vrii uit
)T
igen.
EGJES
LAARS
Permanente bisschoppensynode over huwelijk en gezin
I
Slnehetkerkelijkestand-
£«ss,'rsprete"
ÏS!ft^Universe"eebon
e
iGKUNDIGEN
(ZORGENDEN
EN-
ENDEN
Vakantie
iERING INC.
[•gangen
B.V.
ïpQ-team
Pil
Ballast
Diepte
Uitdaging
Homofilie
Wm
DOOR
CORN.
VERHOEVEN
A 65
ZATERDAG 16 AUGUSTUS 1980
Jen zelf piloot bent?
ig is een instituut
I dogen.
Imaterialen,
Irsus in
|a.s.ïUn.Pog
latsenj^lL-
in vliegtuigen
opleiding voor
lar en hoger
Jnwege ziekte
it 15 november
ar praktijkervaring,
Idinsdag en
|itae binnen
dienst personeels-
Istbus 283,
Ivakaturenummer
Overheidsweg 5, industrie-
sn. De produkten worden
lemetel.
eden in nieuwe produktie-
ak mevrouw Koot 01856-
pdaol verzekerd.
s
porgon/sot/e
Breda, 076-145278
lirekt gevraagd
zat. van 10.00 tot 12.00 uur.
560/01620-56107
CABARETIER Fons Jansen had jaren geleden niet
alleen de vlotte lachers op zijn hand toen hij over het
concilie opmerkte:,2500 Vrijgezellen die over het huwe
lijk praten; om na maanden van discussie tot dit ene
besluit te komen; ongeoorloofde middelen zijn verbo
den"- De grap gaf uiting aan het toen al vrij algemene
gevoel dat de intense aandacht van de kerkelijke hiërar
chie voor huwelijk en sexualiteit eigenlijk toch merk
waardig was. Sommigen waren krasser en aarzelden
niet te spreken van een ongezonde aandacht.
Om de typering van Fons
lansen kon toen echter al har-
,wic worden gelachen het-
jeén duidde op een stuk be-
•ijding van een kerkelijke be-
logding op dit gebied. Een
■voogding die tot in de jaren
ijftig van deze eeuw zeer sterk
geweest. Op de theologische
jekenplanken namen in de
«te helft van deze eeuw de
Moraalhandboeken over hu-
telijk en sexualiteit tot in de
emste details besproken en
jorgeschreven. De gewone
lelovigen maakten met dit
ietaillisme kennis in de
jiechtstoel. En lange tijd leken
er geen grotere zonden moge-
lijkdan juist tegen het zesde en
iet negende gebod.
Een reactie op dit detaillis-
van „vrijgezellen uit over-
;igmg" in zaken die zij juist
idden afgezworen, kon niet
fitblijven. Die reactie heeft
ach het scherpst gemanifes-
ird door de brede afwijzing
[an de encycliek Humanae
Jtae van paus Paulus VI over
iboorte'oeperking.
De vruchten die Humanae
[ïitae heeft afgeworpen in de
erkelijke gemeenschap, of
eter nog, de vruchten die de
icycliek helemaal niet heeft
fgeworpen, zullen ongetwij-
eld veel stof tot discussie ge
en op de permanente bis-
ihoppensynode die eind sep-
imber in Rome begint over
uweüjk en gezin. Bisschop
rnst van Breda zal namens de
federlandse bisschoppen aan
ie synode deelnemen. Hoe he
en ten dage in de kerkelijke
imeenschap gedacht en ge-
mdeld wordt inzake huwe-
jk, sexualiteit en geboortere-
ding, laat zich goed afmeten
an een recent onderzoek in
elgië en een minder weten-
:happelijk onderzoek in
root-Brittannië. De katho
lieke kerk van België staat be-
paldniet te boek als een pro
gressieve kerk of een opstandi
ge kerk. Het onderzoek in Bel
gië werd begin dit jaar gehou
den juist met het oog op de sy
node over huwelijk en gezin
om de bisschoppen een realis
tisch beeld te verschaffen van
de alledaagse werkelijkheid.
(België is nog altijd een vrij
O t Vl r\ 1 i nl- 1 J Orvfl/ -1-
Katholiek land: 39% van de
gelovigen onderhoudt een re
gelmatige zondagspraktijk en
28°,, een gelegenheidspraktijd;
32% noemt zich niet meer
praktiserend. In dit katholiek
jelgie zegt 94% zijn of haar
Jezinsleven gelukkig tot zeer
gelukkig te vinden en voor
8% betekenen kinderen voor
^iders meer vreugde dan zorg
en verdriet. Welnu, 59% van de
elgische katholiek blijkt de
erklaringen van paus en bis
schoppen over huwelijks- en
gezinsleven eenvoudigweg niet
I te kennen. Slechts 4% zegt in
1 fe, "ttspraken van het kerke-
I kjke leergezag hulp te hebben
gevonden,
j De pil is in katholiek België
jet meest gebruikte voorbe
hoedmiddel en slechts 1% be
kent enig schuldgevoel te heb-
tei over het gebruik van de pil.
Humanae Vitae met zijn perti
nent verbod van alle voorbe
hoedmiddelen Is aan katholiek
[elgië blijkbaar voorbijge-
i(ion'5n dan rdet onbewust:
o staat onverschillig tegen-
ov<-, de kerkelijke veroorde-
g van kunstmatige geboor-
Fegelmg en 45% wijst die
Noordeling af. Slechts 19%
■urt die veroordeling wel
->ea, maar dan nog wijst
ifeo i?°/° af dat een echtpaar
"iet zelf de middelen mag kie-
«n om zijn kindertal te rege-
i!an de Belgische katholie-
I» vindt 76% het positief als
en bisschoppen het
andpunt over geboorterege-
cemf herzien en dat per-
frtage loopt op tot 80 onder
jLl. ,ep.dle in de vruchtbare
kindi Z'u van ou<fers met
beneden de 15 jaar
enst maar liefst 8.7% herzie-
len n voorbehoedmidde-
WiEn§e}and heeft bet als be-
tiM t bekend staande r k
Pen De hel ft v* "T® ge'
K_e helft van die con-
ÜmTI nel Vaticaan her-
dat de helft ook vindt dat de
bisschoppen mededogen moe
ten hebben met gescheiden en
hertrouwde katholieken die
volledig willen deelnemen aan
het kerkelijk leven. Men kan
gevoeglijk aannemen dat de
situatie in geheel West-Europa
en de Verenigde Staten van
Amerika niet afwijkt van Bel
gië en GrootBritannië. Maar
ook in de rest van de wereld
heeft de encycliek Humanae
Vitae niet dat effect gehad dat
beoogd werd. Men kan gerust
stellen dat de synode over hu
welijk en gezin dit najaar een
groteske aangelegenheid
wordt indien de bisschoppen
Humamae Vitae zonder meer
bevestigen. De bisschoppen
zullen zich veeleer ware brug
genbouwers moeten tonen.
„2500 Vrijgezellen die over
het huwelijk praten". Het zul
len er dit najaar geen 2 500 zijn,
maar toch wel vrijgezellen. De
grap heeft nog altijd de zeer
duidelijke en ernstige onder
toon dat vrijgezellen, ook bis
schoppen, er beter aan doen
terughoudend te zijn als het
gaat over huwelijk en gezin.
Het verleden zal zeker nog als
een ballast boven die synode
hangen. Het verleden waarin
aan gehuwden door niet-ge-
huwden werd voorgeschreven
wat ze te doen en te laten had
den. Daarop heeft de reactie
zich in onze tijd nog het
scherpst toegespitst. De syno
de kan alleen rekenen op
vruchtbaarheid indien haar
spreken en denken getuigt van
een warm meedenken met de
nodige terughoudendheid.
Is er reden hoog gespannen
verwachtingen te koesteren
van de synode over huwelijk en
gezin? Mij dunkt van niet.
Daarvoor zijn de omstandig
heden niet rijp. We hoeven al
leen maar te herinneren aan de
uitspraken van paus Johannes
Paulus II over huwelijk en ge
zin op zijn wereldreizen. De
synode zal het instituut huwe
lijk en gezin ongetwijfeld be
vestigen als de pijler van elke
maatschappij, als de ziel van
elke samenleving. De onont
bindbaarheid van het huwelijk
zal bevestigd worden. Het fe
nomeen „samenleven" zal, zo
het al ter sprake komt, worden
afgewezen. En in de kerkge
schiedenis is het nog nooit
vertoond dat een encycliek in
een tijdsbestek van nog geen
twintig jaar wordt herroepen.
Wat ten hoogste mogelijk lijkt,
is dat de synode zal wijzen op
de noodzaak van een pastorale
houding en beandering die an
dere eisen kan stellen dan on
verkorte toepassing van de
leer. Hiermee zou de synode
dan nog alleen maar bevesti
gen wat al praktijk is, want
ook de Nederlandse reactie op
het ontwerp-synodedocument
(Lineamenta) stelt on
verbloemd dat er in theologie
en pastoraat vaak andere op
vattingen en praktijken be
staan, nu al, dan de officiële
kerkelijke leer aangeeft.
De Nederlandse reactie,
door de bisschoppenconferen
tie zonder commentaar naar
het Vaticaan gestuurd, maar
waarvan de bisschoppen Si-
monis en Gijsen inmiddels al
afstand hebben genomen, laat
trouwens van het ontwerp-sy
nodedocument weinig heel. De
kritiek komt er in feite op neer
dat de Lineamenta voorbijgaat
aan alle echte problemen. Het
stuk getuigt niet van een mee
denken, maar ademt volledig
de sfeer van de wet voorschrij
ven aan gehuwden door niet-
gehuwden. In onze dagen is dat
de best denkbare onvrucht
bare basis.
Maar onze tijd vergeet wel
licht ook te gemakkelijk waar
het kerkelijk denken over hu
welijk, sexualiteit en gezin
vandaan komt en onderschat
daardoor de diepte van de
ommekeer die men in zijn hart
graag ziet. Huwelijk en sexua
liteit zijn de hele kerkgeschie
denis door altijd ook be
schouwd als een noodzakelijk
kwaad. Vooral met de sexua
liteit heeft de kerk het altijd
moeilijk gehad. Een echt posi
tief denken over sexualiteit is
van vrij recente datum, en ze
ker nog niet algemeen. Al voor
de Joden in het Oude Testa
ment maakte sexualiteit on
rein voor de tempel. Sexuali-
De uitdagingen zijn groot,
te groot wellicht
teit was in wezen verderfelijk,
een toegeven aan vleselijke
lusten die de opgang van de
ziel naar God in de weg ston
den. Wat de kerk dan ook toe
stond op dit terrein, had bijna
altijd als motto: het minst
kwade. Bijvoorbeeld, het is
beter te trouwen dan te bran
den. Vandaar ook die detail
listische aandacht in de mo
raalhandboeken, op het kari
katurale af. Vandaar ook die
strikte koppeling van sexuali
teit en voortplanting, want dit
laatste rechtvaardigde de
sexualiteit tenminste, zij het
niet van harte: een noodzake
lijk kwaad. Als zo over sexua
liteit wordt gedacht, dan is
homosexualiteit vanzelfspre
kend de verdorvenheid zelf,
waardoor men zich niet eens
hoeft af te vragen of homofilie
toch niet aangeboren kan zijn
en dus authentiek menselijk
kan zijn.
Het denken in de kerk over
sexualiteit heeft uiteraard het
denken over huwelijk en gezin
geheel doortrokken. Noch-
thans is dit een aspect. Histo
risch gezien zijn er ook andere
factoren aan te wijzen waarom
de kerk het huwelijks- en ge
zinsinstituut zo warm koes
tert. Er zijn tijden geweest dat
huwelijken alleen werden ge
sloten in de hoogste kringen en
dan niet uit liefde, maar om
meestal zeer materiële of poli
tieke redenen. In de Midde
leeuwen werd onder het gewo
ne volk niet getrouwd; daar
werd gewoon samengeleefd.
Daaraan heeft de kerkge
schiedenis zeer slechte herin
neringen. Bekend is dat ge
slachtsziekten in de Midde
leeuwen, maar ook daarna, een
van de meest voorkomende
ziekten was. De opvoeding van
kinderen liet nogal eens te
wensen over bij gebrek aan een
werkelijk gezinsverband. Het
is juist de kerk geweest die te
gen de wantoestanden op dit
terrein ten strijde is getrokken
en als probate oplossing het
instituut huwelijk heeft inge
voerd voor alle lagen van de
bevolking. Daarmee is uiter
aard gepaard gegaan een ver
dere uitbouw van de huwe-
lijkstheologie. De waarde die
de kerk hecht in alle opzichten
aan het huwelijk, ligt veran
kerd in het huwelijk als een
van de zeven sacramenten.
De huidige tijd, het moderne
levensgevoel daagt de kerk
wezenlijk uit tot het blootleg
gen van de diepste waarden
van huwelijk, sexualiteit en
gezin, waarden die, eenmaal
weer in het licht gesteld, her
kend worden. Die uitdaging
zou de synode dit najaar moe
ten aanvaarden. Want het is
duidelijk d at er in onze tijd ook
sprake is van crisis. Een crisis
die noodzaakt tot een door
dringen tot de kern van de za
ken, want aan de verschillende
uitingen en vormen van sa
menleven in onze tijd kleven
facetten die voor het levensge
voel van menigeen niet ver
werpelijk zijn en andere fa
cetten waarvan ht nauwelijks
moeite kost ze af te wijzen.
Zonder te willen bogen op
volledigheid of een belichten
van alle kanten van de zaak,
zou ik een paar zaken willen
aanstippen ter verheldering
van de uitdaging die onze tijd
stelt aan het kerkelijke den
ken.
Het huwelijk is onontbind
baar. De kerk heeft nog nooit
de algemeen menselijke on
feilbaarheid verkondigd. Inte
gendeel, de kerk is de kam
pioen in de verkondiging dat
mensen niet slechts kunnen
falen, maar dat ook daadwer
kelijk doen. De mens is zondig.
De kerk is ook de kampioen in
de verkondiging van de verge
ving. Mensen falen en ook hu
welijkspartners falen in hun
huwelijk: het is een ervarings
gegeven. Alleen wanneer hu
welijkspartners falen, kent de
kerk eigenlijk geen vergeving,
alleen boete. Want een tweede
kans wordt een falende huwe
lijkspartner niet toegestaan in
de kerk. Scheiden en hertrou
wen, het mag niet, zelfs niet als
duidelijk is dat in een huwelijk
oprecht is gefaald. Dat ontzeg
gen van een tweede kans ter
wijl de kerk zich zo diep be
wust is van het menselijk falen,
botst in onze tijd in alle open
heid met het rechtsgevoel, dat
zegt: dit kan niet juist zijn.
Heeft de kerk daarom niet zelf
het fenomeen van het samen
wonen en de tegenzin in het
huwelijk in de hand gewerkt?
Waar de jongere, gelovige ge
neratie huwelijken van ouders
heeft zien mislukken en de el
lende aan de lijve heeft onder
vonden van het gedwongen
samenblijven, is de reactie
voorspelbaar: dit zal ons niet
gebeuren, het huwelijk kan ons
gestolen worden. Is het feno
meen van het samenleven niet
ook van de kant van de jongere
generatie een bij voorbaar vei
lig stellen van een tweede kans
die de kerk haar bij een huwe
lijk onthoudt?
Dat is de uitdaging van de
onontbindbaarheid van het
huwelijk aan de synode, een
uitdaging die niet beantwoord
kan worden door een loutere
herhaling van traditionele
standpunten. De kerk wil niet
weten van geboortebeperking
anders dan periodieke ont
houding. De uitdaging aan de
synode is af te rekenen met de
in wezen negatieve kijk op de
menselijke sexualiteit die al
leen als noodzakelijk kwaad te
dulden is in functie van de
menselijke voortplanting. De
uitdaging gaat echter nog veel
verder, namelijk of de kerk
werkelijk denkt dat de aarde
onuitputtelijk rijk is aan
voedsel. De paus heeft op zijn
wereldreizen regelmatig het
argument van voedselvoorzie
ning als noodzaak tot geboor
tebeperking verworpen. De
aarde, aldus de paus, kan ie
dereen voeden en in plaats van
geboortebeperking behoort de
mensheid al haar vermogens
aan te wenden om elk individu
te voeden. Het lijdt geen twijfel
dat in onze dagen veel minder
mensen dan tweederde deel
van de wereldbevolking hon
ger zou hoeven te lijden als al
het geproduceerde voedsel
eerlijk zou worden verdeeld.
Daar valt dus veel aan te ver
beteren, hoewel de recente
droogte in een dertiental sta
ten van Amerika die normaal
een zeer groot aandeel hebben
in de graanvoorzienmg van de
wereld; hoewel de mislukking
van de oogsten in Rusland, de
droogte in grote delen van
Afrika weinig goeds voorspel
len voor de wereldvoedsel
voorziening in de nabije toe
komst. De uitdaging van de sy
node is echter of welhaast
principieel gestelde onuitput
telijkheid van de aarde houd
baar is en zo niet, of dan niet
vroeger of later in de geschie
denis geboortebeperking bit
tere noodzaak zal zijn, een ge
boortebeperking op een schaal
die door middel van periodieke
onthouding een illussie zal
blijken te zijn.
Homosexualiteit. Heel voor
zichtig wordt hier en daar in de
kerkelijke hiërarchie op dit
punt meer mildheid tentoon
gespreid. Op zeer beperkte
schaal nog, want in feit weet
men geen raad met de weten
schappelijke vaststelling dat
homofilie geen ziekte is of af
wijking, maar een natuurlijke,
aangeboren aanleg van welis
waar een relatief zeer kleine
minderheid van de mensheid.
Juist daarom zit de kerk met
homofilie met de handen in het
haar, omdat hier het noodza
kelijke kwaad met het oog op
de voortplanting als te tolere
ren volstrekt niet opgaat. Bij
de homofilie gaat het puur en
alleen om sexualiteit als vorm
geving aan een menselijke lief
desrelatie. Die uitdaging aan
de synode lijkt vooralsnog te
groot te zijn.
„2500 Vrijgezellen die over
het huwelijk praten". Toen
Fons Jansen de grap debiteer
de, was de ondertoon al niet
meer kritiek, maar veeleer
mildheid. De komende synode
verdient het wellicht nog het
meest mild bejegend te wor
den, want de bisschoppen
kunnen niet bogen op rijke er
varing op het onderhavige
terrein.
JAN BOÜWMANS
Een dagje dierentuin is
leerzaam voor ouders en
kinderen. Ik althans heb er
heel wat van opgestoken.
Vooreerst het inzicht dat de
hedendaagse dierentuin-
vaders de echte verworpe
nen der aarde zijn, de enige
klasse die nog schaamteloos
wordt uitgebuit. Ze liepen
er in drommen rond te
drentelen, worstelend met
hun ergernis en de verve
ling van hun kinderen. In
zo'n oord van vermaak zie
je trouwens opvallend wei
nig geluk, en het gezeur
overstemt royaal de kreten
van vreugde of verrassing.
Alleen de dieren tonen een
grote berusting, grenzend
aan een soort van cynisme.
De apen laten geroutineerd
hun rooie kont zien en de
nijlpaarden trekken op ge
zette tijden hun vervaarlij
ke muil open. Verder heb ik
ook weer eens genoten van
dat geleerde gidsenproza in
de trant van: „Wij naderen
thans langzaam maar zeker
het savanna-gedeelte, waar
u aan uw linkerkant de an
tilopen zult waarnemen"
En jawel hoor, wij namen ze
waar.
Waarom, dacht ik, praten
gidsen zo geleerd? En om
dat ik een zee van tijd had,
verzon ik meteen maar twee
antwoorden. Ten eerste: zij
praten tegen gewaardeerde
bezoekers, klanten die ko
ning zijn, hooggeplaatste
personen, zoals mijn zoon
tje, en dan kun je niet met
„nu" en „zien" aankomen,
derhalve namen wij thans
waar. Ten tweede: wat zij
zeggen, komt uit echt ge
leerde boeken over echt
wetenschappelijke waar
nemingen; en als je ge
leerdheid napraat, moet je
er een deftig schepje boven
op doen.
Hetzelfde maak je in alle
vakantie-oorden mee: ver
veling en geleerdheid op
plaatsen die zijn ingericht
voor verwondering. In de
sluis die ons langzaam maar
zeker voerde naar het ter
rein van de wilde dieren al
waar wij aan onze rechter
hand leeuwen zouden kun
nen waarnemen, bedacht
ik, terwijl ik mijn ventje
stevig vasthield om te sug
gereren, dat het nu echt
spannend werd, maar dat ik
Daniël uit deze leeuwenkuil
zou redden: vakantie is
overal de georganiseerde en
daardoor mislukte terug
keer naar een beschouwe
lijk leven. Zeeën, bergen,
oude steden en wilde dieren
roepen m ons verwondering
op en nodigen uit tot stil
staan. „De zee maakt ge
dwee", zei Cats. Er is niet
tegen te vechten en het is
heerlijk ervan te verliezen.
Boven op een berg is het
uitzicht zo wijds, dat de blik
bijna vanzelf naar binnen
slaat. „De panoramische
blik werkt introspectief",
schrijft Jacques Claes in
zijn boek over de dubbele
geboorte van de psycholo
gie. Zo zal dat wel zijn. Ik
krijg een brok in de keel als
ik zo iets lees.
Maar dan komt Marie die
wijzer is geworden en wel
eens van die zeurende snot
neuzen afwil. Zij heeft ten
slotte ook recht op vakan
tie. Dan komt de reisorga
nisatie die drommen van
mensen dirigeert naar zo'n
wijds panorama, en dan
komen de gidsen die alles
plat praten. Het oord van
rust en beschouwelijkheid
verandert op slag in een hel
van verveling en de blik
krijgt niet eens de kans om
panoramisch te worden al
vorens introspectief te wer
ken. Hij valt meteen op het
ijstentje, op een mogelijk
gevaar, op de scheur in de
bloes van de kleine lieve
ling, of, als alles meezit, op
een heel ander panorama
dat u thans aan uw rechter
hand kunt waarnemen. Ik
vrees dat menigeen zo zijn
vakantie doorbrengt en dan
maar denkt: volgend jaar
beter.
