,,je sva
VROU
WIJSM
Dertig jaar geleden eindigde voor
West-Duitsland de Tweede Wereldoorlog
Geldhervorming
betekende tevens de
definitieve beslissing
Zondag 20 juni een
merkwaardige dag
Extra-extra
Extra-Extra^
Sollicitiatie
Peet de Marti
35 jaar dorps
Waardeloos
Conflicten
Verrassing
Schaduwkant
•-
pE STEM VAN DINSDAG 18
IJzendijke zonder Peet de
Martelaere zou hetzelfde zijn
als een café zonder jonge
klare. Peet de Martelaere is
nu al weer 35 jaar de dorp
somroeper van llzendijke en
als het aan hemzelf ligt
maakt hij de 50 jaar ook nog
vol. „Ik zie voorlopig toch
niemand komen die mij zal
opvolgen, dus doe ik het zelf
maar", zegt de nog immer
vitale en vol grappen zitten
de ras-IJzendijkenaar. De
dorpsomroepersstiel is lang
zaam maar zeker aan het
uitsterven.
„We zijn hier in het Landje
van Cadzand nog maar met
z'n drieën over, Jas Castelijn
uit Groede die al 81 is en Bla- j
oke uit Sluis, de jongste van j
de overgeblevenen. En dat!
terwijl vroeger elk dorp z'n I
eigen omroeper had". Het j
begon voor Peet de Marte
laere, zelf nu 71 jaar, aan het I
einde van de tweede wereld-
oorlog. Bij slagerij Willem-
sen was er een noodslachting I
en de toenmalige omroeper
De Witte was niet zo goed
meer te verstaan. De slager
vroeg aan Peet de Martelaere
of hij een stukje vlees zonder
bon wilde verdienen. DatJ
was indertijd niet aan dove
mansoren gezegd dus Peet
ging op zijn fiets ITzendijke
rond en belde de noodslach
ting uit.
In dat bericht vertelde hij]
de mensen dat bewoners van)
IJzendijke van wie de naam]
met een bepaalde letter be-|
gon, bij slager Willemsen te-l
recht konden voor vlees, dat
te verkrijgen was zonder bon.j
„Als ik die dag toevallig niet
thuis geweest was, dan was]
ik wellicht nooit dorpsom-1
roeper geworden", verklaar-1
de Peet de Martelaere. „Maar]
ik bracht het er waarschijn-]
lijk dermate goed af, dat ik
niet lang daarna gevraagdl
werd om voor notaris Cort-]
hals een veiling uit te brel-
len". Peet keek toen nog een)
beetje vreemd aan tegen het
dorpsomroepersvak, maarl
hij kreeg toch de smaak te|
pakken.
Hem werd aangeraden om]
een officiële sollicitatie in te]
dienen bij de burgemeester]
van IJzendijke, de heer van]
B/onningshausen. Een]
dorpsomroeper moest name-]
lijk door de burgemeester]
aangesteld worden. De solli-t;
citatie werd positief ontvan-l
gen en omdat er verder geeij
concurrenten waren, werd
Peet de nieuwe omroeper vaij
IJzendijke.
Zijn belangrijkste taak
was om de bevolking van IJ-1
zendijke op de hoogte tel
brengen van op handen zijn-|
de veilingen of koopdagen.!
"lak na de oorlog tot in del
zestiger jaren waren er een
Paar maal per jaar dergelijke!
gebeurtenissen op het dorp. ij
Tegenwoordig is het een
zeldzaamheid dat bijvoor
beeld een hele huisraad bij]
opbod verkocht wordt. Ook
bet veilen van huizen en
landbouwgrond komt niea
dikwijls meer voor, omdafl
het vandaag de dag veelal
onderhands wordt verkocht]
Daarmee is het werk vau
dorpsomroeper Peet d|
Martelaere veel gemakkelijl
Ker geworden. Met zo'n
koopdag kon je vroeger nog
a6"*» eut hebben, vertelt Pee
de Martelaere.
"Vooral met de vrouwel
was het soms echt gezellig. J
bloest dan de vrouwen wa
wijs maken en dat kon leuk
taterelen opleveren". Vod
het overige werd de dorp
somroeper ingeschakell
door de cafébazen om kaar;
Sen en biljartwedstrijden
aan te kondigen. „Tegen
Woordig is het aantal kaai
ingen flink afgenomen zods
minder de fiets op moei
neen de verenigingen doe?;
8 regelmatig een beroep c
Ludwig Erhard, de „vader" van de in 1948 begonnen sociale markteconomie".
lieerden lieten zich echter niet
uit West-Berlijn verdrijven;
hun sectoren van Berlijn werf
de D-mark het officiële be
taalmiddel. De hieropvolgen®
totale blokkade door de So
vjets, de eerste grote crisis o®
Berlijn, leidde van 1948 ,0'
1949 tot de spectaculair
luchtbrug waarbij de onlang
overleden Amerikaanse com
mandant generaal Lucius Cla.
zo'n belangrijke rol speelde
Op 17 juni 1953, nu
jaar geleden, kwam bet op
nieuw tot een machtsstrij
Nu was het echter de bevo
king van de Russische t°n,
en Oost-Berlijn die tegen
Sovjet-bezetters in ops'8"
kwam. Het Russische leg
kwam in actie. Met har
hand werd de revolutie
kop ingedrukt, waarbij n
de minste twijfel werd ge
ten over de vraag wie
werkelijke machthebber
in het oostelijke deel v
Duitsland waren.
AMI VAN
VHEf
in hun zone over tot een
geldhervorming, op een soort
gelijke manier als in het wes
ten met dit verschil dat de par
ticuliere bezitters hard werden
aangepakt terwijl de kleine
spaarders werden verschoond.
De grote vraag was nu,
welke Duitse mark in de voor
malige hoofdstad Berlijn die
door de vier geallieerden ge
zamenlijk werd bestuurd, zou
gelden. De historicus Karl
Erdmann schrijft hierover:
„Opgeroepen door de kwestie
van het geld groeide de vijand
schap tussen de Sovjet-Unie en
de westerse machten in het
jaar 1948 in Berlijn uit tot een
open machtsstrijd.Beide par
tijen wilden geen duimbreed
toegeven, een zondvloed van
nota's en memoranda ging over
een weer. Eind juni legde de
Sovjet-Unie het hele
personen- en goederenverkeer
per spoor naar de westelijke
zonen stil, aanvankelijk met
een verwijzing naar „techni
sche moeilijkheden", enkele
dagen later als „maatregel om
de invoering van de westelijke
munteenheid in Berlijn te ver
hinderen". De westefijke geal-
(Van onze correspondent)
O p 20 juni was het dertig jaar geleden dat voor West-
Duitsland de Tweede Wereldoorlog eindigde.
Op die datum in 1948 zetten de westelijke geallieerden
namelijk een streep onder de rekening van het verleden en
sloegen een nieuwe bladzijde om waarop de oude reichs-
mark vervangen werd door de D-mark. Daarmee begon
voor de drie westelijke zones het Wirtschafswunder dat
uiteindelijk leidde tot de sterke economische positie die de
Bondsrepubliek op dit moment inneemt.
De geldhervorming luidde
echter ook een periode in
waarin de scheiding van Duits
land definitief gestalte kreeg
en waarin de koude oorlog tus
sen de voormalige geallieerden
de plaats innam van de ge
meenschappelijke strijd tegen
Hitiers naziregiem.
Drie jaar na de capitulatie
van de gedecimeerde Duitse
troepen was er van een econo
mische opleving in het bezette
land nog nauwelijks iets te
merken. Integendeel, de
schaarste aan levensmiddelen
en aan andere belangrijke goe
deren werd steeds nijpender
De steden, voor een groot deel
tot 60 70 procent weggebom
bardeerd in de laatste oor
logsmaanden, waren nog altijd
puinhopen waar de honge
rende bevolking tussen de ruï
nes leefde in kelders of zelfge
maakte hutten. De voedsel
voorziening was minimaal. In
Noord-Rijn-Westfalen bij
voorbeeld werden per persoon
per maand 450 gram vlees, 3
liter melk, 2 eieren, 500 gram
kaas, een paar kilo aardappe
len en een uiterst kleine hoe
veelheid ander voedsel ver
strekt.
De stemming van malaise en
van wanhopige berusting werd
voor een belangrijk deel ver
oorzaakt doordat het geld
vrijwel waardeloos was. Om de
oorlogsinspanning te kunnen
bekostigen hadden de nazi's de
geldpersen tussen '39 en '45 op
volle toeren laten draaien. Re
sultaat: tegenover de 36 mil
jard reichsmark die in 1938 in
omloop waren, circuleerden in
1948 maar liefst meer dan 400
miljard Reichsmark, zonder
dat er ook maar een minimum
aan goederen tegenover stond.
De enorme inflatie, vergelijk
baar met die van 1923, kwam
goed tot uiting in de welig tie
rende zwarte markt waar een
Amerikaanse sigaret 7 reichs
mark kostte en waar de lief
hebber voor een pond koffie
750 mark moest neertellen.
De eerste plannen voor een
geldhervorming waren al in
1945 geboren. Dat het nog
bijna drie jaar zou duren voor
dat deze in de realiteit werd
omgezet, is vooral te wijten
aan de steeds scherper wor
dende conflicten tussen de drie
westelijke geallieerden ener
zijds en de Sovjet-Unie ander
zijds. De laatste verzette zich
tegen een gemeenschappelijke
controle op de geldomloop en
wilde Duitse marken drukken
naar eigen goeddunken. Dit
werd echter door de westelijke
geallieerden afgewezen. Ook
in andere opzichten verschil
den de geallieerden van me
ning over de vraag hoe het
overwonnen Duitsland weer
op de been moest worden ge-
De eerste dag van de D-mark
leverde een verrassing op. De
etalages van de winkels waren
voller dan zij ooit geweest wa
ren, als gevolg van het feit dat
er in afwachting van het „uur
U" veel goederen op voorraad
waren geproduceerd. De boe
ren profiteerden onmiddellijk
van het nieuwe geld omdat zij
hun fruit- en groentenoogsten
nu weer met voordeel konden
verkopen. De arbeiders gingen
weer met pleizer naar hun
werk, omdat ze in plaats van de
waardeloze reichsmarken aan
het eind van de week evenveel
D-mark-met-koopkracht in
hun loonzakje zouden vinden.
„Het wonder van de
D-mark", zoals een krant
schreef, was geschied. Welis
waar kon niemand zich al bok-
kesprongen veroorloven en
was de schaarste nog lang niet
voorbij, de goede moed was te
ruggekeerd en daarmee de weg
naar een verbetering van de le
vensomstandigheden geopend.
Maar bij alle vreugde over het
doorbreken van de impasse en
de snelle resultaten van de
geldhervorming was er ook
veel verbittering. In tegenstel
ling tot de bezitters van grond
Het Berlijn van 1948: nog
en goederen die evenmin als de
loontrekkers op geen enkele
wijze benadeeld waren, zagen
de spaarders. Vooral onder de
middenstand en kleine burger
ij, hun moeizaam verworven
bezit met een klap vrijwel ge
heel verloren gaan. Voor velen
was dit de tweede keer in hun
leven.
Onverbrekelijk verbonden
met het succes van de geldher
vorming is de gelijktijdige in
voer van een nieuwe economi
sche politiek, die van de „so
ciale markteconomie". Deze
moet op het persoonlijke conto
worden geschreven van Lud
wig Erhard, directeur van eco
nomische zaken bij het
tweezonen bestuur in Frank
furt, die ook met de leiding van
de geldhervorming was belast.
Erhard wist deze politiek, een
mengsel van sociale en liberale
elementen, dat wordt geken
merkt door privé-eigendom
van de produktiemiddelen, het
mechanisme van vraag en aan
bod en vrije concurrentie
waarbij de staat moet in
grijpen wanneer er sprake is
van sociale onrechtvaardighe
den, door te drijven. Tegen de
ijd een puinhoop.
zin van een aantal partijgeno
ten in de CDU die er sceptisch
tegenover stonden, maar
vooral tegen de zin van de SPD
en de vakbonden die fanatieke
voorstanders waren van een
planeconomie en die meenden
dat Erhards politiek tot een
„sociale catastrofe" zou voe
ren. Deze bleef echter uit, on
danks het feit dat zeer veel
controlemaatregelen en prijs-
voorschriften (behalve voor
voedsel) terzijde werden ge
schoven en honderden dirigis
tische regelingen werden op
geheven. De sociale markteco
nomie is tot nu toe de basis ge
bleven van het maatschappe
lijk stelsel in de Bondsrepu
bliek.
De grote schaduwkant van
de monetaire ingreep in de ver
ziekte economie van de weste
lijke bezettingszonen was dat
deze aanleiding vormden voor
de definitieve breuk met de
Sovjet-Unie en de deling van
de beide Duitslanden. Enkele
dagen na de invoering van de
D-mark gingen ook de Russen
holpen. Het Marshall-plan, dat
merkwaardige mengsel van
economische, politieke en
ideologische motieven waarbij
de vrees voor een uitbreiding
van het communisme zeker een
rol speelde, werd in 1947 door
Molotov verworpen die daama
een eigen hulpverlening voor
de Oosteuropese landen orga
niseerde (Wat later tot de op
richting van de Comecon zou
leiden).
Ook politiek gezien werd de
kloof tussen oost en west
steeds breder. Een poging om
alle Duitse partijen aan een
tafel te krijgen, mislukte door
de weigering van de vooraan
staande SPD'er Kurt Schuma
cher die daarbij verwees naar
het verbod van de SPD in de
Russische bezettingszone. De
eerste conferentie van de
(Duitse) minister-presidenten
van de vier bezettingszones,
waar een beleid voor de toe
komst zou worden uitgestip
peld, zou tevens de laatste zijn.
De conferentie mislukte om
nes te betrekken bij de Euro
pese wederopbouw. Dit voor
nemen werd begin 1948 be
krachtigd op een conferentie in
Londen waaraan ook de
Benelux-landen deelnamen en
die de definitieve breuk met de
Sovjet-Unie betekende.
In het voorjaar van 1948
deden opnieuw, maar deze
keer sterker dan ooit, in de be
zette gebieden geruchten de
ronde dat een geldhervorming
op handen was. De koers van
de Reichsmark op de zwarte
markt zakte als een baksteen.
In deze tijd kostte een sigaret,
de waardemeter voor het geld,
al 35 mark. Vrouwen hamster
den alles wat nog maar vrij te
kopen was, omdat niemand
wist of de maatregel een ramp
of een zege zou worden. Op
vrijdag 18 juni kondigden de
militaire commando's het be
sluit af, dat voorzag in de uit
gave van een nieuwe munteen-i
heid, de Duitse Mark, die op
zondag zou worden verdeeld
en die op maandag van kracht
Het verwoeste Dresden.
redenen waarover de historici
nog altijd van mening verschil
len. In elk geval trok de pre
mier van de Russische zone
zich terug, waarna de Beierse
voorzitter Ehard opmerkte
„Dit voorval betekent de split
sing van Duitsland".
Inderdaad zag het er medio
'47 niet naar uit dat het ooit
nog mogelijk zou blijken de
Akkoorden van Potsdam ge
meenschappelijk uit te voeren.
De westelijke geallieerden be
sloten dan ook om voortaan
gedrieën op te trekken en hun
respectievelijke bezettingszo-
zou worden. Om de over
gangsmoeilijkheden te boven
te komen kreeg iedereen 40
D-mark en enkele weken later
nog eens 20 D-mark, het be
roemde „Kopfgeld". Alle ove
rige baargeld en banktegoeden
in reichsmark werden tot op
6.5 procent van hun waarde
gereduceerd.
Zondag 20 juni was een
merkwaardige dag. Het leek,
zegt een tijdgenoot, alsof de
wereld eventjes stilstond. De
mensen draaiden nieuwe, fel
gekleurde bankbiljetten die in
het diepste geheim in Amerika
waren gedrukt en naar de vér-
deelplaatsen in Duitsland
waren getransporteerd, om en
om in hun handen, zich afvra
gend wat de dag van morgen
zou brengen. Op dat moment
gold in het Ruhr-gebied een
vader van 19 kinderen als „de
rijkste man van Duitsland", 's
Avonds zaten de bioscopen
stampvol om de laatste vrijwel
waardeloze reichsmarken nog
te gelde te maken.
