32 Hulster stadsarchief legt geschiedenis bloot mm J ES ILATQR Scholieren duiken met journalistiek elan icht eeuwen Hulst in eliike in net nagazine w-zeeland ACTIVITEITEN AGENDA lKING 1SBEDRIJF Onzekerheid over verlenen stadsrechten JfelPl .*Pf «Éls HULST ERKSEWEG 11-13, MIDDELBURG. Tolprivilege Register Haven Plakkaten i verheidsinformatie] oor de ophaalbrug or het tijdvak van 1 an de Rijkswater- (Middelburg, maakt leer en Waterstaat berimentele herzie- foer op Walcheren, 1980 bij wijze van (noemde periode de gesteld: lop werkdagen, van 1.00 tot 22.00 uur, en (.00 tot 11.00 uur en g, 2e Paasdag, kg, Hemelvaartsdag |nd met de bus- en lirvoor genoemde be- laibrug op zon- en en op de overige da- [volgende tijden voor (houden, i uur van .13 tot .23 en van .49 tot .49 fi geen sluitingstijden, mits de veiligheid van [iiet gelijktijdig worden ,1979 ■recteur, Je Kamer van Koop- landel en Fabrieken lpor Midden- en Noord zeeland brengt ter ken- lis, dat de door haar op [6 oktober 1979 vastge- Itelde verordening be treffende de over 1980 [oor inschrijving in het Handelsregister ver schuldigde bedragen, voor een ieder ten kan tore van de Kamer, Seis- öam 28 te Middelburg ter inzage is gelegd. j- en waterbouw ,eden zullen bestaan uil maken van inschrijf- et en. is gewenst. uwelijk zal Worden behan- gemoet op ons kantoora- ïatie kunt u zich wenden td lis, telefonisch bereikbaat of privé 01180-12067. 1180-1980 HULST - Hulst, door de eeuwen heen toneel van historisch strijdgewoel, handelsgeest, verwoestingen en wederopbouw, stort zich na de jaarwisseling in de viering van het 800-jarige bestaan. Het oude Hulst, dat met zijn wallengordel en monu mentale gebouwen zo karakteristiek afsteekt tegen het vlakke Oost-Zeeuwsch-Vlaamse polderlandschap, mag terugzien op een achttal eeuwen geschiedenis.als stad. Maar als niet onbelangrijke nederzetting kan het zich beroemen op een nog veel langere staat van dienst Hulst komt in de geschiedschrijving niet alleen als strategisch middelpunt van belegeringen tijdens de tachtigjarige oorlog en latere perioden voor. Al voor die tijd wist de stad zich een speelbal in de strijd tussen de Vlaamse graven en steden als Gent. De oudste geschreven bronnen waarin Hulst genoemd wordt gaan echter terug tot 936. Wat voor status aan de destijds nog onbeschermde pleisterplaats moet worden toegedicht is echter niet bekend. Hoewel de viering van het 800-jarige bestaan als stad an ders doet vermoeden, bestaat geen zekerheid over het tijd stip waarop Hulst zich offi cieel stadsrechten verwierf. Stadsarchivaris P. Gilhuys zegt: „Hulst heeft allerlei ar gumenten om zich 800 jaar stad te voelen, maar dat Hulst in 1180 over stadsrechten be schikt is een onbewezen feit. Wel is zeker dat over Hulst vanaf die tijd als stad gespro ken wordt en zich derhalve als zodanig gedroeg, al kan over de betekenis van dat woord verschillend worden gedacht. Hulst heeft dan ook groot ge lijk om feest te vieren". Toch is het jaartal 1180 niet geheel uit de lucht gegrepen. In een boek van de negentiende- eeuwse Duitse schrijver Wamkönig over de Vlaamse staats- en rechtsgeschiedenis ordt het jaartal in een op somming genoemd als het tijdstip waarop Hulst stads rechten kreeg. Echter zonder [Bronvermelding, terwijl de schrijver een tweehonderdtal bladzijden eerder nadrukke lijk laat blijken over het jaartal in het ongewisse te verkeren. ,We houden er dan ook reke- ïing mee", zegt archivaris Gil- tuys, „dat de man zich heeft lergist. Anders had hij zeker ermeld waarop hij de vermei ing van het jaartal baseert". Er zijn overigens heel wat anwijzingen, dat de Duitse ichrijver er niet ver naast kan ebben gezeten. „Juist in die ijd", zegt Gilhuys, „werden in ieel Vlaanderen tientallen irivileges en stadsrechten ge leven. Dat gebeurde meestal niet voor niets. Meestal was het een kwestie van wederzijds belang. Het is niet toevallig, dat de Vlaamse graaf juist in die tijd veel geld nodig had, vooral voor zijn kruistochten". Meer bewijskracht bieden enkele waardevolle akten, die zich in het Hulster stadsar chief bevinden. In het oudst aanwezige charter, een docu ment uit 1272, bevestigt de Vlaamse gravin Margaretha, dat Philips van den Elzas (ge storven in 1191) Hulst een tol privilege verleende. Archivaris Gilhuys wijst er echter op, dat zo'n tolrecht geen betekenis hoeft te hebben in de zin van stadsrechten, al laat het wel zien, dat Hulst als handels plaats een zekere betekenis had. In het Hulster stadsarchief bevindt zich ook een keurbrief uit 1350, waarin het toenmali ge recht van Hulst op zekere eigen vormen van rechtspraak is vastgelegd. Ook de benoe ming van schepenen, het poorterschap en de toestem ming voor het houden van jaarmarkten wordt erin gere geld. Archivaris Gilhuys ken schetst het document als „iets wat op stadsrechten lijkt". Daarbij wijst hij erop, dat de keurbrief vrijwel dezelfde aanhef heeft als de documen ten, waarmee andere Vlaamse steden officieel stadsrechten verkregen. „Bij oude steden", zegt hij, „groeide zoiets meest al als een pakket van allerlei rechten en regelingen". Tot een van de oudste docu- Stadsarchivaris P. Gilhuys toont een van de pronkstukken uit het archief. De keur uit 1350, „iets dat op het vastleggen van stadsrechten lijkt", aldus de archivaris. tijds een bedrijvigheid, die voor Hulst van grote betekenis was. Jt In het Hulster stadsarchief koestert archivaris P. Gilhuys het charter uit 1272, waarin gravin Margaretha bevestigt dat Hulst van Philips van den Elzas (gestorven in 1191) een tol privilege kreeg. men ten in het stadsarchief be hoort ook een akte uit 1321, waarin graaf Robrecht van Bethune aan Hulst het octrooi geeft voor de lakennijverheid, evenals de zoutwinning des- Erg belangrijk is verder een duimendik register, gebonden in een reeds danig versleten band. Daarin staan alle stads- privileges nog eens opgeschre ven, die Hulst in de loop der tijd verkreeg. Volgens Gilhuys laat het handschrift zien, dat het register uit de zestiende eeuw moet dateren. „Dat was de tijd, waarin bouwwerken als de basiliek en het stadhuis gereedgekomen waren. Moge lijk vond men toen de trots en rust om alles nog eens op te schrijven", zegt Gilhuys. „Zo'n register vormt overigens geen bewijs, het biedt wel argu menten. Maar de tekst is pas hard als ze in een originele akte is terug te vinden". Hulst moet tot het begin van de vijftiende eeuw een open stad geweest zijn, nauwelijks voorzien van verdedigings werken. Dat blijkt uit een ar chiefstuk, waarin graaf Jan zonder Vrees de Hulstenaars in 1413 tegen betaling vergun ning geeft om de stad te ver sterken met muren, grachten, wallen en vier zware poorten. Volgens de geschiedschrij vers was Hulst toen al flink tot ontwikkelinggekomen, zonder overigens andere steden als Brugge, Gent, Aardenburg en Sluis naar de kroon te kunnen steken. Het tegenwoordige Hulst kent in oud-wethouder P. Brand, ook al wel betiteld als „stadsschrijver" een man die zich uitputtend in de stadshistorie heeft verdiept. Hij schreef er een alle perioden omvattend boek over, bekend als „het boek van Brand". Daaruit kan men wat de be ginjaren van de stad betreft de wetenschap halen dat Hulst zijn ontwikkeling voor een belangrijk deel dankt aan de haven, die al in de twaalfde eeuw aanwezig moet zijn ge weest. Met de haven kon men zich toeleggen op de handel met Holland, Zeeland, Bra bant en vooral Vlaanderen. Hulst werd onder meer cen trum van de handel in „mede", een grondstof voor rode verf, die in de wolnijverheid ge bruikt werd. De stad beschikte ook een tijdlang over het „sta pelrecht" van graan, dat in de verre omtrek werd verbouwd. Ook vond in- en uitvoer plaats van bier en wijn. De vesting werken brachten Hulst overi gens weinig goeds. Vriend en vijand kregen interesse in de strategisch belangrijke stad en dat leverde vele eeuwen oorlo gen en onrust op. „De geschie denis van Hulst", zegt „stads schrijver" Brand, „daar valt niet veel leuks over te vertel len". HENK POSTMA «Hulst - molenaar verbrand", „Pottebackere tot de strop veroordeeld". Zo luiden enkele koppen van persklare kranteartikelen, die de afgelopen weken werden samengesteld op de Janseniusseho~ jengemeenschap in Hulst. De kranteberichten handelen over de jaren na de beeldenstorm, die ook Hulster basiliek in de zestiende eeuw niet bespaard bleef. tikelen (over onroerend ijke-ordeningszaken enz.) it van onze aanbiedingen lorbereidina en bestaand^ ind als in Z.-Vlaanderen. in winternummer ligt de infocentra van j-172, tel. 01100-13310 Jelft 2, tel. 01180-27158 raat 12, tel. 01150-18369 in onze infocentra in fihele dag gesloten- |0e brugklassers van de Tnsemusscholengemeen- pap hebben zich de afgelo- •n weken verdiept in de [astische maatregelen, Parmee Alva's bloedraad de floofshervorming in die tijd (de kiem probeerde te smo lt Het historisch speurwerk, I' de leerlingen hebben ver- Tht maakt deel uit van een pchiedenisproject, waar het jortgezet onderwijs in Hulst Jee inspeelt op de viering van I" jaar stad. Ook de Clemens- 1 de Josephmavo en de LTS (•"Bernard doen er aan mee. Pder de deskundige begelei- van de geschiedenislera- Jt zullen bijna alle klassen op fscholen stukjes uit het Hul- t verleden doen herleven in vorm van kranteverhaal- Pagblad de Stem volgt de poolse journalistieke stap- op de voet. Maandelijks F1 °P deze pagina de nodi- ptiimte voor het project vrij maakt. Vandaag beginnen met de wederwaardighe- i die de brugklassers van de isemusscholengemeen- laP hebben opgetekend uit Lu' dat Processen af- den tegen beeldenstor mers en „geloofsdelinquen- ten". In een krantearikel, dat de gebeurtenissen in met 1564 verslaat meldt Luc van Grem- berghe de komst van een tweetal raadsheren, naar Axel en Hulst gestuurd om een grootscheeps onderzoek te starten naar de toenemende invloed van de gereformeerden in het huidige Oost-Zeeuwsch- Vlaanderen. „Enkele pas toors", zo schrijft hij, „hebben waarschijnlijk, toen er te veel gereformeerden kwamen en dus minder rooms-katholieken in hun kerken, de raad van Vlaanderen ingelicht". Enkele gereformeerden in Hulst, on der anderen Jos Huusman en Frangois van Zoete roken on raad en vluchtten. Ze waren enkele belangrijke mensen in de hervorming. Ze werden dan ook verbannen verklaard", zo weet Luc van Gremberghe te vertellen. Met een van de gevluchten. Jan Grave, liep het volgens Luc slecht af toen de baljuw van Hulster Ambacht lucht kreeg van zijn terugkomst. Hij werd in barre omstandigheden in een onverwarmde cel opge sloten. Sommigen brachten hem voedsel, maar ze werden door de cipier bij de geestelijk heid verklikt. Ondanks het herhaalde aandringen van zijn broer, zijn vrouw, kinderen en verschillende notabelen uit de stad bleef Jan Grave stand vastig in zijn geloof. Janse- niusleerling M. Schilder ver telt er in zijn met illustraties versierd bericht wat meer over. „Tijdens de vele ondervragin gen noemde hij zichzelf steeds: „trouw kind van de kerk". Ook zei hij, dat hij relikwieën en dergelijke verachtte, maar dat hij zich wel aan de apostoli sche leer hield". Ook de per soonlijke bemoeienis van de inquisiteur, de hoge kerkelijke rechter, leverde geen resultaat op. Uiteindelijk werd Jan Gra ve dan ook overgeleverd aan de wereldlijke overheid. Deze verklaarde Jan schuldig en sprak op 24 februari 1565 't doodvonnis uit. Jan Grave stierf twee dagen later op 'n brandstapel in Hulst op de Grote Markt". M. Schilder voegt er in een commentaar aan toe, dat hij Jan Grave een moedig man vindt. „Zelfs met de dood voor ogen bleef hij zijn geloof trouw". Anniek Herman en Berna- dette van Dorsselaer benade- Leerlingen van de Janseniusscholengemeenschap schrijven over de beeldenstorm. Geschiede nisleraar J. Lockefeer biedt hun de helpende hand. ren de verwikkelingen rond Jan Grave op een heel andere manier. In hun verbeelding wisten ze door te dringen tot diens cel om hem enkele vra gen te stellen. Het interview had een nogal humoristisch verloop. „Hoe vindt u uw vooruitzichten?", vroegen ze de gevangene. „Nogal warm" zo luidde zijn antwoord. Jacqueline Misset en Erik Mahu behoren tot de leerlin gen die zich in het lot van de Hulstenaar Joris Wils, alias de Pottenbackere, hebben ver diept. Hij werd op 1 september 1586 door Alva's bloedraad verbannen en werd eveneens gearresteerd toen hij zich weer in Hulst waagde. Jacqueline Misset weet te melden, dat Al- va persoonlijk opdracht gaf om hem door het vuur ter dood te brengen en zijn tong voor de terechtstelling met een gloeiend ijzer te doorboren. Dit om te verhinderen dat hij ergernis zou verwekken of „godslasterlijke" uitlatingen zou doen. „Men heeft in Hulst niet aan Alva's verzoek vol daan, want hij is niet verbrand, maar opgehangen en over de uitvoering van het bevel om zijn tong te doorboren is niets bekend". Erik Mahu schrijft, dat de veroordeelde niet zoals gebruikelijk in zijn laatste ogenblikken werd bijgestaan door de paters minderbroeders uit de Schelphoek. „Op de dag De viering van 800 jaar Hulst stad brengt komend jaar een keur aan evenementen te weeg. Een groot aantal van die activiteiten zijn via de Stichting „800 jaar Hulst Stad" door het gemeentebestuur gesubsidieerd. Daarnaast staan ook tal van andere evenementen min of meer in het teken van de jubileumviering. De Stem publiceert in samenwerking met de Stichting 800 jaar Hulst Stad elke maand op deze speciale pagina een agenda waarop al deze evenementen staan. Het herdenkingsjaar begint officieel op 1 januari tijdens de nieuwjaarsreceptie op het stadhuis. OPENINGSCEREMONIE Dinsdag! januari: Officiële openingsceremonie tijdens de nieuwjaarsreceptie op het stadhuis. Presentatie Stichting 800 jaar Hulst Stad en gastvrouwen. Een ensemble gevormd door leraren en leerlingen van de Zeeuwse Muziekschool luistert de gebeurtenissen muzikaal op. Aanvang 16 uur. Lampionoptocht voor de jeugd. Aanvang 17 uur. PROVINCIALE PRESENTATIE Zaterdag 5 januari: De Stichting 800 jaar Hulst Stad presenteert zich aan het provinciaal bestuur tijdens de nieuwjaarsreceptie in Middelburg. De Stichting neemt een boerenkapel mee voor de muziek. TONEEL Zondag 6 januari: De Steense amateurtoneelvereniging St.-Jan ten Steene geeft een heropvoering van Shakespeares „De Getemde Feeks". Aanvang 20 uur. FILM Vrijdag 11 januari: De herboren werkgroep Hulst van filmhuis 't Kiekkot start opnieuw met een filmprogramma. In Den Dullaert wordt „Charles Mort Ou vif" van de Zwitserse filmer Alain Tanner vertoond. Aanvang 20 uur. TENTOONSTELLING Vanaf 12 januari: Galerie van Geyt exposeert schilderijen en gouaches van Jan van Heel. POSTZEGELOCHTEND Zondag 13 januari: Tijdens de maandelijkse bijeenkomst van de postzegelverzamelaarsclub Het Land van Hulst in Den Dullaert wordt de speciale herdenkingsenveloppe 800 jaar Hulst, voorzien van speciale afstempeling, verkrijgbaar gesteld. Aanvang: 10 uur. BALLET Vrijdag 25 januari: De Hulster werkgroep „Uit" laat het Ballet van Vlaanderen optreden in Den Dullaert. Aanvang 20 uur. ZAALVOETBAL Zaterdag 26 januari: In Den Dullaert wordt het traditionele J.H. Stolte-zaalvoetbaltoernooi gehouden. Aanvang 10 uur. CONCERT Zondag 27 januari: De Stichting Den Dullaert presenteert een nieuwjaarsconcert voor vertegenwoordigers van instanties en verenigingen die regelmatig van Den Dullaert gebruik maken. Optreden van Therese Steinmetz, het Trio Nico van der Linden jr. en John White's Big Band. Aanvang 14 uur. dat Joris Wils veroordeeld werd was er geen één pater in Hulstte vinden. Men heeft toen een predikheer uit Antwerpen laten komen om de Pottenbac kere geestelijke bijstand te verlenen". Het vonnis werd in 1570 voltrokken. Op het eind van de zestiger jaren in de zestiende eeuw zijn in Hulst geen processen meer gevoerd tegen „ketters". Ilse Pauwels en Edith van Troost hebben daarvoor een verkla ring gevonden. „Hoewel er toch nog in de gevangenis ver bleven leek het wel of ze tijd wilden winnen om niet tot ver oordelingen te moeten over gaan. Men verwachtte name lijk verzachting van de plak katen. In twee gevallen, die erg ernstig waren, had men geen andere keus, men moest wel tot berechting overgaan". Bernadette van Dorsselaer en Anniek Herman merken in hun bijdrageop, dat de Hulster schepenen zoveel mogelijk probeerden de „delinquenten" tot inkeer te brengen om de straffen te kunnen beperken. Tot de lichtere straffen be hoorde het verbod om een jaar lang zonder toestemming van de baljuw of schepenen de stad of streek te verlaten. Ze moes ten dan een heel jaar lang de hoogmis bijwonen en leven als een goed katholiek". Marian Collet en Sigrid Leenknecht besteden in een artikeltje aandacht aan de beeldenstorm. „Enkele Hul stenaars en gewapende lieden uit Axel met als aanvoerder Van der Heijden reden Hulst in en hij hield een preek op het Schuttershof en daarna wer den de niet opgeborgen beel den verwoest", zo schrijven ze. Er deden mensen van allerlei standen aan mee, ook uit Hulst zelf. Uit de lijstjes, die ver schillende leerlingen hebben samengesteld komen onder meer zoutzieders, kooplui, we vers, taveniers, timmerlui, brouwers, een schoolmeester, maar ook belangrijker perso nages zoals een baljuw, (oud) schepenen en een procureur voor. Velen, die aan de beel denstorm in 1566 hebben mee gedaan werden volgens de leerlingen verbannen of te rechtgesteld. Volgens Marian Collet en Sigrid Leenknecht schrokken sommigen echter niet terug voor verklikking en verraad om zichzelf te redden. „Er was ontevredenheid tus sen de geestelijken. Hieruit kun je opmaken, dat de so ciaal-economische punten een belangrijke achtergrond vormden voor de gebeurtenis sen van 1566 in Hulst", zo mel den ze. (Om aan hun gegevens te komen maakten de leerlin gen onder meer gebruik van „De reformatorische beweging te Axel en Hulst", geschreven door J. Decavele en „Beelden storm der religietroubelen in Hulst in augustus 1566", door P.J. Brand.)

Krantenbank Zeeland

de Stem | 1979 | | pagina 19