32
Hulster stadsarchief
legt geschiedenis bloot
mm
J
ES
ILATQR
Scholieren duiken met
journalistiek elan
icht eeuwen Hulst in
eliike
in net
nagazine
w-zeeland
ACTIVITEITEN AGENDA
lKING
1SBEDRIJF
Onzekerheid over verlenen stadsrechten
JfelPl
.*Pf «Éls
HULST
ERKSEWEG 11-13,
MIDDELBURG.
Tolprivilege
Register
Haven
Plakkaten
i
verheidsinformatie]
oor de ophaalbrug
or het tijdvak van 1
an de Rijkswater-
(Middelburg, maakt
leer en Waterstaat
berimentele herzie-
foer op Walcheren,
1980 bij wijze van
(noemde periode de
gesteld:
lop werkdagen, van
1.00 tot 22.00 uur, en
(.00 tot 11.00 uur en
g, 2e Paasdag,
kg, Hemelvaartsdag
|nd met de bus- en
lirvoor genoemde be-
laibrug op zon- en
en op de overige da-
[volgende tijden voor
(houden,
i uur van .13 tot .23
en van .49 tot .49
fi geen sluitingstijden,
mits de veiligheid van
[iiet gelijktijdig worden
,1979
■recteur,
Je Kamer van Koop-
landel en Fabrieken
lpor Midden- en Noord
zeeland brengt ter ken-
lis, dat de door haar op
[6 oktober 1979 vastge-
Itelde verordening be
treffende de over 1980
[oor inschrijving in het
Handelsregister ver
schuldigde bedragen,
voor een ieder ten kan
tore van de Kamer, Seis-
öam 28 te Middelburg
ter inzage is gelegd.
j- en waterbouw
,eden zullen bestaan uil
maken van inschrijf- et
en.
is gewenst.
uwelijk zal Worden behan-
gemoet op ons kantoora-
ïatie kunt u zich wenden td
lis, telefonisch bereikbaat
of privé 01180-12067.
1180-1980
HULST - Hulst, door de eeuwen heen toneel van historisch
strijdgewoel, handelsgeest, verwoestingen en wederopbouw,
stort zich na de jaarwisseling in de viering van het 800-jarige
bestaan. Het oude Hulst, dat met zijn wallengordel en monu
mentale gebouwen zo karakteristiek afsteekt tegen het vlakke
Oost-Zeeuwsch-Vlaamse polderlandschap, mag terugzien op een
achttal eeuwen geschiedenis.als stad. Maar als niet onbelangrijke
nederzetting kan het zich beroemen op een nog veel langere staat
van dienst Hulst komt in de geschiedschrijving niet alleen als
strategisch middelpunt van belegeringen tijdens de tachtigjarige
oorlog en latere perioden voor. Al voor die tijd wist de stad zich
een speelbal in de strijd tussen de Vlaamse graven en steden als
Gent. De oudste geschreven bronnen waarin Hulst genoemd
wordt gaan echter terug tot 936. Wat voor status aan de destijds
nog onbeschermde pleisterplaats moet worden toegedicht is
echter niet bekend.
Hoewel de viering van het
800-jarige bestaan als stad an
ders doet vermoeden, bestaat
geen zekerheid over het tijd
stip waarop Hulst zich offi
cieel stadsrechten verwierf.
Stadsarchivaris P. Gilhuys
zegt: „Hulst heeft allerlei ar
gumenten om zich 800 jaar
stad te voelen, maar dat Hulst
in 1180 over stadsrechten be
schikt is een onbewezen feit.
Wel is zeker dat over Hulst
vanaf die tijd als stad gespro
ken wordt en zich derhalve als
zodanig gedroeg, al kan over
de betekenis van dat woord
verschillend worden gedacht.
Hulst heeft dan ook groot ge
lijk om feest te vieren".
Toch is het jaartal 1180 niet
geheel uit de lucht gegrepen. In
een boek van de negentiende-
eeuwse Duitse schrijver
Wamkönig over de Vlaamse
staats- en rechtsgeschiedenis
ordt het jaartal in een op
somming genoemd als het
tijdstip waarop Hulst stads
rechten kreeg. Echter zonder
[Bronvermelding, terwijl de
schrijver een tweehonderdtal
bladzijden eerder nadrukke
lijk laat blijken over het jaartal
in het ongewisse te verkeren.
,We houden er dan ook reke-
ïing mee", zegt archivaris Gil-
tuys, „dat de man zich heeft
lergist. Anders had hij zeker
ermeld waarop hij de vermei
ing van het jaartal baseert".
Er zijn overigens heel wat
anwijzingen, dat de Duitse
ichrijver er niet ver naast kan
ebben gezeten. „Juist in die
ijd", zegt Gilhuys, „werden in
ieel Vlaanderen tientallen
irivileges en stadsrechten ge
leven. Dat gebeurde meestal
niet voor niets. Meestal was het
een kwestie van wederzijds
belang. Het is niet toevallig,
dat de Vlaamse graaf juist in
die tijd veel geld nodig had,
vooral voor zijn kruistochten".
Meer bewijskracht bieden
enkele waardevolle akten, die
zich in het Hulster stadsar
chief bevinden. In het oudst
aanwezige charter, een docu
ment uit 1272, bevestigt de
Vlaamse gravin Margaretha,
dat Philips van den Elzas (ge
storven in 1191) Hulst een tol
privilege verleende. Archivaris
Gilhuys wijst er echter op, dat
zo'n tolrecht geen betekenis
hoeft te hebben in de zin van
stadsrechten, al laat het wel
zien, dat Hulst als handels
plaats een zekere betekenis
had.
In het Hulster stadsarchief
bevindt zich ook een keurbrief
uit 1350, waarin het toenmali
ge recht van Hulst op zekere
eigen vormen van rechtspraak
is vastgelegd. Ook de benoe
ming van schepenen, het
poorterschap en de toestem
ming voor het houden van
jaarmarkten wordt erin gere
geld. Archivaris Gilhuys ken
schetst het document als „iets
wat op stadsrechten lijkt".
Daarbij wijst hij erop, dat de
keurbrief vrijwel dezelfde
aanhef heeft als de documen
ten, waarmee andere Vlaamse
steden officieel stadsrechten
verkregen. „Bij oude steden",
zegt hij, „groeide zoiets meest
al als een pakket van allerlei
rechten en regelingen".
Tot een van de oudste docu-
Stadsarchivaris P. Gilhuys toont een van de pronkstukken uit het archief. De keur uit
1350, „iets dat op het vastleggen van stadsrechten lijkt", aldus de archivaris.
tijds een bedrijvigheid, die
voor Hulst van grote betekenis
was.
Jt
In het Hulster stadsarchief koestert archivaris P. Gilhuys
het charter uit 1272, waarin gravin Margaretha bevestigt dat
Hulst van Philips van den Elzas (gestorven in 1191) een tol
privilege kreeg.
men ten in het stadsarchief be
hoort ook een akte uit 1321,
waarin graaf Robrecht van
Bethune aan Hulst het octrooi
geeft voor de lakennijverheid,
evenals de zoutwinning des-
Erg belangrijk is verder een
duimendik register, gebonden
in een reeds danig versleten
band. Daarin staan alle stads-
privileges nog eens opgeschre
ven, die Hulst in de loop der
tijd verkreeg. Volgens Gilhuys
laat het handschrift zien, dat
het register uit de zestiende
eeuw moet dateren. „Dat was
de tijd, waarin bouwwerken
als de basiliek en het stadhuis
gereedgekomen waren. Moge
lijk vond men toen de trots en
rust om alles nog eens op te
schrijven", zegt Gilhuys. „Zo'n
register vormt overigens geen
bewijs, het biedt wel argu
menten. Maar de tekst is pas
hard als ze in een originele akte
is terug te vinden".
Hulst moet tot het begin van
de vijftiende eeuw een open
stad geweest zijn, nauwelijks
voorzien van verdedigings
werken. Dat blijkt uit een ar
chiefstuk, waarin graaf Jan
zonder Vrees de Hulstenaars in
1413 tegen betaling vergun
ning geeft om de stad te ver
sterken met muren, grachten,
wallen en vier zware poorten.
Volgens de geschiedschrij
vers was Hulst toen al flink tot
ontwikkelinggekomen, zonder
overigens andere steden als
Brugge, Gent, Aardenburg en
Sluis naar de kroon te kunnen
steken. Het tegenwoordige
Hulst kent in oud-wethouder
P. Brand, ook al wel betiteld
als „stadsschrijver" een man
die zich uitputtend in de
stadshistorie heeft verdiept.
Hij schreef er een alle perioden
omvattend boek over, bekend
als „het boek van Brand".
Daaruit kan men wat de be
ginjaren van de stad betreft de
wetenschap halen dat Hulst
zijn ontwikkeling voor een
belangrijk deel dankt aan de
haven, die al in de twaalfde
eeuw aanwezig moet zijn ge
weest. Met de haven kon men
zich toeleggen op de handel
met Holland, Zeeland, Bra
bant en vooral Vlaanderen.
Hulst werd onder meer cen
trum van de handel in „mede",
een grondstof voor rode verf,
die in de wolnijverheid ge
bruikt werd. De stad beschikte
ook een tijdlang over het „sta
pelrecht" van graan, dat in de
verre omtrek werd verbouwd.
Ook vond in- en uitvoer plaats
van bier en wijn. De vesting
werken brachten Hulst overi
gens weinig goeds. Vriend en
vijand kregen interesse in de
strategisch belangrijke stad en
dat leverde vele eeuwen oorlo
gen en onrust op. „De geschie
denis van Hulst", zegt „stads
schrijver" Brand, „daar valt
niet veel leuks over te vertel
len".
HENK POSTMA
«Hulst - molenaar verbrand", „Pottebackere tot de strop veroordeeld". Zo luiden enkele koppen
van persklare kranteartikelen, die de afgelopen weken werden samengesteld op de Janseniusseho~
jengemeenschap in Hulst. De kranteberichten handelen over de jaren na de beeldenstorm, die ook
Hulster basiliek in de zestiende eeuw niet bespaard bleef.
tikelen (over onroerend
ijke-ordeningszaken enz.)
it van onze aanbiedingen
lorbereidina en bestaand^
ind als in Z.-Vlaanderen.
in winternummer ligt
de infocentra van
j-172, tel. 01100-13310
Jelft 2, tel. 01180-27158
raat 12, tel. 01150-18369
in onze infocentra in
fihele dag gesloten-
|0e brugklassers van de
Tnsemusscholengemeen-
pap hebben zich de afgelo-
•n weken verdiept in de
[astische maatregelen,
Parmee Alva's bloedraad de
floofshervorming in die tijd
(de kiem probeerde te smo
lt Het historisch speurwerk,
I' de leerlingen hebben ver-
Tht maakt deel uit van een
pchiedenisproject, waar het
jortgezet onderwijs in Hulst
Jee inspeelt op de viering van
I" jaar stad. Ook de Clemens-
1 de Josephmavo en de LTS
(•"Bernard doen er aan mee.
Pder de deskundige begelei-
van de geschiedenislera-
Jt zullen bijna alle klassen op
fscholen stukjes uit het Hul-
t verleden doen herleven in
vorm van kranteverhaal-
Pagblad de Stem volgt de
poolse journalistieke stap-
op de voet. Maandelijks
F1 °P deze pagina de nodi-
ptiimte voor het project vrij
maakt. Vandaag beginnen
met de wederwaardighe-
i die de brugklassers van de
isemusscholengemeen-
laP hebben opgetekend uit
Lu' dat Processen af-
den tegen beeldenstor
mers en „geloofsdelinquen-
ten".
In een krantearikel, dat de
gebeurtenissen in met 1564
verslaat meldt Luc van Grem-
berghe de komst van een
tweetal raadsheren, naar Axel
en Hulst gestuurd om een
grootscheeps onderzoek te
starten naar de toenemende
invloed van de gereformeerden
in het huidige Oost-Zeeuwsch-
Vlaanderen. „Enkele pas
toors", zo schrijft hij, „hebben
waarschijnlijk, toen er te veel
gereformeerden kwamen en
dus minder rooms-katholieken
in hun kerken, de raad van
Vlaanderen ingelicht". Enkele
gereformeerden in Hulst, on
der anderen Jos Huusman en
Frangois van Zoete roken on
raad en vluchtten. Ze waren
enkele belangrijke mensen in
de hervorming. Ze werden dan
ook verbannen verklaard", zo
weet Luc van Gremberghe te
vertellen.
Met een van de gevluchten.
Jan Grave, liep het volgens Luc
slecht af toen de baljuw van
Hulster Ambacht lucht kreeg
van zijn terugkomst. Hij werd
in barre omstandigheden in
een onverwarmde cel opge
sloten. Sommigen brachten
hem voedsel, maar ze werden
door de cipier bij de geestelijk
heid verklikt. Ondanks het
herhaalde aandringen van zijn
broer, zijn vrouw, kinderen en
verschillende notabelen uit de
stad bleef Jan Grave stand
vastig in zijn geloof. Janse-
niusleerling M. Schilder ver
telt er in zijn met illustraties
versierd bericht wat meer over.
„Tijdens de vele ondervragin
gen noemde hij zichzelf steeds:
„trouw kind van de kerk". Ook
zei hij, dat hij relikwieën en
dergelijke verachtte, maar dat
hij zich wel aan de apostoli
sche leer hield". Ook de per
soonlijke bemoeienis van de
inquisiteur, de hoge kerkelijke
rechter, leverde geen resultaat
op. Uiteindelijk werd Jan Gra
ve dan ook overgeleverd aan de
wereldlijke overheid. Deze
verklaarde Jan schuldig en
sprak op 24 februari 1565 't
doodvonnis uit. Jan Grave
stierf twee dagen later op 'n
brandstapel in Hulst op de
Grote Markt". M. Schilder
voegt er in een commentaar
aan toe, dat hij Jan Grave een
moedig man vindt. „Zelfs met
de dood voor ogen bleef hij zijn
geloof trouw".
Anniek Herman en Berna-
dette van Dorsselaer benade-
Leerlingen van de Janseniusscholengemeenschap schrijven over de beeldenstorm. Geschiede
nisleraar J. Lockefeer biedt hun de helpende hand.
ren de verwikkelingen rond
Jan Grave op een heel andere
manier. In hun verbeelding
wisten ze door te dringen tot
diens cel om hem enkele vra
gen te stellen. Het interview
had een nogal humoristisch
verloop. „Hoe vindt u uw
vooruitzichten?", vroegen ze
de gevangene. „Nogal warm"
zo luidde zijn antwoord.
Jacqueline Misset en Erik
Mahu behoren tot de leerlin
gen die zich in het lot van de
Hulstenaar Joris Wils, alias de
Pottenbackere, hebben ver
diept. Hij werd op 1 september
1586 door Alva's bloedraad
verbannen en werd eveneens
gearresteerd toen hij zich weer
in Hulst waagde. Jacqueline
Misset weet te melden, dat Al-
va persoonlijk opdracht gaf om
hem door het vuur ter dood te
brengen en zijn tong voor de
terechtstelling met een
gloeiend ijzer te doorboren.
Dit om te verhinderen dat hij
ergernis zou verwekken of
„godslasterlijke" uitlatingen
zou doen. „Men heeft in Hulst
niet aan Alva's verzoek vol
daan, want hij is niet verbrand,
maar opgehangen en over de
uitvoering van het bevel om
zijn tong te doorboren is niets
bekend".
Erik Mahu schrijft,
dat de veroordeelde niet zoals
gebruikelijk in zijn laatste
ogenblikken werd bijgestaan
door de paters minderbroeders
uit de Schelphoek. „Op de dag
De viering van 800 jaar Hulst stad
brengt komend jaar een keur aan
evenementen te weeg. Een groot aantal
van die activiteiten zijn via de
Stichting „800 jaar Hulst Stad" door
het gemeentebestuur gesubsidieerd.
Daarnaast staan ook tal van andere
evenementen min of meer in het teken
van de jubileumviering.
De Stem publiceert in samenwerking met de
Stichting 800 jaar Hulst Stad elke maand op
deze speciale pagina een agenda waarop al deze
evenementen staan. Het herdenkingsjaar begint
officieel op 1 januari tijdens de
nieuwjaarsreceptie op het stadhuis.
OPENINGSCEREMONIE
Dinsdag! januari: Officiële openingsceremonie
tijdens de nieuwjaarsreceptie op het stadhuis.
Presentatie Stichting 800 jaar Hulst Stad en
gastvrouwen. Een ensemble gevormd door
leraren en leerlingen van de Zeeuwse
Muziekschool luistert de gebeurtenissen
muzikaal op. Aanvang 16 uur. Lampionoptocht
voor de jeugd. Aanvang 17 uur.
PROVINCIALE PRESENTATIE
Zaterdag 5 januari: De Stichting 800 jaar Hulst
Stad presenteert zich aan het provinciaal
bestuur tijdens de nieuwjaarsreceptie in
Middelburg. De Stichting neemt een
boerenkapel mee voor de muziek.
TONEEL
Zondag 6 januari: De Steense
amateurtoneelvereniging St.-Jan ten Steene
geeft een heropvoering van Shakespeares „De
Getemde Feeks". Aanvang 20 uur.
FILM
Vrijdag 11 januari: De herboren werkgroep
Hulst van filmhuis 't Kiekkot start opnieuw
met een filmprogramma. In Den Dullaert wordt
„Charles Mort Ou vif" van de Zwitserse filmer
Alain Tanner vertoond. Aanvang 20 uur.
TENTOONSTELLING
Vanaf 12 januari: Galerie van Geyt exposeert
schilderijen en gouaches van Jan van Heel.
POSTZEGELOCHTEND
Zondag 13 januari: Tijdens de maandelijkse
bijeenkomst van de postzegelverzamelaarsclub
Het Land van Hulst in Den Dullaert wordt de
speciale herdenkingsenveloppe 800 jaar Hulst,
voorzien van speciale afstempeling,
verkrijgbaar gesteld. Aanvang: 10 uur.
BALLET
Vrijdag 25 januari: De Hulster werkgroep „Uit"
laat het Ballet van Vlaanderen optreden in Den
Dullaert. Aanvang 20 uur.
ZAALVOETBAL
Zaterdag 26 januari: In Den Dullaert wordt het
traditionele J.H. Stolte-zaalvoetbaltoernooi
gehouden. Aanvang 10 uur.
CONCERT
Zondag 27 januari: De Stichting Den Dullaert
presenteert een nieuwjaarsconcert voor
vertegenwoordigers van instanties en
verenigingen die regelmatig van Den Dullaert
gebruik maken. Optreden van Therese
Steinmetz, het Trio Nico van der Linden jr. en
John White's Big Band. Aanvang 14 uur.
dat Joris Wils veroordeeld
werd was er geen één pater in
Hulstte vinden. Men heeft toen
een predikheer uit Antwerpen
laten komen om de Pottenbac
kere geestelijke bijstand te
verlenen". Het vonnis werd in
1570 voltrokken.
Op het eind van de zestiger
jaren in de zestiende eeuw zijn
in Hulst geen processen meer
gevoerd tegen „ketters". Ilse
Pauwels en Edith van Troost
hebben daarvoor een verkla
ring gevonden. „Hoewel er
toch nog in de gevangenis ver
bleven leek het wel of ze tijd
wilden winnen om niet tot ver
oordelingen te moeten over
gaan. Men verwachtte name
lijk verzachting van de plak
katen. In twee gevallen, die erg
ernstig waren, had men geen
andere keus, men moest wel tot
berechting overgaan".
Bernadette van Dorsselaer
en Anniek Herman merken in
hun bijdrageop, dat de Hulster
schepenen zoveel mogelijk
probeerden de „delinquenten"
tot inkeer te brengen om de
straffen te kunnen beperken.
Tot de lichtere straffen be
hoorde het verbod om een jaar
lang zonder toestemming van
de baljuw of schepenen de stad
of streek te verlaten. Ze moes
ten dan een heel jaar lang de
hoogmis bijwonen en leven als
een goed katholiek".
Marian Collet en Sigrid
Leenknecht besteden in een
artikeltje aandacht aan de
beeldenstorm. „Enkele Hul
stenaars en gewapende lieden
uit Axel met als aanvoerder
Van der Heijden reden Hulst in
en hij hield een preek op het
Schuttershof en daarna wer
den de niet opgeborgen beel
den verwoest", zo schrijven ze.
Er deden mensen van allerlei
standen aan mee, ook uit Hulst
zelf. Uit de lijstjes, die ver
schillende leerlingen hebben
samengesteld komen onder
meer zoutzieders, kooplui, we
vers, taveniers, timmerlui,
brouwers, een schoolmeester,
maar ook belangrijker perso
nages zoals een baljuw, (oud)
schepenen en een procureur
voor. Velen, die aan de beel
denstorm in 1566 hebben mee
gedaan werden volgens de
leerlingen verbannen of te
rechtgesteld. Volgens Marian
Collet en Sigrid Leenknecht
schrokken sommigen echter
niet terug voor verklikking en
verraad om zichzelf te redden.
„Er was ontevredenheid tus
sen de geestelijken. Hieruit
kun je opmaken, dat de so
ciaal-economische punten een
belangrijke achtergrond
vormden voor de gebeurtenis
sen van 1566 in Hulst", zo mel
den ze. (Om aan hun gegevens
te komen maakten de leerlin
gen onder meer gebruik van
„De reformatorische beweging
te Axel en Hulst", geschreven
door J. Decavele en „Beelden
storm der religietroubelen in
Hulst in augustus 1566", door
P.J. Brand.)