en oi
ONTWIKKELING
ANTWERPEN EEUWENLANG VERTRAAGD
■MVLAMING KOESTERT ZIJN ACHTERLIJKHEID ALS EEN BURGERMANNETJE Z'N GAZON"
„HOLLANDERS BRAKEN MET
HUN TANDEN OP ELKAAR"
Onjuist
Worgartikeleri
Stormachtig!
Schrik
Nederlanders die
hardnekkig vreugde
peten in het verzin-
Jien, aanhoren en
j -oorvertellen van Bel
genmoppen voeren ter
wontschuldiging van
«eze zacht aan het
kweten knagende
I bazigheid veelal het
'fjit aan dat onze zui
derburen elkaar toch
e/eneens proberen te
j Smaken met grap-
Den over Nederlan
ders.
'ATERDAG 14 JUNI
191
op zaterdag 13 septem-
FEE5T/AAAL
aingeboden door den heer J. Th. Hendxiksi I
ter herdenking van lijn
TACHTIGSTEN JAARDAG,
■an zijne medeleden van het anti-annexitie I
Comité, in Hotel Aerts te IJzendijkc der I
9 September 1919.
iiso km mm
0 schoone stroom
"hoe glanst g'in't stille manelicht,
a|s eene zilveren slang
rjoorkronklend Vlaandrens beemden",
fuit het oratorium De Schelde van Peter Benoit.)
In naam van Oranje forceerden de Watergeu-
zen op 6 april 1572 de toegang tot Vlissingen. Als
kapers beheersten ze nu de Westerschelde.
De dupe werd Antwerpen, het troetelkind van de Bour-
qondische hertogen. Het in korte tijd opgebouwde han
delsimperium berustte op drie pijlers: specerijen uit Portu-
qai, laken uit Engeland en katoen en erts uit Zuid-Duitsland.
De Spanjaarden, met wie de rebellen sinds 1568 in oorlog
waren, zonden in 1573 een oorlogsvloot om de kapers te
straffen. Ze leed in het Slaak een verpletterende nederlaag
tegen de pasbenoemde geuzenadmiraal Boisot.
Toen in 1576 bij de Pacificatie van Gent Holland en Zeeland
zich verzoenden met de overige provincies, leek de doem op
Antwerpen al geweken. Zijn economisch revival duurde kort:
in 1583 raasden de troepen van Frans van Anjou in de „Franse
Furie" over de stad en kort daarna veroverde de bekwame
Spaanse landvoogd Parma, het oog gericht op Antwerpen, de
steden Rupelmonde, Brugge en Gent. Willem van Oranje stel
de nu zijn vertrouweling Filips Marnix van St. Aldegonde aan
tot buitenburgemeester van de Scheldestad. Deze was niet bij
machte om de enige maatregel te nemen, die de stad kon
redden: het doorsteken van de Cauwesteynse dijk. De parti
culiere belangen van de slagers, die hun vee op de weiden
lieten grazen, gaven Parma de kans om een brug over de
Schelde te laten bouwen en Antwerpen ook van de zeezijde in
te sluiten. Marnix werd vervolgens om niet geheel duidelijke
redenen een pleitbezorger van de vrede. Op 17 augustus 1585
nam Parma de stad in; de grote uittocht met Amsterdam als
voornaamste bestemming begon.
Toch is de dramatische uitspraak, dat Antwerpen tot bittere
armoede verviel, onjuist. De landroutes bleven intact, evenals
de binnenvaart, maar bovenal: voor de jonge Republiek was
handelen een kwestie van leven of dood en negotie met de
vijand was lucratief. Niet alleen was haar vindingrijkheid in
smokkelmethodes groot, maar de vaart op het, nu in Spaanse
handen gevallen, Antwerpen werd zelfs geïnstitutionaliseerd.
De Admiraliteit van Zeeland richtte te Biervliet-Philippine
aan de Braakman en te Lillo-Liefkenshoek boven Antwerpen
verplicht overlaadhavens in en plaatste er inspectoraten voor
het innen van de befaamde Konvooien en licenten. Dit waren
aanvankelijk respectievelijk gelden, waarmee het begeleiden
van handelsschepen door oorlogsbodems en de permissie voor
de negotie met de vijand konden worden gekocht. In later
tijden evolueerden ze tot in- en uitvoerrechten. Hoewel de
sluiting van de Schelde zo weinig hermetisch was, dat Engel
sen, Spanjaarden en Genuezen de haven konden blijven be
zoeken, voelde Antwerpen zich vanzelfsprekend in zijn vrije
ontplooiing ernstig geremd. Toen de oorlog in 1609 voor
twaalf jaar werd gestaakt, probeerden de „Aartshertogen"
Albertus en Isabella tevergeefs de Staten-Generaal van de
Republiek te vermurwen om de sleutels van de Schelde in de
golven te werpen. Bij de vredesonderhandelingen te Munster
in 1647 en 1648 was de Republiek geenszins toeschietelijker.
905
De brug van Farnese over de Schelde tijdens het beleg van Antwerpen door Parma in 1585,
het jaar waarin de blokkade van de Schelde begon. (Gravure door Frans Hogenberg in het
Stedelijk Prentenkabinet van Antwerpen
Op 13 mei 1963 is de strijd eindelijk gestreden. De Belgische premier Th. Lefèvre (links),
zijn Nederlandse collega prof. dr. J. de Quay en minister van buitenlandse zaken mr. J. Luns
toosten op de ondertekening van het Schelde-Rijn-akkoord. In 1965 keurden de parlementen
van beide landen het akkoord goed. Op 23 september 1975 zouden koningin Juliana en
koning Boudewijn de tot stand gekomen Schelde-Rijnverbinding officieel openen. Dat ging
echter niet door wegens een staking van binnenschippers.
Scheldekwesfie: steen des
aanstoots van 1585 -1965
Munsterse vrede te ondertekenen. Zeventig jaar later eiste de
keizer-koster Jozef II bij ultimatum vrije vaart op de Schelde.
De Republiek liet uit protest op een schoener schieten, die de
rivier opvoer. Een oorlog kon alleen maar vermeden worden
door bemiddeling van Frankrijk. De Schelde bleef gesloten
tegen een schadeloosstelling van tien miljoen harde Hollandse
guldens aan de keizer.
ROOP-WIT-BLAUW.
KONINGINNESOEP
MONDJEVOL UIT NEUZEN'S KANAAL
SCHELDE-VISCH
CAOSANDSCHE AARDAPPELEN
ORANJESAUS.
ZEEUWSCH VLAAMSCH OSSENVLEESCH
VADERIANDSCHE OROENTEN.
LIMBURGSCH KALFSVLEESCH
BEERENBROUCKSAUS.
ANTVANNEXIONISTISCHE PATRIJZEN
PATTI5TSAUS.
DEPUTATIEVRUCHTEN.
VRt DESTA ART
CENDRACNTSKOfPIE.
n wantrouwig Zelandia de|
ide bladen.
Eind februari lijkt het tij tel
ren. Op 5 maart komt ko-1
ngin Wilhelmina op bezoek!
Zeeuwsch-Vlaanderen, I
ior de tweede keer binnen I
n half jaar. „Niets kan ons J
rhinderen de tocht vara
ire majesteit tot een zege-I
cht te maken", zo roept I
ittist de Zeeuwsch-Vla-I
ingen in een advertentie op. r
e ontvangst is stormachtig-
?n vaderlandslievende goj
>oelt over het gewest. Als:
imax zet Reuter vijf dagenl
ter het bericht dat de Lon-I
mse conferentie heeft be-l
oten Zeeuwsch-Vlaande-
:n bij Nederland te laten, op
internationale telexver-
rndingen. De strijd is ge"L
reden. Het is opnieuw feestl
i het landje onder de Wes-I
irschelde. Per dorp w0' „I
volksfeesten gehouden!
:r viering van het heugh] I
lit, dat we deel zullen bhj'J
:n uitmaken van ons gel'e I
Nederland", zo kondigc J
s affiches aan.
En dominee Pattisjl
3hrijft: .Moesten de vo
eren nog eens 9ePlaa
orden op de aardbodem,
an zou de breede Sen
emonding een natuuW
angewezen 9renss
ing vormen tusschen n
erland en België", maar
oegt hij eraan toe
onaliteit van een f""5
welt nu eenmaal be
oor andere en do°r 9 1
richtiger factoren dan d
e ligging alleen, z000rL
ewoonten, volkskaia
ïaar bovenal volkse»
eerten. Dat is de onver»0
elijke les der historie en
s zeker de onverbidde i
lisch van alle ware de
ratie".
PAUL DE SCHIPP£R I
Dossier-mdd7S\
De worgartikelen 14 en 15 leverden in feite Antwerpen nu
I aan Amsterdam, hoewel de Zeeuwen ze hadden opgesteld.
Artikel 14 luidt: „De Riviere De Schelde, als mede de Canalen
I van het Sas Swyn en andere zeegaaten daar op respondeerde,
li sullen van de zijde van de heeren Staaten geslooten werden
iehouden. „Volgens artikel 15 zouden schepen, die de
ïlaamse havens verlieten" op dezelfde voet belast worden als
f die uit Antwerpen wegvoeren. Zodoende zou de handel van de
Zuidelijken niet verplaatst worden naar de Vlaamse kust, die
I turners buiten de controle lag van de Republiek. Friesland en
Groningen, die geen profijt trokken uit deze maatregel, spra
ken er schande van. Ze achtten deze brutale machtspolitiek
ongehoord en gevaarlijk voor de toekomst. Dat zij het ongelijk
met aan hun zijde hadden, bleek in de Eerste Engelse Oorlog
(1652-1654), toen Cromwell de sluiting als een van de motie
ven aanvoerde om de Republiek af te straffen. Hoe belangrijk
Albion de Schelde bleef vinden blijkt uit het verdrag van
Dover in 1670 (le traité de madame) waarbij de Fransen
Engeland Walcheren, Cadzand en Sluis in het vooruitzicht
stelden. Indien 1672 voor de Republiek niet slechts een ramp
jaar was geweest, maar bovendien een rampperiode had in
geluid, zou Engeland voortaan met de sleutelbos van de
Schelde hebben gerammeld. Toen in 1713 de Spaanse Suc
cessie-oorlog eindigde, kwamen de Zuidelijke Nederlanden
aan Oostenrijk, dat door de overigens krachteloze Republiek
gedwongen werd om de gewraakte artikelen 14 en 15 van de
Dr. A.M. Lauret, geboren
en getogen in Zeeuwsch-
Vlaanderen, is lerares ge
schiedenis aan het Theresia-
lyceum in Tilburg. Zij heeft
verschillende publikaties op
historisch gebied op haar
naam staan. Twee jaar gele
den werkte zij mee aan de tv-
serie „58 miljoen Nederlan
ders" over de geschiedenis
van ons land.
Toen generaal Dumouriez in 1792 met een leger de zegenin
gen van de Franse revolutie noordwaarts bracht en de Schel-
de-barrière doorbrak voor dit zegenrijk werk, verstijfde de
Republiek van schrik. Raadpensionaris Van der Spiegel ver
goelijkte onze lijdzaamheid met het argument, dat het win
terweer de Fransen weinig kans gaf om van de rivier te profi
teren. De bevrijding van het stadhouderlijke juk kwam ons
duur te staan. We moesten het befaamde Haagse verdrag
ondertekenen (16 mei 1795). Volgens een van de bepalingen
kreeg Vlissingen eer) Frans garnizoen; dientengevolge was de
Schelde nu vrij voor Noord- en Zuid-Nederlanders en voor de
Fransen. Napoleon, die Antwerpen een pistool op de borst van
Engeland noemde en die grote verwachtingen had van de
herleving der stad, bezocht haar m 1803. Zoals aan de lezer
bekend is, verbonden de grote mogendheden op het Wener
Congres Nederland en België in een „union intime et complé
te". Dit impliceerde een vrije Schelde en dit bleef zo, toen in
1839 diezelfde mogendheden de definitieve scheiding tussen
de twee, tot elkaar veroordeelde, partners uitspraken. Beide
beloofden om de betonning, bebakening, verlichting en
loodsdienst op de rivier te verzorgen. In 1863 kocht België de
Scheldetollen af, Antwerpen ging opnieuw een gouden tijd
tegemoet. Toen op 18 november 1918 de kanonnen zwegen na
vier jaar ongekende oorlogsellende, verkeerde de Belgische
regering in een overwinningsroes.
Ze nam het de Grote Vier kwalijk, dat ze Versailles en niet
Brussel hadden uitgekozen voor de vredesonderhandelingen.
Ze verweten Nederland, dat het ongewapende Duitse troepen
had laten passeren door Limburg-op-zijn-smalst en dat het
Wilhelm II, de ex-keizer, asyl verleende. Een delegatie onder
leiding van de Belgische minister van Buitenlandse Zaken
Paul Hymans vroeg de mogendheden om drastische herzie
ning van het verdrag van 1839. Clemenceau had er wel oren
naar, maar Lloyd George en president Wilson geenszins. De
laatste opperde, dat hij met het neutraal gebleven Nederland
niets te maken had. De Belgische eis: soevereiniteit over of
servituten op de Schelde werd dan ook niet gehonoreerd.
Vervolgens maakte België, zich baserend op territoriale
rechten, aanspraak op de Wielingen, die vanaf de lands heer
lijke tijden aan Nederland hadden behoord. Een Koude-Vre-
dessfeer bleef t>ver West-Europa hangen tot 1925, toen de
bekende Locarno-verdragen werden gesloten. De Neder
landse regering, die bij monde van de minister van Buiten
landse Zaken H.A. van Karnebeek een bijdrage wilde leveren
aan de „dooi", stelde voor om de Schelde onder gemeenschap
pelijk beheerte brengen en gezamenlijk kanalen aan te leggen
vanuit Antwerpen naar Ruhrort en de Moerdijk. Verontruste
Rotterdamse handelskringen en een extreem-nationalistische
organisatie: „De Nationale Unie" van de „olie-hoogleraar"
Gerretson sloegen alarm. Het hoogste protesterende woord
voerde Antoon Mussert, hoofdingenieur bij Rijkswaterstaat.
De Tweede Kamer nam het voorstel aan met 50 tegen 47
stemmen, maar de Eerste Kamer verwierp met 33 tegen 17.
Rotterdam triomfeerde en Van Karnebeek legde zijn porte
feuille neer, maar de verhouding tussen Nederland en België
verslechterde nauwelijks.
Hoe de kwestie na de Tweede Wereldoorlog in Beneluxver-
band werd aangepakt, zal de oudere lezer zich nog kunnen
herinneren. Een commissie Steenberghe-Cauwelaert baarde
een rapport, dat uiteindelijk resulteerde in een verdrag (1963).
Zoveel mogelijk gebruikmakend van bestaande waterwegen
zou een directe verbinding Antwerpen-Dordrecht gereali
seerd worden via Bath, Eendracht en St.-Filipsland naar de
Krammer. Het fiat van de Eerste Kamer in 1965 was het sein
het vergrijzen van de steen des aanstoots. De Belgen konden
nu, indien ze dit in een nostalgisch moment verkozen, triom
fantelijk de gezwollen tekst van Emanuel Riel in het Schelde-
oratorium van Peter Benoit zingen:
„Bij de sidderglans der starren
hebben wij ons net geworpen. Hohe.
Visschen als verliefde narren,
hebben zich in 't net geworpen. Hehe".
A.M. LAURET.
LITERATUUR:
S.T. Bindoff: The Scheldt-question to 1839. London 1945.
H.A. van Karnebeek: De internationale positie van Neder
land. 's-Gravenhage 1937. De Schelde, romantisch-historisch
oratorium in drie deelen, gedicht van Emanuel Hiel en muziek
van Peter Benoit. Brussel 1867-1868.
Elkaar belachelijk maken....
Rijksarchief
II tón1 's na,uurüjk een excuus
IJ1 Ms- De toevallige om-
"ttglie/cf dat Belgen dom
I ft», 6n Nederlanders gierig
ugt de laatsten een onver-
5 maar zeer riante voor-
1 els het erom gaat wie
I het meest belachelijk
IJr 'e maken. Stupiditeit is
I"'r,n'S een onuitputtelijke
1 Sen "an humor- vooral omdat
re 0,6 ermee bedeeld is
verantwoordelijkheid
s9t voor dg koddige situa-
|£*Wn hij verzeild raakt.
'9heid daarentegen is
l0n een slechte eigen
schap en dus een zure aan
gelegenheid. Je zal maar ver
oordeeld zijn om met die in
grediënten smakelijke voor
vallen te bedenken.
Dat zulks, zeker voor Bel
gen, ook nagenoeg onmogelijk
is, heb ik ontdekt op mijn uit
puttende speurtocht naar leu
ke Nederlandermoppen die in
België de ronde doen. Ik heb
een tiental bekenden in Brus
sel gevraagd of ze me wat
anekdotes over mijn pinnige
landgenoten wilden voordra
gen en dat hebben ze gedaan.
Van de eerste twee vertellers
dacht ik nog dat het toeval was
dat ze beiden dezelfde en
evenveel (drie) moppen wisten
te produceren. Weetje wie het
koperdraad heeft uitgevon
den? Twee Hollanders die
vochten om een cent. Hoe zijn
de grotten van Han ontstaan?
Een Nederlander verloor er
een dubbeltje. Weetje waarom
ze in Nederland de doden met
hun achterwerk boven de
grond begraven? Dat spaart
weer een fietsenrek uit.
Toen de tiende Belg nog
steeds met ditzelfde assorti
ment kwam aandragen (enke
len hadden alleen de volgorde
omgegooid) voelde ik mij zeer
beschaamd. Hoe gemakkelijk
hebben wij Nederlanders het
dan! Want ook al heb je hem al
gehoord, het staat toch vast
dat een gemiddelde Belgen
mop als Weetje waarom een
Belg bij het vissen zijn pet
achterstevoren draagt? Dan
denkt ie dat de vissen denken
dat ie weggaat", echt geestig
is.
Tot overmaat van ramp ver
trouwden enkele van de tien
hulpvaardige Belgen mij toe
dat er een boekje bestaat,
waarin de schrijver Walter van
den Broeck onder de titel,,Een
cola met zes rietjes" een zes
tigtal Hollandermoppen heeft
verzameld. Want vale worden
verteld, doch weinige onthou
den".
Het gaat om een werkelijk
verbluffend boekwerkje. Ik
vond een exemplaar uit 1972,
een dertigste druk. De eer
ste druk was in november 1969
verschenen, zodat mag wor
den gesteld dat de uitgever
ziph onafgebroken heeft laten
verrassen door de verkoopcij
fers en gemiddeld ééns per
maand een complete nieuwe
oplage moest bijbestellen.
In het voorwoord heeft de
schrijver (een Vlaming) een
aantal duizelingwekkende ge
dachten ontvouwd, waarvan ik
de volgende u niet mag ont
houden. „Ik ben mij ervan be
wust dat ook de Nederlander in
staat zou zijn een verzameling
anti-Vlamingenmoppen aan te
leggen. Het hoofdthema zou
dan niet de gierigheid maar
wel de achterlijkheid zijn. En
dat is maar goed ook. Want
een Vlaming kan nooit de no
dige zin voor humor opbren
gen om een aan zijn adres ge
richte grap te waarderen, tenzij
ze over zijn achterlijkheid han
delt. De Vlaming koestert zijn
achterlijkheid zoals een bur
germannetje zijn gazon. Hij
wentelt er zich zelfgenoeg
zaam in rond en is blij als hij
ontdekt dat ook buitenlanders
zich van dit fenomeen bewust
zijn... De achterlijkheid is zijn
stokpaardje. Als die eenmaal
zal verdwenen zijn, gaat hij
niets meer hebben om over te
praten en zal hij zich voor het
eerst werkelijk van zijn achter
lijkheid bewust worden".
Zou er één Nederlandse pet
bestaan waar dit niet boven
gaat? Daarom, voordat u aan
uzelf gaat twijfelen, maargauw
een selectie uit het standaard
werk der Hollandermoppen.
Weet je hoe de Hollandse
politie een betoging uiteen
drijft? Ze rammelt met een col
lectebus.
Weef je hoe Hollanders bra
ken? Met hun tanden op el
kaar.
Weet je waarom er geen
Hollanders meer worden toe
gelaten op de racebaan van
Francorchamps? Omdat ze
het stro uit de bocht vreten.
Ken je het verschil tussen
een Hollander en een emmer
stront? De emmer.
Weef je hoe een Hollander
nieuwjaar viert? Hij loopt rond
de tafel tot hij draaierig wordt
en gaat naar bed.
MARC DE KONINCK
....pet achterstevoren.
