(2-12 augustus 1831)
BUITENLANDSE INTERVENTIE
VOORKOMT AFGANG VOOR BELGEN
STRAFEXPEDITIE
EINDIGT MET
LICHT VOORDEEL
NOORDELIJKEN
7 augustus
Roet in het eten
9 augustus
8 augustus
10 augustus
6 augustus
Balans
12 augustus
11 augustus
DE STEM VAN ZATERDAG 14 JUNI 1980
genaturaliseerd, weduw
ar was van een voor troon!
'olging bestemde Enge|Se
ïses en nu voornemens t'
trouwen met een dochte
de Franse koning, zal
niet vreemd zijn geweea
i de opmerkelijke koerswij.
ing van de Londense Con!
antie.
Vlaar voor de ontgoochelde
derlandse monarch was de
iat meer dan vol. Nadat de
Igen de XVIII Artikelen haal
n aanvaard en hun koni
tehuldigd (21 juli 1831) res
llem I niets anders dan j,
ord gestand te doen en t
everein die de Januariprot0!|
len had verworpen nu ookl
itterdaad als zijn vijand tel
handelen. En dus gaf hij be-l
tot de opmars tegen België
itende dat Frankrijk en En-
land op Leopolds hand zou.!
n zijn terwijl Pruisen en'
istenrijk elders werden- be-
igehouden, maar rekenende
de welwillende militaire
un van Ruslands tsaar Ni-
laas I, de zwager van kroon-1
ns Willem.
li Devrijwillige Jagers van de Leidse Hogeschool bij Boutersem, 11 augustus. In het midden
Igen Meijer, commandant van de 3e Divisie.
Het Metalen Kruis.
raad maakte de reservediv
f zich naar Beringen °P
:e rusten. Ook Daine bra
ELDTOCHT
Lgen hertog van Saksen-Weimar voor Leuven.
De kroonprins te Boutersem nadat zijn paard werd gedood: „Ik heb volstrekt niets, mijne
heren, weest bedaard, dat is mij zo dikwijls gebeurd."
granaten het paard van de kroonprins, die zelf de aanval
leidde, onder hem uitschoot. Met zijn chef-staf, die de Im
kervleugel aanvoerde terwijl hijzelf de rechter commandeer
de, omvatte de prins vervolgens de weerstand. Koning Leo
pold vreesde nu eenzelfde lot, vanwege de le Divisie op de
Pellenberg en nam daarom zijn troepen terug naar Lovenjoel.
Die verplaatsing langs de straatweg verliep uitstekend, waar
bij de artillerie beurtelings van stelling veranderend steeds
kon blijven steunen, bestookt door het Nederlandse geschut
dat Lovenjoel al snel onhoudbaar maakte. De terugtocht
daaruit werd bijna nog door de Constant Rebecque afgesne
den toen deze zijn linkervleugel snel naar Korbeek liet zwen
ken.
Brusselse burgerwachten wisten de open vleugel naast de
Pellenberg te blijven beschermen, maar ook zij moesten ten
slotte wijken. En zo stond het Scheldeleger om rond 11 uur in
de morgen teruggedrongen tot op enkele kilometers beoosten
Leuven terwijl het zuidelijke deel van de omvatting al was
voltooid en alleen in het noorden nog een gat restte.
De wig tussen de Belgische legers werd nu verder doorge-
ieven. De 2e Divisie, in Diest afgelost door de le, toog op weg
urSt.-Truiden en stuurde verkenners uit in de richting van
teelt, Tongeren en Leuven. De 3 e Divisie begon terzelfder-
ijl op te dringen naar het zuiden, zonder daarbij te beseffen
it het Maasleger inmiddels hetzelfde plan had opgevat. Bij
irmt, ten westen van Hasselt, stuitten lichte dragonders van
■aj Boreel's lichte Cavaleriebrigade en infanterie van de
Brigade op de voorhoede van Daine die het kasteel van
jerckenrode ging bezetten. Gewaarschuwd door de dragon-
ivist een regiment huzaren de vijand lang genoeg te ver-
igen tot de infanterie zich in Kermt ter verdediging had
gericht. Pas tegen zeven uur 's avonds slaagde Daine erin,
lierinzet van negen infanteriebataljons en tien ruitereska-
rons, de Nederlanders uit het dorp te verdrijven. De 3e Divi-
iverloor daar 25 doden, 139 gewonden en 31 vermisten én
ijioepeerde zich daarna bij Beerbroek terwijl Daine, niet
(tiende hoe tegenover hem de kaarten lagen, geen verdere
te ondernam die hem gemakkelijk in Diest had kunnen
igen en het opgedragen contact met het Scheldeleger zou
thben mogelijk gemaakt.
Dat Scheldeleger deed overigens nog steeds niets en eigen-
jkmoest Daine alles alleen opknappen. De Tiecken de Ter-
liemeende dat de Nederlanders aan de Demer waren ver
benen wilde nu die terugtocht in de flank aanvallen en wel
zijnBrigades Niëllon en Clump, terwijl het gros van zijn
|er op afstand bleef. Dat deed de koning besluiten zélf de
ïgover te nemen: hij concentreerde het Scheldeleger bij
[ffichot met 15.500 man en 21 vuurmonden en begaf zich
®mee op weg om Daine te gaan bijstaan in het uitbuiten
p diens veronderstelde successen, die hem tevens er toe
ihtqn de Franse gezant te zeggen dat België de eigen
Mtjes nog wel kon doppen.
Verstoken van inlichtingen - behalve over het Maastrichtse
succes - veronderstelde de prins het Maasleger nog steeds te
Tongeren. Dus maakte hij zich op om het te gaan verslaan
alvorens zich tegen het Scheldeleger te keren en begon met het
oog daarop zijn troepen te hergroeperen. In de loop van die
dag vernam hij echter dat Willem I Chassé's wapenstilstand in
Antwerpen had opgezegd, dat een Frans-Britse interventie
dreigde, dat het Maasleger Luik in handen had en dat dus een
Orangistische opstand wel van de baan was. Op advies van
zijn broer-,, in Godsnaam, géén slag in de lucht! "-besloot hij
daarom het Maasleger met rust te laten en onverwijld op te
rukken naar Leuven voor de afstraffing van het Scheldeleger.
Dat was inmiddels de dag tevoren door koning Leopold over
Aarschot op weg naar Diest gebracht maar vastgelopen op de
driehoekige opstelling van de brigade bij Scherpenheuvel.
Dat het Maasleger de plaat had gepoetst deed nu de koning
besluiten zijn troepen bij Leuven te groeperen om daar de
nadering naar Brussel te blokkeren. Met meer durf had hij
evenwel gemakkelijk de ene brigade bij Diest kunnen verdrij
ven en het immers naar Luik gerichte veldleger in de rug
kunnen aanvallen.
Op diezelfde dag droeg de Franse gezant Belliard de ge
reedstaande hulptroepen, 50.000 man onder maarschalk Gé-
rard, op de Belgen metterdaad te gaan helpen; in de ochtend
van de volgende dag overschreden de Fransen met drie colon
nes de grens en begaven zich op weg in de richtingen Givet-
Namen, Wavre-Brussel en Doornik-Vlaanderen.
cht van het operatiegebied
Franse gezant Belliard in j
Citadel, lgen Chassé, door
er Franse bescherming te
nterventie. Daardoor kreeg j
j om zich naar het oosten te j
n en rug aan te vallen,
benarde situatie wel door-
n kans de operaties te coör-
oorlog op een en dezelfde
de richting van het Schel-
>p te rukken naar het noor
egen te gaan. Daine voerde
reerde nu zijn troepen bij
jlt en vergrootte zo het ga
>p volgende nacht droeg de
Diest en Zichem te bezetten
met het Scheldeleger 17 km
iog niet vermoeid, toch be-
dag als rustdag. Wel wer
ijn aangetrokken om de dag
le aanval op het Maaslegen
Brigade zich vechtend va"
a de voorhoede stuitte op
rden tot Daine's zojuist vo -
slagse Heide. Die Tirailler"-
i de wetenschap dat ach'
stond met 7300 man, 1
- gelukkig was Daine's po®
aar minder voor de aanv
-telde die legercomman®
;enover zich had. De 2 e B'
Jederlandse artillerie beê0
De troepen van lgen
a middags door twee ba a
aangevallen, maar moes
irijsgeven waarna Gelde
chten en de invallende du
visie van geluk spreken da
had ingezet; want de rese
hg helpen, niet omgekee
ht een pluim op de hoed
ns die de Belgische hnj I
den beter geoefend g0^.
«4 I
verzuimden beide pa'
irtije"
.aars bewegingen te
blijven
I De opperbevelhebber verwachtte nu dat Daine zich zou
««lampen aan Hasselt, maar zijn chef van de staf de Con-
P't Rebecque nam aan dat het Maasleger zich ver naar het
Pdenzou willen terugtrekken en dat het dus raadzaam was
2e Divisie naar St.-Truiden te sturen om die terugtocht af
snijden. De prins hakte die knoop door en besloot een
Ptere lus om Hasselt te leggen met de 2e Divisie, over
f'-ambrechts Herk naar Wimmertingen. De 3e Divisie
pest dan van de kant van Diest oprukken naar Kuringen, de
jeservedivisie zich opstellen tussen Zolder en Zonhoven en
Peel's Lichte Brigade moest dan bij het aanbreken van de
f? de aanval op Hasselt inzetten. Intussen moest de 2e Bri
lle van de 1 e Divisie de driehoek Diest - Scherpenheuvel -
fcnea blijven bezetten om ingrijpen van het Scheldeleger te
►'kinderen, terwijl de le Brigade ten oosten van Kermt zou
jf'eedstaan als algemene reserve.
I bat was een goed plan, maar helaas kostte het overbrengen
►We bevelen te veel tijd. Daardoor kon Daine, die wijselijk
besloten zijn opgedragen aanval naar het westen maar
r-verder voort te zetten, uit de opgezette omsingeling ont-
ïjffen en de terugtocht op Luik uitvoeren. Na het succes bij
"tit kwam voor het Maasleger nu de kater, want wat een
1 ehjke verplaatsing had moeten zijn werd een chaos door-
I (""dercommandanten niet wisten wat er gaande was. De
werd nog vergroot toen de beide achtergelaten ach-
f-'Mdebataljons ontijdig hun positie verlieten en zich even-
I !naar Luik op weg begaven, maar daarbij onverwachts
i onderschept door Boreel's Cavaleriebrigade die, ten
van Hasselt op verkenning langs de Herkbeek, bij
P*rtingen toevallig de welgemoed afmarcherende Bel-
bataljons op zijn weg vond. Dat gevechtscontact
Jte Daine zijn plaats aan de kop van de hoofdmacht te
«en en zelf het opstellen van een nieuwe achterhoe-
>«ling te gaan leiden. Hij vormde een dubbele grendel-
tussen Kortessem en Mersenhoven, dwars over de
I atweg naar het zuiden, met vijf bataljons en vier batterij-
Brst u terwijl de meest bedreigde linkervleugel werd
IJil'tt met drie eskadrons cavalerie. Daar wist hij depa-
I e vlucht van de oorspronkelijke achterhoede op te van-
r "wdat Boreel zijn ruiterij had laten rusten in plaats van
lietiH 'le' boekje" de achtervolging te blijven doorzetten!
L an °°k vervolgens het voorste eskadron van de Neder-
„h^^ene op de grendelstelling vastliep, was de aftocht
d j, ,'eSer al-niet meer in gevaar, want genmaj Boreel
dfs verzuimd de opperbevelhebber in te lichten.
een op eigen initiatief door de Maastrichtse bevelheb-
Mmaj Dibbets bevolen uitval van een kwart van zijn
|9cht°en'man infanterie met twee eskadrons huzaren
I i ,L vuurmonden, bereikte wel Tongeren in de nacht van 8
R^|UStUS' maar te laat om Daine nog te onderscheppen,
ijn l df!'sche verliezen op deze dag hadden ongeveer 700
t Turagen, te weinig om te kunnen zeggen dat nu het
ïrolt?I' V0'®ens Plan was vernietigd. Evenmin mag worden
l'sllemc Van een echte veldslag bij Hasselt omdat de opera-
I..minst doortastend was uitgevoerd: dat Daine de dans
Het-Nederlandse plan voor de vernietiging van het Schel
deleger voorzag in een aanval van drie kanten op Leuven. De
le Divisie moest uit Diest over St.-Joriswinge oprukken, ten
noorden van de stad de bruggen over Dijle en Leuvense Vaart
nemen, de stad van daaruit binnendringen en tevens doorsto
ten tot het hoge terrein bewesten de stad. De 2e Divisie zou
over Tienen met een boog door het zuiden de stad passeren om
ten westen daarvan contact te maken met de zusterdivisie en
daarna uit die positie de stad aan te vallen. De 3e Divisie
.tenslotte zou samen met de artillerie recht uit het oosten op
Leuven afstormen. Die operatie van het gros van het veldleger
zou in de rug worden gedekt door Dibbets troepen in Tonge
ren en door twee brigades van de Reservedivisie in Hasselt en
Helchteren die acties uit Venlo, Roermond of Weert moesten
verijdelen. (Inderdaad is uit die plaatsen een afdeling van
2000 man op weg geweest, maar die werd al voor Eindhoven
teruggeslagen).
Tijdens de uitvoering bleef het Scheldeleger aanvankelijk
onbegrijpelijk passief, mogelijk omdat Leopold zich sterk
waande in het knooppunt dat de naderingen naar Brussel en
Mechelen beheerste. Maar hij besefte te weinig dat de grote
boscomplexen ten noordoosten en ten zuiden van de stad het
aanleggen van een dodelijke tang vergemakkelijkten als de
oprukkende infanteriecolonnes ongezien daar doorheen zou
den trekken. Hij waande zich veilig met 8000 man linietroe
pen, 3000 burgerwachters en 25 stukken veld- en 15 stukken
vestinggeschut en bezette alleen maar de kanaalbruggen in
het noorden waarover de verbinding met Mechelen liep.
Overwinning voor Leuven, 12 augustus. Rechts van het
vaandel de kroonprins, links Prins Frederik, omringd door
de staf terwijl de cavalerie de achtervolging van de op
Leuven terugtrekkende Belgen inzet.
terug, waarna de Belgen de westrand daarvan weer bezetten,
geweldig gestimuleerd doordat hun koning, samen met de
leger- en artilleriecommandant, persoonlijk onverschrokken
leiding kwam geven waar de strijd het felst was: hij had zijn
stoot naar Tienen zelf willen aanvoeren en wierp nu de daar
voor bestemde bataljons bij Boutersem in de strijd. De Ne
derlandse voorhoede moest nu wel terug, met een verlies van
19 doden, 113 gewonden en 30 vermisten, maar de beoogde
aanval naar Tienen was mislukt; en lgen Meijer van de 3e
Divisie behoefde geen haast te maken zolang de tang rond
Leuven niet was gesloten.
's Avonds terug in het hoofdkwartier te Tienen na een be
zoek aan de hertog vernamen de beide prinsen de vaderlijke
instructies niet verder te vechten zodra de Franse troepen
zouden opdagen en vooral te zorgen niet van de terugweg naar
Brabant te worden afgesneden. Nu alles zo goed liep was dat
wel een bittere pil voor de opperbevelhebber, maar gelukkig
bleven de Fransen nog even weg zodat een snelle overwinning
nog mogelijk was.
Maar de kroon kwam niet op het werk. Namens de Franse
gezant werd de prins bericht dat voortzetting van de vijande
lijkheden zou worden opgevat als een oorlogsverklaring aan
Frankrijk en Engeland en dat het Franse leger al op weg was
naar Brussel. Indachtig de instructies van zijn vader stemde
de opperbevelhebber toe, mits de Belgen evenzo zouden doen
en hij zijn troepen tot onder de wallen van Leuven mocht
brengen om onmiddellijk te kunnen toeslaan als de Franse
hulp niet zou komen. Hoewel de strijd legaal mocht doorgaan
deed het veldleger niets terwijl Leopold op de hoogte werd
gebracht van het ultimatum; de Belgen verbeterden hun posi
ties echter wel.
Nadat omstreeks het middaguur de Britse gezant persoon
lijk ter plaatse was gearriveerd om de Belgen een afgang te
besparen en Leopold de voorwaarden voor wapenstilstand
had aanvaard, gelastte de prins het staken der gevechtshan
delingen; de Belgische troepen trokken zich in de stad terug,
het geschut bleef op de wallen. Twee uur later openden die
kanonnen onverwachts het vuur dat woedend door de Neder
landse artillerie werd beantwoord. Onder de rustende kuras
siers en infanterie langs de straatweg naar Tienen vielen meer
dan vijftig doden en gewonden door wat later, met excuses,
door lgen de Tiecken de Terhove „een vergissing" werd ge
noemd.
Koning Leopold was toen reeds op weg naar Mechelen, over
de door de le Divisie ten onrechte met bezette bruggen. Wel
iswaar werd die weg beschoten door de troepen van de hertog,
maar juist toen deze een snelle aanval op de marcherende
Belgen wilde inzetten ontving hij tot zijn grote woede het
bevel het vuren te staken, dat hem nog juist de zozeer verdien
de eindoverwinning ontstal.
Hl3j: Pr°ngen dankte hij dan ook meer aan de nonchalance
tegenstanders dan aan eigen bekwaamheid.
Terwijl op de noordelijke as de le Divisie ten westen van
St..-Joriswinge wachtte tot de opmars in het centrum op gelij
ke hoogte zou zijn gekomen, trok in het zuiden de hertog van
Saksen-Weimar met zijn 2e Divisie ongehinderd via Tienen,
Meldert, Tourinnes en Hamme naar de overgangen over de
Dijle bij St.-Jorisweert en St.-Aagtenrode, die moeiteloos
door de 2e Brigade werden bezet terwijl de Cavaleriebrigade
van Boreel ten zuiden van Hamme de wegen naar Wavre en
Namen bleef afsluiten.
Van die dreigende ontwikkeling bleef Leopold onkundig.
Hij veronderstelde dat de hertog zich bij Tienen bevond en
dacht hem daar met een snelle actie te kunnen overrompelen
eer het gros van het veldleger - dat hij in Diest, Hasselt en
St.-Truiden vermoedde - te hulp kon komen. Zo wilde hij dan
tijd winnen tot de aankomst der Fransen die de lijn Halle -
Ni velles - Sombreffe - Gembloux hadden bereikt. Hij besefte
allerminst dat een dergelijke onderneming hem juist dieper in
de reeds halfvoltooide tang zou brengen.
Inmiddels vorderde in het centrum de 3e Divisie langs de
straatweg naar Leuven, de voorhoede, Leidse'en Noordhol
landse Jagers, naderde Boutersem en verdreef de bezetting -
burgerwachten - uit het dorp. Maar de komst van twee nieuwe
Belgische bataljons die noord en zuid aansloten op de linie
van de hevig vurende burgerwachten dreigde een fuik voor de
Jagers te doen ontstaan en dus trokken die zich in het dorp
De slotfase van de aanval op Leuven en het Scheldeleger
verliep vrijwel volgens plan, maar één enkele afwijking redde
de Belgen alsnog.
In de ochtendschemering passeerde de hertog de Dijle en
bereikte over Neerijse en Leefdaal het doel, de dominerende
IJ zeren Berg en de Bovenberg ten westen van de stad waar zijn
divisie al op het middaguur gereed was de slotaanval in te
zetten en vanwaar de beide wegen naar Brussel konden wor
den bewaakt en de weg naar Mechelen binnen bereik lag.
Op de noordelijke as was de le Divisie al even vroeg op pad
gegaan met twee colonnes over de hoofdweg. Maar toen ver
kenners meldden dat links van hem Lubbeek in vijandelijke
handen was - de Brigade Niëllon had weer eens een terug
tochtsbevel genegeerd - besloot lgen van Geen dat dorp te
nemen om de weg te effenen voor de latere frontale aanval van
zijn nevendivisie in het centrum. Met een aanval van twee
kanten verdreef hij de vijand die zijn drie liniebataljons nu
opstelde op de Pellenberg voor Leuven. In de dichte carréfor
maties schoten van Geen's batterijen nu van korte afstand
grote bressen, zijn lanciers chargeerden steeds weer en zo
werden de verdedigers onder grote verliezen aan doden, ge
wonden en krijgsgevangenen naar Leuven teruggeworpen,
waarna de le Divisie zich op de Pellenberg nestelde om van
daar de linkerflank te bedreigen van alles wat de nevendivisie
zou willen ophouden. Maar dat betekende wel dat de noorde
lijke omvatting niet werd uitgevoerd, dat de bruggen daar niet
werden bezet en de ring niet gesloten.
Intussen .hadden drie jagerkorpsen, twee infanteriebatal
jons en een sectie artillerie, die samen de voorhoede van de 3e
Divisie in het centrum vormden, Boutersem weer weten te
nemen. Maar de vijandelijke artillerie hield daarna de we
strand van het dorp onder vuur, waarbij een van de eerste
De Nederlandse verliezen bedroegen in totaal ruim 3% van
de sterkte van het veldleger, namelijk 1108 man aan doden,
gewonden en vermisten; de Belgische verliezen zijn niet be
kend. Die cijfers houden in dat de Tiendaagse Veldtocht zeker
geen bloedige strijd kan worden genoemd; hoogstens kan
daarop een uitzondering worden gemaakt voor de gevechten
bij Kermt, Boutersem en Leuven.
De aanvankelijke behoedzaamheid tegenover het Maasle
ger bleek overdreven. Het Scheldeleger werd dan ook drasti
scher aangepakt, met verplaatsingen van 20 tot 35 km per dag;
vooral de infanterie, met haar zware bepakking, had daarbij
van de hitte te lijden.
De Nederlanders, zowel vrijwilligers als dienstplichtigen,
hadden zich dapper geweerd en de schutters en studenten
deden zeker niet onder voor de reguliere liniebataljons. Ook
de Belgen hadden plaatselijk en incidenteel dapper gevoch
ten.
Alle Nederlandse deelnemers zonder onderscheid werden
beloond met het Metalen Kruis, dat werd geslagen uit de
zeven vuurmonden die bij Wimmertingen op Daine's achter
hoede waren buitgemaakt. Dat bronzen kruis droeg in voor
komend geval boven de gekroonde W de aanduiding „Vrijwil
liger" en vertoonde op de keerzijde de jaartallen 1830 en 1831
met daaromheen de tekst „Trouw aan Koning en Vaderland".
Zes infanterieregimenten en drie halfregimenten huzaren
mochten op hun vaandels en standaarden het opschrift
„Tiendaagse Veldtocht 1831" voeren, de kroonprins werd be
noemd tot veldmaarschalk, de hertog van Saksen-Weimar
begiftigd met een eredegen, Prins Frederik ontving het
Grootkruis in de Militaire Willemsorde, de Constant Rebec
que en Trip van Zoudtland het Grootkruis van de Neder
landse Leeuw en 52 officieren het Ridderkruis van diezelfde
orde. 572 militairen van alle rangen werden benoemd tot
Ridder in de Militaire Willemsorde 3e of 4e klasse en 530
officieren, onderofficieren en minderen kregen een tevreden
heidsbetuiging of eervolle vermelding.
Alles bijeengenomen had de strafexpeditie echter geen an
dere uitwerking gehad dan dat uiteindelijk de reeds bereikte
situatie werd bestendigd: de grote mogendheden hadden Bel
gië de hand boven het hoofd gehouden en het bestaansrecht
van die staat daarmee nog eens nadrukkelijk onderstreept.
Daartegenover had Koning Willem I weliswaar duidelijk ge
maakt dat hij niet bereid was het verwerpen van de Januari-
protocollen zonder meer te accepteren, maar omdat de op
stellers daarvan zelf niet op hetzelfde standpunt wilden staan
moest hij wel bakzeil halen.
En zo kromp het Nederlandse koninkrijk weer terug tot de
afmetingen die het ook zou hebben gehad als de grote
mogendheden het niet de rol van bufferstaat hadden toebe
deeld, ten/vijl België toch nog de winst aan de noorderburen
moest laten omdat het niet had kunnen waarmaken dat het
op eigen kracht zijn aanspraken op Zeeuwsch-Vlaanderen,
Limburg en Brabant-tot-aan-de-Moerdijk desnoods met
geweld zou kunnen afdwingen. Zo gaf de balans tenslotte
toch eerl licht voordeel te zien voor de noordelijken, die dan
ook terecht feestelijk in het vaderland terug werden ontvan
gen.
W. WALTHUIS
