Studies van prof. Sijes
roepen actuele vragen op
DE PARTIJ
IS GEEN MB
PARTIJ
„Invallende dooi" in
betrekkingen tussen
Rome en Nederland
Agitatie
w
eur
|ie
N 1
DE PRIJZEN
GEN....
itepoiTtie"
udkundig
erker
nte breda
Oorsprong
Geen twijfel
Washington er zijn
Amerika gaat
dinsdag naar
de stembus
Gouverneurs
Vele vormen
Betrokkenheid
DOOR
CORN
VERHOEVEN
-INSTEM
fd van de
loop van jaren
;sen het hootd
taste
ide kwaliteiten
sche opleiding
varing met
an gegevens.
elefonische
en totdrs
LLE-WEMELDINGE
sgeving
19 lid 2.
rREGISTRATIE
de ruilverkaveling van hel
nge' maakt het volgends
ffende gronden, gelegen
eling. moeten bij haai ter
door toezending aan de
iktie KADOR. aid Piejek-
elinge pachtovereenkom-
en een bnel worden opge-
,e vermelding van naam,
er adres van pachter en
«ding van de percelen of
sectie nummer grootte),
httermijn en de pachtprijs
3.
sn moeten ter registratie
dagen na 18 november
per 1974
d w.z pachtovereenkom-
ivorden aangegaan ot ver
den ingezonden binnen 30
of verlengd
'ING
ngevolge artikel 19 van de
ildt als volgt:
et eerste lid van artike' 18
eling pachtgrond terug te
ihts aanspraak maken in
de plaatselijke commissie
int plaats te vinden binnen
lilke commissie te bepalen
eenkomst na deze dag is
het aangaan van de over-
door de plaatselijke com-
eze tijdstippen worden ter
minste twee nieuwsbladen
ar gebruikelijke wijze
IUWING
pmst niet tijdig ter regl-
ift de pachter geen aan
ig in pacht als bedoeld In
re pachter van het groot-
komst(en) tijdig te laten
er kan dit doen)
van reeds geregistreerde
spoedig mogelijk kennis te
aris. onder vermelding van
Dornoemd.
irg
1
ÏSSSNSWSSS tKvïiSww
eld verdienen Fijn werk. een
i/end inlichtingen Stuur deze
politie Breda is ontslaan
boekhouding.
itratie en in samenwerking
ellen van de |aarci|f0r$
navo praktijkdipioma
jrvanng op
gebied Zi| die studeren
len voorkeur
eetti|d en ervaring t°'
5 - (adiunct-commies)
ingevolge de
Promotiemogelilkheid me
;h onderzoek kan tot de
e behoren
hten aan de commissaris
sndaalseweg 60 Breda.
na plaatsing van deze
N PEILINGEN PEILINGEN PEILINGEN PEILINGEN PEILINGEN PEILINGEN PEILINGEN PEILINGEN PEILINGEN PEILINGEN PEILINGEN PEILINGEN PEIL NGEN PE L NGEN
PEILINGEN PEILINGEN PEILINGEN PEILINGEN PEILINGEN PEILINGEN PEILINGEN PEILINGEN PEILINGEN PEILINGEN PEILINGEN PEILINGEN PEILINGENPEILINGEN
JGEN PEILINGEN PEILINGEN PEILINGEN PEILINGEN PEILINGEN PEILINGEN PEILINGEN PEILINGEN PEILINGEN PEILINGEN PEILINGEN PEILINGEN PEILINGEN PEILING
EN PEILINGEN PEILINGEN PEILINGEN PEILINGEN PEILINGEN PEILINGEN PEILINGEN PEILINGEN PEILINGEN PEILINGEN PEILINGEN PEILINGEN PEILINGEN PEILINGEN
E geschiedenis kent
Dvele mannen en
vrouwen, die bereid
waren zich grote of
fers te getroosten, een onze
kere en een onveilige weg te
volgen, om hun opvattingen
over recht en onrecht, en
over goed en kwaad, publie
kelijk te toetsen aan heer-
jende normen. Vaak werden
zij gedreven door de maat
schappelijke ondredrukking
van grote bevolkingsgroepen.
In andere gevallen door de
directe confrontatie met po
litieke misdaden, waarvan
de geschiedenis er zovele
vermeldt.
Zo begint professor dr. B. A.
Sijes, eind juni 1973, de lezing
jn Wenen ter gelegenheid van
het feit, dat ir. Wiesenthal 25
jaren directeur is van het in
stituut dat zich, onder andere,
bezighoudt met het opsporen
van nazi-misdadigers. Die kor
te, sterk persoonlijke, oratie is
opgenomen in het zojuist ver-
sehenen boek van Sijes, „stu
dies over jodenvervolging". In
die toespraak tot z'n vriend
regt Sijes. onder meer, dat wij
piet weten waarom mensen
om ras, godsdienst of politieke
Inrichten werden en worden
vermoord. Waarom miljoenen
Europese joden, en anderen,
door de nazi's de dood werden
„Maar intussen gaat het
moorden steeds door. Miljoe
nen zijn sedert het einde van
de laatste oorlog wegens ras,
politiek of godsdienst .gedood.
En nog steeds aanvaardt men
dat de „kleine" moordenaar
zich beroept op zijn opdracht
gever en dat de opdrachtgever
zich beroept op het „belang
van hogere orde". Het zijn
slechts betrekkelijk weinig
mensen die waarschuwen voor
het aanvaarden van die nood
lottige opvatting, een opvat
ting die in principe een vrij
brief kan worden om te moor
den. Zoals de nazi-moorde
naars hebben gedaan". Sijes is
van de oprichting (1945) af
verbonden geweest aan het
Rijksinstituut voor Oorlogsdo
cumentatie, Hij kreeg vooral
grote bekendheid door zijn
openbaar optreden in anti-na-
zi-processen in Oostenrijk en
Duitsland. Daar legde hij als
getaige-deskundiige zakelijke
en feitelijke verklaringen af
over nazi-misdadigers die in
Mederland een rol hadden ge
speeld. Enkele van die verkla
ringen zijn nu in boekvorm
verschenen. Alsmede een aan
tal verhelderende studies die
I hij schreef om zelf meer in
zicht te krijgen in de oorzaken
en achtergronden van het anti-
j semitisme in de Duitstalige
lauden. Oorzaken en achter
gronden die hebben geleid tot
de massamoord op miljoenen
joden, zigeuners, Polen en po-
HET GROTE
MOORDEN
GAAT
P Prof. dr. B. A. Sijes.
litieke tegenstanders van het
Hitlerdom. Ook de teksten van
drie lezingen die Sijes afstak
zijn in dit boek opgenomen.
In het eerste deel van de
studies speurt Sijes naar de
oorsprongen van het antisemi
tisme in de 20ste eeuw in
Duitsland en, vooral, Oosten
rijk. Hij bewijst aan de hand
van vele citaten dat dit antise
mitisme al tientallen jaren
voor het optreden van Hitier
en zijn nazi's krachtig en vaak
agressief aanwezig was in
Oostenrijk. Dat het Hitier en
z'n landgenoten als het ware
met de paplepel is ingegeven.
Sijes stelt dan ook dat de
„Ostmark" (naam van Oosten
rijk na de inlijving in het
Grootduitse Hitlerrijk) voor
de nazi's een echte leerschool
werd voor de koelbloedige,
bijna wetenschappelijke geor
ganiseerde, jodenvervolging.
Een vervolging die tenslotte
uitliep op de moord van zeker
6 miljoen joden uit Europa. In
de nazi-filosofie was de mas
sale moord op tegenstanders,
of op hen die daarvoor door
gingen, geen .misdaad", maar
een daad van staatkundige
noodzaak. Sijes put uit vele
bronnen om dat aan te tonen.
Van die opvatting werden niet
alleen de joden het slachtoffer.
Hitier en zijn trawanten ver
moordden nog zo'n 5 miljoen
niet-joodse Europeanen, waar
onder heel wat burgers uit de
Duitssprekende landen zelf. In
dat gehele afgrijselijke proces
van vervolging, massale roof,
emigratiedwang, internering
en. tenslotte, volkerenmoord,
speelden Oostenrijkers een
grote rol. Gedekt door de
koelbloedige administratieve
organisatie ervan door Duitse
grondigheid.
Sijes laat er geen twijfel
over bestaan dat niet alle
Duitsers en alle Oostenrijkers
antisemitisch waren. Maar ook
en dat moet ons, mensen
uit de zeventiger jaren, te
denken geven dat van de
meeste gewone mensen in die
landen door een jarenlange
hetze tegen de „joden" het
gevoel van verantwoordelijk
heid en het normbesef volle
dig ondermijnd was. Iedere
nazi en ook ieder anti-nazi in
die landen wist. aldus Sijes,
dat Hitier en zijn regime er
op uit waren hun tegenstan
ders, in de eerste plaats de
joden, te vernietigen.. Er zijn
wel vele aanwijzingen dat die
(Van onze correspondent)
democraten en republikeinen
«P het politieke toneel in
Amerika, maar in wezen be
staat er geen „partijensys-
Er zijn 435 leden van
J't Huis van Afgevaardig-
»n, waarvan er 187 het eti
ket „republikein" dragen en
de overigen zich democraten
•eemen, Maar een democraat
"i Jackson in de staat Michi-
&au laat andere ideologische
teluiden horen dan een de
mocraat in Jackson in dé
staat Mississippi'. De politie
ke partijen in de Verenigde
Staten zijn opmerkelijk losse
'onfederaties. Er zijn geen
Partijprogramma's en er is
teen partijdiscipline. De
Politieke kandidaten in Ame-
"ka formuleren hun eigen
Pfopamma's. Er zijn demo-
rtaten als Bella Abzug van
h' Jork die mén als radi-
links kan typeren en er
j!]n demoeraten die rechtser-
'Jn als Barry Goldwater.
J1' kandidaten worden niet
aangewezen door partijbon
en maar ze worden, tijdens
'«'verkiezingen, aangewe-
n door het kiezersvolk Er
"raat geen hechte partij-
ndiiig met de kiezers en de
"kieringen van 1972 maak-
«k» overduidelijk: Ri-
Nixon werd met een
'wveldigende meerderheid
'kozen iis president, maar
1 leed tezelfdertijd verlie-
m hte Congres. In de
sl Erie in Pennsylvania
pinden in 1972 meer dan 80
cent vw he kiezers voot
™n demoeraat in het Huis
vim Afgevaardigden, maar
trJ l|1p republikein Nixon
het Witte Huis.
D«
"norfe partijstructuur
in hel Tongres tot im
mer verschuivende bondge
nootschappen tussen demo
craten en republikeinen. Er
zijn geen partijbonzen die de
afgevaardigden en senatoren
in een soort ideologisch ga
reel kunnen houden. Er is
een democratische meerder
heid en algemeen wordt aan
genomen dat de democraten
vooruitstrevender zijn dan de
republikeinen. Maar, interes
sant genoeg, behalve een de
mocratische meerderheid is
er ook een conservatieve
meerderheid in het Congres.
De opiniepeiler George Gal
lup vroeg een doorsneegroep
van de Amerikaanse kiezers
of zij op een conservatieve
of vooruitstrevende partii
zouden stemmen wanneer de
democratische en republi
keinse paraplu-partijen niet
langer zouden bestaan. Repu
blikeinen voelden in meer
derheid voor een conserva
tieve partij <57 procent) ter
wijl 11 proeent vanderepu-
blikeinen antwoordde op een
vooruitstrevende partij te
zullen stemmen. Van de de
mocraten beschouwde een
derde zich als conservatief;
een derde als vooruitstre
vend en de rest wist het
eenvoudig niet.
De Amerikaanse partijen
zijn dus vage allianties. Als
de democraten op de eerste
dinsdag van november aan
zienlijke winst boeken -en
alle tekenen wijzen daarop-
kan men daaraan nauwe
lijks conclusies verbinden
omtrent de presidentsverkie
zingen in 1976. Wel van be
tekenis voor de presidents
verkiezingen is de vraag
hoeveel democraten er in be
langrijke gouverneurszetels
komen te zitten. De presi
dent wordt gekozen op basis
van vijftig afzonderlijke ver
kiezingen in de 50 staten en
de gouverneurs bouwen de
politieke machines in de sta
ten. die zeer invloedrijk
kunnen zijn in nationale ver
kiezingen. Het verlies van de
gouverneurszetels in New
Vork en Califomié is waar
schijnlijk pijnlijker voor de
republikeinen dan een ver
lies van 20 zetels in het Huis
van Afgevaardigden of een
half dozijn in de Senaat.
BERT VAN VELZEN
Vorige afleveringen in deze
serie ln de kranten van 30
"n 31 oktober).
tegenstanders de duidelijke
uitspraken daarover niet ern_
stig namen. Ze beschouwden ze
ais een soort politieke propa
ganda, waarmee het latent
aanwezige antisemitisme werd
bespeeld om aan de macht te
komen. Zeonderkenden de
ware aard van het nationaal-
socialisme niet. Dat hadden ze
gemeen met de meeste staats
lieden en politici van Euro
pa.
Dat deel van de studies
vormt een waardevolle bijdra
ge tot onze kennis over het
nationaal-socialisme. En moge
lijk vormen zij ook een eerste
stap op de weg die kan leiden
tot het schrijven van een alge
mene geschiedenis van de
massamoord op de Europese
joden. En de rol die daarin de
Duitse Wehrmacht heeft ge
speeld. Dat is een geschiedenis
waarvoor nog heel wat deel
studies nodig zijn. En waarbij
wetenschappen als de psycho
logie, de sociologie en de pe
dagogiek. zullen moeten hel
pen. Want de wetenschap, der
geschiedenis .schiet tekort om
het karakter te schetsen vari
de mentaliteit die heeft geleid
tot die massamoord, aldus Sij
es. Een massamoord op joden,
Polen, zigeuners, politieke te
genstanders, gebrekkigen. Zo'n
studie, internationaal opgezet,
is helaas actueel. Omdat we er
misschien uit kunnen leren
hoe massale voortdurende ver
keerde en eenzijdige voorlich
ting en indoctrinatie bevol-
kingsgroepen en volkeren er
toe kan brengen andere men
sen massaal tot in de dood te
vervolgen. Omdat zo'n studie
ons duidelijk kan maken, hoe
langzaam maar zeker de pu
blieke moraal murw gemaakt
kan worden, zodat op den
duur alle geestelijke weer
stand tegen de ontmenselij
king van een regime wegebt.
Actueel ook, omdat er nog
steeds op grote schaal volke
renmoord plaatsvindt, omdat
nog immer minderheden met
moorddadig geweld worden
onderdrukt en uitgeroeid.
Voor velen onzer zal vooral
de inhoud van een lezing die
Sijes april vorig jaar hield in
Jeruzalem over het antisemi
tisme in Nederland voor en in
de oorlog onthutsende passa
ges bevatten. Hij rekent in dat
belang af met de krampachtig
in stand gehouden legende dat
toen in ons land geen sprake
was van antisemitisme. Zeker
50 dag-, week- en maandbladen
plaatsten herhaaldelijk antise
mitische artikelen, zegt Sijes.
In bepaalde studentenkringen
vierde het antisemitisme hoog
tij. Soms werd in enkele res
taurants duidelijk gemaakt dat
men joodse klanten niet op
prijs stelde. Er waren vereni
gingen die joodse leden niet
wensten. Anderzijds. aldus
Sijes, was er in Nederland
geen felle jodenhaat bij de
grote meerderheid van het
volk. Die meerderheid wees
de vervolgingen af. Maar
slechts een kleine groep bood
werkelijke hulp in de oorlog.
De rest bleef afzijdig, om dat
ze onverschillig of bang was.
Het is goed, zo menen wij, dat
deze studies zijn uitgegeven.
Niet omdat wij de hoop heb
ben dat het grote publiek ze
zal lezen. Ze vormen immers,
in al hun zakelijkheid en koe
le afstandelijkheid, zeer depri
merende lectuur. Alle glamour
is er vreemd aan. Maar ze
bestrijken een gebied dat ons
veel kan leren, over de oorza
ken en de vreselijke gevolgen
van discriminatie en vervol
ging. Dat ons veel kan doen
beseffen van menselijk leed
dat door andere mensen wordt
veroorzaakt. En dat ons duide
lijk maakt waaïtoe onverschil
ligheid, angst en heimelijk
leedvermaak kunnen leiden.
Juist, omdat het grote moor
den - in vele vormen en op
vele marnieren - nog steeds
doorgaat, zijn deze studies van
niet-geringe betekenis. Het
ontbreekt de meeste onzer
waarschijnlijk aan de vak-his
torische belangstelling als het
erom gaat precies te weten te
komen, hoe het Duitse vernie-
tigiings-apparaat was opge
bouwd. Maar wat ons allemaal
in de hoogste mate dient te
interesseren is het antwoord
op de vraag, waarom zo'n
mentaliteit kon ontstaan en
haar werk kon doen- Dat is.
helaas, een vraag die actueel
is en blijft. Want in hetzelfde
vlak ligt. het zoeken haar de
oorzaken van de anti-gastar
beiders-mentaliteit, of van de
terreur tegen de Koerden, het
uitmoorden van Vietnamezen,
van protestanten en katholie
ken, het anti-papisme in be
paalde kringen. Vult u zelf
maar aan! De nu gepubliceer
de studies van Sijes behan
delen stuk voor stuk een stof
die aanleiding tot overdenken
geeft over deze zaken, over de
mens die een wolf kan
zijn en dat vaak is. Dat is
misschien wel hun grootste
verdienste. De studies druk
ken ons met onze neuzen op
de gevolgen van rassenhaat,
politieke, sociale, economische
en culturele discriminatie. Het
zijn deelstudies die alle een
praktisch doel hebben gehad.
Maar die voor ons aanleiding
kunnen zijn om zeM gewetens
vragen te gaan stellen.
Al die studies - met uitzon
dering de jubileumtoespraak
voor Wiesenthal - zijn werk
stukken van een historicus.
Van een geleerde die zijn stu
diegebied door en door kent.
De feiten zijn hem heilig.
Daardoor ontkomt de wat
vluchtige lezer niet aan de op
pervlakkige indruk dat Sijes
zichzelf helemaal afzijdig
houdt van de menselijke as
pecten, van het ongelooflijke
persoonlijke leed. De opletten
de, rustige beschouwer echter
zal keer op. keer, op vrijwel-
elke bladzijde, bewijzen vin
den van de innerlijke span-,
ning en de betrokkenheid van
de auteur. Soms in een enkel
bijvoeglijk naamwoord. Soms
door een persoonlijke ervaring
en door de taal waarin het
verhaal over de feiten is gego
ten. Die lezer proeft dan tel
kens hoezeer Sijes diep be
roerd is door wat hij als histo-
jious objectief moest weerge
ven. Die lezer proeft de ver
bittering, de verbijstering, het
ongeloof over zoveel menselij
ke slechtheid en domheid en -
vooral - het verdriet omdat
mensen zoveel ellende moes
ten ondergaan En ook de
dankbaarheid over lichtpun
ten van menselijkheid en me
deleven en moed d-i-o vele ver
volgden tot troost was gn som
migen tot redding werd.
JAQUES LEVIJ
Prof. dr. B.A. Sijes. "Stu
dies in jodenvervolging". Uitg.
Van Gorouim. 183 p. III. paper
back f 29,50. gebonden f
38,50.
Paulus VI Alfrink
(Van onze correspondent)
V ATIKA AN STAD De bis
schoppensynode heeft kenne
lijk een inspirerende invloed
gehad. Afgezien van de uitvoe
rige berichtgeving in de we
reldpers over de synode zelf,
heeft vooral de internationale
weekbladpers zich met de gang
van zaken binnen de katholie
ke kerk, met het Vatikaan en
met de paus beziggehouden.
Het Italiaanse weekblad I/Ex
presso en het vrijwel gelijkna
mige Franse blad hebben op
nieuw artikelen gepubliceerd
over de paus-opvolging.
Beide bladen komen tot nage
noeg dezelfde conclusie: Ook
de nieuwe paus zal een Itali
aan zijn, met als grootste
kanshebbers de kardinalen
Baggio, Poletti en Pignedali
De buitenlanders zullen niet
aan bod komen, al blijven en
kelen telkens weer in dit soort
verhalen terugkomen als ver
kiesbare „outsiders": De Bel
gische primaat Suenens, de
aartsbisschoppen van Madrid
en Parijs, vooral de Weense
kardinaal König, en verder
Garronne, staatssecretaris Villot
en de Nederlander Wille-
brands.
Volgens het Italiaanse blad
zou kardinaal Willebrands
minder „in de markt" zijn,
zeker na zijn eigenlijk misluk
te poging om de recente syno
de te confronteren met de oe
cumenische problematiek.
De Nederlandse kerkprovincie,
en daarmee ook kardinaal Al
frink, zijn intussen uit het fel
le en vaak onbarmhartige
sehijnwerperlieht van de we
reldpers en het Vatikaan zelf
geraakt- En eigenlijk is daar
niemand rouwig om.
Om een aangepaste beeld
spraak te gebruiken zou men
kunnen zeggen, dat er momen
teel sprake is van „invallende
dooi" in de betrekkingen tus
sen Vatikaan en Nederland.
Ondanks de eigenlijk volko
men normale tijdelijke span
ningen en problemen en
welke kerkprovincie in de we
reld heeft die niet? is er
toch sprake van een langzame
mentaliteitsverandering.
In Nederland zowel als in Ro
me, en ook ten opzichte van
het nog altijd tere punt in die
betrekkingen, namelijk de be
noeming en het daarop gevolg
de optreden van de Roermond-
se bisschop mgr. Gijsen.
Het gaat erop lijken, dat
het doen en laten van de
Roermondse bisschop niet lan
ger die polariserende paniek
veroorzaakt binnen de Neder
landse kerkprovincie, zoals dat
het geval was in de eerste
maanden na zijn benoeming.
Men is langzamerhand gewend
geraakt aan de rechtlijnige op
vattingen van mgr. Gijsen en
zijn inbreng wordt logisch
maar minder dominant erva
ren.
Ook binnen zijn eigen diocees
is de polarisatie verminderd.
Het meest sprekende voor
beeld is de houding en opvat
tingen ten aanzien van de
HTP, de Hogeschool voor The
ologie en Pastoraat in Heerlen.
Er zijn harde woorden geval
len over de wijze van lesge
ven op dit instituut. Aanvan
kelijk geruggesteund door de
betreffende Romeinse congre
gatie heeft de Roermondse
bisschop getracht de HTP te
blokkeren.
Dat is maar ten- dele gelukt,
omdat de HTP-leiding tot op
heden in alle vrijheid en be
reidwilligheid de dialoog met
het Vatikaan heeft opengehou
den.
Maar er is meer veranderd in
het Vatikaan ten opzichte van
de Nederlandse kerkprovincie
dan alleen een genuanceerde
visie op het probleem van de
priester-opleiding in Heerlen.
De afgelopen maanden voora
hebben brieven, akties en be
sluiten van het Nederland'
episcoopaat een zekere klimaats
verbetering in het Vatikaai
denkpatroon over Nederlanr'
veroorzaakt.
Natuurlijk is het nooit de be
doeling geweest van het Ne
derlandse episcopaat om een
kabinetscrisis te veroorzaken
met de reeent gepubliceerde
abortus-brief. Dat niettemin
de Nederlandse bisschoppen
onder aanvoering van Alfrink
een dermate duidelijk en af
wijzend standpunt hebben in
genomen, heeft velen binnen
het Vatikaan aangenaam ver-
rast-
Niet minder belandrijk ten
slotte was de audiëntie van kar
dinaal Alfrink bij de paus. Kard
Alfrink heeft op de jongste
bisschoppensynode een uiterst
rustige bijna bescheiden rol
gespeeld Hij heeft in de aula
nauwelijks gesproken, heeft in
de Duitse taalgroep zijn bij
drage in de algemene discussie
geleverd en heeft de paus in
zijn drukbezette programma
niet eerder lastig willen vallen
dan nadat paus Paulus in de
rustiger na-synode tijd was
gekomen
De audiëntie of beter de
gesprekken van de paus met
zijn kardinalen en bisschop
pen, worden nooit openbaar,
maar het staat vrijwel vast
dat het gesprek ontspannen is
verlopen.
Die a.h.w. vernieuwde vriend
schap tussen paus en kardi
naal is én voor het Vatikaan,
én voor katholiek Nederland
een verheugend feit.
Paus Paulus heeft voor het a.:
heilig jaar het thema „verzoe
ning en vernieuwing" gekozen
Het heeft ei; alle schijn van
dat 'op dit moment al een soort
verzoening tussen Vatikaan en
Utrecht (en daarmee heel Ne
derland) plaatsvindt.
Aan de vooravond van het
heilig jaar schijnt voor het
eerst sinds jaren de dooi tus
sen Vatikaan en Nederland in
gevallen te zijn. En dat is een
vertrouwen"»"-/''- 1 'eit.
I'RANh WlJNANDSl
In de apologie van Socrates,
zoals die na zijn veroordeling
in 399 v. Chr. door Plato met
groot meesterschap te hoek
gesteld is, vergelijkt de lastige
filosoof zich met een horzel
die paarden plaagt' Hij is, zegt
hijdoor de godheid aan da
stad toegewezen als aan een
groot en nobel paard, dat door
zijn omvang te traag wordt en
dooieen horzel wakker ge
houden moet worden. Hij kent
zich daarmee dus de taak toe
van een profeet. Een profeet
zouden we kunnen omschrij
ven als iemand die zich geroe
pen voelt - en in staat is - het
bewustzijn vam zijn medemen
sen te verhbgen.
Socrates moet een bewon
derenswaardig, maar uiterst
irritant iemand geweest zijn.
Misschien gaat dat altijd sa
men, want hoeveel bewonde
ring kunnen mensen opbren
gen? Zijn veroordeling in een
stad vol tamelijk redelijke
mensen geeft evenzeer te den
ken als de positie die hij bin
nen de gemeenschap innam.
Socrates was de uitzondering
die moeilijk te verwerken was
en die door haar redelijkheid
alleen maar stekeliger werd.
Nu ik de prachtige rede die
Plato zijn leermeester in de
mond legtweer eens lees
komt bij mij de vraag op,
hoeveel uitzonderingen een sa
menleving kan verwerken.
Een maatschappij die bestaat
uit louter profeten en bewust-
makers lijkt mij onbestaan
baar. De profeet moet een uit
zondering 'zijn, het "lagere"
bewustzijn regel. Eén profeet
li'jkt zelfs in eigen land nog
wel te verwerken. Want tegen
de smadelijke ervaring door
zijn aanwezigheid tot een la
ger bewustzijn gedegradeerd
te worden zijn mechanismen
die de profeet tot dorpsgek
maken en daardoor zijn bood
schap ontkrachtenOf hij
wordt een zondebok en ver
dwijnt van het toneel. Of er
wordt naar hem geluisterd,
maar dat is uiterst ongebrui
kelijk.
Maar wat moeten we met stra
ten en pleinen vol pi'ofeten
die ieder weer een ander ge
bied van het totale bewustzijn
bewerken? Wamneer het prak
tisch al niet mogelijk is in één
profeet te geloven, hoe kunnen
we dan zoveel profeten tege
lijk au sérieux nemen? Of lie
ver: hoe slagen we erin ze
ondanks hun aantal niet au
sérieux te nemenIk geloof,
dat dit niet lukt, ook al doen
mode en commercie hun best
het profetendom te beperken
tot kledei'dracht en zulke min
der serieuze zaken. We kun
nen zoveel profeten niet ern
stig neinen en we kunnen er
ook niet om lachen. Dat is,
denk ik, het probleem waar
voor wij gesteld worden door
de grote stoeten van bewust
makers en alternatief rondkij
kende betweters die tegen
woordig uit alle deuren van
alle akademies naar buiten
gulpen. Wij zijn te serieus om
ze uit te lachen en te tolerant
om ze te veroordelen. En zij
zijn te redelijk om ze niet te
geloven er. te ludiek om- ze
wel te geloven. Het gevolg is
een collectieve agitatie, waar
uit niets meer kan voortkomen
en die door geen enkele be
slissende daad kan worden in
gevuld. Iedereen is zich be
wust van de veranderbaar -
heid, maar niemand is in staat
een werkelijke verandering
tot stand te brengen. In
plaats van reële verbeteringen
ontstaat eenblinde en zenuw
achtige veranderingsdrift die
nergens vruchtbaar wordt. On
rust is het enige gevolg en die
inrust wordt op zichzelf a,l als
iets goeds beschouwt. Er
wordt enorm gedramd over
emancipatie met als enig re
sultaat een slopende ontevre
denheid en een collectief zelf
beklagOnder de druk van de
bewustmakers verdwijnt alles
wat maar o;p tevredenheid
lijkt en dat ?s allang niet meer
omdat de toestand aanwijsbaar
slecht of duidelijk verbeter-
baar is, maai' omdat tevreden
heid geen agitatie meer is. En
alles wat geen agitatie is,
wordt 'n een toestand van al
gemene opwinding als slecht,
niet-bcvrijd en niet-bewust
beschouwd
Socrates was magr tot op
zekere hoogte een agitator.
Zijn doel was niet da vernieti
gende en frusterende onrust
maar het inzicht in de eigen
beperktheia. Zijn wijsheid
was de overtuiging, dat hij
niets wist In die zin was hij
wel een irriterende uitzonde
ring, maar geen profeet of bet-
iveter. Dat maakt het bij na
der inzien ook onmogelijk
hem in e*nsi te vergelijken
met hedendaagse beioiistma-
kers. Zijn apologie is daarom
riipi minde actueel.