Poppenspelers op tournee met Brabants Orkest
Wereld jewel
de grootste
poppenkast van het westelijk halfrond
Ramp
en
MENTAL PVBA
[LAARS
RLIEDEN
DWERKERS
ËESTERS B.V.
3EESMANN TE
IT OF BREDA.
'ERS
SNG VERKOOP-
VERKOOPSTERS
ZATERDAG 4 JANUARI 1975
Van vandaag af mag er niets meer fout gaan met poppen
theater WERELDJEWEL. De vier medewerkers en hun twee
assistenten moeten hun rol kennen. Het mechaniek van de pop
pen mag niet haperen. De spotjes van de belichting moeten
vlekkeloos gericht staan. De vrachtauto met de onderdelen
voor de kast moet op tijd rijden. Er is geen terug meer, geen
keus meer tussen succes of flop. Anderhalf jaar knutselen, bek
vechten, repeteren, zwoegen moeten vandaag uitmonden in
een openbare generale repetitie in het Bossche Sweelinckhuis,
vuurproef van WERELDJEWEL, dat nu zijn tournee begint,
samen met het jubilerende Brabants orkest. Symphonie-met-
poppenkast: zo liad het motto van de viering van het vijfen
twintigjarig bestaan kunnen luiden.
Onderrok
Uithuilen
Critici
SURSEANCE
VAN BETALING
De Griffier der Arrondis-I
sementsrechtbank te Bre-f
da maakt bekend:
1. dat op 22 november '74|
ter griffie vam die recht-l
bank is ingedend eeal
verzoekschrift tot hetl
bekomen van surséancel
van betaling door: de be-|
sloten vennootschap EX-f
PLOITATIEMAAT-
SCHAPPIJ HEIKANT
B.V., gevestigd te Chaawl
Wildertstraat 19aa;
2. dat gemelde rechtbank!
bij beschikking van 201
december 1974 aan ver-I
zoekster voorlopig sur-|
séance van betaling heeftl
verleend en heeft be-l
noemd tot bewi-ndvoer-F
der, teneinde met del
schuldenares voorlopigl
het beheer over haar za-[
ken te voeren, de heerl
Mr. T.P.W.M. Kamphui-I
sen, advocaat en procu-[
reur, kamtoorhoudendel
te Breda, Baronieiaaii I
131, en heeft bevolen datl
de bekende schuldeisers,!
benevens de schuldena-|
res, bij brieven van del
griffier zullen worden I
opgeroepen om te ver-I
schijnen in de raadka-T
mer van deze rechtbank I
van vrijdag, 4 april 1975,1
des voormiddaigs om 10.- r
uur, teneinde op het ge-I
daan verzoek te wordail
gehoord, alsmede dat del
benoemde bewimdvoer-1
der uiterlijk op 21 martl
1975 een beredeneerd I
verslag van zijn bevin-l
dingen in deze ter griffie I
van voormelde recht-1
bank zal nederleggen,
overeenkomstig artikel I
266 der Faillissements-1
wet.
Een ontwerp-afckoord is
NIET bij het verzoek
schrift gevoegd,
eda, 20 december 1974.
De Griffier der recht-1
bank voornoemd.
Mr. A.H. Bosscher.
rken in België
goede sociale voorzienln-
vakantiegeld, kinderbijslag
l-226080 of Korte Mermans-
out, België.
itraat 2, Den Haag. Tel. 070-
ke slagerijen in het warenhuis
ze de klanten bekwaam en vlot
jrima salaris en gratis bedrijfs
n gezellige werksfeer
re dagen per week, welke in
en vastgesteld.
deze baan kunt U krijgen op
ran de Heer Edeling
HSSi vrij
uit
V.l.n.r. Hans Lutz, Marianne en Henk Egbers, Lia Lutz. „Je lilt ie rot aan die enorme poppen".
En dan te denken dat het allemaal met een wat terloop
se opmerking begon. Een journalist die twee jaar geleden
op een persconferentie de directie van het Brabants orkest
een ideetje aanreikte voor de aanstaande jubileumviering.
Zou een serie familieconcerten met een poppenkast niet
aardig zijn? De heren van HBO vonden 't aardig. Alleen:
hoe kwamen ze aan een poppentheater? Enige informatie
leidde hen terug op het spoor naar de man die de Gedach
te had: Kunstredacteur Henk Egbers van DE STEM.
Henk Eglbers, tussen een re
censie, het metselen aan zijn
Chaamse boerderij en het
sjouwen met zijn poppen door:
„Ik heb veel poppentheater
gedaan, ook onder de naam
Wereldjewel. Ik kwam ertoe
omdat ilk tijdens een herstel
periode na een ernstig ongeluk
eigenlijk niets mocht doen dan
wat creatief bezig zijn. Zo
kwam ik op 't idee om poppen
te maken en om die poppen
ook wat te doen te geven, ging
er daar vanzelf verhalen voor
verzinnen".
Wat op bed was uitgedacht
en gemaakt werd na de beter-
sohap praktisch toegepast.
Scholen, parochies, jeugdorga
nisaties in Oost-Gelderland,
waar Henk Egbers toen werk
te, zagen zijn creaties ver
schijnen. Later bijna het gehe
le land. Had hij de materiële
mogelijkheden ervoor gehad
dan had het wereldje wel voor
hem opengelegen. Want in die
jaren was hij op het Internati
onale poppenspelfestival in
Boehum of bij de Guild of
Puppeteers bepaald geen on
bekende.
Het répertoire? Destijds
veel bijbelse onderwerpen, zo
als „De tuin des levens" en
„Job", dat een publiek van
uiteenlopende generaties wist
te boeien. En een karakteris
tiek? Henk Egbers: „Ik ben,
ln het poppenspel, een schep
per van illusies. Ik houd niet
van robots, waartoe ik de veel
te geperfectioneerde poppen
van het Russische staatsthea
ter van Obrazow reken. Ik
heb het grootste plezier als
een toeschouwer naar me toe
komt om me te loven omdat
ik de monden van mijn pop
pen zo goed kar laten praten,
Zo'n man heeft werkelijk ge
dacht dat die mond open en
dicht ging. Maar dat kan bij
mijn poppen helemaal niet, de
monden zijn alleen maar aan
gegeven".
WERELDJEWEL. het oor
spronkelijke, is er een paar jaar
geleden mee opgehouden. Een
Paar voorstellingen tijdens de
speciale'carnavalsmissen in de
Tilburgse Hogeschool vormden
een schone afsluiting van een
bewogen episode. De meest
voor de hand liggende reden
voor het ophouden natuurlijk
het steeds veelomvattender
werk voor de krant, het dage
lijks brood. Een andere: een
artistiek verschil van inzicht
met zijn assistente. Egbers:
„De ideale assistent of assis
tente doet precies wat je zegt
é's die technisch goed is en
Been eigen ideeën heeft, ont
staat er voor de poppenspeler
een schijnbaar ideale situatie
Hij kan zijn gang gaan, onder
vindt geen artistieke conflic
ten en spanningen voor".
Henk Egbers had zo'n ideale
assistente niet. Ze was zijn
vrouw.
Of Marianne Egbers nu door
de liefde tot het poppenspel is
gekomen of door het poppen
spel tot de liefde is niet zo
belangwekkend. Zeker is dat
Marianne, toen nog een meele
vend toeschouwster, Henk uit
een netelige situatie hielp door
haar onderrok ter beschikking
te stellen toen hij een zwarte
lap die Job in zijn somberste
uren op de mestvaalt moest
omhullen vergeten bleek te
zijn. Haar spontane gebaar
redde de voorstelling.
Is het echtpaar Egbers wel
eendrachtig ln de wil om met
behulp van het poppentheater
hun publiek een zeker genoe
gen te doen, hun opvattingen
over het wat wel en wat niet
lopen nogal uiteen. Mariannes
speeldrift gaat de begrenzin
gen van de benarde kast te
buiten. En dat wel letterlijk:
zij begeeft zich gaarne met
haar creaties temidden van de
toeschouwers. „Ik speel graag
met grenzen", zegt ze er zelf
van.
Terug naar de opdracht van
Het Brabants Orkest. Het pop
penspel werd afgesproken. De
uiteindelijke keuze viel op de
Tovenaarsleerling, het beken
de symphonische scherzo van
Paul Dukas naar Goethe's bal
lade en op de Notenkrakersui
te van Tsjaikofski. De Tove
naarsleerling was een goede be
kende van de Egbersen. Ze
hadden dat werkje vroeger
met veel succes op hun réper
toire staan. Maar 't werd ze al
gauw duidelijk dat een simpe
le herhaling of copie van hun
vroegere voorstelling was uit
gesloten.
Want zo'n orkest stelt ook
z'n eisen. Er kon geen sprake
van zijn dat de jubilerende
Brabanders achter de poppen
kast schuil zouden gaan. Dus
moest de kast achter het or
kest. Dat betekende een grote
re afstand tot de kijkers en
erger nog, het werken in de
hoogte om boven de muzikan
ten en hun instrumenten uit te
komen. Met de eenvoudige
handpoo zou niet kunnen wor
den volstaan, het zouden pop
pen op staven moeten worden,
waarbij een mechanische over
brenging nodig zou zijn om ze
tot leven te wekken. Maar de
belangrijkste consequentie was
wel dat Henk en Marianne
Egbers dat karwei onmogelijk
alleen konden klaren. De col
laboratie vonden ze echter niet
ver van hun deur. Elke kran
teredactie telt nog wel een
paar vam die ouderwetse all
round-figuren met een vrijwel
onbegrensde belangstelling
voor de fenomenen van de
menselijke samenleving.
STEM-redacteur Hans Lutz is
er zo één. Zijn vrouw Lia is
van hetzelfde slag, begaafd
met evenveel praktische als
artistieke zin. De collegiale en
vriendschappelijke banden
tussen beide echtparen leidde
vanzelf tot het collectief van
het eenmalige WERELDJE
WEL dat de j ubiieumtournee
van dirigent Hein Jordans en
zijn orkest gaat opsieren.
Zo erg vanzelf ging dat na
tuurlijk niet. Mensen menen
elkaar nog zo goed te kennen
of met elkaar te kunnen op
schieten, zodra ze tot een ge
meenschappelijke onderne
ming moeten komen, gaan de
karakters en de persoonlijkhe
den een duchtig woordje
meespreken. Bij WERELDJE
WEL ging het niet anders.
Waarbij de Egbersen een flin
ke voorsprong op de Lutzen
hadden door hun know-how,
hun vakkennis. Dat werd dus
maandenlang kletsen en rede
twisten over de vraag hoe ze
de uitdaging te lijf zouden
gaan. Toen men eindelijk aan
het maken van de poppen zelf
begon de kalender dwong
ertoe en de beide echtparen
hun modellen confronteerden
sloeg de vlam in de pan: de
wederzijdse opvattingen lagen
mijlen ver uiteen.
Geween en knarsing der
tanden. Uithuilen en opnieuw
beginnen. Onder de druk van
het heilig moeten en de onmo
gelijkheid van een terug
groeide men naar elkaar. Een
zekere taakverdeling ontstond
er natuurlijk wel. Henk Eg
bers droeg veel aan in het
visuele, de beide vrouwen
maakten veel poppen. Hans
Lutz kon zich uitleven in het
uitkienen van de technische
foefjes, van de belichting, van
de mechaniekjes die hun
hoogtepunt vinden in de enor
me Suikerfee, die van de staaf
tot de kruin drie meter lang
is. Met behulp van een para-
sol-constructie wordt boven
dien haar rok tot een metei
omvang uitgezet.
De kast zelf is zeveneneeri
halve meter breed, tweeeneen
halve meter diep en vier me
ter hoog. Allemaal consequen
ties van het achter het orkes'
moeten blijven Hans Lutz
„We tillen ons gek. De leer
ling-tovenaar is zo zwaar, dat
we halverwege wisselen"! Dat
beperkt uiteraard de mogelijk
heden, al zal het publiek daar
weinig weet van hebben. Heel
Egbers, om elf uur 's avonds
in zijn kille schuur, geïrri
teerd en moe vanuit zijn re-
giestoel: „Langzaam, lang
zaam, je moet nauwelijks lo
pen. En die stok niet zo hoog
nou is het een baldakijn"!
Er wordt gerepeteerd met
behulp van de geluidsbanden
waarop Het Brabants Orkest
de beide werken heeft vastge
legd. Alweer geen sinecure de
poppen de juiste maat in acht
te laten nemen. Tellen, stam
pen, vloeken. De mannen ver
wijten de vrouwen dat van
hun telling niks klept. Volgt
een dictaat: Aleen Henk en
Hans zullen tellen. Hans Lutz:
„Maar dan merk je ineens dat
in die tegenwoordige huwelij
ken toch wel wat veranderd
is. De tijd dat de man besliste
en daarmee basta is over"!
De suikerfee met „para-
plurok.
wat trucjes vangen de beper
kingen op. En de spelers heb
ben hun toevlucht genomen tot
lichte materialen. Vooral Lia
Lutz, die vergeleken bij de
drie anderen betrekkelijk
klein van stuk is, heeft haar
poppen voornamelijk uit
schuimplastic gemaakt, met
verbluffend resultaat overi
gens. Marianne Egbers is ver
bijsterend vingervlug in het
frutselen met lapjes en lintjes,
die onder haar handen tot bij
na levende wezens worden.
Haar man voelt zich meer tot
het weerbarstige board aange
trokken. Ze hebben bij WE
RELDJEWEL niet op een
uurtje meer of minder geke
ken: het assortiment aan figu
ren voor de beide werken
loopt in de zeventig. Alleen al
in de beginscène van De No
tenkraker bewegen zich elf
poppen over de hele breedte
van de notenbalk, die na de
ouverture wegspringt: een van
de talrijke technische snuf
jes.
Er zijn ook nogal wat ver
schillen in uitvoering tussen
de Tovenaarsleerling en het
ballet van Tsjaikofski. In het
symphonisch scherzo word!
-net aangeklede poppen ge
werkt, in de Notenkrake;
meer met een suggestieve fi
guratie, hier en daar ook me!
een Henk Egbers dierbare ab
stractie. Zoals in een Arabi
sohe scène, waar een zwevend
doek een zekere exotische
sfeer moet wekken. Schijnbaar
een eenvoudige opgave, maar
juist daarom deksels moeilijk
te volvoeren.
Een van de moeilijkste din
gen bij de poppenspelrepeti
ties: het beoordelen van het
eigen resultaat. Meestal zijn
alle vier tegelijk in de kast
nodig. Vandaar dat de schuur
bij de boerderij van Henk en
Marianne in de toekomst de
kunsttempel van Ghaam re
gelmatig gevuld wordt met
een schare kritische vrienden
en kennissen en vooral met
kinderen. Jeroen, Jessica, Na-
tasja en Andrea hebben daar
bij wel de minste consideratie
voor de krachtsinspanningen
van hun ouders.
Zo bezien heeft een hele
brede kring straks een aandeel
in het gehoopte succes. Want
er zijn erg veel relaties die
materialen hebben afgestaan,
uiteenlopende van textiel voor
de aankleding van kast en
poppen tot de stalen buizen
voor de constructie van de
kast. Marianne Egbers: „We
hebben soms de vitrages van
de ramen gekletst". De bijzon
dere erkentelijkheid van WE
RELDJEWEL gaat onder meer
uit naar het Bredase bouwbe
drijf Korteweg, dat het buis-
werk van z'n stalen steigers
afstond, en naar de Roosen-
daalse V en D. die bijsprong
met een formidabele lengte
stof. En naar Globe dat zijn
rookmachine uitleent voor de
sfeer in die hachelijke Arabi
sche scène. Helemaal met z'n
vieren doet WERELDJEWEL
evenmin, want er is vaste as
sistentie van een broer van
Marianne en diens verloofde
De eerste houdt zich met de
belichting bezig, de tweede is
Invalster, want de twaalf
voorstellingen waaronder
één met televisie uitzending
moeten nu eenmaal veilis
worden gesteld.
In dat verband mag ook wel
gezegd worden dat van de
kant van HBO alle medewer
king wordt gegeven. Toen
bleek dat kast en poppen niet
met de gebruikelijke vracht
wagen van het orkest te ver
plaatsen vielen, heeft het or
kest zich de extra uitgave
voor een speciale vrachtauto
voor WERELDJEWEL ge
troost. Dat voertuig moet ook
uren eerder bij de concertza
len arriveren dan het orkest
en kan ook pas veel later ver
trekken, want het steeds weer
opbouwen en afbreken van de
reusachtige kast vergt samen
zes tot zeven uur zware han
denarbeid. Dat mag dan ook
wel kenmerkend heten voor
het poppenspel, die wijde
Mensen zijn net struisvogels.
Bij gebrek aan neklengte ech
ter steken ze, niet de kop in
het zand mam moeten ze vol
staan met het sluiten van de
ogen. Dat zou je zeggen als je
ziet hoe we de oliecrisis aan
het overleven zijn, hoe er in
sommige jaaroverzichten ho
nend verwezen wordt naar
Den Uyl's profetie van vorig
jaar, „dat de wereld nooit
meer zou worden als ze was
voor die oliecrisis begon". Van
waar die hoon?Den Uyl heeft
toch gelijk gekregen, al is het
effect van zijn gelijk op ons
dagelijks leven nog niet dra
matisch te noemen?
Aan waarschuwers ont
breekt het niet. Ik kan me
niet herinneren ooit in mijn
leven, zoveel rampen tegelijk
te hebben horen voorspellen.
Zelfs niet vn de jaren van dc
koude oorlog-
Het kan niet op. Eerst mea
dows en Forrester met hun
naderende grenzen aan de
groei, vervolgens Pestel en
Mesarovich met hun enorme
hongersnoden van de jaren 'SO,
Heilbroner met zijn pessimis
me ten aanzien van het ver
mogen en de politieke wil van
de mens al deze rampen het
hoofd te bieden en tenslotte
nog altijd en misschien wel
acuter dan sinds de jaren '50
het geval is geweest de
atoomdreiging.
Alsof dat allemaal nog nier
genoeg is, zijn ook de weer
kundigen in de pen geklom
men. Hoewel ze het nog niet
definitief kunnen bewijzen,
hebben ze reden om aan te
nemen dwt we bedreigd wor
den door een nieuwe ijstijd en
om ons vooral niet de kans te
geven opgelucht adem te ha
len, vertellen ze er meteen bij
dat ze hebben ontdekt dat al
les wat we vroeger over ijstij
den hebben geleerd, hoogst
waarschijnlijk fout is. Dat ijs
tijden in de geschiedenis var
de aarde niet alleen veelvuldi-
ger ptraden (om de 10.000
jaar) dan we altijd dachten
maar ook veel sneller kunnen
beginnen (in feite met één
slechte, koude zomer).
Een donkere toekomst en
met het heden is het niet veel
beterHonger in Bangladesh,
reeks van uiteenlopende, zelfs
tegenstrijdige karweien die
moeiten worden opgeknapt nog
voordat het doek open gaat en
er een buiteling is gemaakt.
Daarom zijn de voorstellingen
van WERELDJEWEL, dat zich
op grond van zijn omvang
HET GROOTSTE POPPEN
THEATER VAN HET WES
TELIJK HALFROND mag
noemen, ook een unieke, want
eenmalige zaak. Een dergelij-
Sahel en Latijns Amerika,
oorlogsdreiging in het Midden-
Oosten, economische ontredde
ring in het industriële noor
den. Het is een wonder dat het
leven van alle dag nog door
draait. Dat is dan waarschijn
lijk te danken aan het vermo
gen van de mens om van tijd
tot tijd de ogen te sluiten,
struisvogel te spelen.
Wie kan het hem kwalijk
nemen dat hij de schok, opge
lopen bij het zien vam. dode
kindertjes uit Dacca, in het
tv-journaa van 27 december,
weer weglacht met drie uren
Toon Hermans?
Zijn struisvogeleigenschap
pen horen tot het arsenaal van
de mens waaruit hij zijn veer
kracht en ondernemingszin
put. Iets anders dus dan bij de
pakken neerzitten, morbide
profetieën aan veelgelezen pa
pier toevertrouwen en er dan
bij vertellen dat, wat we ook
doen, we er in elk geval toch
■angaan.
Er zit iets sinisters in die
opeenhoping van onheilsvoor
spellingen. De overdosering en
het absolute pessimisme waar
mee ze worden gepresenteerd,
veroorzaken een algemeen
voel van malaise, machteloos
heid, gebrek aan zelfvertrou
wen, kortom: massaal en te
lang volgehouden struisvogel
gedrag. lil een dergelijke voe
dingsbodem kunnen zulke pro
fetieën ook gemakkelijker een
zelf vervullen de kracht krijgen
Men kent dat wel: „er is toch
niks aan te doen, dus waar
makewe ons druk over? La-
'en we van ons °igen lever
raken wat er van te maker
aalt. Pluk de dag Geen zor-
ten voor morgen. Intusser
wordt er niets gedaan en wor
den de voorspellingen vanzeli
'eiten.
Een tweede sinister aspect
is dat er in het korps beroep-
profeten, variërend van
journalisten tot wetenschap
pers, geen plaats meer is voor-
andersdenkenden, voor men
sen die ook bezorgd zijn, maar
ke onderneming valt niet blij
vend te combineren met de
dagelijkse kostwinning of met
de studie van Marianne. Later
misschien, als de -grote schuur
tot een echte zaal is getrans
formeerd, kan WERELDJE
WEL herleven, al zal
Hans Lutz er dan wel niet bij
zijn: „Zo'n gedreven poppen
speler ben ik nou ook weer
met".
JOOP HARTMAN
nog geloven in het vermogen
van de mens om zijn proble
men op te lossen.
Wie gezien heeft hoe WL.
Brugsma, die sinds het eerste
Rapport van Rome niet meer
gelachten heeft, de vloer aan
veegt met Addeke Boerma
van de wereldvoedselorganisa
tie FAO, alleen maar omdat
die man wel gelooft dat de
mensheid het voedselprobleem
kan oplossen, diie weet wat ik
bedoel.
Maar het is nog geen tien
jaar geleden dat, veelal dezelf
de publicisten (Robert Heil
broner is daarvan een frap
pant voorbeeld) ons zalig-
maakten met de post-indus-
triële samenleving, het geauto
matiseerde luilekkerland uit
de scenario's van Herman
Kahn. Die „scenario's" worden
nu idioterieën genoemd, maar
wie garandeert ons dat over
weer eens tien jaar de „mo
dellen" van Forrester en Mea
dows ook niet tot idioterieën
worden bestempeld. Bijvoor
beeld omdat mensen als W. L.
Brugsma dan verkeren in de
euforie van een nieuwe voor
uitgang die om maar een
voorbeeld te noemen de
voorspelde hongersnoden van
de jaren '80 heeft afge
zoend?
Feiten als schaarste, over be
volking, honger, vervuiling en
zelfs politieke malaise in de
democratieën, mogen niet wor
den ontkend. Evenmin het feit
at we de neiging gaan verto
nen onze struivogeleigen-
schappen te misbruiken door
de ogen te lang en te vaak
gesloten te houden. Er dringen
zich geweldige problemen op
aan de mensheid en we wach
ten al te lang met aanpakken.
Dat is zo, maar of tegelïjker-
:ijd de apocalyptische „model
len" van de jaren zeventig de
nieuwe Bühel moeten worden
•mor deze generatie, daaraan
mug ni-en godzijdank gerust
'loiP en-
Zelfs aanpakken vanuit een
hoop tenen het beter weten
van de computers uit Massa
chusetts in, is beter en kans
rijker dan hel verlammende,
zwarte pessimisme. De Goden-
,r emering als modieuze top
hit van dc jaren '70. daaraan
is geen behoefte en daarmee
lossen we niets op.
WIM KOCK
