Openbaar kunstbezit
geeft
museumkaart uit
Modern kunstenaar
in de grote
Hollandse traditie
LAATST!
osepl
an d(
J. C. J. van der
EMI moet inkrimpe
JAZZ
te kunst*
te keur
ZDF herhaalt Woodstock-film
WOENSDAG 11 FEBRUARI 1981
KUNST
PAGINA Glos
v0ENSDAG 11 FEï
Het is waarschijnlijk geen toeval, dat J.C.J.
van der Heyden (52) uit Den Bosch als jonge,
naar de ware betekenis van de kunst zoekende
kunstenaar vooral onder de indruk kwam van
Vermeer.
Massa
Vrienden
OP 15 maart
voltooide Louis I
Boon de roman
os en de eenz;
man". Twee ma
den later stierf
volkomen om
wacht.
Textiel
LIA R0'
JoSerl "rijkse hekeer-
i
„Zaag" van Claes Oldenburg.
OPENBAAR
KUNSTBEZIT geeft
voor 1981 een nationale
museumkaart uit, die
gratis toegang geeft tot
170 Nederlandse musea.
Voor abonnees is de
kaart gratis, andere
betalen vijftien gulden
(jongeren drie gulden,
65 plussers 7,50)
Een jaargang van
Openbaar Kusntbezit
bestaat uit zes
afleveringen, die elk
een ander thema in de
beeldende kunst
belichten. Op de foto
ziet u een van de vele
(kleuren)illustraties uit
het eerste Kunstschrift
van de jaargang 1981.
Dit themanummer
behandelt onder het
motto „Het alledaagse
ding" objecten in de
beeldende kunst van de
17e eeuwse Hollandse
„ontbijtjes" via het
„object trouvé" tot het
industriële
massaprodukt bij de
pop art.
De foto stelt de „Zaag"
uit 1970 van de
Amerikaanse
kunstenaar Claes
Oldenburg voor, die in
het bezit is van het
Amsterdamse Stedelijk
Museum.
Het is zo'n tot
monumentale
proporties vergroot
alledaags ding,
waarmee de pop art al
in de jaren zestig de
aandacht vestigde op
het materialisme van
onze
consumptiemaatschap
Pij-
Verder komen in het
eerste nummer van
1981 aan bod: de
stillevens van de
kubisten, het werk van
de Friese dadaïst Thijs
Rinsema en de objecten
van Marcel
Broodthaers van wie
deze week bij Boymans
van Beuniningen in
Rotterdam een grote
tentoonstelling wordt
geopend.
Een abonnement op een
jaargang van
Openbaar Kunstbezit
kost 43 gulden. Adres:
Postbus 5555, 1007 AN
Amsterdam, tel.
020-732680.
(Door Marjan Mes)
Deze 17e eeuwse, Hol
landse schilder kon zich
ook niet verenigen met de
gangbare opvattingen
over de schilderkunst, die
toen vooral in de theatrale
voorstelling lagen, en
zocht naar nieuwe wegen
om tot een optische objec
tiviteit te geraken. Hij
maakte daarbij gebruik
van de camera obscura en
ook van de nieuwe ont
dekking, lenzen, van zijn
vriend Anthonij van
Leeuwenhoek.
Ook Van der Heijden kon
zich al vroeg niet, ook niet op
de kunstacademie, vinden in
de erkende kunstopvattingen
en zocht naar mogelijkheden
om, los van de persoonlijke
willekeur, tot schilderijen te
komen, die de oorspronkelij
ke en eeuwige wetten van de
schilderkunst zouden ver
beelden. Ook hij zou later ge
bruik maken van wetensch
appelijke vindingen van zijn
tijd; de televisie en het vlie
gen.
Bij Kunsthandel Lambert
Tegenbosch in Heusden kan
men tot 26 maart schilder
werken van zijn hand zien.
Op het eerste gezicht lijkt er
sprake van geometrische
schildérijen van een Mon-
driaan-achtige gestrengheid
waarin gezocht wordt naar
vereenvoudiging van vorm
en kleur. Bij nadere beschou
wing blijkt er veel meer aan
de hand. Het gaat zeker niet
om een uiterste stilering van
de waargenomen werkelijk
heid, maar veeleer om funda
menteel onderzoek van de
mogelijkheden van het rech
thoekige doek en de werking
van kleur en verf als me
dium.
Maar er is nog meer en dat
maakt deze grote en kleine
schilderijen geheimzinnig en
geeft ze dat surplus, waar
door de door de kunstenaar
beoogde onpersoonlijke ob
jectiviteit niet steriel kan
worden. De spanning tussen
elementaire vorm en kleur en
tussen het doek als object en
deze elementen gaat zover, in
alle onzorgvuldige techni
sche uitvoeringen, overigens
dat van meditatieve kaders
gesproken kan worden.
Het diepste zwart omka
dert bij voorbeeld een wit leeg
veld en zo ontstaat een beeld
scherm met een soort per
spectivische werking, waar
op de kijker zijn eigen inner
lijke beelden kan projecte
ren. Van der Heyden wil met
minimale ingrepen een zo in
tens mogelijke voorstelling
van een schilderij maken,
eigenlijk van Het Schilderij,
De Schilderkunst zelf. Dat
heeft het voor hem noodza
kelijk gemaakt om alle le
vensgebieden te intensiveren
en te onderzoeken op hun
meest fundamentele eigen
schappen.
De schilderkunst bleef niet
altijd het enige middel voor
hem om daaraan uitdruk
king te geven, maar ook foto
grafie, video, muziek en ge
luid betrok hij in zijn onder
zoekingen. Hij kwam echter
steeds terug op het schilderen
zelf en verbond zijn ervarin
gen op andere gebieden van
waarneming met de pure ge
gevenheid van het op een
rechthoekig spieraam ge
spannen linnen. Zijn mate
riaal en de verfstreken be-
Het schilderij als wand in hel atelier van Van der Heyden
Den Bosch.
Van der Heyden gaat zelfs
terug naar Vermeer en lijkt
in het licht van de ernst van
zijn strevingen en resultaten
een schilder in de grote tradi
tie van de Hollandse schil
derkunst. Hij heeft daarom
ook onlangs de Brabantse
cultuurprijs ontvangen voor
zijn hele schilderkundigoeuj
vre.
Schilderijen van J. C. jJ
van der Heyden,
dei Lambert TegenbosclJ
Putterstraat 48 in Heusdeni
Geopend: dagelijks 14-i|
uur, behalve maandag (tot 2i
maart).
Een schilderij met een elementaire deling van het oppervlak.
schouwde hij daarbij even
zeer als natuur als lucht, wa
ter, aarde etc. Hij paste ele
mentaire delingen van het
vlak toe op verschillende ma
nieren; er ontstonden „poor
ten" „damborden" met een
bijna metafysische werking
van de kleur.
Later, na zijn waarne
mingsonderzoekingen in
vliegtuigen, ging hij schilde
rijen maken, waarop het op
pervlak horizontaal in twee
contrasterende kleurhelften
werd gedeeld. De horizon is
iets gebogen, diep (Klein)
blauw of horizonblauw con
trasteert met wit en behalve
de gedachte aan fundamen
tele schilderkunst doemt de
gedachte aan de verhouding
tussen universum en aarde
op.
Ondanks de platheid van
het beeld is er ruimte. Deze
schilderijen, gebaseerd op
vliegtochten, tochten door
hooggebergte en ruimte
vaart, tonen Van der Heij-
dens recente ontwikkeling.
Een klein schilderij voert bij -
na het realisme weer in: er is
een lichtblauwe hemel met
witte verfstreken; een bijna
driedimensionaal beeld met
lucht en wolken.
J. C. J. van der Heyden
begon in het begin van de
jaren zestig met zijn analy
tisch onderzoek van de schil
derkunst en de universele be
levingswereld van de moder
ne mens.
Dat was in een tijd, dat ook
Jan Schoonhoven, Armando
en Daan van Golden reageer
den op het voorgaande ex
pressionisme, o.a. van Cobra
en werk maakten, waarvan
de artistieke betekenis niet
zozeer in de inhoud lag, maar
in de achterliggende ideolo
gie.
Ook Struycken, Dekkers
en Bonies gingen terug naar
Mondriaans opvatting, dat
kunst niet op de individuele
intuïtie gebaseerd moest zijn,
maar voortdurend de eigen
procedure dient te analyse
ren.
De Duitse tv (ZDF) gaat
de film over het popfes
tival Woodstock herha
len op veler verzoek. Het
tweede Duitse net kreeg
na afloop van de eerste
uitzending (5 januari)
zoveel reacties binnen,
dat besloten werd de
Woodstock-film in zijn
geheel (125 minuten) te
herhalen op zaterdag 25
april om 23.10 uur.
Ook de discussie over
drugs, die na afloop van
de film werd gevoerd,
wordt op die datum her
haald.
Het ZDF besloot
op het verzoek om her
haling in te gaan, omdat
bleek dat vele kijkers de
eerste uitzending had
den gemist wegens het
vroege tijdstip (in de na
middag).
HEEMSTEDE (ANP) - De platenmaatschappij EMI gaatii
ons land inkrimpen om de kosten meer in overeenstemming»
brengen met de zeer geslonken omzet.
Er zal voor 29 mensen, werkzaam in de adminsitratie,
rekencentrum en in de studio, ontslag worden aangevraagi
Aan de ondernemingsraad is hierover advies gevraagd. EM
leed de laatste jaren grote verliezen, volgens algemeendirec
teur L.A.P.A. Verhelst in drie jaar ongeveer 25 min. Hoew
het afgelopen jaar een aanmerkelijke verbetering is ingetre
den, zal ook dit jaar weer met verlies worden afgesloten.
Geschat wordt voor het lopende boekjaar een verlies var
ongeveer 1,5 min. Door het verlies van drie belangrijk
labels en de aanzienlijke terugval in de markt, die gezien»
economische toestand voorlopig nog zal voortduren, zijn»
vooruitzichten voor de komende jaren uitermate somber.
Gekeken naar:
Breda: Galerie De Raam, gouaches-collages van Sam Middleton en bronspplastieken van
Wout Maters.
Den Bosch: De Moriaan, grafiek en collages van Jan van den Langenberg.
Pen Bosch: Kruithuis, schilderijen van Ries Linnartz en Hubert Herberghs
Tj'lburg: Textielmuseum, „Textiel NV no. 3".
Gouaches-collages van
Sam Middleton en
brons-plastieken van Wout
Maters. Galerie De Raam,
Reigerstraat 7 in Breda. Ge
opend: dinsdag tot en met
vrijdag 11-18 uur, zaterdag
11-17 uur (tot 1 maart).
De horizonblauwe luchten
en het grasgroen van het Hol
landse polderlandschap zoals
zich die tijdens de spaarzame
zonuren in het voorjaar
openbaren, vormen de meest
in het oog springende ele
menten op de recente goua
ches van Sam Middleton. Het
zijn verrukkellijk heldere
composities, die ondanks hun
non-figuratieve, bijna con
structieve en platte hoeda
nigheid, de ruimte van het
waterlandschap zichtbaar
maken. Cirkels, rechthoekige
vlakken en strakke, ritmi
sche lijnen vormen net als in
het vroegere werk de basis
voor deze abstracte composi
ties, waar dikwijls papiers
nippers, fragmenten van en
treekaartjes en stukjes parti
tuur in verwerkt worden.
Middleton is een Amerikaan
se neger, geboren in New
York, heeft lang gewoond in
Amsterdam en leeft nu mid
den in de polder bij wie de
jazzmuziek in het bloed zit.
Het ritme en de improvisatie
ervan zijn terug te vinden in
de vormelementen en de rit
miek waarmee ze zijn ge
componeerd. Zelfs bij de
„polderlandschappen" is dat
en elementaire vorm en be
kroond worden door een
soort vleugel of wiek, die iets
heeft van een vogelvleugel
maar tevens mechanisch
lijkt. Maters maakt ook ge
bruik van de asymmetrische
verdubbeling van de organi
sche vorm.
MARJAN MES
j tentoonstellingen
EIN DREDAKTIE HENK EGBERS j)
nog het geval, hoewel daarin
nu ook - weliswaar in minia
tuur - figuratieve voorstel
lingen opduiken. Die zij n dan
weer geschilderd binnen die
platte cirkels welke de ronde
toon van bijvoorbeeld een
trompet visueel lijken te ma
ken. Het frisse, vrolijke,
spontane en de tevens door
dacht gecomponeerde geo
metrie is bij Middleton on
vervangbaar eigen. Enkele
oudere gouaches-collages la
ten de meer door het ritme
van de jazz en de grote stad
geïnspireerde Middleton
zien.
De Utrechtenaar Wout
Maters toont gepolijste
bronsplastieken, waarin het
organische uit de natuur ver
enigd is met het technische.
Er zijn verticaal omhoogrij-
zende „staven", die het mid
den houden tussen groeisel
Grafiek en collages van
Jan van den Langenberg. De
Moriaan, Markt 1 te Den
Bosch. Geopend: dinsdag tot
en met zaterdag 11-17 uur,
zondag 13-17 uur (met carna
val gesloten).,Tot 9 maart.
Het grafische werk van de
ze in Den Bosch afgestudeer
de kunstenaar trekt op de
eerste plaats de aandacht,
omdat spanning wordt opge
roepen door de relatie tussen
gebruikte techniek en voor
stelling. De prenten, abstrac
te structuren, zijn het resul-
tat van de zeer directe in
greep in de zinkplaat, die met
beitels wordt bewerkt, ter
wijl in het papier ook ingre
pen worden gedaan. De colla
ges van papier en karton be
reiken eveneens een span
ning vanuit de werking van
het materiaal, al komt daar
nog wel het een en ander bij.
Van den Langenberg wordt
geboeid door het veelomvat
tende begrip energie, waar
bij het hem vooral gaat om
het spanningsveld tussen
massa en macht. Het zijn
voor hem elementen, die de
huidige samenleving bepalen
en angst oproepen. De geëx
poseerde series kregen de
verzameltitel „Onder druk",
die weergeeft welk gevoel tot
het maken van de bladen
heeft geleid; de spanning die
zijn weg zoekt en werk doet
ontstaan, dat toch als voor
naamste effect heeft, dat het
zich onttrekt aan de emotio
nele discussie over massa,
macht en onmacht. De „voor
stellingen" op de zwart-wit
etsen zou men kunnen verge-
lijken met een massa ijzer
deeltjes, die zich binnen het
verloop van de serie bladen
verdicht, verdunt of ver
plaatst en soms een bijna
landschappelijk aanzien
krijgt, al ontbreekt het per
spectief. De papiercollages
omvatten elementaire vor
men, die met elkaar contras
teren qua beeld en mate
riaalgebruik en die verschui
vingen ondergaan, waarbij
het uiteenvallen van massa
ook weer een rol speelt. Ook
is er een serie met verticale
strepen, die in de opeenvol
gende bladen een optische
metamorfose ondergaan. Het
is gaaf, abstract werk, dat
voortkomt uit een gedegen
vormonderzoek en een ern
stig artistiek engagement.
Sam Middleton exposeert bij
De Raam in Breda.
Schilderijen, tekeningen
en gouaches van Ries Lin
nartz en Hubert Herberghs.
Kruithuis, Citadellaan 7 in
Den Bosch. Geopend: dins
dag tot en met zaterdag 11-17
uur, zondag 13-17 uur, geslo
ten met carnaval (tot 16
maart).
De aanleiding tot deze ten
toonstelling was het tragisch
overlijden begin 1980 door
een verkeersongeval van
Linnartz, kunstenaar uit
Weert. Voor Herberghs, zijn
beste vriend en gelijkge
stemd kunstenaar uit Weert,
was het een ingrijpende ge
beurtenis, die aanvankelijk
zijn creativiteit lamlegde,
maar daarna aanleiding
werd tot een serie schilderij
en, gouaches en tekeningen,
waarin de dood van zijn
vriend, de eenzaamheid van
de mens en zijn relatie tot de
ander (ook de vrouw) cen
traal staan. Beide schilders
vertonen een iconografie, die
doet denken aan de vereen
voudiging van banale motie
ven en aan de combinatie van
abstractie en figuratie bij
Raveel en Lucassen. Hun
werk bezit integriteit, maar
onderscheidt zich niet door
een duidelij herkenbaar
eigen handschrift. Van de
overleden Ries Lnnartz zijn
acht, zeer grote, kleurrijke
doeken tentoongesteld uit de
periode 1977-1980. Op frag
mentarische wijze bracht hij
menselijke figuratie samen
met delen van interieurs.
Niets in het beeld is compleet,
maar er is wel zeer duidelijk
een schilderij als totaliteit.
Zij vertonen de onzekere
mensen in een door uiterlijke
conventies verstikkende om
geving in een beeldtaal, die
neigt naar een vervanging
van herkenbare figuratie
door primitieve tekens of ab
stractie van de triviale wer
kelijkheid. De kleuren zijn
fel, bijna schel. Hubert Her
berghs reactie op het nood
lottig ongeval van zijn beste
vriend laat zich aanzien in
sobere, met kinderlijke pri
mitiviteit neergezette voor
stellingen van spaarzaam
aangeduide interieurs of te
kens daarvoor, waarin zich
steeds de figuur van die ene
man bevindt en daarnaast
vaak een vrouw (zijn vrien
din) en kinderen. Ze zijn
spontaan, zoals in het expres
sionisme van Penck, neerge
zet en zijn meer tekens dan
gedefinieerde personen. Dit
nieuwe werk betekende
noodzakelijkerwijs een
breuk met het oude, dat meer
constructief en abstract van
aard was. De primitief-figu
ratieve beeldtaal is steeds ge
plaatst tegen een wit fond,
dat het eigen karakter van
schilderij en linnen bena
drukt.
interessante tentoonstelt
Het is daarom jammer dato
titel de lading niet dekt; stro
mingen in de textiel zijn t
vele, zoekenden naar ee
stroming zijn er nog
zoals Annie Ceelen en Lif
ke Kruk, die zich beiden
een elementaire manier
zighouden met textiel.
Marja Reniers, de derde1
laatste van de drie e:
ten, heeft de hele
vaarwel gezegd, en is nu
lichtprojecties aan het
rimenteren. Wat ze doe
zich interessant genoeg oB
worden waargenomen.
Waarom echter werk
zich op generlei wijze
textiel bezighoudt, bi'
een tentoonstelling van
tiele kunst wordt opg'
men, vind ik niet correct
aanzien van kunstenaars,
wel met textiel experim®
ren.
Dat ze alle drie
opleiding hebben, naiw
de Tehatex, mag nog
tekenen dat ze daarom
onder één noemer zouden1
poseren.
Wat Annie Ceelen aan»
is, komt
Zij werkt"
waartussen]
Mui
als
(door Alfred Kossm
Er zullen uit Boons
latenschap van oi
bundelde stukjes z<
nog wel boeken woi
samengesteld, maar
„droefgeestig en scl
delijk pronoverhaal'
luidt de ondertitel)
sluit dan toch zijn la
en intense publicists
loopbaan.
Je bent allicht geneig
af te vragen: is het een f
slot? Is het te beschou
als een soort testament,
laatste woord?
Naar mijn smaak mo
op de eerste vraag met
op de tweede met „nee"
woorden. Van Boons p;
do-pornografische vei
len lijkt „Eros en de eei
me man" mij het hx
Maar het is niet moeilij k
je in te denken dat
auteur net zevenenze:
zonder tussenkomst var
dood, nog heel wat had
schreven. Hij was, gee,
lijk, nog helemaal niet
aan doodgaan.
Mislukt
Pornografie wil de
nen van de lezers prikke
en ik denk niet dat veel
zers erg geprikkeld zul
worden door Boons ron
over een man van een e
in de vij ftig die tergkij kl
een totaal mislukt leven,
man is van kindsafé
geobsedeerd door seksu<
teiten hij brengt verslag
van alles wat hij gezien
gedaan heeft. Vooral h
jonge meisjes, zo'n jaar
dertien, winden hem op,
in het bijzonder wanneei
Plassen. Op lange want
bngen bespiedt hij diejor
Kinderen en ook vrijer
Paartjes, jonge vrouwi
zijn relaas is een aanet
schakeling van beschi
"MHIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIII
loor
Gerard
van Herpen)
MARJAN MES
TEXTIEL N.V. no. 3. Tex
tielmuseum, Gasthuisring 23,
Tilburg. Geopend: maandag
tot en met vrijdag 10.00-17.00
uur en zaterdag van
14.00-17.00 uur; zondag
12.00-17.00 uur. Tot 15 februa
ri.
„Textiel Nu no. 3" is een
onderzoeken
subtiel over.
papierlagen,
draden plakt. Nadien s
ze het papier en houd
ruimtelijke object, dat
ontstaan is, over.
Het is fascinerend dit p
ces van constructie c"
tructie te volgen aand
van de fragiele drade
structies, die wel ruim
werken. w
Liedeke Kruk werkt «f
grafische manier me
den: textiel aan elkaa
lijmd, of genaaid, en
hangend.
ondelT'jftiger iaren leef"
'1 stprfc Ï°mS"kath0lieken
gevoel, dat er
fenen j1,eke schriJvers
irair» ere'In dat eigen
W(l| f^mtje werden soms
;0 el leerlingen toege-
itsdrm *®ffde die literaire
herip„ at de eigenaar-
b£nzo «gen aan be-
Irden op de koop toe
anz Leon Bloy,
Mendels,
IWn'p °?ze Nederlandse
den„r^erik van Eeden,
e wii f R°th werden op
hoiiei.., mgekaderd en tot
deerd auteurs gebom-
du^rden Puinkerken in-
tzijn»»lh®m al in 1939
£w?lcht: "Im memo"
JO^Dh d°Seph Roth"
fbkaard R°th was een
[hem ]pJT «i was groot.
Jd die hi: Weenen. Zijn
altiid cneedroeg naar
s„. veranderlijk Er-
'anestelling voor de