rs
The Prisoner ontvlucht zijn verleden
lOSSe FLOPPERS
tosse nonets
Bij Nederlandse première „Een brug te ver":
ri
et
r-
tw/itp)(y
triP,
Brits
MILJOENEN
HEBBEN ZE
AAN ME
VERDIEND"
,,Het kan
me niet
schelen wat
jullie van
de film
vinden"
Vtrtrv
'n p<r£ rtvutsuJi
Juist
VERGUISDE TV-SERIE UIT
HET ARCHIEF GEHAALD
IDEE
I VLUCHTEN
GEEST
PLEIDOOI
ïg
n.
iderzoekingen;
ning mee houden
tratieve ervaring
an de letters CBS
zenden aan de
tan 1,
Dit niet invullen
SK
P K
L/LDK
DE STEM VAN ZATERDAG 25 JUNI 1977
LEVINE IN
DE AANVAL
Met voor de deur de Nijmeegse Luchtmachtkapel en binnen een overmaat aan gala,
maar een minimum aan sterren - althans uit de film, want voor de rest was iedereen
aanwezig inclusief Luns - is in het Amsterdamse Citytheater „Een brug te ver" nogmaals
feestelijk ten doop gehouden (over de kwaliteit van de film is al eerder in deze krant
geschreven).
Samenstelling: Eugene Loomans en Dirk Vellenga
OttUK.
Joseph E. Levine was er, uit
eraard, het oorlogsepos is in
meer dan één opzicht zijn pro-
dukt. Richard Attenborough
was er, evenals de weduwe van
schrijver Cornelius Ryan en zij
liet weten de film nu vele
malen te hebben gezien, maar
zich nog steeds geen moment te
hebben verveeld. Dat waren
wel de twee enige Hollywood-
sterren: Elliot Gould (u kent
hem uit Mash) en Anthony
Hopkins.
City herbergde wel vrijwel
alle Nederlandse acteurs en ac
trices, die aan „Een brug te
ver" hebben meegewerkt.
Daaronder KRO's Q en
Q-ontdekking Eric van 't
Wout, waarover Attenborough
zei: „Dit land is gezegend met
een briljante jonge acteur als
Eric".
Woede
Onder de pauze werd het
hele gezelschap aan prins
Bernhard voorgesteld. Hij was
alleen, want de koningin had
op het laatste moment haar ge
plande bioscoopbezoek in een
kraamvisite omgezet.
Was tijdens de voorstelling
alles pais en vree, eerder op de
dag heerste er een soort oor
logsstemming. Levine ging in
de aanval tegen de in ongekend
groten getale opgekomen pers.
Hij ontlaadde in woede-
uitbarstmgen, waarbij verge
leken die van Bie inderdaad
maar simplistisch zijn.
Bijvoorbeeld: „Meneer Le
vine, u had Deventer de we
reldpremière beloofd?" Ant
woord: „Hoe weet u dat ik die
belofte deed? Was u er bij?? Zit
u soms in het gemeentebe
stuur? Ze hadden beloofd voor
een behoorlijk theater te zullen
zorgen. Wilt u dat ik mijn film
vertoon op een doek van post
zegelformaat". Volgende
vraag: „Ja maar, meneer Levi
ne, u had Deventer financiële
steun beloofd". Antwoord:
„Dat is een godvergeten leu
gen. Ik wil me nog wel sterker
uitdrukken, als dat nodig is.
Over geld gesproken, ze heb
ben mij in Deventer meer dan
genoeg geld afgetroggeld. Mil
joenen hebben ze aan me ver
diend".
Ik laat Levine nog even aan
het woord: „Als ik had gewe
ten, dat jullie de film nog niet
hadden gezien, was ik niet ge
komen. Dit is zonde van mijn
tijd. Wat vraagt u? Of ik al uit
de kosten ben? Dat gaat u geen
sodemieter aan. Jullie weten
trouwens toch alles al. Jullie
schijnen in elke vergaderzaal
aanwezig te zijn geweest. Ik
heb nog nooit zo'n negatieve
stemming meegemaakt. Ik heb
150 artistiek verantwoorde
films gemaakt. Dat leverde
geen cent op. Toen heb ik be-
'sloten slager te worden, maar
omdat ik geen bloed kan zien
en niet tegen de geur van vlees
kan, ben ik maar weer films
gaan maken. Commerciële
films, jullie willen toch zeker
ook brood op de plank?"
Richard Attenborough zette
tegenover dit staaltje harde
Amerikaanse zakenmentali-
teit met een subliem gevoel
voor Britse diplomatie zijn
visie uiteen. Hij sprak zeer lo
vend over de Nederlandse me
despelers en zei niet in te zitten
met het feit, dat een daverende
ovatie tot nu toe achterwege is
gebleven. TRichard: „Integen
deel, ik zou er verbaasd over
zijn".
De aanwezigheid van zoveel
grote sterren in de film, is vol
gens Attenborough meer dan
een publiekslokkertje. Het
heeft wel degelijk ook artis
tieke betekenis. Hij zegt: „De
mensen die ze spelen waren als
het ware ook sterren. Een man
als generaal Gavin had een
enorme persoonlijkheid. Het
waren stuk voor stuk grote
mannen. En je hebt sterren van
dezelfde allure nodig, ander?
zou je ze onrecht aandoen".
L SbuJtyZS
gdriudkk
syr^eA. JOOWlSL
cüJ\
oLLL
geJ^uuyk.1
U>CW\ cAsuxi. ïs
fr jfyc
ojöjook rdc^ti
'AJCLOLM O
-VS. LW JrL V
</Wui/-LLJk, -QtAOJTrxCXodL
Levine tot slot: „Attenbo
rough heeft als een hond ge
werkt om deze film te maken.
Jullie als Nederlanders zouden
trots op deze film moeten zijn.
Jullie in dit land hebben nog
nooit een film gemaakt om
trots op te zijn. Er is een film
die internationaal geld heeft
opgebracht, een of andere
sex-film, waarvan ik de naam
ben vergeten. Het kan me
trouwens niet schelen, wat jul
lie kritici van de film vinden.
Ik vind het veel belangrijker
wat het publiek er van vindt.
Overal waar de film is te zien,
staan lange rijen voor de kas
sa's. We hebben goed werk ge
daan en we hebben de juiste
mensen gekozen."
TOM SMEETS
- e^s 9-wtótUtiffc Aa
rxrt xnnsi
In de pauze van de Nederlandse première onderhield prins Bernhard zich met regisseur Richard Attenborough en diens vrouw.
Ook producer Levine was in de buurt van de prins, evenals Elliot Gquld (rechts).
Het zal toch wel weer bijna
tien jaar geleden zijn, dat grote
delen van de Westeuropese be
volking tegenover elkaar
kwamen te staan over een
televisie-serie. Het was een
Engelse produktie van en met
Patrick McGoohan en nie
mand snapte er eigenlijk veel
van, maar dat leek ook niet zo
belangrijk.
De beelden - haast in een
science-fiction-acttige sfeer
spraken voor zich en de makers
van de serie lieten het een en
ander aan de fantasie van de
kijker over. Als je de woorden
die serie met die ballonnen
waarin vluchtende gevange-
nen werden opgeslokt" leest,
Zid waarschijnlijk menigeen
een licht op gaan. De Engelse
titel van die serie was ,,The
Prisoner" en de uitzending in
°ns land is zo lang geleden dat
tk niet eens meer de omroep
tab kunnen achterhalen die de
serie uitzond, laat staan de
^'ederlandse titel. In Engeland
beleeft „The Prisoner" een on
tkende „wedergeboorte",
zoals de Engelse krant The
Guardian onlangs schreef.
Maar we duiken eerst nog
STen in de geschiedenis van
Ine Prisoner De tv-serie ein-
n'gde - vooral in Engeland en
°ns land - in een baaierd van
vwwarring, was onderwerp
van tegenspraak en zelfs van
woede Toen in Groot-
I riUanmë de laatste afleve-
"ng (van de overigens nooit he-
omaal afgemaakte serie) op
nol Scherm was geweest, werd
"oofdrolspeler en schrijver Pa
trick McGoohan de volgende
morgen op weg naar de stu
dio's drie keer aangevallen.
McGoohan: „Ik moest me ge
woon een paar weken verstop
pen, anders zou ik op vrij bloe
dige wijze vermoord zijn".
Voordat The Prisoner werd
opgenomen was Patrick
McGoohan de best-betaalde
Britse tv-acteur. Hij maakte
onder meer de zeer populaire
serie „Danger Man", maar
vond dat zijn mogelijkheden
daarmee onderschat werden.
Op een bepaald moment wei
gerde hij nog verder afleverin
gen voor Danger Man te maken
en kwam bij zijn bazen met het
idee van The Prisoner. Dat idee
werd overgenomen en
McGoohan ging aan het werk
met diverse mensen met wie hij
in Danger Man had samenge
werkt.
McGoohans betrokkenheid
was enorm - hij speelde de
hoofdrol, was producer en
schreef diverse afleveringen,
waaronder ook de laatste twee,
had zeer scherp omlijnde
ideeén over hoe de serie eruit
moest zien, gaf zeer gedetail
leerde instructies aan de de
corbouwers en herschreef zelfs
enkele delen van de achter
grondmuziek die bij de serie
gebruikt werd.
De serie werd opgebouwd
rond een man, gespeeld door
Patrick McGoohan, vanaf het
moment dat hij ontslag neemt
als geheim agent Weer thuis
wordt hij bedweld, verliest het
bewustzijn en wordt wakker
om zichzelf terug te vinden, als
gevangene, in een vreemd, ner
gens thuis te brengen dorp. Er
bestaat daar geen tijd, het dorp
staat helemaal op zichzelf en
lijkt een tamelijk rustige
plaats om te wonen. Maar de
bewoners zijn onderworpen
aan de regels van hen die het
dorp besturen en sommige be
woners werken ook met die be
stuurders samen. Iedereen
wordt te allen tijde in de gaten
gehouden; niemand heeft een
naam, maar een nummer en de
bewoners kunnen er niet zeker
van zijn wie vriend of vijand is
Degenen die hun gevangen
schap hebben geaccepteerd,
geloven dat ontsnappen onmo
gelijk is. Die dorpsbewoners
leven in volstrekte gehoor
zaamheid naar de wensen van
de autoriteiten - nummer 2 en
nummer 1, die we nooit te zien
hebben gekregen McGoohan
is nummer 6 in het dorp. De
serie bewoog zich voorname
lijk op twee gebieden:
McGoohans pogingen om te
ontsnappen, waarbij de al eer
der genoemde ballonnen een
belangrijke rol speelden, en de
pogingen van nummer 2 om
erachter te komen waarom
McGoohan ontslag nam uit de
geheime dienst en waarom hij
de autoriteiten had uitge
daagd. Hopelijk zijn er na deze
korte geschiedenis wat ogen
open gegaan, als er wat dieper
in de herinnering wordt gegra
ven komt er best wat boven,
tenminste zo was het bij mij.
Vooral de ballonnen maakten
heel wat wakker.
Wat The Prisoner nu precies
voorstelde en wat er exact mee
bedoeld werd, is nooit hele
maal duidelijk geworden. De
meningen daarover liepen zeer
sterk uiteen. Er waren in ons
land mensen (en brievens
chrijvers) die erom smeekten
om te stoppen met de serie -
ons land had toen nog maar één
net; anderen pleitten er hart
stochtelijk voor om The Priso
ner wel degelijk af te maken.
Maar duidelijk werd wel dat
de serie boven alles een plei
dooi was voor de vrijheid van
het individu en een protest
tegen de groeiende greep van
regeringen en bureaucratieën
op de mensenrechten. Wat dat
betreft had de serie ook in deze
tijd gemaakt kunnen worden.
McGoohan heeft altijd ge
zegd dat hij absoluut geschokt
is geweest om b.v. gevangen
genomen spionnen of piloten te
zien, die voor fotografen in
oost en west moesten parade
ren. Die gevangenen vertoon
den geen uiterlijke tekenen
van lichamelijke verwonding
maar ze hadden dan wel lege
ogen, ze hadden een hersen
spoeling ondergaan. Een afle
vering van The Prisoner be
steedde hij dan ook aan de „in
quisitie van de geest".
Zoals gezegd, de serie werd
met zeer gemengde gevoelens
ontvangen, ondanks alle origi
naliteit en kracht die er in zat.
De kritieken waren soms zelfs
vijandig en er werd besloten,
toen 16 van de voorgenomen 26
afleveringen waren gemaakt,
om nog één afsluitende afleve
ring te maken. Dat gebeurde.
Maar de juiste redenen
waarom de serie werd stopge
zet zijn nooit bekend gewor
den. De kosten waren hoog, de
inhoud was controversieel, de
kritieken soms zeer negatief.
Niemand wil er eigenlijk nog
over praten.
Ook Patrick McGoohan niet,
zoals Neil Hanson in The
Guardian schreef. Duidelijk is
wel dat McGoohan nog steeds
sterk gelooft in wat hij in The
Prisoner probeerde te zeggen.
McGoohan regisseert momen
teel zo nu en dan in de VS. On
langs was dat een aflevering
van de politieserie Columbo
met Peter Falk. De aflevering
heette „Identity Crisis" en ook
McGoohan speelde mee. Maar
de aflevering bevatte wel en
kele openlijke verwijzingen
naar The Prisoner.
Maar goed, de serie is eigen
lijk nooit helemaal uit de be
langstelling geweest en de in
teresse ervoor neemt momen
teel weer sterk toe. In de VS
zijn er hele vergaderingen op
universiteiten gehouden nadat
alle zeventien afleveringen
waren afgedraaid. Een univer
siteit in Canada gebruikt de
serie zelfs als basis voor een
sociologie-cursus.
Dat is natuurlijk niet zo
vreemd; diverse ingrediënten
houden The Prisoner nog
steeds actueel, zoals het plei
dooi voor de vrijheid van het
individu en de mensenrechten.
In Engeland is de serie nu op
twee nette herhaald; de derde
is er vorige week mee begon
nen en dat kan het resultaat
heten van de campagne die een
club, „6 of 1" geheten, heeft
gevoerd. Die club ijvert voor
heruitzending en heeft daar
succes mee gehad (het adres
van de club is: „6 of 1", 39
Union Street, Cheltenham,
Gloucestershire, Engeland). In
Engeland tenminste. Het lijkt
me nauwelijks waarschijnlijk
dat er in ons land genoeg men
sen te vinden zijn, die prijs
zouden stellen op heruitzen
ding. Ik zou dat zeer op prijs
stellen, maar ik ben zelfs nog
geen nummer zes.
In die Engelse club „6 of 1"
zitten jongeren en ouderen. De
meesten van hen schijnen af te
komen op het door The Priso
ner uitgedragen idee van de
menselijke vrijheden. Velen
van die leden schijnen zich ge
vangenen (prisoners) te voelen
van hun werk, huwelijk, car
rière. En daar praten ze over.
E.L.
THE REV. W.A. SPOONER D.D.
In de Londense bibliotheek van het Bijbelgenootschap
staan bijbels in 2000 verschillende talen, wat wil zeggen
dat plus minus 7000 talen nog zonder bijbel zitten, want in
„After Babel" schat Prof. G. Steiner het aantal talen, ge
sproken op onze planeet tussen de acht en tien duizend. In
al die talen moeten sprekers- of liever gezegd „verspre
kers" de grappige ontdekking hebben gedaan dat er door
verwisseling van de beginletters van twee woorden twee
andere ontstonden met een heel andere betekenis. Domi
nee Spooner is beslist niet de eerste geweest die dat opzet
telijk ging doen omderwille van dat grappige resultaat.
Het woordspelletje is wel naar hem genoemd. De Oxford
Dictionary definieert het woord spoonerismeals: het
onopzettelijk verwisselen van de beginletters van twee
woorden, en geeft als voorbeeld: a blushing crow voor een
crushing blow en het moet gezegd: je kunt beter een blo
zende kraai krijgen dan een botversplinterend opdonder
Van Dale geeft het woord „spoonerisme" niet (waarom zou
die?), maar de meeste Nederlanders hebben wel wat spoon-
erismen in hun mars. Klassiek zijn de „gebraden nonnen"
voor „genadebronnen" van de kerk, en op de vraag waarde
bewoners van het eiland van leven kan men beter antwoor
den: van schapen en geiten, dan het spoonerisme van deze 2
woorden. Soms levert het spoonerisme een woord op dat in
geen woordenboek vermeld staat en toch iets betekent. Zo
denk ik bij het spoonerisme van „mispunt" steevast aan de
kwartjes op het schoteltje van de toiletjuffrouw en bij dat
van kruidenbuiltjestel ik me de dolste dingen voor.
Klinkerverwisseling wordt ten onrechte ook wel tot de
spoonerismen gerekend, bijv. heel mijn zaal- en zieligheid.
Essentieel volgens de definitie is het onopzettelijk produ
ceren. De geïnterviewde dame die het spoonerisme ge
bruikte van Haken en Breien vond dat niet leuk. De t.v.-
kijkers wel De BBC omroeper die tijdens de oorlog het
schuim en paardenprogram aankondigde (the Foam and
Horses Programme) i.p.v. het programma voor de luiste
raars thuis en de strijdkrachten (The Home and Forces
Programme) heeft alleen daardoor geschiedenis gemaakt
Opzettelijk doen lukt maar tendele Je kunt urenlang vel
len volschrijven met honderden koppels woorden zonder
dat er ook maar een enkel geslaagd spoonerisme ontstaat
Je kunt ze opsparen en opschrijven als ze ongewild in je
opwellen dan kijken of er geen rijmpje van te vlechten is. Ik
heb het geprobeerd. Het resultaat is mager. Hier is een
kwatrijntje uit mijn verzameling: „Waar de Blanke Dop
d,er Tuinen."
Ver van mijn vaderlands Pillilut
is er iets waar ik altijd proost uit tut:
De krachtige plank van mijn moedertaal,
weergalmd door kerk of lierbokaal.
Waarschuwing! De lezer hoede zich voor overmatig ge
bruik van spoonerismen. Hij spiegele zich aan dominee
Spooner die het op 't laatst niet meer kon laten en op de
kansel de Heer een Schuifelend Luipaard noemde (a Sho
ving Leopard) i.p.v. een Liefderijk Herder (a Loving,Shep-
her). Een strip op 't schand is 'n zaken op bee! Versprekin
gen als: „lippenkevertjes met boze rottel" jam worden u
nog wel met 'n glimlach afgenomen, als ook de spooneris
men voor „soep uit 'n pakje" en „tinnen lepeltjes" maar het
wordt een kwalijke zaak als u m 'f openbaar aankomt met
de spoonerismen die op de loer liggen in tijdschema's die
'n beetje scheef' gingen
JOHN O'MILL
