectie besloten", zegt deze
Brabantse collectionneur.
„Het werk van Bosch leent
zich op bijzondere wijze tot
uitwerking in gobelinvorm.
Al in de 16e eeuw werden go
belins naar schilderijen van
deze schilder vervaardigd.
Details van ongeveer tien
centimeter op metershoge
voorstellingen uitgewerkt ko
men tot nieuw zeggings
kracht", vindt hij.
Zo is bijvoorbeeld de Be
roemde Tuin der lusten (Pra-
do Madrid) opgedeeld in acht
fragmenten; zijn er delen uit
Het Laatste Oordeel, Verzoe
king van Antonius, Bezoek
der Wijzen, de Hooiwagen,
Johannes op Patmos e.a. op
metershoge doeken afzonder
lijk min of meer gereprodu
ceerd. Hoewel je wel eens zegt
dat de bonte taferelen van
Bosch bestaan uit talrijke af
zonderlijke schilderijtjes is er
toch iets in me dat zich verzet
tegen het uit elkaar plukken
van die totaalbeelden.
In een catalogus, die de heer
Heesen in kleurendruk heeft
uitgegeven wordt de Poolse
textiele vormgeving terecht
geprezen. Vooral de experi
menten in drie dimensies
vanuit dit land zijn wereldbe
kend geworden. In het pro
vinciehuis van Brabant bij
voorbeeld is daarvan wel iets
goeds te zien. De
gebroeders-schilders Mierze
jewski hebben een atelier op
gezet naar aanleiding van een
opdracht om gerestaureerde
slot Rokola bij Warschau van
gobelins te voorzien. Zij gin
gen zich onder meer oriënte
ren in het Franse centrum op
dit gebied, Aubusson. Ze ont
wikkelden echter een eigen
werkwijze, die geen of weinig
verwantschap vertoont met
de traditionele. Ook het resul
taat van de tamelijke simpele
rechtoe-rechtaan weefme-
thode, de huid van het doek, is
tamelijk grof eigentijds.
Er is veel aandacht besteed
aan de kleur, zo wordt gezegd.
Voor elk gobelin is apart ge
verfd. Het zijn typisch schil
ders, die de leiding hebben
van dit textiele bedrijf. Toch
vroeg ik me af of zij en de
weefsters zich verwant voel
den met het werk van Jeroen
Bosch. Hadden ze het ooit ge
zien, het ervaren? Was het
niet te vreemd in hun culture
le bagage? Bij een eerste aan
blik van de resultaten was ik
geneigd om te zeggen: Nee,
dat kan niet! Het deed me
denken aan het zogenaamde
Vermeer-museum in Delft,
waarin allerlei Vermeer-co-
pieën hangen, geschilderd
door een Engels kunstenaar.
Maar die vergelijking is niet
helemaal eerlijk, want deze
collectie wandtapijten heeft
heel wat meer kwaliteiten.
Ik denk dat je moet probe
ren Jeroen Bosch helemaal te
vergeten - anders ga je bij
voorbeeld ook letten op de
grove vertekeningen in het
beeld - dat deze tapijtcollectie
op zijn eigen waarde moet
proberen te bekijken. Als je
DETAIL van „De tuin der lus
ten" van Jeroen Bosch.
het werk van Bosch goed kent,
zal dat overigens niet meeval
len. En dan zitten er voor mij
een aantal werkstukken in
die gewoon op zich de moeite
waard zijn. Kleur en beeld
hebben dan iets eigentijds (de
thema's van Bosch hebben
overigens iets van een „eeu
wigheidswaarde").
Het rechterluik van de Ver
zoeking van Antonius, het
grote middenpaneel van de
Tuin der Lusten of het Laat
ste Oordeel uit München kan
ik ervaren als mooie, interes
sante doeken. Als je jezelf de
tijd en ruimte (kijk van de
overkant van de galerie naar
de doeken die ver weg han
gen) geeft dan krkgen deze
werkstukken toch vaak een
eigen leven, dat mogelijk wat
dichter bij Bosch staat dan je
oorspronkelijk ervaarde. Het
blijft toch allemaal uiterst
merkwaardig. Ik denk dat de
collectie als zeer discutabel
ervaren zal worden. Het is
zeker de moeite waard om te
gaan kijken wat hier gebeurt.
Terzijde hangen enkele
schilderijen van de Westduit-
se kunstenaar Erhard Quei-
ser (75), geïnspireerd op por
tretten in het werk van Bosch.
Maar hij interpreteert meer
naar actuele stijlverschijnse
len toe. Acceptabel werk. Uit
het eigen bezit van het mu
seum wordt een serie van 16e
eeuwse prenten naar ontwer
pen van Jeroen Bosch ge
toond; onder meer van Hiero-
nymus Cock.
Dagelijks om 11,11.30,13,14
en 14.30 uur wordt er een
klankbeeld „Rondom Jeroen
Bosch" getoond, terwijl om 15
uur de videofilm The myste
ries of Hieronymus Bosch ge
draaid wordt. De tentoonstel
ling is geopend dagelijks van
10 - 17 uur en in de weekein
den van 13 - 17 uur.
HENK EGBERS
(Door Henk Egbers)
„De recreatie-onderne
mingen in Nederland doen
niets aan kunst, terwijl ze
daarvoor dikwijls uitste
kend in de gelegenheid
zijn". Dat zegt Mare Tami-
niau, directeur van Aqua-
delta Recreatie in het
Zeeuwse Bruinisse.
Enkele ruimten in deze
fraaie accommodatie zijn
in het vervolg,gedurende
het hele jaar,bestemd voor
exposities met beeldende
kunst. Dezer dagen opende
Ramon Sedo, Spaans am
bassadeur, er een expositie
van drie goede Spaanse
beeldhouwers. „Wij willen
hier een grote groep Ne
derlandse artiesten, waar
onder ook Zeeuwse kun
stenaars, ruimte bieden.
Want als je zo'n gebouw
hebt moet je wel expose
ren", aldus Mare Tami-
niau.
„In de zomermaanden is
er ook voortdurend con
gres-publiek. Via wat
kleine proefnemingen -
bijvoorbeeld de mensen in
contact brengen met de
collecties van de artothe
ken van Goes en Den
Bosch - hebben we ge
merkt dat vakantie- en
congrespubliek zeer open
staat voor dit soort ten
toonstellingen". Mare Ta-
miniau, die eerder direc
teur VVV-Tilburg en di
recteur Autotron-Drunen
was, weet iets van de wen
sen van zijn publiek.
Dat de start in Bruinisse
gebeurt met Spaanse kun
stenaars wordt verklaard
met enkele grapjes. Ten
slotte wordt Aquadelta het
Nederlandse Benidorm ge
noemd. En Zeeland weet
nog uit de tijd van Alva
dat er een band met dit
land is. De drie beeldhou
wers, die allen in Spanje
een grote vermaardheid
bezitten, zijn door een met
Pippo aangesproken gale
rie-houder uit het Andalu-
sische voor het eerst naar
Nederland gebracht. En hij
verzekert me, dat er al
meer steden in Nederland
gesolliciteerd hebben naar
exposities met werk van
deze drie.
Juan Oliveira (54) is de
oudste van de drie en in
Spanje mateloos populair
om zijn paarden. Hij be
woont een boerderij met
paarden en is eerst twaalf
jaar geleden als beeldhou
wer begonnen. Nu zijn er
in ons land ook talloze
boetserende en beeldhou
wende lieden, die zich op
het paard hebben gewor
pen. Daar zijn een paar
JUAN Oliveira: Paarden in brons.
seld met fragmenten rulle
huid. Figuratief aan
spreekbaar, met hier en
daar wat maniëristische
trekjes die niet goed zijn.
Asiclo Manzano (41) is de
man die mij het meest
aanspreekt. Hij heeft ne
gen terra-cotta hoofden op
Aquadelta staan. Grote
brokken klei, die als het
ware de schepping van na
tuur en cultuur in zich
verenigingen. De koppen
zijn bezig eruit te groeien
door middel van enkel
summier aangegeven ge
zichtsfragmenten, die lij
ken voort te komen uit een
oneindigheidscultuur. De
glazuur heeft een tint die
het midden houdt tussen
vlees- en aardekleur. Een
zeer persoonlijke uitdruk
kingskracht. Na Kopenha
gen, Parijs, Stockholm en
Genève is hij hier nu voor
het eerst in Nederland te
zien.
Dit kunst-recreatie-ge-
beuren in Bruinisse, in het
congresgebouw van Aqua
delta, is door iedereen te
bezoeken. Als initiatief in
de recreatie-industrie ver
dient het vermelding en zo
mogelijk navolging. Tot 10
hele goede bij, maar vaak
is het droevig hoe dit beest
terwille van expressieve
driften verkracht wordt
Oliveira moet af en toe
bijna zelf paard geworden
zijn om dit beest zo ex
pressief in brons te van
gen. Maar hij slaat er ook-
meestal in de positieve zin
- mee op hol; maakt er
wentelende plastieken
van, waarbij de beesten
gefragmenteerd opgaan in
vluchtige beweging. Soms
komt hij daarbij aan de
rand van de sierkunst,
Desondanks knap en
dankbaar werk, dat velen
zal aanspreken.
Bucinos (43) heeft zich
met moeite laten overha
len naar Nederland te ko
men; met twaalf beelden,
Hij leeft nogal terugge
trokken (hoewel hij bij de
opening de enige aanwe
zige Spaanse artiest was),
In Spanje staan honderden
beeldhouwwerken van
hem. Hij heeft geen pro
blemen met de verkoop
van zijn werk. Bij hem is,
de mens thema en inspira
tiebron voor zijn werk-'
stukken. Tedere, ingetogen
mensen maakt hij. Grote
gladde vlakken, afgewis-
öi
GEKEKEN NAAR: Baarle-Hertog, materieschilderijen van An
ton Michielse bij Potterie De Swart.
Breda, werk van Hans van Zummeren in Galerie Segeren.
Kruishoutem, werk van César en Roger Nellens bij de
Stichting Veranneman.
Tilburg, grafiek van Siet Zuyderland bij Galerie Resy Muij-
sers.
Breda, werk van Hans van Zummeren in Galerie Segeren.
Materie-schilderijen van
Anton Michielse. Potterie de
Swart, Kapelstraat 12, Baar
le-Hertog. Geopend: zater
dag en zondag 14.00-17.30
uur. (Tot en met 10 mei).
De objecten van Anton Mi
chielse laten zich het best
omschrijven als non-figura
tieve panelen, waar hij met
behulp van materialen als
zand, stof, steenslag, gips en
cement een compositie heeft
opgebouwd. Het koloriet
wordt steeds bepaald door de
- natuurlijke - stoffen zelf en
is dikwijls ingetogen, rustig
van toon. Door bepaalde ma
terialen te mengen, ze in la
gen op het spaanplaat aan te
brengen, of door ze juist
koud tegen elkaar te plaat
sen, ontstaat er een reliëf-
matig geheel, waarin de on
derling verschillende struc
turen een grote rol spelen.
Alle panelen zijn heel streng,
vlakmatig ingedeeld. Veel
van de tentoongestelde ob
jecten lijken in eerste in
stantie compositie-studies,
waarin Michielse diverse
mogelijkheden van kleurge
bruik, structuur en vorm
heeft uitgeprobeerd. Het ku
bistische effect, dat veel van
de panelen kenmerkt, wordt
vaak nog versterkt door na
drukkelijke kaderlijnen en
het consequente gebruik van
geometrische, of daar van
afgeleide vormen. Enkele
van de objecten deden mij
denken aan topografische
kaarten of tekeningen. Wel
licht een wat merkwaardige
vergelijking, alhoewel Mi
chielse zijn onderwerpen
soms aan architectonische
vormen of landschappen
ontleent. Met betrekking tot
zijn werkwijze (schilderen
zonder verf, dus) zegt hij be
ïnvloed te zijn door rotsteke
ningen uit de oertijd. Ook de
tentoonstellingen
FIN DRFDAKT1F. HF.NK F.GBERS
waardering en het verbeel
den van de natuur, schijnt de
in Oosterhout werkzame Mi
chielse, aan dergelijke teke
ningen te hebben ontleend.
Naast de eerder genoemde
onderwerpen zijn verder ste
nen, takken, planten en fos
siele vormen, zaken die hem
inspireren en aanleiding zijn
tot het non-figuratief ver
beelden daarvan.
Op de kleursamenstellin-
gen, het combineren van de
verschillende structuren valt
weinig aan te merken. Op
het eerste gezicht lijken de
werken gedegen onderzoe
ken. Het eindeloos herhalen
van een eenmaal uitgedacht
thema, werkwijze en het ca
tegorisch gebrek aan diep
gang, tillen het werk echter
niet boven dat „studie-sta
dium" uit. Het essentiële on
derdeel dat een object
„boeiend" maakt, ontbreekt
vrijwel steeds of gaat verlo
ren in een kakofonie van
vormen, kleuren en opper
vlakte-behandelingen. On
danks de symmetrie, schaadt
de overdaad ook hier. Dat
geldt overigens ook voor de
prijzen.
ROB SCHOONEN
Hans van Zummeren,
olieverven en tekeningen.
Galerie Segeren, Raadhuis
straat 8-10, bij Ginneken-
markt, Breda. Open: op alle
dagen - behalve zondags van
10-18 uur. (tot 31 mei).
Galerieën leiden in Breda
een moeizaam bestaan, verge
leken met de drie andere
grote steden in Noord-Bra
bant. Een merkwaardig ver
schijnsel, in een stad-die een
rijk verleden zegt te hebben.
Of teert de stad enkel op dat
verleden als het om beel
dende kunsten gaat? De
firma Segeren-van Tilburg
voor interieurvormgeving
onderneemt een nieuwe po
ging. Een combinatie van ex
clusieve meubels met beel
dende kunst is nog niet zo
gek en heeft, ook elders, al op
een vruchtbaar bestaan kun
nen bogen.
De start is goed. De ruimte
waarin de monumentale doe
ken en tekeningen van Hans
van Zummeren is uitstekend
en laat het werk nog meer le
ven. Alsof het nog méér leven
nodig zou hebben! De vonken
vliegen eraf. Deze kunstenaar
maakt de laatste jaren een
ontwikkeling door, die nogal
verrassend is. Je kunt bij zijn
werk allerlei benoemingen
bedenken: exuberant, flam
boyant, bourgondisch, kleur
rijk. je kunt denken aan
verwantschappen met Bram
van Velde, Cobra.en er is
allemaal wel iets van waar.
Maar er is steeds méér sprake
van Hans van Zummeren.
Het spontane, wat deze schil
der altijd al wel min of meer
gekarakteriseerd heeft, is zijn
oeverloosheid kwijt; is geba
seerd op zeer stringente uit
gangspunten die - zo zou het
theoretisch kunnen klinken -
niet dodend zijn, maar inte
gendeel tot nieuw leven wek
ten.
Hans van Zummeren werkt
met een directheid in kleur
en vorm, die mogelijk gewor
den is door meer innerlijke
ordening. Zijn „spetters",
zijn schijnbaar willekeurige
vormen in de ruimte, hebben
een grotere overtuigings
kracht gekregen. Zijn teke-
EEN van de minder realistische
bladen van Siet Zuyderland, te
zien bij Galerie Resy Muijsers in
Tilburg.
ningen van Japans krijt op
in met terpentijn gedrenkte
vellen hebben niet alleen een
eigen atmosfeer en hand
schrift, maar ook een fijnzin
nigheid die contradictorisch
lijkt aan de chaos, die ze soms
lijkt te verbeelden. Ik krijg
het gevoel dat het een kunst
is die je gemakkelijk dood
kunt praten en die je daar
om, als in een flits, moet be
leven of anders doorlopen.
Monumentaliteit zonder
holle pathos; een bezetenheid
die slaat en streelt tegelijk.
HENK EGBERS
Grafiek van Siet Zuyder
land. Galerie Resy Muijsers,
Nieuwlandstraat 22 in Til
burg. Geopend: dinsdag tot
en met zaterdag 12-17 uur
(tot 9 mei).
Siet Zuyderland (38) is een
van onze meest opmerkelijke
realisten. Op het eerste ge
zicht lijken zijn schilderijen
en grafische werken zelfs het
Amerikaansachtige fotorea-
lisme te vertegenwoordigen.
Zijn onderwerpen zijn ook
vaak Amerikaanse architec
tuur en stads-„stillevens",
maar bij nadere beschou
wing blijkt de abstractie veel
groter dan verondersteld. De
tegenstelling tussen figura
tieve en abstracte kunst
vindt hij zelf vals. Striks ge
nomen abstraheert iedere
schilder, omdat hij zijn on
derwerpen isoleert uit de
realiteit van de omringende
omgeving, zijn beeldvlak
volgens eigen inzicht organi
seert en een detail practisch
altijd enigermate stileert.
Zuyderland, internationaal
befaamd vooral na zijn grote
schilderijenserie over metro
stations in wereldsteden, iso
leert zijn onderwerp heel
sterk en mensen komen in
die haarscherp getekende of
geschilderde wereld niet
voor. Wel is het zo, dat daar
door juist een spanning en
geheimzinnigheid ontstaat,
die doet verwachten, dat er
ieder ogenblik op die zo ver
dacht stille plek iets kan ge
beuren... en dat moet dan wel
iets menselijks zijn, waarbij
de gedachte aan een cata
strofe of geweld het eerst
naarboven komt. De metro
stations waren van een ge
stileerde monumentaliteit,
waarin veel overbodige de
tails waren weggelaten. In
een serie recente kleurenli
tho's, „Readings", voorzien
van een tekst door Bernlef,
die ook bij Resy Muijsers is
opgehangen, licht de kunste
naar fragmenten van ver
vallen achterbuurten op Co
ney Island uit hun omgeving.
Maar de stilering is wat
minder geworden; teksten en
graffiti op muren en deuren
zijn nadrukkelijk aanwezig.
Verlatenheid, maar in min
dere mate dan bij de metro's,
en spanning spreken even
wel sterk. De koele manier
waarop vorm en sfeer van
stedelijke elementen worden
geregistreerd verhoedt niet
dat zij een emotionele gela
denheid krijgen. De expositie
omvat tevens een serie
zwart-wit etsen, „Stripped
bare", waarin op laconieke
wijze een ontleding wordt
gegeven van de verschil
lende manieren waarop
vrouwen hun kleren, na zich
ontkleed te hebben, over een
stoel draperen. De zeefdruk
van een bewakingspaneel in
een gevangenis - Zuyderland
maakte ook een serie en een
boek samen met Bernlef over
Nederlandse gevangenissen
- is een kunststuk van
streng, gedetailleerd realis
me, dat echter als totaalbeeld
toch ook weer abstract
werkt.
MARJAN MES
Werk van César en Roger
Nellens. Stichting Veranne
man in Kruishoutem (bij
Oudenaerde in België). Ge
opend: dinsdag tot en met za
terdag 14.30-18 uur (tot 3
mei).
Twee belangrijke exposi
ties vragen de aandacht: een
retrospectieve van de Franse
beeldhouwer César en een
uitvoerige keuze uit het werk
van de schilder Roger Nel
lens. César is hier met ken
merkende stukken uit de
verschillende perioden van
zijn beeldhouwersactivitei
ten vertegenwoordigd: van
de gesoldeerde ijzerplastie
ken uit zijn begintijd tot en
met latere compressies en ex
pansies. De werken uit zijn
begintijd geven nogal wat
invloeden te zien, zoals die
van Barbara Hepworth en
vooral Germaine Richter.
Een geheel eigen weg slaat
hij dan in met zijn com pres
sies van verschillende mate
rialen als daar zijn autow
rakken en -onderdelen, lin
nen en karton uit de laatste
tijd. Bij de compressies
breekt tamelijk laat, met
name in het meest recente
werk een spiritualiserend
element door. In de beginne
zijn de compressies niet veel
meer dan pakketten van een
bepaald materiaal zoals deze
de vernietingsmachine verla
ten, als objecten in de ruimte
hebbben ze dan ook geen
werkelijk geestelijk geldende
verschijningsvorm, het blij
ven gecomprimeerde pakket
ten met al hun toevallighe
den. Eerst waar de kunste
naar een aantal werkbroeken
samenperst en verhardt en er
A
een reliëf van maakt,
merkt men dat hij het f
c hanisch proces artistiek h
stuurd heeft, dat hem duè
lijk een idee voor ogen stel
Hetzelfde geldt voor .de
liëfs met dekseltjes t»
Boursin-kaasdoosjes en GW
loise-verpakkingen; W
ontstaan nonfiguniki
werkstukken, boeiend t*1
kleur en vorm. Hetxlfi
geldt voor de expansies1.
uitvloeiingen in versclê
lende materialen zoals tffl
en polyester: duidelijk
men dat César er in de lm
der jaren in slaagt zijn W
vallige materialen met
hulp van de machine
onder de knie te krijgen a
een werkelijk plastische
pressie mee te bereiken,
overwint het toevallige
stijgt boven de materie
terwijl niettemin materie
huid volkomen tot hun
blijven komen. Er is
een verschil in leeftijd ti
de in 1921 geboren César
de in 1937 geboren Bek
schilder Roger Nellens.
beider werk gemeen hee/t
een overigens zeer verscki]
lend gerichte preoccupy
met het technische. NeM
vindt zijn inspiratie i«
wereld van de machine, W
hij in vroeger werk technPj
knap, maar onbewogen
beeldt, maar die hij in oni
delen ontleedt waarmee
zelfstandige composities m
bouwt. Die eerste schilderij1
laten tamelijk onbenut
men is geneigd op te merV
dat er een goede kleure
deze machines in hun «""l
teit beter kan weergeven
welk schilderij ook. Ook V'I
lens heeft in de laatste arrnl
half jaar zijn werk weten 1
spiritualiseren; machine1
derdelen worden tot teWJj
en composities, die iets
ders suggereren en uitzegl
dan de waarneembare
teit. Weliswaar is bij
laatste ontwikkeling van&i
werk een qua schildert^1
niek en kleuropvdWJJ
sterke invloed van
Wunderlich merkbaar,
er is toch sprake van een r
soonlijk resultaat. De exp®1
tie Nellens is een beetje 0® J
laden, een strengere sekt1
zou de algemene indruk 9"'^
stig beïnvloed hebben. t
WILLEM ENZlW
1
kome
kor
Mm.
mensen met ove
Nederlanders he
grote problemei
Ze zijn daardooi
waar het stoffig i
erg klein, ze rake
onmisbaar.Ook
direkte hulp aa
hulpverleners I
vakantiemogel
cara-patiënt we
mogelijkheden.!
van 20 tot 26 apt