Er is geen wonderpil die patiënt nit het isolement verlost neo „JIJ LIEVER DAN IK" Van defensie apparaat naar aanvals machine Britse protestsnipperdag: Dag van de Impotentie ia vrij Warschaupact 25 jaar: KRITIEK OP PSYCHIATRISCHE INRICHTINGEN Km b! recbt voor om des- I-. 4 Trans met de sterke arm Is-i/l en. Bij meningsver- l^11 beslist het team". binnenland buitenland I het CD A-program faj li, maar dat wil niet zeggen I jaar \rgd De psychiatrische patiënt: wat heeft hij te vertellen? Contract S/ki Oppositie Beiers bier - een aantal belan, m DE STEM VAN WOENSDAG 14 MEI 1980 in Iran bepaalde Snjkel onzej Inoten deze begrijpelijke ac(!. jeg ook de memorie van IDA-fractie kon op bal I en. jen uitgevoerd in een ntair meerderheidskab' Het is onzin dat Van Aai net socialisten zou wülL Ien. In 1977 heb ik zelj2 I worsteling meegemal 1iet socialisten te regeren vdA liet het toen afweten het CDA, niet Van Aot' HA en VVD sluiten elkaar •ils regeringspartner. jye Vnd is een land van mm' leden. Er moet geregeerd I Men door coalities. Daarbi, Fen compromissen worden Iten, of anders gezegd- Je I water bij de wijn doen" [CDA is daartoe bereid Ide wijn niet te veel ver'- ld is, mits het CDA duide- \erkenbaar is. Dat is bij de Iige coalitie duidelijk het 1 Tiet in de volgende periode to moet. Het CDA sluit per Ilitie geen enkele con- mctieve partij uit voor sa- pwerkingdaarom moeten hegen zowel naar VVD als r PvdA open blijven, tokkades zijn niet in het ng van de regeerbaarheid jms land. Partijpolitiek en Irisatie mogen niet in de lts komen van wat nodig is r Nederland. Daarom ben lij met het feit dat Van Agt 1 beschikbaar stelt en vind Jevens dat daarbij niets is Igeiegd over de volgende litie. Is het CDA door de stem 1de kiezer de grootste partij ■dt, welnu, dan mag Van 1 van mij premier worden. I in een eventueel kabinet IsociaZisten. Maar of die dat Wzullen willen, is natuurlijk 1 de vraaa. ior de Handel m Gediooijde Aitdvjiithlen j UTRECHT - Op dit moment zijn er ongeveer 25.000 mensen opgenomen in een van de vele psychiatrische inrichtingen in ons land. Van hen zitten er 15.000 langer dan een jaar en 9250 zelfs langer dan 10 jaar, meren deels vrijwillig zoals dat heet. De situatie voor hen is vaak uitzichtloos. De pa tiënten zijn machteloos en rechteloos, onderhevig aan de „zachte terreur van de goede bedoelingen". Ze worden in hun funda mentele rechten beknot en de toekomst is dikwijls „eens gek, altijd gek". „Jij liever dan ik", is een boek dat deze wantoe standen duidelijk maakt. Het is maandag uitgeko men en belicht de praktijk van de psychiatrische in richting vanuit de optieH van patiënt en hulpverle ner. Daarenboven heeft het boek nog een apart hoofdstuk gewijd aan het fiasco van de enige om budsman, ooit kortston dig te werk gesteld in een psychiatrische inrichting St. Willibrord te Heilo. „Zij liever dan ik" beperkt zich niet tot signaleren, maar geeft ook drie concrete voorstellen ter verbete ring van de barre ellende. Het is samengesteld en geschreven door drie mensen uit de praktijk van de geestelijke gezond heidszorg: mr. Arthur Frid (40) jurist criminoloog, voorzitter van een stich ting die ombudswerk in psychiatrische inrichtin gen op gang probeert te brengen, drs. Pieter Ippel (27), werkte een poos als hulpverlener en schreef over de geschiedenis van de psychiatrie en mr. Paul Laurs (34, Nationaal Cen trum voor de geestelijke volksgezondheid). Het boek is geconcen treerd op de inrichting St. Willibrord te Heilo, maar mede-auteur Paul Laurs stelt met nadruk dat dit in stituut geen uitzondering is en dat vrijwel alles ook geldt voor de andere in richtingen in het land. St. Willibrord heeft het ma nuscript gelezen en is er - uiteraard weinig van harte -mee akkoord gegaan. De auteurs hebben de ver klaringen van patiënten en hulpverleners op hun objectieve waarheid ge controleerd. Per slot is hun subjectieve waarheid voor hen de waarheid. (Jij liever dan ik - Arthur Frid, Pieter Ippel, Paul Laurs VUGA - boekerij 's Gra- venhage 19,50). Bert van Velzen) loorden plegen. In 1918 werd levenslang opgeborgen we- duizenden kinderen die Z'c aken. ad York, terwijl ze in een alfopen gevangenis op ha'"' •ijlating werd „voorbereid en sociaal werker die zie itensief met haar bemoei egt dat ze mooi genoeg is ?n beroepsmannequin unnen zijn. Het feit, dat Mary Bell haar aam niet wil prijsgeven en i fewcastle-upon-Tyne wil w en, maakte het ontnogeUJ lat ze haar nieuwe leven e ;int onder de bescherming"'^ nonimiteit. Zij is volgens des undigen een psychop" raar de kans dat zij opnieU en moord zal begaan, wor riniem geacht. Mary heeft in een brief aa e minister van Binnen"" aken, dié zij enkele iare"^u. ;den schreef, staands ge en dat zij slechts één va vee jongetjes heeft vermo n, als tienjarige, geen e izicht had in wat de doo ekende. en. Het ministerie van Bin" andse Zaken verschaft. :omen terecht overigons, 6 letails over de vrijlating 4ary Bell, maar zij 'loedgolven van Pub ju velkom worden gehete. Newcastle-upon-Tyne en j aj ook zal gaan. Dat z tans op een normaal leve Wary grondig verknoeie J ïeeft anonimiteit nodig, zij wil die niet ten kost laar naam patiënt Henk, één van de 25.000: God ja, ik wil wel praten. Maar ik voel me zo rot... Ellendig—Dat komt door die pillen. Mijn armen, mijn hoofd, het lijkt wel of ik half verlamd ben....Twee jaar geleden had ik voor het eerst achtervolgingswaanzin, godsdienstwaanzin... Verleden week heb ik geprobeerd zelfmoord te plegen; ik heb daarvoor een hoop medicijnen ingeslagen. Zo'n buis in mijn maag....Afgelopen disdag begon het. Toen gaven ze Disipal Phenergan. Sinds woensdag kreeg ik 3 keer per dag een spuit, links en rechts in mijn bil. Ja en ik moest in de separeerzaal. Tegen de vermoeidheid zeiden ze. Sinds gistermiddag heb ik nu vier keer zes pillen per dag plus iets legen de bijverschijnselen. Ik voel me ellendig. Pijn bij het slikken, een zweverig revoel in mijn hart, misselijk; een droge mond en mijn lippen zijn stuk. Dit houdt ik niet langer uit. Mijn armen zijn verlamd, ik heb vreemde reflexen, een verlammend gevoel. Een slaand gevoel in mijn hoofd als ik slik. Denken I kanikniet meer. Het doet me te veel pijn. Ik Wil Zonder.... Ze luisteren niet naar je. Zij voelen zich gezond, wat doe ik hier nou helemaal? In bed liggen, roken. Ik heb een zware dag achter de rug....Omdat er niets te doen is. Ik Wil Geen Pillen!" Patiënt Gerard, één van de 25.000: Dat platspuiten is funest voor me geworden. Je wordt I gewoon verkracht. Ik ben daardoor in een enorme depres- I siegeraakt. Alle strijd was voor niks gestreden. De strijd iat ik niet gek was.... Patiënt Jan, één van de 25.000: „Die overgang, hè, dat vond lik verschrikkelijk. De sfeer I vond ik afschuwelijk: Die I grote slaapzalen, die kale dag verblijven. Ik was helemaal I vereenzaamd en werd in die I inrichting alleen nog maar er- >er" Drie psychiatrische patiën- I len, drie uit een leger. Offi cieel, gek, al heet dat tegen woordig anders. Voor hen is het leven verder praktisch af- Igesneden. De titel „Jij liever [dan ik" is een hartekreet van [een verpleegster die jaren in [een psychiatrische inrichting [heeft gewerkt: „Je mag gerust |weten dat ik wel eens stiekem [bij mezelf denk: „Jij liever dan lik!". Ja, zo is het toch? Je bent [wel jarig als je patiënt bent [hier. Ik hoop er nooit een te I worden". Mede-auteur mr. Paul [Laurs: „Het oogmerk van ons [boek is voor een groot publiek [tan te tonen dat het verschil lassen een patiënt en een ge- [woon mens verdomde klein is. [lat het een kwestie is van te [eel extra pech in korte tijd, pan te weinig opvang, en dan is |aet zover. We willen aantonen dat een [patiënt een gewoon mens is. jlaarom hebben we alle jargon [ermeden. We laten patiënten [<tn het woord, van huisvrou wen tot bouwvakkers, van [academici tot arbeiders. Dat is [setgrote verschil met bijvoor beeld een boek als „Ik heb je [■Wit een rozentuin beloofd", [an Hannah Green. Bij ons [pannen de mensen zich her pennen, gaat het niet om één «persoon". Laurs en zijn collega's Frid w Ippel laten ook de profes sionele hulpverlener aan het woord. Ze willen niet verwij- Wat er gebeurt in de in richtingen geschiedt vaak met I co beste bedoelingen en naar Ijc modernste inzichten. Maar [Jee humaan een psychiater - l! grote baas van een inrich- jng - ook kan zijn, feit blijft est het systeem van alle kanten |Wt, aldus het boek. I Neem nu het zogeheten „be- «delcontract" tussen pa- eateflzijn behandelaars inde I-Jichting. Er zijn goede bij 1 aar ook slechte. Zoals het [contract van patiënt Frans. Dit Iseen papier als voor Faust worpen. In dit contract I aat bijvoorbeeld dat de pa- ae dubbele tijd wordt op- 1,°" in een separeercel. IA"7 "ujft na Kerstmis tegen |o afspraak in tot na oudjaar I z']n moeder: zeven dagen ■J* dan mocht. En Frans I:, Precies 16 dagen in py- L de cel gezet. Het con- I... 18 een keurig document, IJlend door psychiater, |T|?)eegkundige, maatschap- |p Werker, pschycholoog en TS, 2elf. Het team behoudt J jJ'ls iemand psychiatrisch IJ. !ent- dan wil dat nog lang ■J''altijd zeggen dat hij of zij l ''Sal onmondig is. IUrs: „De patiënt komt te ■j,-11 tegenover de ongeloof- Kjmacht van het apparaat, I,'an is hij veelal weerloos. I. «uiten ze soms iemand op t onplezierige afdeling, "L bij totaal de- menten. Dan zeggen ze: „Je mag er uit mits je dat contract tekent". Dit machtsinstituut kan vrijwel ongecontroleerd zijn gang gaan. De behande laars hebben veel te veel ver antwoordelijkheid op zich ge nomen". Als er dan van alles man keert aan de inrichting, hoe moet het dan wel? Laurs: „We hebben drie concrete voor stellen gedaan. Kijk, we con stateren al een hele tijd dat het mis is. Maar er is niemand die er wat aan doet. O ja, in de Tweede Kamer wordt er soms over gedebatteerd. Dan belooft de staatssecretaris een onder zoek en dan hoor je er niks meer van Als je wilt dat er een gezonde sfeer ontstaat dan moet je ten eerste de klacht van de patiënt serieus nemen. Als niemand klaagt komt hij in een wereld waarin in elke kamer een doofpot staat. Bovendien wordt de klacht behandeld door mensen tegen wie ze ge richt is. Dat is natuurlijk niet objectief. Je hebt de kans op represailles. Wij willen nu een vaste procedure, een schrifte lijke, waarin staat wie de klacht behandelt, wanneer daar antwoord op komt en bo vendien moet alles op papier. Ten tweede moet er een om budsman komen in een inrich ting. Een patiënt kan vaak zijn klacht met goed formuleren en heeft te weinig moed om het door te zetten, waarna hij zijn klacht dan maar intrekt. Met een vertrouwensman die onafhankelijk van de inrich ting is kan hij zijn klacht in werking zetten. En ten derde willen we een inspectieteam dat grondig de inrichting on derzoekt en vooral met de pa tiënten praat. De isnpecteurs die we nu hebben, daar gaat het gezegde over: „Je moet eerst een infarct hebben gehad, wil je inspecteur worden". Het zijn vaak oudere huisartsen, die hun praktijk niet meer aankunnen en die zich solidair voelen met het systeem. Dat is net zo'n fraterniteit als bij het medisch tuchtrecht. Wij willen een team van gevarieerde sa menstelling dat vertrouwelijk en bijtijds toezending van klachten vraagt. Nu is er nog te zeer de sfeer van maten onder elkaar". De drie auteurs van „Jij lie ver dan ik" verzuchten aan het slot dat er geen pil bestaat die de ellende in inrichtingen kan opheffen. De problemen blij ken voor de hulpverlener vaak een te grote opgave. Met de normen, kennis en vaardighe den uit de buitenwereld kan hij binnen de muren van een psy chiatrische inrichting niet te recht. Dan ontstaan er andere normen. De patiënt is onder hevig aan de terreur van de goede bedoelingen en ook het gebruik van harde maatrege len wordt soms niet geschuwd. Mensen worden om hun „eigen bestwil" in hun fundamentele rechten beknot. De buitenwe reld mag hier niet stilzwijgend aan voorbijgaan. De publieke opinie moet politici onder druk zetten. Het duurt allemaal veel te lang. Er lijken weinig rede nen aanwezig om de toekomst optimistisch tegemoet te zien. BRUSSEL - „Het Pact van Warschau, dat van daag zijn 25ste verjaardag viert, „vertoont alle ka rakteristieken van een aanvalsmachine en niet van defensie zoals in het begin". Dat is de conclusie van deskundigen van de inlichtingendiensten van de NAVO, enkele dagen voor de herdenkingsbij eenkomst in Warschau van de voornaamste lei ders van de Oosteuropese communistische partijen. Het Pact, precies negen dagen na de intrede van de Westduitse Bondsrepubliek in het Atlantisch bondge nootschap en juist daarom gevormd met als leden Bul garije, Tsjechoslowakijke, Hongarije, Polen, de DDR en Roemenië (Albanië stapte er in september 1968 uit), „be schikt over een aanvalsver- mogen op alle niveaus dat door defensieve overwegin gen niet meer wordt ge rechtvaardigd", aldus de deskundigen. Dit aanvalsvermogen, aanzienlijk versterkt door de SS-20-raket en de supersone Backfire-bommenwerper, „maakt van Europa letterlijk en potentieel gijzelaar van Moskou als er niets tegenover wordt gesteld", zeggen ze. Vijfentwintig jaar na zijn oprichting zijn echter ook de feilen van het Pact aan te wijzen: in 1956 en 1968, bij de onderdrukking van de opstand in Hongarije en de inval in Tsjechoslowakije, werd de samenhang tussen de landen van het Oostblok op zware proef gesteld. Sinds 1964 verzet Boekarest zich nog steeds tegen manoeuvres van de legers van het Pact op zijn grondgebied en het neemt er slechts symbolisch, Bij manoeuvres van het Warschaupact is het in stel ling brengen van tanks in yrote hoeveelheden het meest voorkomende onderdeel door het sturen van hoge of ficieren, aan deel. In 1978 was het nogmaals Boekarest dat oppositie voerde tegen vergroting van de defensie-uitgaven zoals Moskou wenste. In de landen van Oost-Europa, zo zegt men in NAVO kringen, ver geet men evenmin de Sowje- trussische interventies in Hongarije en Tsjechoslowa kije. Volgens Moskou om „contrarevolutionair ge vaar" te keren, maar in wer kelijkheid in strijd met het verdrag van vriendschap, samenwerking en weder zijdse bijstand dat de Oost europese landen onderte kenden. Dit verdrag staat alleen militaire tussenkomst toe wanneer een lidstaat mi litair wordt aangevallen, wat noch in 1956 in Boedapest noch in 1968 in Praag het ge val was. Volgens de NAVO liggen in Oost-Europa 31 Russische divisies van samen ongeveer 370.000 man. Er staan al on geveer 60 SS-20-raketten op West-Europa gericht. Met hun bereik van 4500 kilome ter en drie onafhankelijke kernkoppen kunnen zij in één klap Bremen, Rotterdam en Antwerpen (drie voor Amerika belangrijke haven steden) vernietigen. In 1983, schat men in Brussel, zullen de Russen en kele honderden raketten van het SS-20-type hebben die niet vallen onder het Salt-2- ak koord ter beperking van de strategische bewapening. In Midden-Europa staan 11.000 tanks van het Oostblok waaronder 13.500 Russische. De NAVO kan er 7500 tegenover stellen. De Russen maken er jaarlijks 3000 hypermoderne tanks bij, maar de Amerikanen be ginnen pas over een jaar aan de produktie van hun XM-1 en Parijs en Bonn hebben pas aangekondigd dat zij samen een nieuwe tank gaan fabri ceren. De Amerikaanse troepen sterkte in Europa is van 434.000 man in 1962 gedaald tot nog geen 300.000 nu. Het Pact van Warschau beschikt in de Middeneuropese sector over 150.000 soldaten meer dan de NAVO, iets wat sinds 1973 vooruitgang op de on derhandelingen in Wenen over vermindering van het aantal troepen in Centraal Europa blokkeert. (Van onze correspondent Bert van Velzen) LONDEN - Er kleeft een massa propaganda en agitatie aan de nationale protestsnip perdag tegen de economische regeringspolitiek, die voor vandaag door de Britse vak bondsfederatie is afgekondigd. In een wel zeer bittere politie ke prent in de „Daily Express" werden de befaamdste vak bondsleiders uitgetekend als nazi-generaals. En het leek wel alsof het stenigen van de vak bonden tot een van de natio nale bloedsporten was verhe ven, als een gedemocratiseerde versie van de vossejacht, een jacht op brullende muizen. De „Dag van Actie" leek, zo als premier Margaret Thatcher aankondigde, futiel te worden. Het is een onhandig project, maar stellig niet crimineel, zo als men in rechtse Britse krin gen schijnt te denken. Er wa ren echt geen redenen om Len Murray, het opperhoofd van het Trades Union Congress, „Lenin" Murray te noemen. Hij stelde zich overigens wel open voor kritiek door zich net rond deze dag waarop alles in Engeland platgelegd zou moeten worden, op vakantie in te graven in een vijfsterrenho tel op Madeira. Ondanks het feit, dat hij naar Londen te rugvliegt om het nationale protest te dirigeren (om daarna zijn vakantie op het zonnige Portugese eiland af te maken) schildert de Express hem af als een vioolspelende keizer Nero tijdens de grote brand in de Britse economie. Het blad „The Economist" noemt de Dag van Actie een Dag van Impotentie, waaraan niets te verdienen en veel te verliezen valt. De „Sunday Telegraph" die de vakbonden beziet als een moderne vorm van de zwarte pest, bevat een polemiek van de hand van Graham Turner, een donder preek tegen de vakbondsma- laise, die begint met sonoor ge brul: „De stank van dood en verderf hangt zwaar over de TUC (de vakbondsfederatie, red.). De dood is de dood van elk hoger doel; het verderf is de verrotting van elk principe en ideaal", aldus Turner. Volgens deze schrijver is de Dag van Actie „de doodsrochel van een doelloze dynosaurus". Zo laat Graham Turner de zweep van de retoriek knallen. De vakbondsleiders slaan een minder hoge toon aan, bij na alsof ze met de Dag van Ac tie in de maag zitten. Bij een vorige gelegenheid hadden ze op Trafalgar Square super versterkers nodig om de „doodsrochel" te laten weerklinken. Graham Turner zegt dat de Dag van Actie is geproclameerd, omdat de vak bonden niets anders konden bedenken. Men kan achteraf 99 ook zeggen dat de Dag door gaat omdat de bonden niets beters kunnen bedenken. Er zijn namelijk niet overmatig veel vakbonders die er heil in zien. In een hoofdartikel in de „Sunday Telegraph", waarin de bezwaren van rechts be schaafd worden geformuleerd, wordt gezegd dat „de algeme ne politieke staking" door vier van elke vijf kiezers wordt af gekeurd en door een overgrote meerderheid van de vak bondsleden. Volgens de resul taten van tenminste één opi niepeiling ziet driekwart van het vakbondsbestand totaal geen heil in de actie en dat zou dan een garantie zijn voor de totale mislukking van het protest. De vakbonden kunnen hun gezicht echter redden wanneer op sleutelposities wordt ge staakt. Wanneer de signaal wachters bij de spoorwegen er bijvoorbeeld de brui aan ge ven, zullen er woensdag geen treinen rijden, zelfs niet wan neer de machinisten van plan zijn te werken. Als het vervoer plat ligt dan is de protestsnip perdag vrijwel een succes. Maar als de treinen rijden zal er niet veel van te merken zijn. Want dan komt de post, de melk en misschien zelfs de krant en dan is het net alsof er niets aan de hand is. Premier Margaret Thatcher zal in ieder geval niet van het protest schrikken, wat ook de omvang ervan zal blijken te zijn. Ze zal niet besluiten het economische roer om te gooien. Harde statistische druk op haar beleid zal aan het eind van de week uit de bijenkorven van de bureaucratie komen: het zal dan blijken dat de inflatie door de onrustbarrière van de 20 procent is gestoten en dat de invoer aanmerkelijk groter is geweest dan de uit voer. Die statistieken maken een hardere vuist dan de snip- perdagvierders van het Trades Union Congress. STEM uit Bonn 9 jk- door Ami van Vree De buitenlandse corres pondenten van dit blad, bij gelegenheid van de Europese verkiezingen gevraagd naar een bijdrage waarin tot ui ting kwam hoe kinderen in „hun" land over Nederland oordeelden, kwamen al snel tot de ontdekking dat ste reotypen en vooroordelen nog altijd de toon aangeven: klompen, molenskleder drachten, kaas, tulpen, grachten, fietsen en noem maar op. Een beeld overigens dat - hoe eenzijdig ook - krachtig door de reclame-af delingen van de Hollandse exportindustrie wordt on dersteund. Als je dat enige tijd in het buitenland hebt meegemaakt, ben je snel ge neigd een soortgelijke verte kening van de werkelijkheid ook elders te verwachten. Het is dan telkens weer een verrassing dat je in Beieren merkt dat alle vooroordelen met de realiteit overeen stemmen. De lederhosen, de hoedjes met veren, de dirn- deljurken met de opgebon den boezem, de bierhallen, de rumba-orkesten - het zijn allemaal dingen die je er overal dagelijks kunt aan treffen. Een verblijf van enkele da gen in Beieren leert ook weer eens uit eigen ervaring wat de statistieken beweren, dat de Zuidduitsers de grootste bierdrinkers ter wereld zijn. Hoewel „vreemde" drankjes als whiskey, sherry of Cam pari in meer mondaine ver blijfplaatsen niet onbekend zijn, zweert de Beier bij zijn bier. Helles, dunkles, weiss- bier, maibock, vom fass (uit het vat) en in allerlei groot ten. Het bekendst in het bui tenland is de „mass", een hele liter schuimend vocht dat door dirndlmadchen in een liefdevol omarmend ge baar in grote hoeveelheden wordt rondgedragen en ge serveerd en dat er een rust punt is in een onrustige we reld. De Beier drinkt gemiddeld perjaar246 literbierendatis een absoluut wereldrecord. Belgen en Tsjechen - tweede en derde op de internationale ranglijst - zinken daarbij in het niet. Een op de drie brouwerijen op onze planeet is in de Bondsrepubliek ge vestigd en daarvan staat weer tweederde in Beieren. 92 miljoen hectoliter bier worden jaarlijks in de Bondsrepubliek getapt, meer dan 25 miljoen daarvan in Beieren. En dan niet in huis, vanzelfsprekend. Bier is het maatschappelijk bindmid del, het sociaal contact bij uitnemendheid dat voor 60 procent in de kroegen, kroegjes en bierhallen wordt genuttigd. Verontwaardiging derhal ve toen de EG met richtlijnen kwam waarin werd voorge schreven dat vanaf 1981 op elke fles bier moet worden vermeld hoelang de houd baarheid van het vocht is. Af gezien van het feit dat het Duitse bier anders van sa menstelling is dan in de rest van Europa voelen de recht geaarde bierbrouwers en bierdrinkers zich beledigd door een dergelijk voor schrift. Alsof bier langer dan de voorgeschreven tijd van zes weken ongeopend zou blijven staan! Je moet wel een nurkse Pruis of een zuinige Schot zijn om zo iets te kun nen bedenken. De Beier en zijn bier - het zijn twee handen op één dik ke buik. Een geruststellende gedachte. Want zolang poli tiek aan de stamtafel wordt besproken in plaats van uit gevochten op straat, hoef je voor een nieuwe Duitse drei ging niet bang te zijn. Des te interessanter de vraag hoe het toch in hemelsnaam mo gelijk is geweest dat uitgere kend in deze vredige Beierse bierpullenwereld de kiem is gelegd voor een beweging die alles behalve vredig was en die een ontwisbaar spoor door de geschiedenis heeft getrokken. Zou er toch een of ander natiegif hebben be staan die het gerstenat min der onschuldig maakte dan het in werkelijkheid is?

Krantenbank Zeeland

de Stem | 1980 | | pagina 5