H
EK IN
oeko
Rendementen
bedri j f sleven
dit jaar niet
verbeterd
Guerrillastrijders als
helden ingehaald
in Salishyry
Met ons de j aren '8Q in
KERK in
beweging
oost
UW PEN
binnenland
buitenland
r
ENQUETE KAMERS VAN KOOPHANDEL
Vannacht wapenstilstand in Rhodesië
Opgetogen
Persvrijheid
Losjes
DE STEM
volgt de synode
in Rome
V
Initiatief
Paspoort van
Philip Agee
ingetrokken
Gedaante
verandering
IP5*
DE STEM VAN VRIJDAG 28 DECEMBER 1979
Item:
uit
ariden ..V
door Bert van Velzen
i Christopher 12 jaar
chreef hij een gedicht
:a over Merimba Pe-
no, een door schuld
rde, droevige held, die
erlamde geliefde Ruth
:elt aan het graf van
uders, die hij door roe-
rijden heeft gedood,
erhaal is kort: het telt
eer 200 woorden en dat
nschoots minder dan de
jan deze kolom. En het
ven van elk woord is
Christopher een veld-
jan 10 of 15 minuten.
Christopher Nolan, die
1 is en die in Dublin
t, heeft bij zijn geboorte
schade opgelopen. Hij
iet spreken. Hij kan zijn
gingen niet controleren,
an niet op de juiste ma-
slikken en zijn hoofd
t vaak als een geknakte
a.
'jaar lang kon de jongen
totdat een pil die zijn
ische bewegingen een
e in toom houdt en een
een band aan zijn voor-
i bevestigde „snavel"
hem mogelijk maakten
veel moeite, als een
Ijvende eenhoorn, de
en van een elektrische
ijfmachine aan te tikken.
moeder houdt daarbij
hoofd stil, maar het is een
nsweg om de juiste toets
te slaan. Maar niettemin
Christopher, die alleen
r met zijn blauwe ogen
spreken, volgens litera-
■geleerden „in de taal ge
en alsof dat zijn ontsnap-
I betekende aan de dood",
heb zijn verhaal gelezen
zen bijvoegsel van The
day Times en ik vertel het
jor, omdat er iets in staat
irmee mensen die alle re
denken te hebben om
izelf te beklagehet
nen doen. Chris, opher
ruikt volgens de g.leer-
woorden „alsof hij elek-
che schokken stuurt door
dood lichaam". En met
ia totaal afwezige midde-
neemt hij graag aan ge-
ekken deel. Hij zwaait
zijn armen als een dren-
ing en hij fixeert zijn ogen
een object om duidelijk te
ken wat hij wil zeggen en
tikt, met zijn speciale
wel aan zijn voorhoofd, de
■zen uit waarin hij laat
ten wat hij voelt. Hij
\cht soms erg lang om iets
kunnen zeggen. Bijvoor-
üdtotdat de wijzers vande
k op tien voor twaalf
mden om zijn zusje Yvonne
idelijk te maken wat hij
haar dacht. Het V-teken,
de palm van de hand
.ar binnen gekeerd, is inde
igelsaksische landen ui-
rst beledigend en licht ob-
een. Christopher gaf de
dschap door naar de klok
kijken.
Toen Christopher vier jaar
was hij voor het eerst en
laatst van zijn leven be-
■oefd. Hij liet zijn moeder
erken dat ze naar kinderen
oest luisteren die buiten
in het spelen waren. Hij
eek toen naar zijn eigen li-
raam en hij begon te huilen-
moeder zegt: „Hij huilde
uur lang, smartelijk en
ntroostbaar. Toen snoof hij
n keek hij op alsof hij zeggen
jilde: nu is het over. Hij u
ooit meer bedroefd geweest-
lij schrijft dat, toen hi),
gelatine-achtig en klagend
eboren werd, gedacht werd
'at hij snel afscheid zou ne
ren van het leven. Maar h>)
ield er wijs aan vast.
(Van een onzer
verslaggevers)
GRONINGEN - James
Onedin en zijn Charlotte
Rhodes komen misschien
weer terug, maar niet in tv-
vorm. Is de toekomst op de
zeven zeeën weggelegd voor
vrachtschepen met zeilaan-
drijving? Gaat de motorvaart
overstag? Mogelijk, best mo
gelijk, als de olieprijzen zo
hoog worden dat machine
aandrijving onbetaalbaar
wordt. Dan is met tuig weer
geld te verdienen.
Vrij ver met research is al
Conoship in Groningen, een
combinatie van dertien Gro
ningse werven, die al eens
eerder een schoener heeft ge
bouwd, die helaas na een
korte lente als passagier-
cruiser verminkt werd tot
opleidingsmotorschip voor
de Deense koopvaart. Co-
noship's naval architect, zeg
maar scheepbouwkundig
ontwerper L.M. Huitema
heeft vertrouwen in de co
meback van het vrachtzeil
schip, maar dan moet er wel
een opdrachtgever bereid ge
vonden worden. Onlangs
presenteerde Conoship zijn
zeilideeën nieuwe stijl op de
tentoonstelling Europoort,
waar bleek dat met name de
Jappanners ver zijn. Huite
ma: „In Nederland is het idee
geopperd door de scheep
vaartkunstschilder Frans
Naerebout, uit Vlissingen,
die begeesterd is van het zeil.
Hij heeft een aantal ontwer
pen gemaakt, liever gezegd:
artist impressions, maar daar
is hij niet ver mee gekomen
bij het Maritien Instituut en
het TNO. Die hebben wel in
teresse, maar willen er voor
lopig niet aan. Hetzelfde
geldt voor het Ministerie van
Verkeer en Waterstaat.
Naerebout vangt een beetje
bot. Eerst moet er belang
stelling voor bestaan van de
zijde van het bedrijfsleven.
Ik moet eerlijk bekennen dat
ik die zeilschepen ook voor
lopig niet realiseerbaar vind,
maar wie weet als straks de
olieprijs zo hoog wordt, dat
het varen onrendabel wordt.
In elk geval zijn we er al mee
bezig geweest.
We hebben twee van onze
standaardschepen, coasters
van ruim 81 en 65 meter, door
de computer gehaald om te
kijken wat er gebeurt als ze
worden omgebouwd voor
zeil. We komen dan uit op 6
tot 8 knopen, alleen op zeil,
voor de wind of een bakstag-
wind (wind min of meer van
achteren) bij windkracht 6
tot 7. Deze snelheid is ook te
bereiken met een motor van
140 pk, maar conventioneel
zitten we dan op die twee
boten dure motoren van 2000
tot 1000 pk".
Die snelheid van b.v. 8
knoop is voor de vrachtvaart
op zee te langzaam, maar nu
al varen de vloten door de
olieschaarste hooguit 11 mijl,
waar ze 17 tot 18 kunnen ha
len. Wordt olie nog duurder,
dan zullen ze nog langzamer
moeten varen, en dan wordt
zeil weer aantrekkelijk.
Want de wind is gratis, en op
de grote routes stabiel en
gunstig. Het probleem is na
tuurlijk dat je de bestaande
vloot niet zo maar kunt om
bouwen. „Als we de huidige
scheepsvormen gaan aan
passen aan zeil, dan moet het
scheepsmodel volledig her
zien worden: diepere kiel,
meer masten, kleinere lui
ken. We krijgen dan bela-
dingstechnischc proble
men". Het zeilschip nieuwe
stijl heeft meestal geen zeil
van doek of draion, maar van
aluminium, of zeilen in de
vorm van jaloezieën. In het
buitenland, vooral in Japan,
is de research veel verder.
(Van onze redactie binnenland)
DEN HAAG - De omzetten en winsten van het Nederlandse bedrijfsleven hebben zich dit jaar
minder gunstig ontwikkeld dan vorig jaar. De verbetering van de rendementspositie die sinds 1975
een opgaande lijn vertoonde, is dit jaar tot staan gekomen. Dit is de uitkomst van de jaarlijkse
enquête vsn de Vereniging van Kamer van Koophandel. Fabrieken in Nederland waaraan 52.500
bedrijven hebben meegewerkt. Bij deze bedrijven is in totaal een derde van de afhankelijke
beroepsbevolking van ons land werkzaam.
STEM/ALGEMEEN
RTEKENEN GEEN BRIEVEN OP RIJM h°ucHEVS
CTIE HET AUTOMATISCH MET UW MENIN^^j
Het is bekend dat bepaald®
isekten en andere levensvo
ten, zich juist goed kunti
itbouwen zelfs bij const an
raling. Er zal zich zo'n n
adere vorm van leven
ntwikkelen waar wij ons ze
een voorstelling van kun
ïaken. De ene mutatie kan
ndere zeer snel opvolgen o°
eze extra stimulans. Waar
arde in de normale °ms'
ligheden zoals wij die nu ke
ien, miljoenen jaren over 8
laan heeft. Plantengroei za
'root gedeelte van de aar
nclusief de steden, snel ove
voekeren. Zal er dan tochi
n soort „aards paradijs g
ontstaan? Maar wel zonder
mens! Zonder diegene, 01
groot gedeelte van dit
staande leven, zelf om
heeft gebracht in zijn on
houdelijke drang naar m
en geld. Oosterhou
A. Michiel'
Bij 23 procent van de bedrij
ven is dit jaar sprake van la
gere geldomzetten tegen vorig
jaar bij 20 procent van de be
drijven. Bij slechts 26 procent
van de kleine en 38 procent van
de grote bedrijven is sprake
I van een reële stijging van de
geldomzetten (vorig jaar ach-
i tereenvolgens 33 en 40 pro
cent).
Het aantal bedrijven met een
absolute omzetdaling nam dit
jaar toe en ook het aantal be
drijven met een reële omzet
groei liep terug. De grote be
drijven hadden een relatief
minder ongunstige omzetont-
wikkeling vanwege een ver-
I betering van de omzetontwik-
I keling.
De winstsituatie vertoonde
I jen opzichte van 1978 een
lichte daling die bij de kleine
I bedrijven groter was dan bij de
I grote. Van de grote bedrijven
I had 47 procent dit jaar een
I voldoende rendement en dat is
evenveel als vorig jaar; bij de
kleine bedrijven noemde 58
procent de rendementspositie
dit jaar voldoende (vorig jaar
j>9 procent). De achteruitgang
bij de kleine bedrijven houdt
I verband met de teleurstellende
entwikkeling in de detailhan
del. Per sector gezien blijken
dp kleine industriële bedrijven
en de kleine dienstverlenende
bedrijven relatief gunstiger
gestemd te zijn dan de kleine
groothandelsbedrijven en de
Kleine detailhandelsbedrijven,
bi] de grote bedrijven komen
de industriële ondernemingen
relatief ongunstiger naar vo
ren dan de overige sectoren.
De ontwikkeling van de in
vesteringen heeft dit jaar een
'ent opgaande lijn te zien ge-
i geven. Het aantal bedrijven
jmet een reële groei van de in
vesteringen overtrof het aantal
waarbij de investeringen daal-
en Ten opzichte van vorig
|J9ar is het accent iets verscho
ven naar de uitbreidingsin-
'ves teringen.
Het merendeel van de be-
'rijven verwacht voor 1980
ren stabilisering van de winst
;n opzichte van dit jaar: 64
'rocent van de kleine en 58
ïrocent van de grote bedrijven
'oorziet een gelijkblijvende
''inst. Een lichtpuntje is vol
gens de Kamer van Koophan
del wellicht dat de grote be
drijven met positieve winst
vooruitzichten hoger in aantal
is dan de grote bedrijven met
negatieve verwachtingen.
Daar staat tegenover dat
meestal de werkelijke resul
taten behoorlijk bij de prog
noses blijken achter te blijven.
De vooruitzichten voor 1980
zijn dan ook veeleer pessimis
tisch dan optimistisch.
Bij de kleine bedrijven is het
personeelsbestand vooral toe
genomen, met name in de bouw
en in de metaal. Deze toename
heeft de daling van het perso
neelsbestand bij de grote be
drijven net kunnen goedma
ken. Ook het aantal buiten
landse werknemers is dit jaar
verder toegenomen. Ruim een
kwart van de grote onderne
mingen heeft dit jaar te kam
pen gehad met een personeel
stekort. Van de kleine bedrij
ven heeft 14 procent te kampen
gehad met een te geringe per
soneelsbezetting. Personeel
stekort komt voornamelijk
voor in de industrie. De groot
ste vraag van de ondernemin
gen gaat uit naar mensen met
een lagere beroepsopleiding.
De Kamers van Koophandel
geven ook een overzicht van de
ontwikkelingen in 1979 per
bedrijfstak: de bij de enquête
betrokken agrarische bedrij
ven (vooral tuinbouw en vis
serij) hebben evenals in 1978
een verre van rooskleurig jaar
gehad, waardoor de achter
stand in de rendementspositie
is blijven bestaan.
De voedings- en genotmid
delenindustrie en vooral de
grote bedrijven daarin hebben
een iets betere exportontwik
keling doorgemaakt. Deze was
echter onvoldoende om het
beeld van de winstontwikke
ling ten opzichte van 1978 in
gunstige zin te kunnen beïn
vloeden.
Bij de textiel- en confectie-
industrie is de ontwikkeling
bij die van de totale industrie
in 1979 opnieuw achtergeble
ven, dit ondanks een groei van
de export. De rendementspo
sitie is naar verhouding on
gunstig gebleven.
De schoeisel- en lederin
dustrie maakt iets betere tij
den door. Bij deze tak van de
industrie is in 1979 de rende
mentssituatie verbeterd.
De omzet- en winstontwik
keling in de bouw heeft in 1979
een wending in ongunstige zin
te zien gegeven. Deze was
echter niet van zodanige om
vang, dat dit tot een minder
gunstig rendementsbeeld leid
de.
De grafische bedrijven en
uitgeverijen wisten ook in 1979
hun relatief gunstige positie
ten opzichte van andere be
drijfstakken te behouden, zij
het dat aanzienlijk minder
grote bedrijven een reële om
zetgroei konden noteren dan in
1978.
Zowel wat omzet- als winst
ontwikkeling betreft vertoon
den de grote bedrijven in de
chemie een relatief gunstiger
beeld dan de totale industrie.
Vooral de export was hierop
van positieve invloed. De ont
wikkeling bij de kleine bedrij
ven verliep echter ongunstiger.
Ondanks de rendementsver
betering ten opzichte van 1978
bleef de achterstand ten op
zichte van het gemiddelde
beeld in de industrie bestaan.
In de metaalindustrie heb
ben de omzetontwikkeling en
de winstontwikkeling zich bij
de grote bedrijven ten opzichte
van 1978 weer iets hersteld. De
opleving leverde echter geen
rendementsverbeterins op.
De meubelindustrie heeft
een teleurstellend jaar achter
de rug; de rendementspositie is
verslechterd ten opzichte van
de andere industrietakken. De
ondernemingen in de papier
en kartonindustrie bleven hun
relatief ongunstige rende
mentspositie behouden on
danks een duidelijk opgaande
lijn in de omzetontwikkeling
In de detailhandel was de om
zet- en winstontwikkeling al
leen maar teleurstellend.
Vooral de grote bedrijven vie
len daarbij in ongunstige zin
op. Hierdoor werd de aanzet
tot een rendementsverbete
ring, die in 1978 optrad, weer
tot staan gebracht. Voor het
bankwezen was 1979 een min
der gunstig jaar dan 1978.
m
Zimbabwe-Rhodesië: jong geleerd
(Van onze redactie buiten
land)
SALISBURY - In Rhodesië
is woensdag een bladzijde
omgeslagen met de triom
fantelijke terugkeer in Salis
bury van 90 commandanten
van het guerrilla leger van het
Patriottisch Front die zullen
meewerken aan de totstand
koming van een wapenstil
stand in de nacht van vrijdag
op zaterdag.
De commandanten, op
wier hoofd tot voor kort een
prijs stond, hebben 15 jaar
buiten hun vaderland ge
woond. Onder hen zijn Look
out Masuku, commandant
van het Revolutionaire
Volksleger van Zimbabwe
(Zipra) en Joshua Nkomo en
generaal Rex Nhongo, com
mandant van het Afrikaanse
Nationale Bevrijdingsleger
van Zimbabwe (Zanla) van
Robert Mugabe.
Volgens verschillende
schattingen waren tussen de
15.000 en 50.000 Afrikanen-
sommigen met spandoeken
met de tekst „welkom aan de
helden" - naar het vliegveld
van Salisbury gegaan om de
commandanten te verwel
komen. Hun terugkeer is mo
gelijk gemaakt door de tot
standkoming vorige week op
de Rhodesië conferentie in
Londen van een wapenstil
standsverdrag tussen de
verschillende partijen.
In de middaguren heeft de
politie, niet meer bij machte
het volk in toom te houden,
gebruik gemaakt van wa
penstok en honden. Een
aantal personen werd door
de dieren gebeten, onder wie
een Britse filmer.
Dit gedrag van de politie is
gehekeld door de leiders van
het Patriotiisch Front, die
aan de Britse gezagsdragers
hebben gevraagd erop toe te
zien dat de agenten zich niet
meer tegenover de Afrikanen
gedragen „zoals zij jaren ge
daan hebben."
De aankomst uit Lusaka in
Zambia van een eerste groep
van 48 officieren van Zipra
leidde tot opgetogen tonelen.
De autobus waarin de in ca
mouflagepakken gestoken
officieren zaten, werd door
de menigte bestormd. Ieder
een wilde de inzittenden de
hand schudden. Waarnemers
hebben in de ontvangst van
de „vrijheidsstrijders" een
aanwijzing gezien omtrent
de populariteit waarin het
Patriottisch Front zich zal
kunnen verheugen bij de ko
mende verkiezingen.
De commandanten die
woensdag in Salikbury zijn
aangekomen, blijven in de
hoofdstad om deel uit te ma
ken van de commissie van
toezicht op de wapenstil
stand. Zij allen staan onder
het opperbevel van de Britse
generaal John Acland. Deze
sprak er woensdag twijfel
over uit of er echt een wa
penstilstand zou komen. Hij
waarschuwde zijn 1.300 man
voor landmijnen.
Het Rhodesische Gilde van
Journalisten heeft gouver
neur Lord Soames inmiddels
verzocht om de „totale her
roeping" van alle censuur-
maatregelen, die de afgelo
pen veertien jaar de vrijheid
van meningsuiting van de lo
kale Rhodesische media heb
ben onderdrukt. Gilde-voor
zitter Michael Hartnack:
„We worden in feite gecon
fronteerd met een dodelijke
overdosis aan geheimhou
ding, die onverenigbaar is
met politieke en persoonlijke
vrijheid".
De Rhodesische pers heeft
nog altijd te maken met een
groot aantal knevelwetten en
regelementen, waarvan het
bestaan.volgens de Rhodesi
sche journalisten maar zeer
ten dele kan worden ge
rechtvaardigd door de oor
logssituatie. Zo is er bijvoor
beeld de censuur van het ge
combineerde operationele
hoofdkwartier. Volgens het
Rhodesische Journalisten-
gilde heeft deze censuur zo
wel betrekking op „het mili
taire nieuws" als op het wijde
terrein van zaken die met de
oorlog in verband kunnen
worden gebracht. Dit wordt
volledig genegeeerd door de
internationale pers, maar, zo
zeggen i de Rhodesische
journlaisten, met toenemen
de intensiteit en onredelijk
heid toegepast op de lokale
pers. Zelfs in berichten die
vanuit het buitenland en
zelfs uit Zuid-Afrika komen,
wordt opnieuw het mes ge
zet.
Dan is er de „Officiële Ge-
heimhoudingswet", die vol
gens het Gilde zo losjes is
geformuleerd, „dat het
weerbericht van gisteren kan
worden verboden als de au
toriteiten dat wensen". En
wat te denken van de „Open
bare Ordewet", die het „in
(ADVERTENTIE)
Dat zou nou 'ns een prima
voornemen zijn: met öns de jaren
Tachtig in. Juist omdat wij van De
Stem al aardig wat goede
voornemens voor '80 rond hebben:
heel wat extra's voor de krant in
het nieuwe jaar. Extra's die u
eigenlijk niet mag missen. Die De
Stem maken tot méér dan
nieuwskrant alleen.
Een kleine greep, want we kijken
wel uit om méér dan een tipje van
de sluier op te lichten.
dan niet zal opleveren. De Stem
heeft twee eigen redacteuren ter
plaatse, om onze lezers van dag tot
dag over de ontwikkelingen te
berichten.
In januari kijkt de hele wereld
naar Rome, naar wat de
Nederlandse bisschoppensynode al
discrediet brengen van au
toriteiten" tot overtreding
bestempelt, waarbij het aan
de aangeklaagde journalist is
om het tegendeel te bewijzen.
Ook zijn er de nodige wet
ten zoals de „Noodsvol-
machtenwet" en de „Crimi
nele Procedure- en Bewijs-
wet", die verslaggeving over
rechtszaken, deportaties, en
zovoorts bemoeilijken of
uitsluiten. Tot slot zijn er de
„D"-orders, waarbij de na
tionale veiligheidscommis
sie, waarvan de leden onbe
kend zijn, maar die ressor
teert onder de minister van
Openbare Orde, vrijwel on
beperkte volmacht heeft om
publicatie van vaststaande
feiten of zaken die in de con
troversiële sfeer liggen, te
verbieden.
Een woordvoerder van
gouverneur Soames in een
voorzichtige reactie op de
kritiek van de Rhodesische
journalisten: „Het is de be
doeling van de gouverneur
dat de pers tijdens de over
gangsperiode de grootst mo
gelijk vrijheid van verslag
geving krijgt."
Eerder deze maand heeft
de Britse regering een geza
menlijk initiatief van de BBC
en de liberale Rhodesische
oud-premier Garfield Todd
afgewezen om de directe
nieuwsvoorziening tijdens de
overgangsperiode uit handen
van de Rhodesische omroep
te balen en aan de BBC-We-
relddienst over te dragen.
Todd reisde onlangs naar
Londen om dit voorstel met
de Britse regering te bespre
ken. Hij wees Londen erop,
dat de Rhodesische radio en
televisie op dit moment nog
„propagandamachines zijn
die bisschop Muzorewa steu
nen en dat de Rhodesische
radio 's morgens direct de
nieuwsuitzendingen van de
Zuidafrikaanse staatsradio
overneemt." De reactie van
de Britse regering: het is niet
onze zaak om grootse veran
deringen aan te brengen in de
Rhodesische instituten en
dat slaat ook op de omroe-
pinstituten. Wel zullen alle
partijen tijdens de verkie
zingscampagnes wel vaste
zendtijd krijgen.
WASHINGTON (APUPI) -
De Amerikaanse minister van
buitenlandse zaken Cyrus
Vance heeft het paspoort in
getrokken van de voormalige
CIA-agent Philip Agee, die
gesuggereerd heeft dat de
Iraanse crisis zou kunnen wor
den opgelost door dossiers van
de CIA inzake Iran te ruilen te
gen de Amerikaanse gijzelaars
in Teheran.
In deze weken rond Kerst
mis is er in Rome een merk
waardige tentoonstelling te
zien in de Vaticaanse „Brac-
cio dit Carlo Magno", links
van het Sint-Pietersplein.
Het gaat om een serie foto
grafische reprodukties van
de „Gedaanteverandering",
het schilderstuk waaraan
Raffaèl gewerkt heeft tot hij
in april 1520 op 37-jarige
leeftijd stierf. Het bovenste
gedeelte van het werk stelt de
gedaanteverandering van
Christus op de berg Tabor
voor, terwijl op het onderste
gedeelte de scène is afgebeeld
die in de evangelies op het
verhaal van de gedaanteve
randering volgt: een vader en
moeder brengen een bezeten
jongen naar de apostelen, die
er echter geen raad mee we
ten.
De repródukties zijn het
resultaat van een nauwe sa
menwerking tussen de di
recties van de Vaticaanse
museums en de Amerikaanse
Polaroid Corporation. Zes
weken lang hebben Ameri
kaanse specialisten in de
Raffaelzaal van de Vaticaan
se pinakotheek aan de opna
men gewerkt. In de zaal werd
een enorme camera gebouwd
van zes meter hoog, diep en
breed, die het mogelijk
maakte een uiterst getrouwe
reproduktie van het origineel
te leveren in een formaat dat
de grootte van het origineel
(4.10 bij 2.79 m) tot op 5 pro
cent benadert. Met een klei
nere camera werden onge
veer dertig detailopnamen
gemaakt in natuurlijke
grootte of in directe vergro
ting (tussen drie en vijf keer
het formaat van het origi
neel). Zo kan iedere bezoeker
van de tentoonstelling het
schilderstuk bekijken vanaf
dezelfde afstand als de res
taurateurs die het werk tus
sen 1972 en 1976 in de Vati
caanse laboratoria onder
handen hadden.
De ontdekking van de oor
spronkelijke kleuren van het
schildersstuk vormde de sen
satie van de restauratie
werkzaamheden in de ze
ventiger jaren. De vanouds
bekende en vertrouwde Ge
daanteverandering van Raf
faèl had er heel anders uitge
zien. Na de inval van de
Franse troepen in de kerke
lijke staat onder Napoleon,
was de Gedaanteverandering
van Raffaèl in het Louvre in
Parijs terechtgekomen, waar
men het werk met een laagje
vernis bedekt had, gemengd
met zg.Avignons geel". Nog
minstens twee keer nadien
kreeg het schildersstuk een
soortgelijke behandeling. Op
den duur hulden zich beide
taferelen in een zachte gou
den glans, die aan het geheel
een mystieke tint gaf, maar
tegelijk de oorspronkelijke
kleuren steeds meer deed
vervlakken. Tijdens de res
tauratiewerkzaamheden
werd dit geelfilter voorzich
tig verwijderd en het resul
taat was verbluffend.
Het is niet meer hetzelfde
schildersstuk als vroeger,
zeiden veel bezoekers enigs
zins teleurgesteld, toen ze de
Gedaanteverwisseling voor
het eerst na de restauratie te
rugzagen. De behaaglijke
warmte van de beschermen
de laag vernis was verdwe
nen. Het geheel maakte een
grandioze, maar koele in
druk. De reproduktie van het
origineel op de tentoonstel
ling werkt minder kil, maar
voor veel bezoekers blijft het
wennen.
Waarschijnlijk overkomt
een trouw bijbellezer iets
dergelijks wanneer hij voor
het eerst een exegeet bezig
ziet, die met aandacht en eer
biedige concentratie het
kleurverzachtende vernis
van vele eeuwen verwijdert
en de oorspronkelijke lagen
van bijvoorbeeld het Kind-
heidsevangelie van Lucas
blootlegt. Het is niet meer
hetzelfde kerstverhaal van
vroeger, is hij geneigd te ver
zuchten. Het schokeffect is
waarschijnlijk onvermijde
lijk of het nu om de Gedaan
teverandering van Raffaèl
gaat of om het Kindheidsver-
haal van Lucas. Het is wen
nen, wanneer het ongepolij
ste verhaal voor je ligt, zon
der het goudfilter van zoveel
vrome wensen, die de vader
zijn van evenveel vrome ge
dachten. De operatie is niet
pijnloos, maar het resultaat
is de moeite waard. Het ori
gineel heeft een kwaliteit en
felheid van kleur en licht die
het winnen van alle bewer
kingen.
DR. J. HULSHOF
