De Tiendaagse Veldtocht
in Zuid-Nederlands achtertuin
Gejuich
Karresporen
AG
Ontberingen
Schurft
Sympathie
Inspectie
Begin juli was de achting voor de prins van Oranje nog niet zo
groot onder de officieren in Rijen:
„Zo nodigde begin juli de commandant van de tweede divisie,
de hertog van Saksen-Weimar, alle officieren van het leger
kamp bij Rijen uit voor een borrel in zijn hoofdkwartier. Er
werden dronken uitgebracht op de koning, op de prins van
Oranje en op prins Frederik. Bij de eerste en de laatste toast zijn
er luidruchtige toejuichingen te horen, maar de dronk op de
prins van Oranje wordt bijzonder koel ontvangen. Het blijft
stil, enkele officieren brengen zelfs het glas niet aan de lippen."
Maar op 22 juli is heel Breda op de been als de koninklijke
karavaan via de Terheijdenseweg de stad binnenrijdt. Het is
prachtig weer en de burgers en soldaten van de overvolle ves
ting genieten van het schouwspel.
De lakmoesproef moet echter worden afgelegd op de heide bij
Gilze-Rijen. De volgende morgen begeven de koning en diens
beide zonen zich daarheen; naar de tweede divisie, rond 20.000
man sterk en ter inspectie opgesteld in een groot open carré.
„De koning lijkt bezorgd en is niet gerust op de ontvangst die
het leger zijn oudste zoon zal bereiden. De prins zelf is zich
schijnbaar van geen kwaad bewust, hij kijkt vrolijk en onbe
kommerd in het rond. Misschien is hij wat bleker dan anders",
zo noteren waarnemers.
Duizenden toeschouwers zijn de heide opgestroomd. Het is
dan een uniek gezicht. De koning en diens zonen en kleinzonen
- maar liefst vij f prinsen - en de in de zon schitterende staf, alles
te paard en daarachter in een rijtuig, de gemalin van prins
Frederik met enkele hofdames.
„Tromgeroffel en hoorngeschal klinken over de zonnige hei
de. De toeschouwers juichen en gelukkig lijkt ook het leger nog
niet ongevoelig te zijn geworden voor de charmes van het vor
stenhuis. Een storm van jubelkreten breekt los uit de troepen,
ook aan het adres van Oranje. Een belangrijke zorg minder voor
de koning en voor prins Frederik: de populariteit van de kroon
prins is met één slag hersteld en de weg naar het opperbevel is
voor hem vrijgemaakt.
Op 2 augustus ln31 beginnen de drie divisies vanuit Rijen,
Woensel en Best in opperbeste stemming aan hun opmars naar
Brussel. Nog dezelfde dag overschrijdt de „Rijense" divisie
onder Saksen-Weimar de Belgische grens om vuurcontact te
maken met de Belgen bij Ravels. Zeven dagen zijn er uitgetrok-
Het 150-jarig bestaan van de
Belgische staat, dat onze
zuiderburen thans vieren, heeft
al eerder de krant gehaald. Pas
geleden nog wijdden wij een
speciale Vrij-Uit aan ,,De
Belgische Opstand" en de
nasleep daarvan.
Het was te verwachten dat
naar aanleiding van het
conflict van 1830/31 ook
boeken zouden verschijnen,
vooral in België. In Nederland
verscheen deze dagen bij
Fibula-Van Dishoeck in
Haarlem een boek over ,,De
Tiendaagse Veldtocht" van de
hand van Johan P. Nater. Het
beschrijft op populaire, maar
van het vroeger gebruikelijke
patriottisme gespeende, wijze
de grootste militaire operatie
te land, die Nederland ooit
geheel op eigen initiatief heeft
uitgevoerd.
Omdat de veldtocht als het
ware werd gelanceerd vanuit
onze eigen achtertuin en in
feite ook daarin plaatshad (de
inname van Leuven was tevens
het eindebesteedt onze
redacteur Wim Koek in
onderstaand artikel enige
extra aandacht aan dit fraai
uitgegeven boek.
Omdat de militaire aspecten
van de veldtocht eerder in
bovengenoemde bijlage al
uitvoerig werden beschreven
door een militaire expert,
bepaalt Koek zich tot de meer
anecdotische elementen in het
fraai geïllustreerde en op een
ruime bibliografie berustende
boek.
D* Tiendaagse Veldtocht/De Belgische Opstand 1830/1831.
Door Johan P. Nater. Fibula-Van Dishoeck Haarlem. Prijs
34,50.
RPE
"ock- 14.00 u: Schie.
GEN
bra 1-19.00 en 21.30
majesty's secret ser-
hambra2-19.00en
osi come sei 16j.
Marquis -Nieuwen.
- Jeroen Henneman
ijen en grafiek) en
Levij (schilderijen,
tekeningen en gral
opend: woensdag t/m
.00-18.00 uur (t/m 24
ND AM
Expo - Zuidzijde Ha-
luizen - Permanente
telling over Delta-
met kaart van Neder-
r de waterloop in ons
aquette Haringvliet-
dia- en filmpresenta-
rondleidingen in het
te van het Ha-
tsluizencomplex. Ge-
dagelijks van
7.00 uur.
N OP ZOOM
heater - 14.00 u: Als
gentje eens praten kon
0, 18.45 en 21.15 u: De
e op vrijersvoeten a.l.
heater - 14.00 u: Kung
lavechters 12j. 16.00 en
Don a Flor en haar
annen 16j. 21.15 u:
ang 18j.
sities - Zie zaterdag.
dtheater - 19.00 en
Go tell the Spartans
.00 u: Kiss a.l.
nSTDIJK
Dijk - 14.30 u: Schie-
T
'oning van Engeland -
16.15 en 18.45 u: Roller
a.l. 14.00, 16.15 en
The knock out cop a.l.
u: Spel zonder remmen
6.15 en 19.00 u: De por-
sesl8j. 18.45 en 21.00 n:
g 16j. 21.00 u: De man
rdwijnen moest 12j.
-velden - 14.30 u:
ing. Expositie - Zie za-
ACHT
e Guchteneire - 15.00 u:
ing. J. de Kind -14.30 u:
ting.
INGE
Statie - 15.00 u; Schie-
STERZANDE
Reizende man - 15.00 u:
isschieting. 14.30 u:
-ting.
SURG
"eltheater - 14.00 en
u: The fog. 16.30 u: Pi-
talent 18j.
positie - Zie zaterdag.
NEUZEN
xortheater 1 en 2 - 13.45,
en 20.00 u: De vrek a.l.
u: „10" 16j. 20.00 u:
er versus Kramer a.l.
u: Pippi in Taka-Tuka-
a.l.
ELWAARDE
Wapen van Zeeland -
0 u: Schieting.
TDORPE
afé Molenkreek - 14.30 u:
'eting op liggende wip.
DORPE
1. de Cock -14.00 u: Schie-
SSINGEN
ham bra 1 19.00 en 21.30
n her majesty's secret ser-
12j. 14.00 u: Pippi in Ta-
uka-land a.l. Alhambra 2
.00, 19.00 en 21.30 u: Cosi
e sei 16j.
LLENDAM
-positie - Zie zaterdag.
atieterrein 10.00 uur.
stkapelle - HN.H. Kerk
00 uur.
ere - N.H. Kerk 19 uur.
uwenpolder - O.L. Vrouw
Folder, Fort den Haakweg.
erdag 19.00 uur, zondag
.00 uur.
stkapelle - H. Gabriël Ba
nstraat 3, zaterdag 19.""
r, zondag 10.00 uur.
utelande - H. Catharina,
sweg48, zaterdag 19.00 uur,
ndag 10.00 uur. Parochie-
rken zie onder r.k.-kerk-
nsten.
CHOU WEN- DUIVELA ND
amstede - Zaterdag 19""
r en zondag 10.00 uur en
.30 uur.
nesse - Zaterdag 19.00 uur
zondag 9.30 uur en 11""
r.
erikzee - Zaterdag 19.00 uur
zondag 10.00 uur.
NOORD- EN
ZUID-BEVELAND
amperland. Molenweg "9'
abij camping De Molenhoek-
.aterdag 19.00 uur en zondag
0.00 uur.
iortgene, Pompweide
Sernhardstr. bij raadhuis -
Saterdag 17.00 uur. Parochie'
erken zie r.k.-kerkdiensten.
CADZAND
'oeristenkerk - Zaterdag
9.00 uur en zondag 10.00 uur
ZATERDAG 16 AUGUSTUS 1980
«a -■* -■«ttireadi', rrffErtna
De Nederlandse infanterie in 1830, naar een
gekleurde litho van J.B. Madou.
ken voor de veldtocht naar Brussel. Dat lijkt lang, maar het
tegenwoordige Benelux-middengebied dat vaak en terecht
„het verkeersplein van West-Europa" wordt genoemd, telde
toen maar drie behoorlijke straatwegen: Breda-Antwerpen-
Mechelen-Brussel; de straatweg van Den Bosch via Eindhoven
en Hasselt naar Luik en de weg van Maastricht langs Sint
Truiden en Leuven naar Brussel. Alle andere wegen bestonden
uit niet meer dan diepe karresporen die een snelle opmars
onmogelijk maakten.
Het wordt een vreemde oorlog waarin blunders en het toeval
samenzweren tegen de op papier uitgedokterde strategie, die er
simpelweg op gericht is de twee Belgische legers - het Maasle
ger van Luik en het Schel dele ger van Antwerpen - uit elkaar te
houden; de ruimte ertussen op te vullen en de beide legers
afzonderlijk te verslaan. Hoewel de operatie een militair succes
voor koning Willem wordt, dat ook zijn invloed zal hebben op
de op de Nederlands-Belgische boedelscheiding gerichte poli
tiek der grote mogendheden, is van een briljante uitvoering der
krijgsplannen geen sprake. Zoals gezegd: het toeval comman
deert méé.
Voor de zo opgewekt vertrokken soldaten wordt de opmars al
gauw een beproeving. De bevoorrading loopt voortdurend in
het honderd en de hitte overdag is onverdraaglijk. De Belgische
bevolking blijkt, tegen de optimistische verwachtingen in, he
lemaal niet gediend van de komst der Hollanders. De voorspel
de orangistische opstand in Luik blijft uit. Het hongerende
leger slaat aan het confiskeren en hier en daar aan het plunde
ren. De bevolking laat zich - zo mogelijk - evenmin onbetuigd:
„Bij de nadering van Kermt, over het slagveld van de voTige
dag, blijkt tot veler verbazing dat de meeste gesneuvelden door
nijvere bewoners van de streek reeds naakt zijn uitgeschud!
Maar degenen die vijftien jaar eerder bij Quatre-Bras vochten,
zijn minder verbaasd: zij hebben toen precies hetzelfde mee
gemaakt".
De strijd heeft aan Nederlandse kant 1108 doden, gewonden
en vermisten gekost. Belgische verliescijfers zijn niet bekend.
België was voor de dynastie verloren, maar voor zijn pro-
Brusselse zoon had de koning de troon van oud-Nederlana
veiliggesteld. Meer nog dan dat: hij had zijn stamboom defini
tief en stormvast wortel doen schieten in Nederlandse aarde.
Het land ging zich te buiten aan het opgezwollen proza van
Jacob van Lennep en uit drie op het Belgische Maasleger buit
gemaakte kanonnen werden de Metalen Kruizen geslagen voor
de overlevenden.
WIM KOCK
Je
voor orde
en re
De tegenzin om de strijd te staken leefde uiteraard vooral bij
de officieren, al konden ze toen onmogelijk bevroeden dat Ne-
derland voor hen en de generaties officieren die na hen zouden
komen, 110 jaar lang geen militaire roem meer te bieden had.
Ook de gewone soldaten beschouwden hun veldtocht als een
grote overwinning die zij met gepaste vrolijkheid vierden, maar
zij kunnen onmogelijk spijt hebben gehad dat er een einde aan
kwam want de ontberingen die zij hadden geleden, waren even
groot als „normaal" voor die tijd.
Tien dagen lang hadden ze geploeterd onder de vlammende
zon van die schitterende augustus, zich bevrijdend van uitrus-
tmgsstukken. Ze hadden honger en dorst geleden en kou gedu-
l rende de nachten waarin ze zonder bedekking op akkers, in
sloten en in bosranden hadden geslapen, nat van de dauw en
i met stijve knoken wakker wordend. Ze hadden geplunderd
omdat de aanvoer van hun schamele voedsel stokte en - per slot
I van rekening was het een veldtocht - er waren doden gevallen
1 en gewonden.
j ^*e^s de bevoorrechte Leidse studenten waren er nauwelijks
beter aan toe. Al in Breda, waar zij werden ondergebracht in
I net Kasteel, moesten zij zelf achter hun dagelijkse kost aan en
toen was de veldtocht nog niet eens begonnen. De duizenden
soldaten die waren ingekwartierd bij de „nederigen" waren
nauwelijks beter af want nederige mensen hadden in die dagen
i geon brood om te delen.
Vooral boven de rivieren heerst een fiere stemming. Neder-
ht ft a" C'e opstandige Belgen eindelijk een lesje leren. Toch
f ammo voor vrijwillige dienstneming in het leger ge-
ring Meer succes boeken de mobiele schutterijen en de vrijwil-
I 'gerskorpsen. Uit Groningen, Friesland, Drente, Overijssel
t omen ongeoefende vrijwilligers naar de vermoede vleespot -
I m" rfn dekonlng' Honger lijden in het leger schijnt nog net iets
I Bmr te ^oen ln maag dan honger lijden thuis. Vooral
tiKc d" ?er8en °P Zoom krijgen het druk, terwijl op de heide
i aa Jerr en Gilze de tweede divisie, die de speerpunt van de
I Hn j 2a1 vormen, op oorlogssterkte wordt gebracht.
wnn verzorging van de gewone soldaat is laat zich raden
lf,J?eer men 'eest h°e het de studenten van het Leidse elite-
j rps vergaat in het Kasteel van Breda:
bluf6 'tr''®en weliswaar commiesbrood, maar andere vivres
i yj® achterwege. En daar de keuken de eerste tijd nog niet
j 2 za' zlJn> moet iedereen zo goed mogelijk voor zichzelf
gekn m a "fating is er niet, er moeten smeerkaarsen worden
eenla S avon<^s °P een bajonet gestoken of op een tafel
Wnrrlti!»00r m°eten zorgen, 's Morgens na de reveille
terunii o c°mmiesbrood besmeerd met zelfgekochte boter,
J een marketenster warme koffie verkoopt"
infectf ves,tjn8 Breda en in het Kasteel heersen al gauw enkele
hoorliiV216zoa's schurft, als gevolg van gebrek aan be-
JK voedsel en hygiëne.
bewoner*30*1 m'sscbien niet zo belangrijk, maar voor ons als
I vraas hit>Van ee j Srensprovincie toch wel interessant, is de
oe er in de voormalige generaliteitslanden tegen de
Tijd is een bedrieglijke maatstaf. Hondervijftig jaar is niet
j iang als het om geschiedenis gaat. We kunnen lopen door de
straten en over pleinen die er anderhalve eeuw precies zo
bijlagen. Gemeten naar een mensenleeftijd is hondervijftig
jaar weer wèl lang. De laatste Nederlandse veteraan van de
Tiendaagse Veldtocht en drager van het Metalen Kruis blies
72 jaar geleden de laatste adem uit.
Ook afgaande op de vèrreikende veranderingen die de mens
heeft te ondergaan is honderdvijftig jaar een lange tijd. Toch
verandert niet alles altijd even snel. Zo groot als het verschil is
tussen het soldatenleven in de mobilisatie van 1939 en het leven
dat Jan Soldaat thans leidt in zijn „vermaatschappelijkte"
krijgsmacht, zo groot was de overkomst, wat betreft het gebrek
aan respect voor de verzorging van de soldaat, van Waterloo in
1815 met de Grebbeberg in 1940.
Deze week, op 12 augustus, was het 149 jaar geleden dat het
Nederlandse leger, aangekomen in Leuven, de strijd met de
inderdaad verslagen Belgen staakte omdat de grote mogendhe
den en een Frans interventieleger tussenbeide kwamen. Met
grote tegenzin en niet zonder incidenten (dat Franse leger
schijnt er nogal haveloos te hebben bijgelopen) schikten de
Nederlanders zich in het bevel van de koning.
Trouwens ook Oranje, de latere Willem U, heeft het moeilijk
met het bevel en de bevelhebber van de Tweede Divisie, de
hertog van Saksen-Weimar barst in woede uit wanneer hij van
de Britse diplomaat Lord Russell te horen krijgt dat het afgelo
pen moet zijn, net nu de hertog zich opmaakt om de vijand de
genadeslag toe te brengen. Hij vermoedt de invloed van de
Britse koning en roept de diplomaat toe: „Mylord, ik schaam
mij een zwager van uw koning te zijn!" Een Britse oud-officier
die als „liefhebber" de veldtocht heeft gevolgd in de Neder
landse gelederen en net aan komt rijden op een kleine schim
mel, zegt:Jawel en ik schaam me ook!"
„Wie voor de duivel bent u?" vraagt Lord Russell, maar hij
wacht het antwoord niet af en galoppeert weg.
4 .V
Belgische kwestie aan werd gekeken. Daarover is nauwelijks
enige literatuur te vinden. Toch is hetniet onwaarschijnlijk dat
de Brabantse grensbewoners met gemengde gevoelens hebben
gekeken naar de Nederlandse machtsontplooiing op hun ak
kers en velden en een heimelijke sympathie hebben gekoesterd
voor de opstandige Belgen. Nater licht een tipje van die sluier
op wanneer hij schrijft over de patrouilles buiten Breda:
„Ook op de heide, buiten de vestingen, wordt veel geoefend.
Naar de Belgische grens toe gaat het terrein geleidelijk over in
een soort niemandsland. Daar vinden af en toe schermutselin
gen plaats met Belgische vrijscharen die over de grens opdrin
gen. Het dorp Chaam, dat in de grensstreek ligt, is in de eerste
maanden nog niet door Nederlandse troepen bezet (sic De
predikant van het dorp is Nederlandsgezind, maar de dorpelin
gen zijn voor een groot deel op de hand van de Belgen. De
dominee is dan ook verplicht om bij iedere Belgische aanval te
paard naar Breda te vluchten".
De prins van Oranje, vijftien jaar lang de held van Waterloo,
heeft de gunst van het volk verloren. Prins Frederik vertegen
woordigt-nu de koning bij het opperbevel. Terwille van de
toekomst der dynastie echter zou Oranje niet alleen weer op
perbevelhebber moeten zijn van het leger, doch bovendien van
een zegevierend leger. De koning durft dat niet aan zónder de
stemming in het leger ten aanzien van de kroonprins te toetsen.
Hij doet dat tussen 22 en 25 juli. In Breda en in het kamp van
Rijen, op de Woenselse Heide en bij Best. Een bezoek aan
Bergen op Zoom moet worden afgelast wegens dringende
staatszaken in Den Haag.
Koning 'Willem, I
