Irecht IKSTER □in Politici als „superstars"; hun beleid doet er niet toe hih i Kwa werl staa it vai knemi t aan i ail ers de ie kaï It ir (m/v) De opkomst van de pop-politiek .EGER DER IN-ACTIEVEN Gf I0EIT GESTAAG mnn Gewone man Charmant Onze vader 'QID -nul n i Vertekend Argwaan Prullenbak Besparing Vergeten feziekenhuis imGEN peilingen peilingen peilingen peilingen peilingen peilingen peilingen peilingen peilingen peilingen peilingen peilingen n peilingen peilingen L nge pciiiMQCKi peilingen peilingen peilingen peilingen peilingen peilingen peilingen peilingen peilingen peilingen peilingen peilingen peilingen afdhngen peilingen peilingen peilingen peilingen peilingen peilingen peilingen peilingen peilingen peilingen peilingen peilingen peilingen peiling illngen peilingen peilingen peilingen peilingen peilingen peilingen peilingen peilingen peilingen peilingen peilingen peilingen peilingen peilingeh iUD B.V. [keling leid DOOR CORN. VERHOEVEN ihuis met een capaciteit nen Interne Geneeskunde Ihet ziekenhuis zijn vrijwel ets voor een leuze persoonlijkheid met goede kennis van Engels, i goed geheugen heeft, er- If werk, goed kan typen en tisch behandelen van bin- de schriftelijke orders ad- nede de verkochte goede- 1 verwerken en regelmatig isen wat betrouwbaarheid leen serieuze gegadigden, e duur zoeken, gelieven te van een Amerikaans con- tnische installaties voor de ciënt ingericht, gemakkelijk R NR I BL BL PL/LO IT E T |de inkoop van de dagelijkse fan de afdeling assisteren bij de levertijden en de Ir het hoofd van de afdeling Itel. 078-132222. i het bezit van, of een zeer |op. Epositieregelingen van de (de afdeling Personeelsbeheer lostbus 306, 3300 AH Dordredj let gaat om de machtige mannetjes en niet om de poli- L programma's. Dat is het eerste dat opvalt in de ver- ulngsstrijd, die in de Bondsrepubliek en de Verenigde j,en al een jaar voordat de kiezers naar de stembus ,an, is losgebarsten. In West-Duitsland lijkt het niet te jan tussen SPD en CDU/CSU (en daarnaast de liberale Lp], maar het heet de „Kampt der Giganten", de per- jon'lijke strijd tussen Schmidt en Strauss. roem belaadt. Kortom, het idool, ter aanbidding door de stervelingen. „De redder", al dus Schwartzenberg. De held past niet zo goed bij de demo cratie en we treffen deze poli tieke rol vooral aan in een oorlogssituatie: Hitler, Mus solini, Stalin en Franco. En buiten Europa: Mao, Mobuto. Deze helden-rol, die vaak nauwelijks te onderscheiden is van de dictatoriale rol, eindigt dramatisch met de dood of een staatsgreep. Naast de genoemde alleen- heersters zijn er de democra tische helden als Churchill en De Gaulle, die slechts het eti ket „held" opgeplakt krijgen, maar volgens de normale de mocratische manier (de stem bus) van him post werden ver dreven (in vredestijd). In de re cente nederlandse geschiede nis zijn geen nationale even beelden te vinden. |00k in de Verenigde Staten „en de kandidaat-presiden- hzich al warm in de spot te van de publiciteit. Niet |t een politiek program in de lid, hooguit met meningen Ier bepaalde issues, maar {oral de aandacht richtend op persoonlijkheid. Geheel tens de Amerikaanse tra- e sinds de opkomst van de ievisie. i uit de States overge telde pop-politiek is niet al- j! m de Bondsrepubliek te- tht gekomen, ook in ons land tippelt het langzaam maar |r door. Van Agt in een ipkist, Van Agt op de race tten Van Agt als voetballer, tl en Cals hebben we dat nog Joit zien doen. iDoordat de leiders de aan- Jtht naar zich toe trekken, Irdt de aandacht daardoor geleid van de wezenlijke in- dvan een politieke partij, i-t-r-o-s-sing van de poli- Ik is het gevolg. ■De pop-politiek is uit de jerenigde Staten afkomstig en tam op met de massa-media, Idio, televisie, maar ook de jote oplage van over alle sta- versrpeide kranten en «kbladen. Een kwestie van i-psychologie: De macht Ijgt een gezicht en verkoopt lardoor beter (en verhult de |a:e machthebbers). De snen schijnen het leuker te n om te lezen dat Helmut Ihmidt Jimmy Carter een Jtg uit de pan heeft gegeven legens een falend energie- peid (1977) dan dat de pndsrepubliek heeft laten kten ongerust te zijn over het preken van een Ameri cans energieplan. (Hierdoor werden politici jigevormd tot superstars in politiek Hollywood, met enveel aandacht in de lilpblaadjes als filmsterren en (roemde voetballers. Naast pppen als „Waarom gaat Al- pt Mol iedere maand naar |rijs"? verschijnen koppen „Wat doet Van Agt 's tods in Den Haag"? (liet als filmspelers wordt de Tlitici een bepaalde rol opge- n. In het boek „Politie- k superstars, vedettencultus Idepolitiek" deelt de Franse ■liticoloog Roger-Gérard Jhwartzenberg „het politieke pertoire" in vier grote, ste- (otj'pe rollen in: de held, de prmante leider, de geowne nen de vader-figuur. |hn van de mooiste rollen [Ween politieker, zoals de fsmingen het fijn vertaald pen, is de rol van de held. ni) is de man met uitzonder de kwaliteiten, voorbestemd Ie triomf, voor de apo- l"!»an met durf, met door- Ktingsvermogen, die zich met De tweede rol, die volgens Schwartzenberg door vele po litici, wordt gespeeld is die van de gewone man. „De doorsnee burger. Zonder schittering, zonder passie, zonder drama, de voor vechter van het normale, hij vertegenwoordigt de gemid delde opinie, het gevoel van de gewone man, de wijsheid van het volk". Kortom: het zou je buurman kunnen zijn, waar je over de heg een praatje mee maakt. De „common man" volgt volgens de Franse politicoloog meestal een politicus op die een bijzondere rol heeft ge speeld. Clarke volgde Trudeau op, Pompidou De Gaulle, Fall- din kwam in de plaats van Palme. En ook Carter is een gewone man, die net als alle Amerikanen niets te maken wilde hebben met die grote troep in Washinton met de nare Watergate-nasmaak van corruptie en verval: wij, de gewone eerlijke mensen, wil len eerlijke regering, decla meerde Carter en hij werd ge kozen: eindelijk rust. Als het Nederlandse kabi net, onder leiding van Van Agt, in aanmerking moet komen voor een van de vier etiketten van Schwartzenberg, dan is het dat van de gewone mannen. Van Agt zei het zelf: „Het is geen ploeg van ijdeltuiten, non-valeurs en luiaards. Het zijn gewone mannen, die op de winkel passen. En Van Agt gaf zelf het voorbeeld: niet op de voorgrond treden bij kabinets zittingen, maar iedereen zijn eigen waarde laten. Ik ben geen politicus en ik ben geen econoom, bekende hij, daarbij nog eens extra de tegenstelling tussen zijn persoon en zijn voorganger Den Uyl onder strepend. Nee, Van Agt laat zien dat hij een gewone jongen is, die op een mooie dag liever Terlouw: jong en stijlvol. Den Uyl: slordige vaderfi guur. Van Agt: vaste gast op volksfeesten. gaat fietsen dan achter een bureau werken. Zouden we dat niet allemaal liever doen? Van Agt „speelt zijn rol" dus prima en hij blijft aantrekke lijk voor het publiek omdat hij alleen maar de rol van gewone man speelt, want echt de man- in-de-straat is hij natuurlijk niet. De derde rol voor de politie ke toneelspelers is die van de charmante leider, de mooie jongens, met de goeie opleidin gen en het snelle leven: de in tellectuelen, in maatkostuum met een martini-on-the-rocks in de hand, die schijnen te we ten wat stijl is. Zij zijn het die vooral een enorme aantrek kingskracht op het publiek hebben, zij zijn de stemmen- trekkers voor de zwevende kiezers met hun drie-stuiver- De voorbeelden zijn bekend: overbekend: de Kennedy's, Trudeau en Giscard d'Estaing. En In het Nedérlandse geval, al praten we hier eerder over de charmante leiders dan de ty pische flitsende boys, Lubbers en Terlouw. Als we het over deze politici hebben, vallen de woorden dynamisch, succes en actie. In het idioom van Schwartzenberg zijn de char mante leiders de glitter-ster- ren van de politieke show en hun (privé)-leven krijgt de zelfde behandeling als dat van andere bekendheden, als top sporters en film- en televisies terren. John F. Kennedy was ge trouwd met de niet bepaald onaantrekkelijke Jackie en hun huwelijk was een goed item voor kleurenfoto's in de populaire bladen. Maar wat voor een politiek Kennedy ten aanzien van Vietnam voerde is minder bekend. En wat Kis singer met Cambodja heeft uitgevoerd, is ook vergeten. Wat over is gebleven is het beeld van de man, die vliegtuig in, vliegtuig uit sprong, om ringd door knappe vrouwen. Helemaal vaag worden de scheidslijnen tussen politieke „show en zo" en de gewone show in het geval Jerry Brown en Margaret Trudeau. De Ca- lifornische gouverneur Jerry Brown, kandidaat-president geniet meer bekendheid om zijn verhouding met de zan geres Linda Ronstadt dan om zijn politieke gedraai en Tru deau, is dat niet die man wiens vrouw een avondje met de Rol ling Stones op stap ging? Meer Europees zijn Giscard d'Estaing en Olof Palme, die willen laten zien wars te zijn van alle traditie en autoritaire houding. In vlotte kostuums blijven ze rond lopen tot ze te oud zijn voor hun rol van charmante leider. In dit rijtje horen ook de Ne derlandse politici Lubbers en Terlouw thuis. Twee voorbeel den uit de laatste maanden spreken boekdelen. Lubbers werd door een ochtendblad al Deze figuren treffen we met name aan in de derde wereld na de onafhankelijkheid. De andere is de oude wijze vader- of oomfiguur. Schwartzenberg: „Hij is een man met ervaring, de man die van alles, alles afweet. Hij is een gewaarschuwd man, die de dingen vooruitziet, die leke omstandigheid koel, verstan dig en met voorzichtigheid aanpakt. Hij is een man met gezag, die problemen de baas kan, die wij eenvoudige bur gers, niet aankunnen". Lo gisch dat de vaderrol wordt gespeeld door politieke acteurs op leeftijd. Een goed voorbeeld is Jim Callaghan, rustig onder alle omstandigheden. Tussen twee haakjes, Cal laghan, ging begin dit jaar de (verloren) verkiezingen in met de John Travolta van het Bin nenhof genoemd en in een rod delrubriek werd de CDA- fractievoorzitter vergeleken met de filmster Robert Red- ford. Grote onzin natuurlijk, maar hier wordt de politiek al als show verkocht. De schuld vraag, wie beginnen: de media of de politici, moet hier na tuurlijk wel gesteld worden. Maar eerst nog de vierde rol volgens de indeling van Schwartzenberg. Er moet onderscheid ge maakt worden tussemtwee va- der-figuren. De eerste, de heldhaftige vader, is de revo lutionaire leider, die in aan merking komt voor het predi kaat Vader-des-vaderlands. dezelfde leus uit de film „The Candidate": „Labour, the better way". In deze film met Redford wat het McKay, „the better way". In het Nederlandse geval komen twee mannen in aan merking voor het vader-etiket: Den Uyl en, iets minder aan sprekend Zijlstra, de president v«m de Nederlandse bank meer als wijze man, die altijd klaar zou staan om het land te red den en aan het hoofd zou moe ten staan van een zakenkabi net. Den Uyl speelt de rol van de ervaren staatsman, grijs haar, sigaar, slobberig pak, gebogen vooruit sjokkend: de vader, die het volk komt ver tellen, dat het minder zakgeld krijgt om eigen bestwil, zonder dat er weerstand komt. De oud-premier kreeg niet voor niets de bijnaam Ome Joop. "ugdringen van de werkloosheid was één van de P»aken, die het kabinet Van Agt zich stelde, toen het «stek '81 presenteerde. En net als het kabinet Den Uyl '*,e de ploeg Van Agt op 150.000 werklozen aan het P van de tachtiger jaren. inmiddels is duidelijk'ge- L dat bij een voortzet- ift,Va? ^et triaidige „econo- r beleid" die ambitie wel I w°rden vergeten. De eco- ra® van de Sociaal Econo- Raad (SER) hebben in laatste analyse duidelijk pakt, dat het huidige aan- ran ruim 210.000 werklo- IAbm met zal dalen naar j; m 1982 bij voortzet- 'let huidige beleid. i"5.0oo zit er niet in. it? verrassende conclusie, «"economisch beleid" kabinet wordt in hoge ondergeschikt gemaakt lade han ook in stand en van de regeringsploeg. fcl?0"heke moed om ver- I»,,?ue beslissingen te ne- fci! kt en dus blijven kggen als de oplos- stof dreigt op te Ln tussen de beide rege- ppartijen CDA en WD. De r, "elitaire klucht die deze I.™ opveerden rond het 1- K. ifkei ze vroegen nota "«den om een onaan- hunni V3n de reSerin6 c n Plannen - is daar een differentiëren, aftoppen en niet-doorberekenen, niet toe zal komen aan een echt werk gelegenheidsbeleid. Dat raakt niet alleen de werklozen. Die vormen slechts het topje van de ijsberg, van de totale groep van ni et-actieven, mooi woord voor degenen die door be- drijfspolitiek en lichamelijke en geestelijke problemen bui ten het arbeidsproces vallen. Hun aantal is gestaag ge groeid, met gemiddeld 93.000 per jaar. Volgens het Stafbu reau Statistiek van CRM (nota mei 1979) zijn het er inmiddels meer dan 1.3 miljoen. Dat be tekent dat een kwart van het arbeidspotentieel in Neder land langs de kant staat, een op de vier werknemers heeft een uitkering. Dr. Zijlstra, de pre sident van de Nederlandse Bank zei zelfs in een televi sieinterview enige tijd terug, dat één op de drie werknemers een uitkering zou hebben. ,V Weid DO M D van. P^lijk is dat het kabinet oende met opschonen, Vraag is in hoeverre dat ge tal van 1.3 miljoen een goed beeld geeft van wat er werke lijk aan de hand is. Kille cijfers geven, hoe verontrustend ook, vaak een vertekend beeld. Dat leert een analyse van de groep werklozen, die deel uitmaakt van het leger van in-actieven. In het getal van 210.000 zit ten bijvoorbeeld niet degenen, die.wel werk zoeken, maar niet staan ingeschreven bij het ar- biedsbureau. Volgens de eerder aange haalde publicatie van CRM waren er dat in 1976 al 139.000 en tot die groep behoorden veel gehuwde vrouwen. Volgens officiële ramingen waren er vorig jaar 235.000 vrouwen, die - al of niet ingeschreven - naar werk zochten. En de SER- commissie, die zich bezighoudt met vrouwenarbeid, consta teerde begin deze maand, dat er ten aanzien van de positie van de vrouwen op de ar beidsmarkt nog geen reden is tot juichen. Het getal van 210.000 werk lozen moet dus feitelijk ver hoogd worden met een onbe kend, maar naar schatting hoog aantal „verborgen werklozen". Met dat getal moet nog om een andere reden voorzichtig worden omgesprongen. Het is namelijk slechts een gemid delde. Het geeft geen beeld van de werkelijke beweging op de arbeidsmarkt. Een enkel cij fer: volgens de nota langdurig werklozen van het ministerie van sociale zaken waren er in 1975 gemiddeld 195.300 werklozen. Er werden echter in dat jaar 612.000 werklozen Schwartzenberg heeft in zijn opsomming van vier grote rol len, geen vrouwen opgenomen. Volgens hem zou de maat schappij dat niet willen en bo vendien zouden de vrouwen aan de top, zo snel mogelijk het publiek willen laten vergeten dat ze vrouw zijn: het publiek wil wel vrouwelijke schoonhe den op het filmdoek, maar als toppolitici, nou nee. Farah' Fawcett-Majors wordt dus nooit president. Wel accep teert het publiek de vrouw in de moederrol: Gardeniers, Ve der-Smit. In de theorie van Schwartzenberg, en niet alleen de zijne is het dan ook opmer kelijk dat de Britten een vrouw tot premier hebben gekozen (omstandigheden speelden hier natuurlijk de hoofdrol). Men kan de rolverdeling van Schwartzenberg natuurlijk naar de prullenmand verwij zen, het feit dat de pop-poli tiek, waarbij het gaat om per soonlijkheden en niet om poli- tiekeprogramma's, in opkomst is kan niet ontkend worden. Deze vorm van politiek viert natuurlijk hoogtij tijdens ver kiezingen. In de Verenigde Staten is dat sterker dan in ons land, vanwege het feit dat slechts twee partijen, dus twee mannen met lekaar in gevecht zijn om de kunst van de kiezer en omdat met in de USA meer dan in ons land de politiek via het beeldscherm (reclames pots) verkoopt. Maar opmerkelijk is dat in het buitenland en in ons land ook buiten verkiezingen om het politiek gebeuren in een toneel verandert, waarop de top-politici de hoofdrolspelers zijn. En op het toneel houden ze zich niet alleen bezig met het politiek gebeuren, maar vooral met de omliijsting. Mi nister Gardeniers doet mee aan sportspelletje op de televisie, staatssecretaris Smit-Kroes neemt voorlichter en fotograaf mee als ze met haar zoontje naar het safaripark gaat, Wie gel verschijnt met recepten van vrouw Pien in een kiikboek en premier Van Agt lijkt geen sportevenement over te willen slaan. Dat alles met de bedoeling om de burger-kiezer te binden aan het schouwspel en aan de partij. En omdat de zwevende kiezer vooral in het „midden" gezocht moet worden en niet echt politiek-geïnteresseerd is, spelen de politici dag in dag uit op het gevoel van deze mannen en vrouwen. Dit leidt wel tot vervlakking, ver-t-r-o-ssing van de politiek. Een deel van de schuld ligt natuurlijk bij kranten, televisie en radio. Om de politiek wat makkelijker te maken, om de problemen te vertalen, wordt een debat over buitenlandse zaken niet uit gelegd als een debat tussen lij nen van denken, maar als een confrontatie Van der Klaauw- Van der Stoel. De tijd van ruimte om de problemen uit te leggen zijn immers beperkt, dus vereenvoudigen is nood zakelijk. De politiek is hier echter verder op doorgegaan en is de zaak gaan verkopen als een show tussen enkele top-ac- teurs: het is niet van belang wat er in een beleidsdebat bij het aantreden van het kabinet-'' Van Agt wordt gezegd, be langrijk is dat Den Uyl daarna een traditie breekt en Van Agt geen hand geeft. Het gevolg is dat een kiezer, drie jaar na de verkiezing van Carter nog steeds niet helemaal weet wat die man wil. In ons land is die situatie nog lang niet gekomen en hij lijkt ook nog ver van ons te zijn verwijderd. Toch ziet ook Bas de Gaay Fortman de gevaarlijke kanten van de pop- politiek naderen. In zijn boekje „De kunst van het ivoor draai en" zegt hij: „Dat de politicus tracht op een gemakkelijke manier kiezers te winnen is be grijpelijk. Maar het is de taak van de vertegenwoordiger va het publiek hem te confronte ren met de werkelijke vragen en hem steeds te dwingen tot een zodanige mate van politie ke duidelijkheid dat hij daar door ook kiezers kan verliezen. In kiezers winnen mag de poli tiek niet opgaan". Maar dat Van Agt nu niet meer op de fiets stapt, Carter niet meer op bezoek gaat bij de Amerikaanse Jan Modaal, Gis card d'Estaing geen vuilnis mannen aan tafel laat komen en Terlouw niet meer mee doet aan televisiequizzen is niet te verwachten. Want een ding blijft van belang voor de pop politici: „The show must go on". MICK SALET ingeschreven en 564.000 uit geschreven. Per saldo nam de werkloosheid in dat jaar dus toe met 48.000, maar in dat jaar waren er wel dertien maal zoveel mensen werkloos ge worden (612.000) als dat saldo doet vermoeden. Dat betekent dat er een aanzienlijk groter aantal mensen jaarlijks met het fenomeen werkloosheid en dus met een uitkering wordt geconfronteerd dan de kille maandelijkse overzichten van rijk en provincie doen vermoe den. De simpele analyse van de werkloosheidscijfers maakt duidelijk, dat „gemiddelden" met enige argwaan bekeken moeten worden. Het werkelijke aantal in- actieven zou wel eens ongun stiger kunnen zijn als het cijfer van 1.3 miljoen aangeeft, waarbij je je overigens af kunt vragen of een onderscheid in gunstig en ongunstig bij zo'n groot aantal nog wel zin heeft. Het getal geeft in ieder geval aan, dat het probleem veel ernstiger is, als de beleids voornemens van het kabinet doen vermoeden. Als de ge middelde groei van 93.000 per jaar doorgaat, is over toen de helft van het arbeidspotentieel aangewezen op een uitkering. Voor het oplossen van dit probleem is meer nodig dan in cidentele ingrepen zoals het morrelen aan uitkeringen. In de eerste plaats een beleid, dat ervoor zorgt dat er nog niet meer arbeidsplaatsen verloren gaan en probeert in de dien stensector nieuwe arbeids plaatsen te scheppen. Daar naast een herverdeling van het werk, waarvoor korter werken een belangrijk instrument kan zijn. Maar zoals bekend heeft de regering op dat punt toege keken hoe werknemers en werkgevers het oneens werden en bleven en ontbreekt er nog steeds een afdoende studie over de arbeidsmarkt. Verder moet er een inko menspolitiek komen, die de in- komensgroei aan banden legt. Vorige week is op deze plaats al uitgelegd hoe weinig Albe- da's wetsontwerp openbaar heid inkomens daaraan bij draagt. En tenslotte kun je door een energiebesparingsprogramma nieuwe banen - extra werk in de bouw scheppen. Dit kabinet heeft deze week een ontwerp- nota gepresenteerd over ener giebesparing - 25 procent in twintig jaar - maar rept met geen woord over extra werk. Aardig is daarom het plan van de oppositie, de PvdA, er bij te halen, getiteld „Werkge legenheid door solidariteit". Daarin ook energiebesparing - maar dan 30 procent in tien jaar - maar die levert dan 60.000 tot 70.000 nieuwe ba nen op. En bovendien is die besparing in dat plan onder- deel van een totaal beleid waarin ook beperking van de inkomensgroei zit en een ar beidsmarktbeleid met onder meer verplichte om-, her- en bijscholing. Maar de PvdA heeft dan ook niet de behoefte de kool en de geit te sparen. Wanneer je het totaal van plannen inventariseert, scoort de ploeg Van Agt tot op heden alleen op het punt van het groeiend leger van in-actieven het hoofd te bieden. FRANS VAN MOURIK Er schijnen hele boeken te bestaan, gevuld met titels van boeken die niet bestaan. Daaronder zijn er, zoals Ger- rit Komrij zegt, die eigenlijk wel geschreven zouden moeten worden. Ik denk, dat elke auteur wel zo'n lijstje in zijn hoofd heeft van boeken die hij zou willen schrijven. Zelf zou ik, als auteur of als lezer, dat weet ik niet, wel eens een boek willen schrij ven of lezen, dat gaat over een heel bijzonder geval van pa niek, dat ik wel eens mee maak. Het zou uitvoerig moeten handelen over de pa niek die iemand kan over vallen bij de gedachte dat hij de kleur van een paar ogen vergeten is. Die paniek heeft, voor zover ik mij kan voorstellen, niet veel te maken met de ra deloosheid van iemand die ontdekt dat zijn geheugen afneemt en die dus midden in de nacht uit zijn bed moet om een naam of een jaartal op te zoeken omdat hij anders wakker blijft liggen. De pa niek die ik bedoel, lijkt me veel jeugdiger en heeft min der te maken met de ver meende aftakeling van het geheugen - want als je ge heugen echt aftakelt weet je ook niet meer dat je iets ver geten bent - dan met het feit dat er voor sommige dingen in het geheugen geen goede plaats is. Die komen alleen tot hun recht in een directe omtmoeting. Zij zijn te rijk om verbeeld en onthouden te worden. Het gaat, denk ik, niet om alle ogen, maar om ogen van een bepaalde kleur die ik evenmin kan omschrijven als onthouden. En natuurlijk gaat het om ogen waar we graag in kijken. Zwarte of blauwe ogen zijn nogal ge makkelijk te onthouden, bruine en grijze gaat ook nog wel, maar ogen met de kleur van een net uit de bast ge haalde hazelnoot, een donker randje er omheen en een pu pil erin die heel snel groter en kleiner wordt en daarbij wis selt van kleur, die zijn voor een gewone sterveling niet te onthouden. Omdat mijn dochtertje zulke ogen heeft, maar dan nog iets mooier, raak ik soms in een lichte paniek als ik haar een tijd niet zie, bij voorbeeld twee weken lang in deze vakantie. Ik denk dan wel niet echt dat ik haar niet zal herkennen bij het weer zien, maar ik kan er geen ge noegen mee nemen dat mijn beeld van haar ogen zo ver beneden het niveau van de werkelijkheid ligt. ALs er geen bijzondere band was tussen ons, zou me dat niet zoveel kunnen schelen, maar nu heb ik het gevoel dat door een gebrek in mijn geheugen of mijn fantasie de bestaande band wordt aangetast, en dat is de bron van het paniekje. Hetzelfde geldt trouwens ook voor gezichten, landschap pen en alles wat visueel ont houden moet worden. Niet voor niets dragen veel men sen altijd foto's van geliefde wezens mee om zo af en toe hun geheugen op het niveau van de realiteit te brengen, althans van de foto; want die is zelf ook maar een beeld. Maar op foto's en portretten zijn de ogen bijna nooit goed. En als je ze al ziet, kijken kunnen ze niet. Ogen kun je alleen goed zien als ze jou aankijken; ogen zijn er even goed om gezien te worden als om te zien. Aan die eis wordt door geen enkel beelden door geen enkele fantasie voldaan, alleen door de onvervangba re werkelijkheid en de fron tale ontmoeting daarmee. Ik ken uiteraard wel een paar boeken, waarin een paar van de dingen staan die ik hier allemaal bedoel, maar het boek waarin het allemaal ordelijk staat beschreven, schematisch, vrij van pathos en romantisch sentiment, en waarin het bovendien rede lijk verklaard wordt, komt alleen maar voor op mijn lijstje van niet bestaande en toch gewenste verhandelin gen.

Krantenbank Zeeland

de Stem | 1979 | | pagina 25