LEUK Kan de geheime dienst worden getemd? Ex-spion onthult namen in nieuw boek Van der Stoel praat in China als Europeaan Londen philip agee 26 pagina's Socialist Vakbond Evenwicht DOOR CORh VERMOEI EIS 9 (Van onze correspondent) WASHINGTON De Central Intelligence Agency (CIA), een in mysterie en intrige gekweekt kind van de koude oorlog, is voor de zoveelste keer onder vuur genomen, ditmaal na onthul lingen van de New York Ti- mes-verslaggever Seymour Hersh, die zich in 1970 grote faam en een Pullitzerprijs verwierf met het blootleg gen van de massamoord van My Lai. Seymour Hersh bracht aan het Jicht dat de CIA tijdens de Nixon-jaren een grootscheeps binnenlands spionage-complot op touw had gezet dat zich concentreerde op rond 10.000 Amerikaanse burgers, die zich ophielden in de radicale sfeer of betrokken waren bij vredesdemonstra ties. Qp illegale wijze hield de CIA zich bezig met inbraken, het afluisteren van telefoon gesprekken en het onder scheppen van brieven. De CIA raakte eerder in dis krediet door de bestelling van miljoenen dollars ter vervan ging .'an regering van Salva dor Allemde in Chili met een militaire dictatuur, het fiasco van de invasie in de Cubaanse varkensbaai in 1961, de infil tratie van studenten en cultu rele organisaties in de Vere nigde Staten en een nog steed» niet al te duidelijke rol in de Watergate-affaire. Het was bo vendien de CIA die Waterga- te-inbreker E. Howard Hunt van een rode pruik, identiteits papieren, een camera in een tabaksbuidel en een stemca mouflage-instrument verschaf te ten behoeve van de inibraak in het kantoor van de psyohia ter van dr. Daniël Ellsberg, de man die de beroemde Penta son-papers openDaar maakte. Na de onthullingen van Sey mour Hersh namen James Angleton, topfiguur in de con- tra-spionage-tak van de CIA en drie anderen in de organi satie ontslag. Richard Helms, voormalig CIA-directeur en ambassadeur in Teheran, was volgens Hersh op de hoogte van het illegale binnenlandse splonage-oomplot, maar Helma heeft dat categorisch ontkend. De huidige CIA-chef, William Colby heeft de binnenlandse spionage in een lijvig rapport aan president Gerald Ford ge deeltelijk toegegeven. Een handvol commissies in het congres, willen Richard Helms, die donderdag im Was hington arriveerde na een vakantie in Europa en de hui dige topfiguren in de CIA grondig aam de tand voelen om de geheime orgamsatie weer ln het gareel te brengen. Het is zeer de vraag of de (Van onze redactie buitenland) Minister Max van der Stoel van buitenlandse zaken be vindt zich momenteel in de Volksrepubliek China voor een officieel bezoek. Van daag, morgen en overmorgen voert hij besprekingen met de Chinese minister van bui tenlandse zaken Tsjiao Koe- an-hoea (60). Als afsluiting zal hij een bezoek van een dag brengen aan de haven- en industriestad Sjanghai. Vandaar reist hij door naar Tokio. Hij zal daar in audiën tie worden ontvangen door keizer Hirohito en door de Japanse premier Takeo Miki Na besprekingen met zijn ambtgenoot Kiichi Miayzawa. zal de Nederlandse bewinds man in Tokio het Japan-Ne derland Instituut openen voor cultureel-wetenschappelijke samenwerking. Het bezoek aan Japan wordt zaterdag IJ januari afgesloten met een be zoek aan de stad Nagasaki Onder de onderwerpen die op de agenda voor de bespre kingen in Peking staan staat allereerst een algemene poli tieke gedachtenwisselinig over de internationale problemen. En verder het proces van de Europese eenwording. De regering in Peking is een voorstander van een voortgezette integratie van Eu ropa. niet alleen on econo misch gebied ma,v- ook Doli- tiek. ue toetie iirg van Enge pogingen om de CIA te tem men zullen slagen. In de afge lopen 25 jaar zijn er ruim 200 pogingen omaernomen om het doen en laten van de CIA ander doeltreffender congres sioneel toezicht te brem Maar al die pogingen zijn n- lukt. Volgens senator Howaru Baker is er geen mens in het Amerikaanse congres die wer kelijk weet wat de CIA uit spookt. In zijn functie van de chef van de Nationale Veilig heidsraad is minister van bui tenlandse zaken Henry Kissin ger in eerste instantie belast met het toezicht op de CIA. Het congres is bijzonder opge wonden over de illegale CLA- activiteiten, vooral omdat het in de Nixom-jaren omtrent de activiteiten van de CIA om de tuin werd geleid. De Ameri kaanse regering hield bijv. hardnekkig staande geen en kele ol te hebben gespeeld bij de omverwerping van de Allende-regering. Ruim een maand na de verbanning van Richard Nixon uit het Witte Huis kreeg president Ford op een persconferentie de vraag voorgelegd onder welke inter nationale wet de Verenigde Staten het recht heeft grond wettelijk gekozen regeringen van andere landen te onder mijnen. Tot ieders verbazing antwoordde Ford daarop dat hij niet wilde ingaan op wat onder internationaal recht is toegestaan, maar dat het „een algemeen bekend feit is", dat „zulke acties worden onderno men in het belang van de betrokken landen". Daarmee sanctioneerde presi dent Ford de CIA-activiteiten in Chili en leek hij de omver werping van regeringen als een aanvaardbaar gebruik te beschouwen. Senator Frank Church was diep geschokt: „Dait betekent dat we alleen de wet van het oerwoud respecte ren", verklaarde hij woedend. Na de onthulling van de bin nenlandse spionage-activitei- ten van de CIA eiste senator William Proxmire de benoe ming van een speciale vervol ger van het CIA-wanbedrijf, die de rol zou moeten spelen van aanvankelijk Archibald Cox en later Leon Jaworski bij het uitgraven van de Wa- tergate-schandalen. De jongste onthullingen om trent de CIA verbleken overi gens bij wat ex-CIA-man Vic tor Machetti over zijn voorma lige werkgever te vertellen heeft. Macbetti is, zoals be kend, de schrijver van het boek „THE CIA and the Cult of Intelligence", waaruit CIA- eensors niet minder dan 339 passages of ropd 10 procent van de tekst wegschrapten. Het boek werd tenslotte door Alfred Knopf in New York gepubliceerd met 168 lege land, Ierland, Denemarken tot de Europese Gemeenschappen heeft, aldus diplomaten, bij China wel de hoop gewekt dat West-Europa zich zou weten te vermannen een sterke onaf hankelijke economische, mili taire en politieke eenheid te vormen. Daardoor zou aan de ïegemonie van de Verenigde Staten over dit gebied een einde komen en tevens zou verhinderd worden dat de ver enigde landen in de invloeds sfeer van de Sovjet-Unie zou den geraken. Niettemin zou men in Peking nog niet al te hooggespannen verwachtingen hebben van de Europese een wording. In Den Haag wordt het overigens ook niet uitgesloten geacht dat bij de Nederlands- Chinese besprekingen ook de kwestie van de energiepolitiek en de energieproblemen, de conferentie over de Europese veil'vheid en samenwerking, de MBFR (de evenwichtige waren- en troenenverminde- ring tussen Oost en West) en de ontwikkelingssamenwer king aan de orde komen. China steunt het standpunt van de Arabische landen en stelt dat de grondstofproduce- rende landen in het algemeen door het westen in een on voordelige positie zijn ge bracht en te weinig krijgen voor hun bodemschatten. Voor wat de Europese vei- i- -" --ft ma nen oe Chine en tot voorzich- plekken. In een recent inter view beschuldigde Machetti ae CIA van omkoping, moord, ae ondermijning van regeringen, het voeren van privé-oorlogen, de vervalsing van verkiezin gen en van het bedrijven van folteringen. Volgens Machetti werkt de CIA met een begro ting van 6 miljard dollar pei jaar. Over de huidige CLA-chef William Colby, een devoot ka tholiek, zegt Machetti dat deze de mentaliteit van een Hein rich Himmler heeft en „het type man is dat uitnemeno gekwalificeerd is voor het be heren van een ooncentrat.e- kamp". Collby was de ontwei- per en toezichthouder van het zogenaamde „Phoenix-project" in Vietnam, een systeem van contra-f<erreur dat het leven heeft gekost aan minstens 20.060 Vietnamezen. Volgens Machetti voelde de CIA er aanvankelijk niets voor om de regering van Allende te on dermijnen. De opdracht daai- toe zou rechtstreeks van Hen ry Kissinger zijn gekomen. E. Howard Hunt, de voormali ge CIA-spionen Watergate- Inbreber verklaarde ruim een jaar geleden voor de Waterga- te-commissie van senator Sam Erviin dat hij in 1964 de op dracht kreeg om senator Barry Goldwaters verkiezingscam pagne te bespioneren ten be hoeve van wijlen president Lyndon Johnson, die Goldwa- ter dat jaar een verpletterende nederlaag bezorgde in de pre sidentsverkiezingen. Volgens Hunt zou de CIA ook een (propaganda)nieuwsbureau ln New York, de uitgever van de populaire Fodor-reisgidsen en het uitgeversbedrijf van Fre derick Praeger in New iforx hebben gesubsidieerd. Het laatste bedrijf, gaf. op sugges tie van de CIA, vijftien of zes tien boeken uit. De binnenlanase spionage van de CIA is een schending van de Nationale Veiligheidswet van 1947. Verdedigers van de CIA voeren ondermeer aan dat wijlen J. Edgar Hoover van de FBI de CIA geen enkele me dewerking wilde verlenen en dat de belangstelling van de CIA voor radicalen en vredes- ietogers was gebaseerd op de overtuiging dat deze onder meer vanuit Cuba werden ge financierd. Zij zeggen dat de onwettige binnenlandse sntona- ge-ondernemittg van de CIA een storm in een glas water is Dat het betrekkelijk weinig uitmaakt of men door de CIA wordt geschaduwd of door de FBI. Maar het nfeuwe congres, gelouterd door Watergate en moe van duistere samenzwe ringen is ernstig van plan de CIA in het gareel te brengen, of dat zal lukken is de vraag. BERT VAN VELZEN Richard Helms Howard Hunt Richard Nixon J. Edgar Hoover (Van onze redactie buitenland) is een voormalige Amerikaanse spion die zich tot taak heeft gesteld de burcht van de Ameri kaanse geheime dienst, CIA, te rammen. Agee. die nu woont in een dorp in Cornwall in Engeland, heeft twaalf jaar voor de CIA gewerkt. Gedurende een tien tal jaren was hij inspecteur van agenten in Ecuador, Uru guay en Mexico, en de laatste •*ïer ïasr «r«kt hij elk geheim door dat hij kent. „Inside the Company: CIA diary", is Agee's 640 bladzij den tellende paiperbadk, waar in hij tot in details zijn carriè re bij de CIA beschrijft. Zoals hij gezagd heeft in inter views, zo schrijft Agee in ziijn boek: „De CIA ie tenslot te alleen maar de geheime po litie van het Amerikaanse ka pitalisme die dag en nacht be zig is lekken in de politieke dam' te diiöhten, zodat aandeel houders van Amerikaanse maatschappijen die werkzaam zijn in arme landen, van hun winst kunnen blijven genie ten". Br zijn meer ex-CIA-aigen- ten die hun ervaringen te boek gesteld hebben. Veel .ge heimen omtrent de werkwijze en de talken van de CIA zijn allllang geen geheim meer. Wat Agee voor nieuws brengt is dat hij namen noemt. In een vain de aanhangsels achter in het boek staat een lijst van CIA-medlewerkers en losver'banders en organisaties die door de CIA beheerst, ge financierd en beïnvloed wor den- Zij beslaat 26 bladzij den. Zijn dienstverband in Quito in Ecuador beschrijvend, noemt Agee de namen, posi- agenten in vaste dienst van de CIA en een kleine 40 plaatse lijke medewerkers. Zijn op somming van agenten en ope raties in Mexico in 1966 be slaat 12 bladzijden. tigheid. Men moet, zo meent men in Peking beducht blij ven voor de supermacht die al naar gelang het haar uitkomt met massale strij dkrachten een land van een bondgenoot kan bezetten, zoals met Tsje- choslowakije is gebeurd. Vol gens diplomatieke kringen schijnt Peking de mening toe gedaan dat het voor de wes terse landen verstandiger is vooralsnog onder de Ameri kaanse atoomparaplu te blij ven totdat Europa ook militair op eigen benen kan staan. En voor wat de troepenver mindering betreft is ,het be kend dat Peking in het alge meen wantrouwend staat tegen over wederzijdse wapenver minderingen, omdat de Sov jet-Unie eer moeilijke ge sprekspartner is. Men beziet de zaak vanuit Peking dan ook met wantrouwen. In Den Haag wordt er op ge wezen dat minister Van der Stoel niet alleen ais minister van Nederland, maar ook als een minister van een Europees land een bezoek zal brengen aan China. Hij zal van de gelegenheid gebruik maken de Nederlandse visie op de pro blemen, die niet altijd parallel loopt met de Europese, aan te stippen Nederland was een van de eerste westerse landen die de Chinese Volksrepubliek erken den. Het gebeurde op 27 maart 1950. Tot 1954 was er echter een stilte op het onderhande lingsfront, waar men het eens probeerde te worden over het uitwisselen van ambassadeurs. Maar na de conferentie in Ge- op diie van een bekeerde dronkaard diiie geheelonthou ding predikt- De CIA houdt zich volgens Agee bezig met het in het zadied helpen houden van „on rechtvaardige, impopulaire minderheidsregeringen. Waar de contrarevolutie eigenlijk op neerkomt, is de bescher ming van de kapitalisten in Amerika en hun bezittingen en voorrechten"'. beiden contact met uiterst linkse kringen in Europa en Zuid-Amerika- „Zijn boek is erop uit die CIA de grond in te boren. Niettemin is er geen bijzonde re reden waarop zijn verhaal in twijfel zou moeten worden getrokken, wat zijn motieven voor het vertellen ook zijn", aldus de documentaire. Het volledig oncontroleerba re verhaal van Agee is een James Blondachtig avontuur vol bekende facetten als af- j pf rjrillc luisteren, decoderen, bespione ren en erger En het is volgens Agee allemaal meer te doen om te manipuleren dan om inlichtingen in te winnen. Naar het verhaal van Agee bemoeit de CIA zich op nteloze wij-ze met de derde Zij reoruteert gen en andere "op, verspreidt propaganda en vervalst belastende bewijs stukken om mensen en naties te stuwen in de richting in de CIA ze hebben wiï. Agee somt CIA-successen op. In Ecuador was hiet volgens heim gewoon dat ministers door d-e CIA betaaldwerden In 1961 werd het centrale co mité van die partij van Ecuador gewijzigd. Van de acht leden van het comité waren er drie agenten van de CIA. Agee heeft zijn achttien na een voorbereidingstijd drie jaar, doorgebracht met Ondier „research" in Cuba, Parijs en van de Londen. Hij heeft het de vorm hij in z an een dagboek, dat gaat van begin 1956 tot züjn vertrek uit de CIA in 1968. Veel laat Agee niet los over zijn bekering tot militant soci alisme. „Het was niet zozeer een kwestie van overgaan na-ar wat anders, als wel mij losmaken van wat wij aan het doen waren", zegt hij. Zijn actie tegen de CIA lijkt Zoals alle werknemers van diensten, heeft ook rifteldjk beloofd zijn voor zich te houden, hij maakt zich niet druk over het klappen uit de school. „Nationale veiligheid schuilt voor mij in het socialisme, niet in de bescherming van handelingen en agenten van de CIA", zegt hij. Agee is tot de overtuiging en dat de CIA de econo- uitbudting in Amerika houdt, „Mensen gaan als gevolg van dit systeem dood of lijden honger. Het kan niet voortduren", meent hij- „Noch de CIA, noch politie- trainmg, noch militaire hulp, „demoaratische" vakbon- noch rechtstreeks militair ingrijpen, kan voor altijd de revolutionaire structuurveran deringen tegenhouden, die het einde van het kapitalistische imperialisme en de komst van socialistische samenleving aldus Agee. Onder de drie medewerkers CIA in Mexico noemt hij in zijn „dagboek", de hui dige president, Luis Echever- ria, en zijn voorgangers Gusta vo Diaz Ordaz en Adolfo Lo pez Miateos. „Bedoeling hiervan is deze mensen volledig te neutralise ren", zo heeft Agee in een interview gezegd. „Zij bevor deren het fascisme in de we reld. Waarom zou ik hen met fluwelen handschoenen aan pakken?" Agee is 39 jaar en hij noemt zichzelf en zijn Brazili aanse vriendin „revolutionaire socialisten". Volgens een BBC documentaire die aan hem werd gewijd, onderhouden Henry Kissinger De Amerikaanse ambassa deur in Mexico-stad, Fulton Freeman, ontdekte na zijn komst volgens Agee, dat Diaz Ordav meer was geïnteres seerd in het onderhouden van oontact met het plaatselijke CIA-hoofd, dan met hem. Een ander CIA-medewerker is volgens Agee George Mea- ny, de voorzitter van de in vloedrijke Amerikaanse vak- bondsrfederatie AFL-CLO. Agee werd verteld dat het lofwaardigste streven van de CIA was het bestrijden van het communisme. Maar d-e lijst van accessoires waarmee die taak moest, worden aangevat had meer van de attributen van een reizend circus dan van de middelen voor het on dernemen van zulk een ernstig streven. Aan een actie in Uruguay kwamen volgens Agee te pas „pruiken, haarverf speciale kleding en schoeisel, bijzonde re brillen, snorren, moeder vlekken en wratten"- Eind 1971 stemde de algemene vergadering van de Verenigde Naties in met een resolutie van Albanië (ook Nederland stemde voor) en deed China zijn intrede in de V.N. Den Haag heeft toen Peking herinnerd aan het feit dat men al van 1950 af graag zag dat de diplomatieke betrekkingen op het niveau van ambassa deurs geregeld werd. Op 16 mei 1972 gebeurde dit. nève werd men het eens over de uitwisseling op hfet niveau van zaakgelastigden. Sindsdien is vooral het han delsverkeer tussen beide lan den gegroeid. De balans bleek echter vooral in het voordeel van China te zijn. Er ontston den daarna nog politieke moeilijkheden zoals in 1966 het „lassersincident" en de daaruitvolgende gijzeling van de Nederlandse zaakgelastigde in Peking. Daarbij begon in dat jaar ook de culturele revo lutie. Bijna uit alle landen trok Peking de ambassadeurs terug. Eind 1969, begin 1970 kwam er een opleving in de houding van China ten opzichte van het buitenland. Verder werd de houding tussen China en de Verenigde Staten gewijzigd. De handel tussen Nederland en China is nog steeds zeer onevenwichtig en wel in het voordeel van de volksrepu bliek. Men verwacht echter in Nederland dat dit beeld in de komende jaren zal veranderen en de handelsbalans in even wicht komt. De cijfers (gezien vanuit Ne- ierland):. Resp. in- en uit voer: 1970: f 96 miljoen - 79 mil joen. 1971: f 122 miljoen - 61 miljoen. 1972: f 147 miljoen - 48 miljoen. 1973: f 180 miljoen - 73 miljoen Nederland voert voor wat landbouwprodukten betreft voornamelijk verse en ge droogde groenten in (ruim 20 miljoen gulden) en dierlijke grondstoffen (22 miljoen), voor wat de industriële pro dukten betreft, wordt de lijsl aangevoerd door textiel (vni kleding) 29,5 miljoen gulden en chemische en farmaceuti sche produkten (bijna zestien miljoen). Naar China wordt uitge voerd kalkammonsalpeter (ruim 9 miljoen gulden), zwa velzure ammoniak (2,4 mil joen) en meststoffen voor wat de agrarische sector betreft. In de industriële sector zijn de belangrijkste exportprodukten naar de volksrepubliek ruw gietijzer en staal ter waarde van 24.5 miljoen en chemische en farmaceutische produkten ter waarde van ruim 13 miljoen gulden. Overige exportpro dukten zijn: textielfabrikpten. universeelplaten, koper en -legeringen, machines, elektri sche machines en apparaten buizen en pijpen van ijzer en staal, nikkel en legeringen. Het is niet waarschijnlijk dat minister Van der Stoel ir Peking gaat praten over lan dingsrechten voor de KLM in China. Naar in Den Haag ver nomen wordt, ligt het in de bedoeling dat binnen niet al te lange tijd aparte besprekingen hierover gevoerd zullen wor den. Zeker al sinds 1971 wil de KLM een uitbreiding van de technische samenwerking met de Chinese dienst voor de burgerluchtvaart en hoopt men op land'mrorechten in de Volksrepubliek. Zou er ooit een studie ge maakt zijn over de verschillen in taalgebruik tussen mensen die bedroefd zijn en huilen en dost van hen die in een norma le toestand verkeren? Ik ver moed, dat zulke verschillen bestaan en dat zij iets onthul len over de manier waarop mensen tegenover hun taal staanBedroefde mensen ge bruiken, denk ik, kortere 'zin nen en vermijden een bepaald soort van woorden. Ik kan niet zonder meer geloven in het verdriet van iemand die feillo ze lange zinnen uitspreekt. Zulke constructies veronder stellen een concentratie die moeilijk te verenigen is 'met droefheid of medeleven. Ik denk, dait ook de woord keuze anders wordt door grote ernst en verdriet, niet plecht statiger, zoals bij een officieel vertoon van rouw wel gebeurt, maar elementairder. Bepaalde woorden kunnen niet gebruikt worden in ernstige situaties. Daaronder vallen veel nieuwe of technische woorden. Zij zijn ook lange tijd uit gedich ten geweerd. Misschien veron derstelt hun gebruik een te gedetailleerde aandacht voor de buitenwereld om in de si tuatie geloofwaardig zijn. Hoe oud en belegen moet een woord zijn om toegelaten te worden tot de elementaire woordenschat en volkomen ernstig genomen te worden Tk kan op die vraag geen ant woord geven, maar meen wel te kunnen constateren dm be paalde woorden daarin nooit doorgedrongen zijn; dat moet behalve met hun betekenis ook wel verband houden met hun afkomst„Grap" bijvoor beeld wordt geen ernstig woord, niet alleen omdat het een tegendeel van ei~nst aan duidt, maar ook wel omdat het zomaa. uit de lucht gevallen is. Ook „fiets" is zo'n woord. Als het ernst wordt, spreken sommigen nog van „rijwiel", de 'i eer officiële benaming. Ik denk. dat „leuk" hier ook bij- hoort. Het. is in de betekenis waarin wij het meestal ge bruiken niet oud en juist in die jonge betekenis niet se rieus. De oudere betekenissen „lauw" en „kalm", die al bijna vergeten zijn. waren veel ern stiger. „Leuk" heeft de zin van „grappig" gekregen dank zij een vernieuwing van het gebruik, die het woord heeft vastgelegd in zijn oppervlak kigheid en onernst. Die nieu we laag in de betekenis is speciaal aangebracht om het uit de sfeer van ernst te ver wijderen. Leuk is noch in po sitieve noch in negatieve zin ernstig. Het leuke is niet echt meeslepend of ontroerend, niet ech: komisch en niet echt tra gisch. Leuk is een categorie die inderdaad met lauwheidt te maker heeft, en waaroor de belangstelling waarschijnlijk minder bepaald wordt vanuit een inderlijke drang dan van uit de collectievere behoefte om in eikaars gezelschap niet te ver te gaan in ernst of hartstochtHet woord heeft vooral betrekking op een buf ferzone, waarin de werkelijke gevoelens niet in al hun even tuele rauwheid ter sprake hoe ven te komen. Het heeft iets burgerlijks, maar tegelijk ver wijst het ooi naar wat, mis schien wel vanuit die burger lijkheid, de wereld van het kind genoemd wordt. Vooral kinderen moeten leuk zijn en leuk behandeld worden, en dan op de eerste plaats de minst ai sérieux genomen kinderen, de meisjes. Ik heb geen andere histori sche bronnen bij de hand voor mijr veronderstelling, dai het woord in de vorige eeuw zijn huidige en meest gangbare be tekenis gekregen heeft, dan een aan*ekeninq uji het Woor denboek der N ed erlav dsche Taal wnwnit blijkt, dat Wil- te~ Kloos en Lodewijk van Deyssel als eersten ..leuk in deze betekenis gebruikten. De heromsf, van het Victoriaanse oauisch onschuldige luchtje dat eraan zit. kan ik mei mijn eigen eus alleen niet na gaan.

Krantenbank Zeeland

de Stem | 1975 | | pagina 15