vrii
van de
huwelijken
§1 en studenten
VAAK SNEL OPGELOST
Bewijs
SAMENLEVING
Hindernissen
OOR
ORN.
ERHOEVEN
Praatpaal
Niet minder
HuSp
Philips
Turbulent
1
In eigen, land
EN PEILINGEN
N PEIUNGEN
INGEN PEILING
GEN pJtUNGE?
Ofschoon ik mij had voor
enomen niet meer over mijn
inderen te schrijven, niet
omdat het onmannelijk zon
zijn, maar omdat het onwil
lekeurig als opscheppenj
gaat klinken, gebeuren er
zulke wondere dingen dat it
er de hele dag aan moet den
ken en dus geen ander on
derwerp vind om iets over ti
schrijven. Die wonderlijke
dingen zijn overigens de g
woonste van de wereld en
hebben niet alleen in mijn
huis plaats. De kwestie is al
leen dat ik er nog niet aan
gewend ben en dus met ver
bazing iets zie gebeuren
waarvan ik weet dat het g.
woon genoemd moet worden.
Het gaat over lezen en
schrijven, iets dat iedereen
heeft geleerd en zo vanzelf
sprekend vindt, dat hij tier-
geten is, hoe dat in zijn werk
ging. Wat wij het beste kun
nen, daarvan vergeten un
hoe we het geleerd hebbenen
weten we niet hoe we
doen. Nu ik het
weer voor mijn ogen
beuren vind ik het zo
grijpelijk, dat het misschien
maar beter is om het nog een
keer te vergeten. Het werkt
maar remmend zich te ver
moeien met herinneringe
aan iets onbegrijpelijks.
De overeenkomst tussa
het leren praten en het lerei
lezen en schrijven is dat he
allebei in een onbegrijpelijt
snel tempo gebeurt en me
een onvoorstelbare gretig
heid. Bij mijn dochtertje al
thans is die gretigheid zi
groot, dat het spellen met eei
even hevig enthousiasmi
wordt beoefend als destijdi
het brabbelen.
Zoals ze doorging nil
brabbelen, toen ze al aardi)
kon praten - zo ongeveer al
een ervaren musicus niet af
houdt met vingeroefening
zo gaat ze nu door
spellen, ook als het gaat O'
iets dat ze al van buiten W
of zelf heeft opgeschreva.
Daar hoort ee~ bepaald, aar
zelend toontje bij dat eol-
strekt onvermijdelijk lijkt"
zijn en dat haa~ al imponeer
de voordat ze kon lezen. 2'.
las toen wel eens zogenaavu
voor aan haar broertje
imiteerde daarbij nauwgezd
de toon van een kind dat z(r
juist heeft leren lezen, ft
ernst van die imitatie maakt'
een buitengewoon komisw
indruk, omdat zij zelfs n®
niet aan het spellen toe u1®-
Maar blijkbaar is het s?el
len een zo noodzakelijke ja'
in het leren lezen, dat het n"
alleen niet overgeslagen kt*
worden, maar dat die
iets van een verschijnsel 1
zich zelf en een zelfstandij
karakter krijgt. Zij b00$
niet een fase na, maar
verschijnsel, het echte kzt
in zijn meest boeiende 9'
daante.
Nu doet zich ook het ot!'
keerde voor. Zij leest W
broertje een boekje voord-
zij allebei al van buiten te'
nen. De kunst van het spl
len, deze nieuw verwon
benadering van het bot'
eist nu van haar dat zi]
allang bekende woorden a>
zeiend en per letter ontcm
en zachtjes voor zich uit
spelt, als het ware in hetk
en nog voorlopig, noordal
die met enige stemverhefl'
uitspreekt.
Het broertje, nog nis'
hinderd door de kunst
het spellen en onbekom'"e
op zijn geheugen vertT
wend, zegt haar voor u
neer zij dreigt vast te zt
en incasseert met enige
bazing haar bitse terecht"!
zing; hij kent de regels
het spel niet en evenm'n
regels van het spellen
denkt nog dat het genoeg
weten wat er staat. Mo"
weet het nog niet, hij £/e'
het aüeen maar. SPe#'
maakt een einde aan dot!
loof, het is een heidens
wei.
Meneer, er is een poot van
pijn fauteuil afgebroken.
Zou die er nog asngelast
kunnen worden?" „Wij heb
ben zo'n last van Welschap.
Kan er wat aan dat vlieg
lawaai gedaan worden?"
Ziedaar een paar van de vra
gen die er bij de Technische
Hogeschool Eindhoven bin
nenkomen als er weer eens
ee„ verhaal in de krant heeft
gestaan over de hulp die de
Hogeschool aan bedrijven
kan bieden. Tal van particu
lieren springen er met hun
eigen problemen en
probleempjes bovenop. Ge
lukkig bellen er ook nogal
wat bedrijven. Want daar is
het uiteindelijk om begon-
De innovatie-nota van het
kabinet laat er geen twijfel
over bestaan: de Technische
Hogescholen moeten het be
drijfsleven meer met raad en
daad gaan bijstaan. Vooral
de middelgrote en kleine be
drijven moeten geholpen
worden. Door op de TH's zo
genaamde transferpunten in
terichten moet de kennis van
de wetenschappelijke onder
zoekers naar het bedrijfsle
ven worden „doorgesluisd".
De TH Eindhoven verzet op
dit punt al een paar jaar
baanbrekend werk. In feite
hébben ze daar al zo'n
transferpunt. De Bestuurs
commissie Contacten Be
drijfsleven (BCB), waarin
enkele hoogleraren van de
partij zijn, staat het be
drijfsleven in de regio bij met
raad en daad.
Praatpaal voor de bedrij
ven die zich tot de TH Eind
hoven wenden is Brugt
Groenevelt van het Bureau
Pers en Voorlichting. Hij
fungeert als secretaris van de
Bestuurscommissie Contac
ten Bedrijfsleven. Groene
velt: „Wij zijn hier in de eer
ste plaats mee begonnen om
dat we in feite vrijwel alleen
contact hadden met grote
bedrijven. Die weten ons ge
makkelijk te vinden met hun
academici, die vaak hier ge
studeerd hebben. Ook heb
ben we hier lectoren en pro
fessoren die uit het bedrijfs
leven afkomstig zijn. De
kleinere bedrijven hebben
veel minder zicht op de mo
gelijkheden die hier zijn.
Juist voor die groep wilden
we iets doen".
Terwijl de TH zich voor de
grote bedrijven vooral bezig
houdt met contract-research
en de aanpak van incidentele
Bij een onderzoek in Amerika geeft de helft van de Ameri
kaanse mannen toe, zijn vrouw ooit bedrogen te hebben.
Twee-derde van de mannen zegt, het in bepaalde omstandig
heden te zullen doen. Dr. KT. Bartusis, psychiater, krijgt in
haar praktijk 80% vrouwen met de problemen van het „be
drogen" zijn. Deze ervaring èn de cijfers van dit onderzoek
«aren voor haar aanleiding tot het schrijven van een bandlei
ding bij een huwelijkscrisis door overspel. Het resultaat is een
boek geworden: „Bijna iedere man", uitgegeven door Tie-
bosch Uitgeversmij in Amsterdam. U betaalt er 24,50 voor:
hetgeen ik niet teveel vindt voor „overspel".
Hoewel het een Ameri
kaans boek is, lijkt de situa
tie in ons land niet zo bar veel
te verschillen. Blijkbaar
vond Josefien Westerveld dat
ook, want zij heeft dit boek in
het Nederlands vertaald. De
titel „Bijna iedere man"
toept bij mij echter irritatie
op. Waarom niet: „Bijna in
ieder huwelijk", of „Bijna ie
dere man of vrouw". De titel
accentueert' de klassieke on
gelijke huwelijksopvatting:
®an werkt, is erg gesloten,
maakt af en toe slippertjes:
vrouw zit thuis, zorgt, is een
zaam, gevoelig en kwetsbaar.
Et zijn toch al veel stemmen
opgegaan om dit beeld te
vetanderen: heeft dat dan zo
weinig effect gehad?
ör.Bartusis: „Ikrichtmijn
°oek aan vrouwen. Zij ko
men het meest bij mij met de
ze problemen. Mannen wor
sen nog steeds geacht méér
ontrouw te zijn dan vrouwen
en vrouwen lijken door on-
trouw het meest gekwetst te
gorden. In mijn praktijk
komen vrouwen, die allen de
woede, de pijn en de afwij-
ervaren hebben van het
oodrogen zijn." Veel vrou
wen weten niet hoe groot de
omvang van dit probleem is.
üt Bartusis gaat er vanuit
dat als ze dat wel wisten, ze
z'ch minder vernederd zou
den voelen.
Zelf geloof ik daar niets
811 Al weet je dat nationaal
op internationaal duizenden
rouwen hetzelfde overkomt,
ap het moment dat het je
verkomt, is de vernedering
problemen, vraagt de klei
nere onderneming een heel
andere benadering. Vaak
kunnen de kleintjes al .met
een geholpen worden. „Een
verrassend groot deel van de
recent binnenkomende vra
gen kan in een kort contact
met een deskundige, op basis
van zijn ervaring, direct of
snel worden opgelost", meldt
de Bestuurscommissie Con
tacten Bedrijfsleven in een
voorlichtingsblad. Verder
kunnen kleine en grotere
problemen dienen 'als afstu
deeropdracht voor studen
ten.
Duur is die hulp voor be
drijven niet. De inzet van
studenten kost niets. Pas als
er TH-personeel aan te pas
komt (wetenschappelijke
medewerkers, hoogleraren)
moet er volgens een bepaald
uurtarief betaald worden. De
hulp van een hoogleraar is
het duurste. Voor zijn hoog
geleerde inbreng wordt 122
gulden per uur in rekening
gebracht. Bedrijven die echt
geen geld hebben en toch ge
holpen moeten worden, kun
nen een beroep doen op een
speciale pot van het ministe
rie van Economische Zaken.
Groenevelt: „Wij praten
hier niet over innovatie. We
noemen het gewoon hulp aan
het bedrijfsleven. We zijn
nauw gaan samenwerken
met de Rijksnijverheids-
dienst. Die blijkt bij kleinere
bedrijven toch nog tamelijk
onbekend te zijn. Een man
van de Rijksnijverheids-
dienst zit hier één dag per
week. De TH geeft vooral
aanvullende hulp. Zoals we
hier zitten zijn we in feite een
club amateurs. Het wordt nu,
in het kader van de innova
tie-nota, wat structureler
aangepakt. We moeten wel
oppassen dat het niet gaat
uitdijen tot een grote, onbe
weeglijke dienst. We moeten
voldoende feeling houden
met de realiteit".
De bedrijven moeten
trouwens geen overspannen
verwachtingen hebben van
wat de TH kan doen. Een
toverstaf is ook in Eindhoven
nog niet uitgevonden. Kleine
adviezen zijn gauw gegeven,
maar vaak blijkt dat er ach
ter een paar onschuldig lij
kende vragen een hele be-
drijfsproblematiek schuil
gaat. Soms kunnen die
problemen in het kader van
de studie worden aangepakt
(in een aantal studie-richtin
gen moet de student een tijd
in een bedrijf gewerkt heb
ben).
en pijn niet minder erg. Pas
veel later ga je deze dingen in
een bepaald verband zien.
Maar een afwijzing blijft een
afwijzing, of het nu veel of
weinig voorkomt: en op het
moment dat het jóu over
komt, is het voor jou het erg
ste.
Dr. Bartusis stelt verder
dat hoewel overspel uiter
mate veel voorkomt, de
meeste vrouwen het niet
kunnen accepteren en niet
geleerd hebben ermee om te
gaan. Dat is misschien wei
waar, maar je leert allicht
niet met overspel omgaan,
voordat je er op de een of an
dere manier mee te maken
krijgt. Maar, laat ik niet
flauw zijn. Ik begrijp nu de
keuze van de titel, maar erg
terecht vind ik het nog steeds
niet. Op zijn minst had ik bij
deze vertaling een voor- of
nawoord verwacht waarin
ons Nederlandse denken wat
meer aan bod zou zijn geko
men.
Dr. Bartusis gaat in haar
boek in op de vraag wanneer
je nu eigenlijk iets als over
spel moet beschouwen. Dit
lijkt me voor veel mensen een
belangrijke en goede vraag.
Je hoort soms beweren dat,
als iemand regelmatig „er
gens" komt, er gefluisterd
wordt, dat ze eeri verhouding
hebben. Als je iets erg snel
overspel of ontrouw noemt
kan het zijn, dat dat meer met
je eigen wantrouwen te ma
ken heeft. Het belangrijkste
is, aldus dr. Bartusis, dat je'
leert letten op signalen in je
huwelijk. Als bijvoorbeeld
een man regelmatig met an
dere vrouwen flirt, hoeft dat
nog helemaal geen ontrouw
Maar vaak kost het erg veel
moeite om de bedrijfs-
problemen in het studiepro
gramma in te bouwen. Want
in de Hogeschool hebben ze
uiteraard méér te doen. Bo
vendien zijn er aanzetten om
de studieduur te verkorten en
de kwaliteit var» het onder
wijs te verbeteren. „En dan
komt daar die innovatie-
problematiek tussendoor
gefietst", zegt Groenevelt.
Daarom worden de bedrijfs-
problemen die meer werk
vragen gezeefd door de BCB.
De TH heeft, niet ten on
rechte, nogal eens het verwijt
gekregen dat ze te zeer geo
riënteerd was op de Eindho-
vense multinational Philips.
Niet alleen viel een groot deel
van de afgestudeerden ja
renlang in een gespreid bedje
bij Philips, er was ook een
nauwe band tussen de hoog
leraren en het personeel van
de Philips-laboratoria. Niet
zelden werd het Philips-lab
verruild voor een hoogle-
raarspost. Groenevelt sig
naleert echter dat Philips
niet meer het alleenverto
ningsrecht heeft. Er zijn bij
de TH meer openingen ge
maakt om af te studeren bij
te betekenen; het kan een
gewoonte geworden of
gebleven zijn. Maar als het
flirten plotseling optreedt is
er in ieder geval „iets" aan de
hand. Juist op deze plotselin
ge signalen moet je leren let
ten.
Als je naar aanleiding van
dit soort signalen ongerust
gaat worden, denk dan niet
meteen „het ergste", begin
niet met je man verwijten te
maken, neem hem geen exa
minerend onderzoek af, want
dat komt allemaal zeer on
prettig over. Je kunt hem dan
juist met je wantrouwen, je
boosheid of je „ter verant
woording" roepende hou
ding in de armen van een an
dere vrouw (of mandrijven.
Ik denk hierbij zeit aan net
indrukwekkende Shakes-
pearestuk „Othello" uit mijn
schooljaren, waarin een zak
doek, die in de tuin ligt, al
bijna als bewijs van ontrouw
wordt gezien en aanleiding is
tot de heftigste verwijten.
Maar vraag je je misschien af,
moet ik dat dan zomaar laten
passeren? Het is misschien
aardig, mede naar aanleiding
van deze vraag, enkele cijfers
uit een onderzoek te noemen:
aan duizend vrouwen werd
gevraagd hoe zij zouden rea
geren als ze te weten kwamen
dat hun man vreemd ging?
Tien procent zou onmiddel
lijk echtscheiding aanvra
gen, negen procent zou het
niet willen weten, maar ze
ventig procent zou erachter
willen komen waarom zoiets
gebeurde en pas daarna een
beslissing over het huwelijk
willen nemen.
Geen heftige verwijten en
geen examen, maar wat dan
wel? Begin uit te spreken dat
je je zorgen maakt over jullie
eigen relatie, adviseert dr.
Bartusis. Je geeft dan meteen
aan dat je, wat er gebeurt, als
een gezamenlijke verant
woordelijkheid ziet. Boven
dien leg je het accent op het
belangrijkste, namelijk je
huwelijk, en niet zozeer op
„die ander". Het is ook niet
zozeer „de ander" die een
huwelijk bedreigt maar het
verlies aan emotionele inti
miteit in je eigen huwelijk.
Ik ben blij dat dr. Bartusis
dit zo benadrukt. Mijn erva
ring is dat dit zeer waar is.
Als de intimiteit uit je huwe
lijk weg is of nooit heeft
plaats gevonden sta je eigen
lijk al met je rug tegen de
muur. Van ontrouw in de
volle betekenis van het
woord hoeft dan nog niet
eens sprake te zijn. Op deze
problematiek wordt uitge
breid ingegaan aan de hand
van vragen uit de praktijk.
Deze wijze van behandeling
komt bij mij uitstekend over.
kleinere bedrijven. Veel meer
dan vroeger gaan afgestu
deerde ingenieurs ook bij
kleinere bedrijven werken.
Een verheugende ontwikke
ling. Het aantal jonge inge
nieurs dat voor zichzelf be
gint is echter nog uiterst
klein. In Amerika bijvoor
beeld is juist hierdoor de af
gelopen jaren een groot aan
tal arbeidsplaatsen gescha
pen. Groenevelt: „Wij heb
ben hier eens nagezocht hoe
veel mensen voor zichzelf be
gonnen zijn. Dat zijn er maar
enkele. Het is ook moeilijk
voor ze aan geld te komen".
Wat nu bij een TH als
Eindhoven aan de gang is zou
een jaar of tien geleden vol
slagen onmogelijk zijn ge
weest. In de turbulente jaren
zestig werd elke band tussen
onderwijs en bedrijfsleven
als zeer verwerpelijk van de
hand gewezen. Wat dat be
treft is er nu een andere wind
gaan waaien. Het besef wint
veld dat de rendementen van
het bedrijfsleven toch de
kurk zijn waarop de collec
tieve sector, het onderwijs
incluis, drijft. Natuurlijk
wordt niet alles maar onder
zocht wat het bedrijfsleven
aanbiedt. Zo zag een vak
groep van de TH er weinig
brood in om onderzoek te
doen voor een producent van
zonnebanken. De vakgroep
beschouwde de zonnebank
als een overbodig produkt.
Bij een speelautomatenfa-
brikant lag het wat moeilij
ker. De ene vakgroep elec-
tronica wees het onderzoek
van de hand, de andere had er
geen moeite mee.
GERARD KESSELS
Blijkt overspel toch plaats
te hebben gehad, dan doemen
er heel wat hindernissen op.
Dr. Bartusis overdenkt alle
problemen mee, en geeft een
aantal adviezen die het
overwegen waard zijn, al
hoef je het niet overal mee
eens te zijn. Aan de orde ko
men bijvoorbeeld: afhanke
lijkheid, lelijkheid, woede,
pijn, sex, schuld, kinderen.
Zeer kort gaat ze in (te kort!)
op de mogelijkheid dat „die
ander" homofiel of bijvoor
beeld een prostituee zou zijn.
Het is beslist noodzakelijk
dat er dan gepraat moet wor
den. Meestal zijn beide part
ners of is een van hen dit niet
gewend. Dit boek zou vol
doende kunnen zijn, maar
meestal is de hulp van een
derde nodig om dit op gang te
brengen.
Het meest ideale vindt de
schrijfster dat man en vrouw
een aantal gesprekken apart
en een aantal gesprekken
samen hebben. Maar niet al
tijd lukt dat. Het moeilijke
punt om toe te geven dat ook
hijzelf in een relatie fouten
kunt maken wordt vaak ont
kend of uit de weg gegaan.
Zij geeft wel een aantal ad
viezen hoe toch een gesprek
tot stand te brengen is en
raadt ook aan, indien de man
blijft weigeren, alléén door te
gaan met hulp zoeken. Dat
hoeft helemaal geen teken te
zijn van afhankelijkheid zo
als sommigen beweren. Een
stoornis dient zo goed moge
lijk verholpen te worden, an
ders worden de gevolgen nog
erger. Als iemands auto ha
pert en hij laat hem nakijken
zal niemand beweren dat dit
van een overdreven afhan
kelijkheid getuigt.
Dr. Bartusis gaat er wel
vanuit dat overspel altijd een
teken van een emotionele
storing is. Zij wijst de opvat
ting dat je met meerdere
personen een sexuele relatie
zou kunnen hebben als leef
stijl helemaal af. Zij stelt zich
hiermee diametraal op te
genover het standpunt van
sommige radicaal-thera
peuten, die het juist een te
ken van volwassenheid vin
den als man èn vrouw zelf
kunnen beslissen, wóar,
wannéér en met wé ze een
sexuele of intieme relatie
willen.
Mocht u besluiten dit
boek om welke reden dan ook
te kopen, dan raad ik u aan
wel van te voren te overwe
gen welke van deze twee op
vattingen u wilt aanhangen.
Goed; overspel is hier dus
een stoornis; een gesprek en/
of hulp blijken noodzakelijk.
Hoe gedraag je je daarin naar
elkaar? Op de eerste plaats
moet je beseffen dat pijn niet
te vermijden zal zijn. De
schrijfster maakt dit duide
lijk aan de hand van een
aantal voorbeelden. De crisis
die ontstaan is, is er niet voor
niets. Je zult moeten ontdek
ken wat er fout is gegaan en
hoe diep de liefde nog is om
verder te gaan.
Zelfs al loopt het huwelijk
op een echtscheiding uit, dan
is het nog belangrijk om te
ontdekken wat er fout is ge
gaan, om in de toekomst de
zelfde fouten te kunnen ver
mijden. Bovendien is het be
langrijk zo min mogelijk
fouten op je kinderen over te
brengen en die kans zit er dik
in als je hier niet genoeg aan
dacht aan besteedt. Zelfs de
bijbel spreekt al over storin
gen die zich doorzetten tot in
het derde en vierde geslacht.
Dr. Bartusis geeft in haar
boek een vragenlijst mee over
je partner, die ik persoonlijk
erg onprettig vind. Het is een
erg perfectionistische lijst,
die van mij weg had kunnen
blijven. Tenslotte ben je als je
trouwt geen supermens. Be
langrijker lijkt het mij, door
verliefdheid heen te groeien
"i
Dr. Mary Ann Bartusis.
naar een relatie die een
„leerschool der liefde'-'
wordt.
Als je je gekwetst, woe
dend en afgewezen voelt door
het overspel van je man, heb
je je waarschijnlijk nog niet
gerealiseerd dat overspel ook
voor hem geen of maar een
zeer kortdurend pretje is. De
heimelijkheid die vaak ont
staat, de toenemende eisen
van de minnares op gebied
van aandacht, tijd en geld,
kunnen een flinke druk ver
oorzaken en tot een dubbele,
niet vol te houden, belasting
leiden. Volgen van beide
vrouwen dan ook nog ver
wijten vanuit hun tekorten,
dan kun je je lol wel op! Een
hele bende vragen met advie
zen staan u in dit boek hier
over ter beschikking. Ik
noem: „carrière en thuiszit
ten; frigiditeit; masturbatie;
vaderrol; elkaar missen,
fantasieën en financiën".
ueiukkig leer dr. Bartusis
je w^el dat je ook al ben je als
vrouw misschien extra
kwetsbaar en heb je nooit op
eigen benen gestaan, niet bij
de pakken moet gaan neer
zitten. Neem de dingen op die
zijn blijven liggen. De vreug
de van je leven meer in eigen
hand nemen, zal weldra de
pijn, de eenzaamheid en de
lagere levensstandaard
waard zijn.
Van de lagere levensstan
daard die het mogelijke en
soms onvermijdelijke gevolg
kan zijn van een echtschei
ding maakt de schrijfster
zich wel al te gemakkelijk af,
vind ik. Ook hier weer had
het Nederlandse denken,
waarin naarstig wordt ge
zocht naar regelingen, die
onrechtvaardigheden op dit
gebied trachten recht te
trekken, wel meer aan bod
mogen komen. Zij accepteert
dit al te gemakkelijk.
Kortom een Nederlands
gat in een boek, dat voor de
rest zeker de moeite waard is
en waar maakt wat het pre
tendeert: een gids voor een
crisis, ontstaan door over
spel. Achterin is een lijst per
provincie met hulpinstellin
gen opgenomen. Het boek is
niet in vaktaal geschreven,
maar kan door ieder worden
gelezen die met dit probleem
te maken krijgt.
MARIANNE EGBERS
ZATERDAG 12 JANUARI 1980
