vriendelijk
£HOW°
Oorlogsepos „De langste dag" vanavond op televisie
Hardste geluid in
Oberammergau
maakt de kassa
Natuurmonument van
109 ton naar Emmeloord
Wat is uw
gulden waard?
Eerste Gustav Vigeland-expositie in Nederland
scheepsberich
Nederland
investeert
nog meer
in Amerika
RABO: RENTE
GAAT DALEN
Reconstructie
Bekend
Dorps strijd rond passiespel tijdelijk bijgelegd
Belofte
Bezwaren
Stemming
T5
(ANP) - De Amstedamse effecten-
steren in een vriendelijke stemmig
den redelijk genoemd. Koninklijk
grootste stijger, maar ook de verze
ken konden behoorlijk aantrekken,
was onveranderd tot een tikkelt]
apitaalobligaties van de NMB werden
:ieel genoteerd en deden 102.10 tege
van 100.70.
tionals met name was de bijzond
Aceton 9 te ChittagoniJ
verw., Acmaea 4 400 z
.Johns nr Rotterdam, Am»J
Smits 4 100 nw Bizerta
Djeddah, Amersfoort 4 re?
Cartagena, Breehoorn 4 xooo
no Martinique nr MaraCaik0
Dockexpress-11 4 15 nw Mu'
ruroa nr Kudamatsu, Dockex
press-12 4 te Port Said, Dutch
Mate 5 vn Dordrecht nr Gun
nes, Dutch Sailor pass 5 Eko
fisk nr Middlesboro, Esso Eu
ropoort 5 te Rotterdam, Ken
nemerland 4 vn IJmuiden nr
Bremen, Kulix 5 te Shellhaven
Looiersgracht 5 te Amsterdam
Make Novum 4 vn Rotterdam
nr Tees, Nedlloyd Korea 5 te
Lome, Nedlloyd Leuve 5 vn
Noumea nr Auckland, Ned!
loyd Madison 6 te Surabaya
verw., Nedlloyd Rouen 4 210
nw Socotra nr Jeddah, Obelix
4 1200 zo Kaap Farewell nr
Rotterdam, Sliedrecht4420no
Antigua nr Port Trombetas.
Am. dollar 1.91-2.01
Eng. Pond4.42-4.72
Belg. frank6.64-6.94
Duitse mark 108.25-111.25
Ital. lire 22.00-25.00
Port. escudo 4.05-4.65
Can. dollar1.65-1.75
Franse franc 45.00-49.00
Zwits. franc 117.25-120.25
Zweedse kroon 45.00-48.00
Noorse kroon 38.75-41.75
Deense kroon 32.75-36,75
Oostenr. schilling 15.32-15.62
Spaanse peseta 2.67-2.97
Griekse drachme 4.35-5.15
Finse mark 52.00-55.00
Joeg. dinar8.80-10.20
Ierse pond 3.97-4.27
(Van onze redactie binnen
land)
DEN HAAG - Nederlandse
bedrijven hebben in 1978 voor
ruim vier miljard gulden in
Amerika geïnvesteerd. Dat is
25 procent meer dan het jaar
daarvoor. De totale Neder
landse investeringen in de VS I
zijn daarmee tot boven de 20
miljard gestegen.
Volgens de organisatie van
Amerikaanse ondernemers in
Nederland is de omvangrijke
stroom van bedrijfsinvesterin
gen naar de VS ook vorig jaar
aangehouden. Men schat dat
die over 1979 weer groter zul
len zijn dan in 1978. De eerste
gegevens over 1980 bevestigen
dat ook voor dit jaar.
UTRECHT - Volgens de heer
P. Lardinois, voorzitter van de
hoofddirectie van de Rabo
bank, zal de rente op korte
termijn weer wat gaan dalen.
Het hangt van het over- j
heidsbeleid inzake matiging
van lonen en collectieve uitga
ven af, in welke mate. Overt-
gens deed Lardinois een felle
aanval op de weigering de te
ring naar de nering te zetten.
Wat de overheid op dat ter-
rein tot nu toe gepresteerd j
heeft noemde Lardinois te laat
en nog te weinig. Hij voorzie
voor dit jaar een geringen j
winst voor de Rabobank.
Wall Street een enorme steun in
de
ilie kon hierdoor rond het middagu
oplopen tot 164.20. Unilever dee
in met een winst van 1.50 opJ
aster met een stijging van l.»®
on Philips drie dubbeltjes op
dubbeltje op 16.80. ja
.s konden flink aantrekken. n
sprong over het eerste kwartaal v
teeg 1.50 tot 140.50. Nat»""
jnev werden hierdoor meegetroKK
aectievelijk 108, 1.80 hoger
in hoger. Bij de banken kon ABN
oegen op 285.50. AMRO Bank
hoger op f 63.60 en NMB even
hoger op 215.70. de
aren verdeeld. Van de rest van
eerde fondsen was vooral Ned"
el klom 1.50 tot 87.50. i
rkt, die eveneens vriendelijk ges*
trek. Er werd een 2.70 hogere
15 opgemaakt. In de tweede per'
ine notering opgemaakt worden-
r Schokbeton. Geadviseerd w
205 laten. De laatste gedane
elder klom 1.30op/ 15.50, gevcw
andt met een winst van 4 op
og weer eens 5 tot 83. Bors
aan op 193. ADM werd 4 °u
fas volgde de lijn van de andere v
op/ 102.30, tachtig cent hoger
léd in de markt Holdoh, Kiene.
illast-Nedam. Verliezers ware
Samenstelling: Engine ioomant en Dirk Vellenga
peAVRO vertoont vandaag, op de dag af 36 jaar na de
I faliieerde invasie in Normandië, het oorlogsepos „De
I ngste dag"- De drie uur durende film is gebaseerd op het
jelijknamige boek van Cornelius Ryan.
pe opnamen voor de film begonnen in juni 1961 op Corsica.
I fmmaand later verhuisde men naar de stranden van Norman-
Is ln Frankrijk werd in totaal op 31 verschillende plaatsen
filmd. Daar kwamen 167 acteurs aan te pas, plus zo'n 24.000
1 fjuranten. De film kostte dan ook ruim tien miljoen dollar, voor
^(ijd een gigantisch bedrag.
Die kosten zijn allang terugverdiend. Want „De langste dag" is
lyanaf de premiere in october '62 een van de meest succesvolle
r.jiogsfilms, die keer op keer in reprisee gaat. De AVRO heeft
daarom een ongewwon bedrag moeten betalen om de rechten te
verkrijgen: 150.000. AVRO-voorlichter Rob Schwitters: „Dat
lijkt erg hoog, maar we hebben een contract voor vijf jaar afge
sloten. In principe kunnen we de film vijf keer uitzenden. Of we
dat doen, daar is nog niets van te zeggen. Maar uiteindelijk
komen we dus op een bedrag van 30.000 per avond en dat is echt
niet te veel".
De film is een grootscheepse reconstructie van de landing in
Normandië en alles wat daar aan vooral ging. We zien de stafbe
sprekingen op Duitse troepen; het opblazen van een Duitse troe-
pentrein; de strijd van de Franse verzetsmensen en de moeizame
verovering van de eerste dorpen. Er werd indertijd voor 16 uur
film opgenomen. Bijna ales op drie uur na, werd weggegooid.
Maar het restant mocht er dan ook zijn. Het lijkt soms net een
journaal, zo natuurgetrouw echt ziet het er uit. In sommige ge
vallen werd gezocht naar dubbelgangers van de historische fi
guren, om zo de realiteit nog te versterken.
Zanuck zelf nam ook een deel van de regie voor zijn rekening.
Hij werd daarbij door drie geroutineerde regisseurs bijgestaan,
de Engelsman Ken Annakin, de Amerikaan Andrew Marton en
de Duitser Bernhard Wicki. Elk nam dat stuk waarin de eigen
landgenoten centraal stonden, voor zijn rekening. Er doet een
stoet bekende acteurs aan de film mee. Wat Amerikanen betreft
zijn dat onder meer John Wayne, Robert Mitchum, Robert Ryan,
Rod Steiger, Robert Wagner, Mel Ferrer, Addie Albert, Sal Mineo
en de toen populaire zanger Paul Anka en Fabian. Uit Engeland
kwamen Richard Burton, Kenneth More, Peter Lawford, Richard
Todd, Sean Connery en Leo Genn, die zondagmiddag was te zien
in een BBC-documentaire over de Eerste Wereldoorlog. Er doen
ook tal van bekende Franse en Duitse acteurs mee. Om er enkele
te noemen: Bourvil, Jean-Louis Barrault, Arletty, Jean Servais,
Curt Jurgens, Gert Fröbe, Wolfgang Preiss, Peter van Eyck en
Dietmar Schönherr.
Er was ook één Nederlander: Arnold Gelderman. Maar z'n
rolletje was zo piepklein dat z'n naam niet eens op de titelrol
voorkwam.
Tussen de beide bergdorpjes ligt slechts een afstand
van vier kilometer maar tegelijkertijd een wereld van
verschil. In Unterammergau is die wereld nog in orde,
ondanks de vele bordjes met „Zimmer frei" waaruit
blijkt dat de bewoners wel een graantje willen meepik
ken van de overdaad „da oben". En zelfs dat gaat niet
meer zo van harte als vroeger.
„Die bezoekers van de passie
spelen blijven meestal maar
twee nachten: al dat gedoe
met bedden verschonen",
zegt een struise blonde
viouw. „En dan komt ook
nog de fiscus die het grootste
deel van de extra inkomsten
opeist. Voor mij hoeft het niet
meer". Maar overigens kij
ken de Unterammergauers
met enig leedvermaak naar
alles wat zich in het nabuur-
dorp, en dan niet alleen op
het toneel, afspeelt.
Want Oberammergau is
het strijdperk geworden van
een hevige dorpsruzie die al
meer dan drie jaar duurt en
die de bevolking in tweeën
spleet. Buren keken elkaar
niet meer aan, familieleden
ontbraken op de traditionele
bijeenkomsten, stamtafels
werden uitgedund en zake
lijke relaties afgebroken. Op
dit moment, nu vanaf Pink
steren de grote passiespelen
weer worden gehouden die
lot eind september duren is
de strijdbijl ter wille van de
commerciële belangen en-
We maanden begraven.
Maar ongetwijfeld zal het
conflict na het seizoen weer
in alle heftigheid losbarsten.
Oorzaak van de gespleten-
beid van het vier-en-eeh-
haif-duizend-zielen-dorp is
- hoe kan het anders, het
Passiespel dat eens in de tien
jaar wordt gehouden (als ge-
volg van een vrome belofte
die in 1634 werd gedaan om
het dorp van de vreselijke
pest te verlossen) dat telkens
duizenden mensen uit de hele
wereld naar deze uithoek van
Duitsland drijft en dat zelfs
bij Hitier genade vond. Te
genover elkaar staan de
„traditionalisten" die koste
wat het kost de vertrouwde
tekst willen behouden die de
brave dorpspastoor Joseph
Alois Daisenberger hon
derdtwintig jaar geleden met
enkele kleine wijzigingen
van de Benediktijnerpater
Othmar Weis had overge
schreven en de „hervormers"
die van deze tekst af willen
en een alternatief aanboden
in de vorm van een myste
riespel van pater Ferdinand
Rosner dat weliswaar circa
honderd jaar ouder is dan
„de Daisenberger", maar
desondanks volgens de re
formisten veel beter in deze
tijd past.
Hun bezwaren richten zich
niet alleen tegen de artistieke
kwaliteiten van het traditio
nele passiespel: een senti
mentele, typisch negentien-
deëeuwse suikergoedver
beelding van het leven van
Jezus dat zwart-wit emoties
oproept en dat alle karakte
ristieken van ouderwetse de
votieprentjes bezit.
Doorslaggevend voor het
alternatief waren de anti
semitische aspecten van het
Daisenberg-spel en de sug
gestie dat het joodse volk
collectief schuld was aan het
lijden en de dood van Gods
Zoon. Dit werd vooral beli
chaamd door het optreden
van de woekeraars en de sja
cheraars in de tempel en na
tuurlijk door de figuur van
Judas. Hiertegen waren, met
name van het Amerikaanse
„De intocht in Jeruzalem"
Het interieur van het dorpskerkje van Oberammergau met
zijn fraaie orgelpartij
jodencomité steeds grotere
bezwaren naar voren ge
bracht.
De ietwat expressionisti
sche proefopvoering van het
nieuwe spel met vele lichtef
fecten in augustus 1977 on
der de regie van houtsnij-
meester Hans Schaighofer
vond nationaal en interna
tionaal in de pers een en
thousiaste weerklank. Men
sprak van een „tijdloos dra
ma's van de mensheid", „van
historisch belang en artistie
ke waarde" en vergelijkingen
met middeleeuwse myste
riespelen of passies van Jo-
han Sebastian Bach waren
niet van de lucht. Maar het
mocht allemaal niet baten.
„Een carnaval van Rio in
Oberammergau", oordeelde
de leider van de traditiona
listen kernachtig en daarmee
was de kous af. Deze gesloten
groep, waarvan bovendien
slechts vijftienhonderd
mensen „spelgerechtigd"
zijn (alleen ingezetenen die
langer dan twintig jaar in
Oberammergau wonen) geen
getrouwde laat staan ge
scheiden vrouwen, geen
protestanten, geen niet-
praktiserende en in het al
gemeen alleen mensen van
goed en „onbesproken" ze
delijk gedrag) had zich trou
wens van tevoren tegen ie
dere verandering verzet. Het
pleit was daarmee feitelijk
beslecht hoewel de strijd on
verminderd voortduurde en
de bewoners van het dorp
allerminst christelijk met el
kaar omsprongen.
De gemeenteraadsverkie
zingen van 1978 werden tot
een soort volksstemming
vóór of tégen de „Daisenber
ger": de oude dorpspastoor
evenwel won overduidelijk.
Weliswaar worden er in zijn
passiespel op aandrang van
verschillende zijde nog eens
diverse passages geschrapt
en veranderd die de indruk
van jodenhaat zouden kun
nen oproepen, maar de tekst
werd er daardoor artistiek
niet beter op, terwijl de be
zwaren van het joodse comité
bleven bestaan.
Een bezoek aan Oberam
mergau, waar het begin mei
nog hard sneeuwde en waar
tijdens de eerste uitvoering
van de spelen voor genodig-
De hoofdstraat van het nog geen 5000 inwoners tellende bergdorpje Oberammergau
den nog winterse tempera
turen heersten (tot schade
van vooral onervaren, ijdele
dametjes uit de stad, die vijf
en een half uur lang in ge
waagde zomertoiletten zaten
te bibberen) maakt overdui
delijk dat de „Passion" nau
welijks meer wat met vroom
heid en inkeer te maken
heeft, zoals vooral de geeste
lijke leiders het willen doen
voorkomen, maar alles met
geld en materieel gewin. Het
passiespel dat de gemeente
naar schatting zo'n twintig
miljoen mark extra inkom
sten oplevert, is volkomen
vercommercialiseerd. „Jezus
lijdt dit jaar voor een nieuw
zwembad", kun je uit de
mond van een niet meespe
lende cynicus optekenen.
De straatjes met hun hel
derwit geverfde huizen
waarop grote kleurige reli
gieuze taferelen zijn aange
bracht, vormen eèn aaneen
schakeling van horecabe
drijven, souvenierswinkel-
tjes met de meest onwaar
schijnlijke prullaria en de
votiewinkels die van voor tot
achter zijn gevuld met tot 2
meter grote heiligenbeelden,
vaak uit hout gesneden.
In
het Gasthoff „Zum Stern",
waar de eigenaar de „Zwei-
nebraten met Knodel und
Blaukraut" of de „saures
lungerl mit semmelknodel"
kan aanbevelen (De spijs
kaart zal enkele weken later
aanmerkelijk eenvoudiger en
aanmerkelijk veel duurder
worden) zitten opvallend
veel mensen met een snor en
baard aan de stamtafel.
Spraakzaam en vriendelijk
kun je de toch wel wat stugge
bevolking nauwelijks noe
men. De opdringerige aan
dacht van de internationale
pers voor het dorpje en zijn
christenen heeft zowel her
vormers als traditionalisten
tot verveelde professionals
gemaakt die geen woord
meer zeggen dan nodig is.
Voor het verkrijgen van
meer publiciteit is bovendien
geen reden aanwezig omdat
de voorstellingen tot eind
september volledig zijn vol
geboekt en men zelfs moeite
heeft om alle 500.000 enigs
zins redelijk onder te bren
gen. In het organisatiebureau
hoor je een telefoniste tot
vervelens toe herhalen: „Het
spijt me alles is uitverkocht".
Dat betekent overigens niet
dat alle plaatsen ook daad
werkelijk bezet zijn - het wil
zeggen dat alle kaarten bij
reisbureau's zijn uitgezet.
Vooral Amerikaanse reisor
ganisators stoppen Obe
rammergau inhun pakket.
Tot eind september is er
dus werk aan de winkel. Vijf
keer per week zullen de uit
verkoren (maar onderbe
taalde) hoofdrolspelers (in
dubbele bezetting) en de
honderden figuranten, in
leeftijd variërend van zes tot
85 jaar die aan de zo geliefde
massascenes gestalte geven,
de vijf en een half uur duren
de „passion doen". De rest
van het doip heeft de handen
vol aan de meer materiële za
ken die er onverbrekelijk
mee zijn verbonden. Dat be
tekent: entreeprijzen van ca.
60 mark, dure hotels en res
taurants, omhooggeschroef-
de transportkosten en gepe
perde souveniersartikelen.
Daarna zal het waar
schijnlijk geen tien maar
slechts vier jaar duren tot de
nieuwe passiespelen. In 1984
wordt namelijk het 350-jari-
ge jubileum van het ontstaan
ervan gevierd. En strijd of
niet: die kans willen de berg
bewoners zich niet laten ont
gaan. Want Oberammergau
is nu bezeten van sneeuwka
nonnen die de berghellingen
bij nukken van de natuur aan
kunstpistes moeten helpen
en die wintersporters moeten
aantrekken. Zulke dingen
kosten een hoop geld: de bij
bel is er goed voor.
AMI VAN VREE
I if?e^00rse genietroepen zijn
Vi,Ta8nd lang in touw ge"
I Fm ,0or het Nederlandse
Se'ootd. Elf polsdikke ka-
.-P.enafop de vijf grote
I Adel i gran'et' hie ze uit het
slier,» "oorden van Oslo ge-
ftBhf hen. De 109 ton rose
Het Cn hhombe profier zijn
I v»tnLS'lec'a'e voorzieningen
m,.j P' en nu onderweg
de Poldergemeente. In het
'Ullï Van U—1 l
QVIUVV Ulvt 111 Ud
I de l,7 VBn Emmeloord, op
y bodem van de zeé,
Ui" e blokken van 32 tot
I eenst"h opgebouwd als
"ent °(^llaamd natuurmonu-
irach. inni vindt de over-
plta. ,Van dit monument
hei v or een delegatie uit
ineeVmrse Eingerike, waar-
'elati» j'oor<l tien jaar een
ït,e onderhoudt.
I ''an 2^3ard ®aat dit gebeuren
- 28 juni, gepaard met
een Noorse week, waarin di
verse Noorse muziekcorpsen
en dansgroepen zullen optre
den. Er is een Noorse goede
renbeurs. En behalve de expo
sitie World Press Photo is er
nog een opvallende tentoon
stelling in het stadskantoor.
Voor het eerst wordt in ons
land werk getoond van de
Noorse kunstenaar Gustav Vi-
geland die vooral bekend ge
worden is door het uniek beel
denpark in Oslo met zo'n 200
werken (met 600 beelden) van
zijn hand
Het Noorse natuurmonu
ment is gehaald uit graniet
formaties die ongeveer 600
miljoen jaren geleden zijn
ontstaan. Ongeveer 225 jaar
geleden deden zich breuken
voor en ontstond daarin een
vulkanische keten. Na afkoe
ling bleef het zogenaamde
Rhombe-profier over, dat ver
der alleen nog voorkomt in het
Kalimangaro-gebied en aan de
Zuidpool. Een aantal stukken
van dit profier, tussen twee en
zes ton (vrij zacht gesteente)
zullen de vijf granietblokken
van het monument aanvullen
en de geologische betekenis er
van verhogen.
Tien jaar gelden bestond in
Ringerike (60 km. ten noord
westen van Oslo) de behoefte
aan kontakt met een Neder
landse gemeente met verge
lijkbare structruur. Dat werd
Emmeloord.
Dat contact is
uitgegroeid tot talrijke ont-
moeitingen, jaarlijks onder-
streekt met een kerstboom uit
Ringerike in Emmeloord en
duizenden tulpen uit de
Noordoostpolder in de parken
van de centrumplaats Hione-
foss. Op 9 juni worden in Am
sterdam met een kraan van 35
ton hefvermogen de gra
nietblokken van de m.s. Jupi
ter van de Fred-Olsen-Bergen
Line getild. De diepladers met
de stenen naar Emmeloord zijn
voorzien met leuzen als
„Noorwegen steengoed
vakantieland". Voor de polder
worden het nieuwe tekens van
vriendschap
