Irecht
IKSTER
□in
Politici als „superstars";
hun beleid doet er niet toe
hih
i
Kwa
werl
staa
it vai
knemi
t aan
i ail
ers
de
ie
kaï
It
ir (m/v)
De opkomst van
de pop-politiek
.EGER DER IN-ACTIEVEN Gf
I0EIT
GESTAAG
mnn
Gewone man
Charmant
Onze vader
'QID
-nul
n
i
Vertekend
Argwaan
Prullenbak
Besparing
Vergeten
feziekenhuis
imGEN peilingen peilingen peilingen peilingen peilingen peilingen peilingen peilingen peilingen peilingen peilingen peilingen n peilingen peilingen
L nge pciiiMQCKi peilingen peilingen peilingen peilingen peilingen peilingen peilingen peilingen peilingen peilingen peilingen peilingen peilingen
afdhngen peilingen peilingen peilingen peilingen peilingen peilingen peilingen peilingen peilingen peilingen peilingen peilingen peilingen peiling
illngen peilingen peilingen peilingen peilingen peilingen peilingen peilingen peilingen peilingen peilingen peilingen peilingen peilingen peilingeh
iUD B.V.
[keling
leid
DOOR
CORN.
VERHOEVEN
ihuis met een capaciteit
nen Interne Geneeskunde
Ihet ziekenhuis zijn vrijwel
ets voor een
leuze persoonlijkheid met
goede kennis van Engels,
i goed geheugen heeft, er-
If werk, goed kan typen en
tisch behandelen van bin-
de schriftelijke orders ad-
nede de verkochte goede-
1 verwerken en regelmatig
isen wat betrouwbaarheid
leen serieuze gegadigden,
e duur zoeken, gelieven te
van een Amerikaans con-
tnische installaties voor de
ciënt ingericht, gemakkelijk
R NR
I BL
BL
PL/LO
IT
E T
|de inkoop van de dagelijkse
fan de afdeling assisteren bij
de levertijden en de
Ir het hoofd van de afdeling
Itel. 078-132222.
i het bezit van, of een zeer
|op.
Epositieregelingen van de
(de afdeling Personeelsbeheer
lostbus 306, 3300 AH Dordredj
let gaat om de machtige mannetjes en niet om de poli-
L programma's. Dat is het eerste dat opvalt in de ver-
ulngsstrijd, die in de Bondsrepubliek en de Verenigde
j,en al een jaar voordat de kiezers naar de stembus
,an, is losgebarsten. In West-Duitsland lijkt het niet te
jan tussen SPD en CDU/CSU (en daarnaast de liberale
Lp], maar het heet de „Kampt der Giganten", de per-
jon'lijke strijd tussen Schmidt en Strauss.
roem belaadt. Kortom, het
idool, ter aanbidding door de
stervelingen. „De redder", al
dus Schwartzenberg. De held
past niet zo goed bij de demo
cratie en we treffen deze poli
tieke rol vooral aan in een
oorlogssituatie: Hitler, Mus
solini, Stalin en Franco. En
buiten Europa: Mao, Mobuto.
Deze helden-rol, die vaak
nauwelijks te onderscheiden is
van de dictatoriale rol, eindigt
dramatisch met de dood of een
staatsgreep.
Naast de genoemde alleen-
heersters zijn er de democra
tische helden als Churchill en
De Gaulle, die slechts het eti
ket „held" opgeplakt krijgen,
maar volgens de normale de
mocratische manier (de stem
bus) van him post werden ver
dreven (in vredestijd). In de re
cente nederlandse geschiede
nis zijn geen nationale even
beelden te vinden.
|00k in de Verenigde Staten
„en de kandidaat-presiden-
hzich al warm in de spot
te van de publiciteit. Niet
|t een politiek program in de
lid, hooguit met meningen
Ier bepaalde issues, maar
{oral de aandacht richtend op
persoonlijkheid. Geheel
tens de Amerikaanse tra-
e sinds de opkomst van de
ievisie.
i uit de States overge
telde pop-politiek is niet al-
j! m de Bondsrepubliek te-
tht gekomen, ook in ons land
tippelt het langzaam maar
|r door. Van Agt in een
ipkist, Van Agt op de race
tten Van Agt als voetballer,
tl en Cals hebben we dat nog
Joit zien doen.
iDoordat de leiders de aan-
Jtht naar zich toe trekken,
Irdt de aandacht daardoor
geleid van de wezenlijke in-
dvan een politieke partij,
i-t-r-o-s-sing van de poli-
Ik is het gevolg.
■De pop-politiek is uit de
jerenigde Staten afkomstig en
tam op met de massa-media,
Idio, televisie, maar ook de
jote oplage van over alle sta-
versrpeide kranten en
«kbladen. Een kwestie van
i-psychologie: De macht
Ijgt een gezicht en verkoopt
lardoor beter (en verhult de
|a:e machthebbers). De
snen schijnen het leuker te
n om te lezen dat Helmut
Ihmidt Jimmy Carter een
Jtg uit de pan heeft gegeven
legens een falend energie-
peid (1977) dan dat de
pndsrepubliek heeft laten
kten ongerust te zijn over het
preken van een Ameri
cans energieplan.
(Hierdoor werden politici
jigevormd tot superstars in
politiek Hollywood, met
enveel aandacht in de
lilpblaadjes als filmsterren en
(roemde voetballers. Naast
pppen als „Waarom gaat Al-
pt Mol iedere maand naar
|rijs"? verschijnen koppen
„Wat doet Van Agt 's
tods in Den Haag"?
(liet als filmspelers wordt de
Tlitici een bepaalde rol opge-
n. In het boek „Politie-
k superstars, vedettencultus
Idepolitiek" deelt de Franse
■liticoloog Roger-Gérard
Jhwartzenberg „het politieke
pertoire" in vier grote, ste-
(otj'pe rollen in: de held, de
prmante leider, de geowne
nen de vader-figuur.
|hn van de mooiste rollen
[Ween politieker, zoals de
fsmingen het fijn vertaald
pen, is de rol van de held.
ni) is de man met uitzonder
de kwaliteiten, voorbestemd
Ie triomf, voor de apo-
l"!»an met durf, met door-
Ktingsvermogen, die zich met
De tweede rol, die volgens
Schwartzenberg door vele po
litici, wordt gespeeld is die van
de gewone man. „De doorsnee
burger.
Zonder schittering, zonder
passie, zonder drama, de voor
vechter van het normale, hij
vertegenwoordigt de gemid
delde opinie, het gevoel van de
gewone man, de wijsheid van
het volk". Kortom: het zou je
buurman kunnen zijn, waar je
over de heg een praatje mee
maakt.
De „common man" volgt
volgens de Franse politicoloog
meestal een politicus op die
een bijzondere rol heeft ge
speeld. Clarke volgde Trudeau
op, Pompidou De Gaulle, Fall-
din kwam in de plaats van
Palme. En ook Carter is een
gewone man, die net als alle
Amerikanen niets te maken
wilde hebben met die grote
troep in Washinton met de
nare Watergate-nasmaak van
corruptie en verval: wij, de
gewone eerlijke mensen, wil
len eerlijke regering, decla
meerde Carter en hij werd ge
kozen: eindelijk rust.
Als het Nederlandse kabi
net, onder leiding van Van Agt,
in aanmerking moet komen
voor een van de vier etiketten
van Schwartzenberg, dan is
het dat van de gewone mannen.
Van Agt zei het zelf: „Het is
geen ploeg van ijdeltuiten,
non-valeurs en luiaards. Het
zijn gewone mannen, die op de
winkel passen. En Van Agt gaf
zelf het voorbeeld: niet op de
voorgrond treden bij kabinets
zittingen, maar iedereen zijn
eigen waarde laten. Ik ben
geen politicus en ik ben geen
econoom, bekende hij, daarbij
nog eens extra de tegenstelling
tussen zijn persoon en zijn
voorganger Den Uyl onder
strepend. Nee, Van Agt laat
zien dat hij een gewone jongen
is, die op een mooie dag liever
Terlouw: jong en stijlvol.
Den Uyl: slordige vaderfi
guur.
Van Agt: vaste gast op volksfeesten.
gaat fietsen dan achter een
bureau werken. Zouden we dat
niet allemaal liever doen?
Van Agt „speelt zijn rol" dus
prima en hij blijft aantrekke
lijk voor het publiek omdat hij
alleen maar de rol van gewone
man speelt, want echt de man-
in-de-straat is hij natuurlijk
niet.
De derde rol voor de politie
ke toneelspelers is die van de
charmante leider, de mooie
jongens, met de goeie opleidin
gen en het snelle leven: de in
tellectuelen, in maatkostuum
met een martini-on-the-rocks
in de hand, die schijnen te we
ten wat stijl is. Zij zijn het die
vooral een enorme aantrek
kingskracht op het publiek
hebben, zij zijn de stemmen-
trekkers voor de zwevende
kiezers met hun drie-stuiver-
De voorbeelden zijn bekend:
overbekend: de Kennedy's,
Trudeau en Giscard d'Estaing.
En In het Nedérlandse geval, al
praten we hier eerder over de
charmante leiders dan de ty
pische flitsende boys, Lubbers
en Terlouw. Als we het over
deze politici hebben, vallen de
woorden dynamisch, succes en
actie. In het idioom van
Schwartzenberg zijn de char
mante leiders de glitter-ster-
ren van de politieke show en
hun (privé)-leven krijgt de
zelfde behandeling als dat van
andere bekendheden, als top
sporters en film- en televisies
terren.
John F. Kennedy was ge
trouwd met de niet bepaald
onaantrekkelijke Jackie en
hun huwelijk was een goed
item voor kleurenfoto's in de
populaire bladen. Maar wat
voor een politiek Kennedy ten
aanzien van Vietnam voerde is
minder bekend. En wat Kis
singer met Cambodja heeft
uitgevoerd, is ook vergeten.
Wat over is gebleven is het
beeld van de man, die vliegtuig
in, vliegtuig uit sprong, om
ringd door knappe vrouwen.
Helemaal vaag worden de
scheidslijnen tussen politieke
„show en zo" en de gewone
show in het geval Jerry Brown
en Margaret Trudeau. De Ca-
lifornische gouverneur Jerry
Brown, kandidaat-president
geniet meer bekendheid om
zijn verhouding met de zan
geres Linda Ronstadt dan om
zijn politieke gedraai en Tru
deau, is dat niet die man wiens
vrouw een avondje met de Rol
ling Stones op stap ging?
Meer Europees zijn Giscard
d'Estaing en Olof Palme, die
willen laten zien wars te zijn
van alle traditie en autoritaire
houding. In vlotte kostuums
blijven ze rond lopen tot ze te
oud zijn voor hun rol van
charmante leider.
In dit rijtje horen ook de Ne
derlandse politici Lubbers en
Terlouw thuis. Twee voorbeel
den uit de laatste maanden
spreken boekdelen. Lubbers
werd door een ochtendblad al
Deze figuren treffen we met
name aan in de derde wereld
na de onafhankelijkheid. De
andere is de oude wijze vader-
of oomfiguur.
Schwartzenberg: „Hij is een
man met ervaring, de man die
van alles, alles afweet. Hij is
een gewaarschuwd man, die de
dingen vooruitziet, die leke
omstandigheid koel, verstan
dig en met voorzichtigheid
aanpakt. Hij is een man met
gezag, die problemen de baas
kan, die wij eenvoudige bur
gers, niet aankunnen". Lo
gisch dat de vaderrol wordt
gespeeld door politieke acteurs
op leeftijd. Een goed voorbeeld
is Jim Callaghan, rustig onder
alle omstandigheden.
Tussen twee haakjes, Cal
laghan, ging begin dit jaar de
(verloren) verkiezingen in met
de John Travolta van het Bin
nenhof genoemd en in een rod
delrubriek werd de CDA-
fractievoorzitter vergeleken
met de filmster Robert Red-
ford. Grote onzin natuurlijk,
maar hier wordt de politiek al
als show verkocht. De schuld
vraag, wie beginnen: de media
of de politici, moet hier na
tuurlijk wel gesteld worden.
Maar eerst nog de vierde rol
volgens de indeling van
Schwartzenberg.
Er moet onderscheid ge
maakt worden tussemtwee va-
der-figuren. De eerste, de
heldhaftige vader, is de revo
lutionaire leider, die in aan
merking komt voor het predi
kaat Vader-des-vaderlands.
dezelfde leus uit de film „The
Candidate": „Labour, the
better way". In deze film met
Redford wat het McKay, „the
better way".
In het Nederlandse geval
komen twee mannen in aan
merking voor het vader-etiket:
Den Uyl en, iets minder aan
sprekend Zijlstra, de president
v«m de Nederlandse bank meer
als wijze man, die altijd klaar
zou staan om het land te red
den en aan het hoofd zou moe
ten staan van een zakenkabi
net. Den Uyl speelt de rol van
de ervaren staatsman, grijs
haar, sigaar, slobberig pak,
gebogen vooruit sjokkend: de
vader, die het volk komt ver
tellen, dat het minder zakgeld
krijgt om eigen bestwil, zonder
dat er weerstand komt. De
oud-premier kreeg niet voor
niets de bijnaam Ome Joop.
"ugdringen van de werkloosheid was één van de
P»aken, die het kabinet Van Agt zich stelde, toen het
«stek '81 presenteerde. En net als het kabinet Den Uyl
'*,e de ploeg Van Agt op 150.000 werklozen aan het
P van de tachtiger jaren.
inmiddels is duidelijk'ge-
L dat bij een voortzet-
ift,Va? ^et triaidige „econo-
r beleid" die ambitie wel
I w°rden vergeten. De eco-
ra® van de Sociaal Econo-
Raad (SER) hebben in
laatste analyse duidelijk
pakt, dat het huidige aan-
ran ruim 210.000 werklo-
IAbm met zal dalen naar
j; m 1982 bij voortzet-
'let huidige beleid.
i"5.0oo zit er niet in.
it? verrassende conclusie,
«"economisch beleid"
kabinet wordt in hoge
ondergeschikt gemaakt
lade han ook in stand
en van de regeringsploeg.
fcl?0"heke moed om ver-
I»,,?ue beslissingen te ne-
fci! kt en dus blijven
kggen als de oplos-
stof dreigt op te
Ln tussen de beide rege-
ppartijen CDA en WD. De
r, "elitaire klucht die deze
I.™ opveerden rond het 1-
K. ifkei ze vroegen nota
"«den om een onaan-
hunni V3n de reSerin6
c n Plannen - is daar een
differentiëren, aftoppen en
niet-doorberekenen, niet toe
zal komen aan een echt werk
gelegenheidsbeleid. Dat raakt
niet alleen de werklozen. Die
vormen slechts het topje van de
ijsberg, van de totale groep van
ni et-actieven, mooi woord
voor degenen die door be-
drijfspolitiek en lichamelijke
en geestelijke problemen bui
ten het arbeidsproces vallen.
Hun aantal is gestaag ge
groeid, met gemiddeld 93.000
per jaar. Volgens het Stafbu
reau Statistiek van CRM (nota
mei 1979) zijn het er inmiddels
meer dan 1.3 miljoen. Dat be
tekent dat een kwart van het
arbeidspotentieel in Neder
land langs de kant staat, een op
de vier werknemers heeft een
uitkering.
Dr. Zijlstra, de pre
sident van de Nederlandse
Bank zei zelfs in een televi
sieinterview enige tijd terug,
dat één op de drie werknemers
een uitkering zou hebben.
,V
Weid
DO
M D
van.
P^lijk is dat het kabinet
oende met opschonen,
Vraag is in hoeverre dat ge
tal van 1.3 miljoen een goed
beeld geeft van wat er werke
lijk aan de hand is. Kille cijfers
geven, hoe verontrustend ook,
vaak een vertekend beeld. Dat
leert een analyse van de groep
werklozen, die deel uitmaakt
van het leger van in-actieven.
In het getal van 210.000 zit
ten bijvoorbeeld niet degenen,
die.wel werk zoeken, maar niet
staan ingeschreven bij het ar-
biedsbureau.
Volgens de eerder aange
haalde publicatie van CRM
waren er dat in 1976 al 139.000
en tot die groep behoorden veel
gehuwde vrouwen.
Volgens
officiële ramingen waren er
vorig jaar 235.000 vrouwen,
die - al of niet ingeschreven -
naar werk zochten. En de SER-
commissie, die zich bezighoudt
met vrouwenarbeid, consta
teerde begin deze maand, dat
er ten aanzien van de positie
van de vrouwen op de ar
beidsmarkt nog geen reden is
tot juichen.
Het getal van 210.000 werk
lozen moet dus feitelijk ver
hoogd worden met een onbe
kend, maar naar schatting
hoog aantal „verborgen
werklozen".
Met dat getal moet nog om
een andere reden voorzichtig
worden omgesprongen. Het is
namelijk slechts een gemid
delde. Het geeft geen beeld van
de werkelijke beweging op de
arbeidsmarkt. Een enkel cij
fer: volgens de nota langdurig
werklozen van het ministerie
van sociale zaken waren er in
1975 gemiddeld 195.300
werklozen. Er werden echter
in dat jaar 612.000 werklozen
Schwartzenberg heeft in zijn
opsomming van vier grote rol
len, geen vrouwen opgenomen.
Volgens hem zou de maat
schappij dat niet willen en bo
vendien zouden de vrouwen
aan de top, zo snel mogelijk het
publiek willen laten vergeten
dat ze vrouw zijn: het publiek
wil wel vrouwelijke schoonhe
den op het filmdoek, maar als
toppolitici, nou nee. Farah'
Fawcett-Majors wordt dus
nooit president. Wel accep
teert het publiek de vrouw in
de moederrol: Gardeniers, Ve
der-Smit. In de theorie van
Schwartzenberg, en niet alleen
de zijne is het dan ook opmer
kelijk dat de Britten een vrouw
tot premier hebben gekozen
(omstandigheden speelden
hier natuurlijk de hoofdrol).
Men kan de rolverdeling van
Schwartzenberg natuurlijk
naar de prullenmand verwij
zen, het feit dat de pop-poli
tiek, waarbij het gaat om per
soonlijkheden en niet om poli-
tiekeprogramma's, in opkomst
is kan niet ontkend worden.
Deze vorm van politiek viert
natuurlijk hoogtij tijdens ver
kiezingen. In de Verenigde
Staten is dat sterker dan in ons
land, vanwege het feit dat
slechts twee partijen, dus twee
mannen met lekaar in gevecht
zijn om de kunst van de kiezer
en omdat met in de USA meer
dan in ons land de politiek via
het beeldscherm (reclames
pots) verkoopt.
Maar opmerkelijk is dat in
het buitenland en in ons land
ook buiten verkiezingen om
het politiek gebeuren in een
toneel verandert, waarop de
top-politici de hoofdrolspelers
zijn. En op het toneel houden
ze zich niet alleen bezig met
het politiek gebeuren, maar
vooral met de omliijsting. Mi
nister Gardeniers doet mee aan
sportspelletje op de televisie,
staatssecretaris Smit-Kroes
neemt voorlichter en fotograaf
mee als ze met haar zoontje
naar het safaripark gaat, Wie
gel verschijnt met recepten van
vrouw Pien in een kiikboek en
premier Van Agt lijkt geen
sportevenement over te willen
slaan.
Dat alles met de bedoeling
om de burger-kiezer te binden
aan het schouwspel en aan de
partij. En omdat de zwevende
kiezer vooral in het „midden"
gezocht moet worden en niet
echt politiek-geïnteresseerd is,
spelen de politici dag in dag uit
op het gevoel van deze mannen
en vrouwen. Dit leidt wel tot
vervlakking, ver-t-r-o-ssing
van de politiek. Een deel van
de schuld ligt natuurlijk bij
kranten, televisie en radio. Om
de politiek wat makkelijker te
maken, om de problemen te
vertalen, wordt een debat over
buitenlandse zaken niet uit
gelegd als een debat tussen lij
nen van denken, maar als een
confrontatie Van der Klaauw-
Van der Stoel. De tijd van
ruimte om de problemen uit te
leggen zijn immers beperkt,
dus vereenvoudigen is nood
zakelijk.
De politiek is hier echter
verder op doorgegaan en is de
zaak gaan verkopen als een
show tussen enkele top-ac-
teurs: het is niet van belang
wat er in een beleidsdebat bij
het aantreden van het kabinet-''
Van Agt wordt gezegd, be
langrijk is dat Den Uyl daarna
een traditie breekt en Van Agt
geen hand geeft. Het gevolg is
dat een kiezer, drie jaar na de
verkiezing van Carter nog
steeds niet helemaal weet wat
die man wil. In ons land is die
situatie nog lang niet gekomen
en hij lijkt ook nog ver van ons
te zijn verwijderd. Toch ziet
ook Bas de Gaay Fortman de
gevaarlijke kanten van de pop-
politiek naderen. In zijn boekje
„De kunst van het ivoor draai
en" zegt hij: „Dat de politicus
tracht op een gemakkelijke
manier kiezers te winnen is be
grijpelijk. Maar het is de taak
van de vertegenwoordiger va
het publiek hem te confronte
ren met de werkelijke vragen
en hem steeds te dwingen tot
een zodanige mate van politie
ke duidelijkheid dat hij daar
door ook kiezers kan verliezen.
In kiezers winnen mag de poli
tiek niet opgaan".
Maar dat Van Agt nu niet
meer op de fiets stapt, Carter
niet meer op bezoek gaat bij de
Amerikaanse Jan Modaal, Gis
card d'Estaing geen vuilnis
mannen aan tafel laat komen
en Terlouw niet meer mee doet
aan televisiequizzen is niet te
verwachten. Want een ding
blijft van belang voor de pop
politici: „The show must go
on".
MICK SALET
ingeschreven en 564.000 uit
geschreven. Per saldo nam de
werkloosheid in dat jaar dus
toe met 48.000, maar in dat
jaar waren er wel dertien maal
zoveel mensen werkloos ge
worden (612.000) als dat saldo
doet vermoeden. Dat betekent
dat er een aanzienlijk groter
aantal mensen jaarlijks met
het fenomeen werkloosheid en
dus met een uitkering wordt
geconfronteerd dan de kille
maandelijkse overzichten van
rijk en provincie doen vermoe
den.
De simpele analyse van de
werkloosheidscijfers maakt
duidelijk, dat „gemiddelden"
met enige argwaan bekeken
moeten worden.
Het werkelijke aantal in-
actieven zou wel eens ongun
stiger kunnen zijn als het cijfer
van 1.3 miljoen aangeeft,
waarbij je je overigens af kunt
vragen of een onderscheid in
gunstig en ongunstig bij zo'n
groot aantal nog wel zin heeft.
Het getal geeft in ieder geval
aan, dat het probleem veel
ernstiger is, als de beleids
voornemens van het kabinet
doen vermoeden. Als de ge
middelde groei van 93.000 per
jaar doorgaat, is over toen de
helft van het arbeidspotentieel
aangewezen op een uitkering.
Voor het oplossen van dit
probleem is meer nodig dan in
cidentele ingrepen zoals het
morrelen aan uitkeringen. In
de eerste plaats een beleid, dat
ervoor zorgt dat er nog niet
meer arbeidsplaatsen verloren
gaan en probeert in de dien
stensector nieuwe arbeids
plaatsen te scheppen. Daar
naast een herverdeling van het
werk, waarvoor korter werken
een belangrijk instrument kan
zijn. Maar zoals bekend heeft
de regering op dat punt toege
keken hoe werknemers en
werkgevers het oneens werden
en bleven en ontbreekt er nog
steeds een afdoende studie
over de arbeidsmarkt.
Verder moet er een inko
menspolitiek komen, die de in-
komensgroei aan banden legt.
Vorige week is op deze plaats
al uitgelegd hoe weinig Albe-
da's wetsontwerp openbaar
heid inkomens daaraan bij
draagt.
En tenslotte kun je door een
energiebesparingsprogramma
nieuwe banen - extra werk in
de bouw scheppen. Dit kabinet
heeft deze week een ontwerp-
nota gepresenteerd over ener
giebesparing - 25 procent in
twintig jaar - maar rept met
geen woord over extra werk.
Aardig is daarom het plan
van de oppositie, de PvdA, er
bij te halen, getiteld „Werkge
legenheid door solidariteit".
Daarin ook energiebesparing -
maar dan 30 procent in tien
jaar - maar die levert dan
60.000 tot 70.000 nieuwe ba
nen op. En bovendien is die
besparing in dat plan onder-
deel van een totaal beleid
waarin ook beperking van de
inkomensgroei zit en een ar
beidsmarktbeleid met onder
meer verplichte om-, her- en
bijscholing. Maar de PvdA
heeft dan ook niet de behoefte
de kool en de geit te sparen.
Wanneer je het totaal van
plannen inventariseert, scoort
de ploeg Van Agt tot op heden
alleen op het punt van het
groeiend leger van in-actieven
het hoofd te bieden.
FRANS VAN MOURIK
Er schijnen hele boeken te
bestaan, gevuld met titels
van boeken die niet bestaan.
Daaronder zijn er, zoals Ger-
rit Komrij zegt, die eigenlijk
wel geschreven zouden
moeten worden. Ik denk, dat
elke auteur wel zo'n lijstje in
zijn hoofd heeft van boeken
die hij zou willen schrijven.
Zelf zou ik, als auteur of als
lezer, dat weet ik niet, wel
eens een boek willen schrij
ven of lezen, dat gaat over een
heel bijzonder geval van pa
niek, dat ik wel eens mee
maak. Het zou uitvoerig
moeten handelen over de pa
niek die iemand kan over
vallen bij de gedachte dat hij
de kleur van een paar ogen
vergeten is.
Die paniek heeft, voor
zover ik mij kan voorstellen,
niet veel te maken met de ra
deloosheid van iemand die
ontdekt dat zijn geheugen
afneemt en die dus midden in
de nacht uit zijn bed moet om
een naam of een jaartal op te
zoeken omdat hij anders
wakker blijft liggen. De pa
niek die ik bedoel, lijkt me
veel jeugdiger en heeft min
der te maken met de ver
meende aftakeling van het
geheugen - want als je ge
heugen echt aftakelt weet je
ook niet meer dat je iets ver
geten bent - dan met het feit
dat er voor sommige dingen
in het geheugen geen goede
plaats is. Die komen alleen
tot hun recht in een directe
omtmoeting. Zij zijn te rijk
om verbeeld en onthouden te
worden.
Het gaat, denk ik, niet om
alle ogen, maar om ogen van
een bepaalde kleur die ik
evenmin kan omschrijven als
onthouden. En natuurlijk
gaat het om ogen waar we
graag in kijken. Zwarte of
blauwe ogen zijn nogal ge
makkelijk te onthouden,
bruine en grijze gaat ook nog
wel, maar ogen met de kleur
van een net uit de bast ge
haalde hazelnoot, een donker
randje er omheen en een pu
pil erin die heel snel groter en
kleiner wordt en daarbij wis
selt van kleur, die zijn voor
een gewone sterveling niet te
onthouden.
Omdat mijn dochtertje
zulke ogen heeft, maar dan
nog iets mooier, raak ik soms
in een lichte paniek als ik
haar een tijd niet zie, bij
voorbeeld twee weken lang in
deze vakantie. Ik denk dan
wel niet echt dat ik haar niet
zal herkennen bij het weer
zien, maar ik kan er geen ge
noegen mee nemen dat mijn
beeld van haar ogen zo ver
beneden het niveau van de
werkelijkheid ligt. ALs er
geen bijzondere band was
tussen ons, zou me dat niet
zoveel kunnen schelen, maar
nu heb ik het gevoel dat door
een gebrek in mijn geheugen
of mijn fantasie de bestaande
band wordt aangetast, en dat
is de bron van het paniekje.
Hetzelfde geldt trouwens ook
voor gezichten, landschap
pen en alles wat visueel ont
houden moet worden. Niet
voor niets dragen veel men
sen altijd foto's van geliefde
wezens mee om zo af en toe
hun geheugen op het niveau
van de realiteit te brengen,
althans van de foto; want die
is zelf ook maar een beeld.
Maar op foto's en portretten
zijn de ogen bijna nooit goed.
En als je ze al ziet, kijken
kunnen ze niet. Ogen kun je
alleen goed zien als ze jou
aankijken; ogen zijn er even
goed om gezien te worden als
om te zien. Aan die eis wordt
door geen enkel beelden door
geen enkele fantasie voldaan,
alleen door de onvervangba
re werkelijkheid en de fron
tale ontmoeting daarmee.
Ik ken uiteraard wel een
paar boeken, waarin een paar
van de dingen staan die ik
hier allemaal bedoel, maar
het boek waarin het allemaal
ordelijk staat beschreven,
schematisch, vrij van pathos
en romantisch sentiment, en
waarin het bovendien rede
lijk verklaard wordt, komt
alleen maar voor op mijn
lijstje van niet bestaande en
toch gewenste verhandelin
gen.