a
ZUID-AFRIKA HEEFT ER EEN NIEUW FRONT BIJ
TENTOONSTELLING IN PARIJS
Het impressionisme
honderd jaar oud
HELDEN
GLUREN
SUSKE EN
buitenland
Nieuw front
Zwarten
Goudmijnen
Verwijten
Erkenning
Beperkingen
Doorbraak
WOENSDAG 16 OKT
[n Londen is een eet
waar kinderen die gehanc
zijn of een ontunkkelingsa,
stand hebben, zeer int,
worden begeleid Daarove
de film „Kijken naarkindt
met als eindredactrice Cai
Euwe, die de NOS vanavon
21.30 tot 21.55 uur via
land 1 op de beeldbuis bn
n
l
e
De Engelse, Franse en I
televisie hebben op een b
komst in Hamburg besloti
zamenlijk een zes-,
documentaire-serie over?
dierenrijk te maken. Van
24 januari 1975 wordt in
wederom de Midem geh
de enige internationale
beurs voor lichte muziek.
Johan Heesters speel
hoofdrol in de operette
zeitsnacht", die het ZDF 2
tober aanstaande uitzendt
dere hoofdrolspelers zijn 1
Dor, Mariene Charell en
Lingen.
Op 12 november neei.
TROS in het Amsterdamse
gresgebouw een programm
Renate Tebaldi o{>.
J.R.L. Andersom De Uly
factor, „geen zee te hoog,
berg te hoog", Uitg. V
Friesland, f 17,90.
Wat hebben de grote ont
kingsreizigers en beroe
avonturiers gemeen? De E
lsman Anderson heeft gepr
erd er achter te komen Volj
hem is het de Ulysses-factor!
gaat uit van het karakter
iysses (of Odysseus), tj
Homerus dat in zijn Ilia
Odyssee heeft beschr
Odysseus nam vrijwillig nsi
maar was nooit doldriest
der had hij nog een groot aa
edele kenmerken en die bli
volgens Andersons onde
mannen als Thor Heyerd
Sir Francis Chichester oo
hebben. Anderson heeft ee
The Guardian dat de kosmo
ten niet gezegend zijn me
Ulyssesfactor. Ze zijn sle
een middel in de handen
plannenmakers en verlengst
ken van computers. Een mer
waarover valt te twisten H<
trouwens niet helemaal du"
lijk waarom iemand een di
pil schrijft om uit te zoe
wanneer iemand nu een hele
Izzy Abrahami: Kijkspel
flatbewoners. Zwarte Beer
5,-.
Een heerlijk boek voor
bewoners. Ga voor het
staan, als je je verveelt en
een verrekijker, aldus
Abrahami. Hij ontwikkelt
spel van gluren, fantasere
punten geven in een
Movie-achtige wijk. Voor
wat je bij anderen in huis
worden punten gegeven
waarnemen van een neger le
bijvoorbeeld 15 punten op
tv-toestel dat uit is, is goed
12 punten, geslachtsg
schap is 32 punten. Het
zonder meer gewonnen
iemand waarneemt die een
van James Joyce leest. Straf
ten leveren b.v. een krant
zende volwassene en een
naakte vrouw (bovenste
op.
(Door Edmond Marco,
correspondent van AFP)
JOHANNESBURG Sedert
Portugal heeft besloten het
wiel van de geschiedenis in
zijn Afrikaanse kolonieën te
laten draaien verkeert Zuid-
Afrika officieel in een oorlogs
toestand.
De Zuidafrikaanse minister
van defensie, Pieter W. Botha,
verklaarde onlangs dat zijn
land „op kleine voet van oor
log" leeft.
De feiten spreken echter am-
deire tal. Het opvallendste ge
geven is dait van de militaire
uitgaven die zijn beraamd op
de onlangs bij het parlement
ingediende begroting: een mil
jard dollar, ofwel een zesde
van de totale begroting voor
1974-1975. Dit is een record
ails men het vergelijkt met d>e
cijfers van voorgaande jaren:
450 miljoen dollar in 1971-
1972, 500 miljoen in 1972-1973
en 626 miljoen in 1973-1974.
De invloed van het alarm
aan de grenzen van Zuid-Afri-
ka door de dreigende instor
ting van de Portugese bolwer
ken in Angola en Mozambique
op de begroting van de Zuid-
airfkaainse regering manifes
teert zich in de enorme som
men die voor de territoriale
verdediging zijn uitgetrokken.
Bijna de helft van het totale
bedrag der militaire uitgaven
440 miljoen dollar, is voor dit
doel bestemd.
Het is een noodzakelijk
voorzorgsmaatregel, hoewel er
geen onmiddellijk gevaar is te
duchten, verklaarde minister
van financiën N. Diederichs in
zijn toelichting op de begro-
tong.
Behalve zijn vierduizend ki
lometer lange kustlijn, Nami
bië inbegrepen, moet Zuid-Af
rika nu ook een front van
drieduizend kilometer lengte
tussen de Atlantische en de
Indische Oceaan bewaken.
Langs dit gehele „front" is
het momenteel rustig- Het eni
ge „brandpunt" wordt er ver
oorzaakt in de smalle Caprivi-
strook van vijfhonderd kilo
meter rimboe ten noorden van
Botswana. In de onmiddellijke
nabijheid van dit gebied, in
Zambia en in het niemands
land van zuidoostelijk Angola,
bevinden zich de schuilplaat
sen van de guerillastri'ders
van de SWAPO (South West
African Peoples Organisation),
de organisatie voor een onaf
hankelijk Namibië.
Het bewaken vam deze enor
me grenslijn is echter een bo
venmenselijke taak als men
zich realiseert dat het blanke
Zuidafrikaanse leger in nor
male omstandigheden minder
dan honderdduizend man
sterk is. Van hen zijn er vijf
tienduizend tot de reserve-
eenheden, die jaarlijks voor
herhaling onder de wapenen
worden geroepen.
Dit is dan ook de reden diat
de Zuidafrikaanse regering,
die onlangs de Caprivistrook
heeft versterkt door de grens
wachten te vervangen door ge
regelde troepen, het voor het
eerst nodig heeft geoordeeld
rit zwarten bestaande militai
re eenheden te vormen- Zij
worden weliswaar aangevoerd
door blanke officieren, maar
deze nebben met het oog op
een hoffelijke behandeling van
hun zwarte ondergeschikten
van de regering een „hand
boek voor wellevendheid" ge
kregen.
De zwarte grenswachten, die
gerekruteerd worden uit de
Zoeloe Xhosa Tswana en So-
tho-stammen hebben tot nog
toe er geen bezwaar tegen ge
maakt deze taken te vervul
len. De vraag is echter of zij
even loyaal zullen blijven als
zij op een keer worden gecon
fronteerd met een echt leger:
gevormd door eenheden van
de M.P.L.A. (Angola): de Na-
mibdsche SWAPO, de Rhodesi-
sehe ZAPU en ZANU of het
Mozambikaanse Frelimo.
Tot nu toe hebben de veer
tien miljoen zwarte Zuidafri
kanen nauwelijks of niet gere
ageerd op de gebeurtenissen
in Angola en Mozambique Het
is moeilijk te zeggen of dit
ligt aan een gebrekkige infor
matie of aan onverschilligheid
Het politieke bewustzijn reikt
nauwelijks verder dan voor
steden als Alexandra en So-
weto bij Johannesburg-
In de „thuislanden'ont
breekt bij die zwarte bevol
king dit bewustzijn volledig.
De solidariteit gaat niet vea-der
dan de eigen stam of groep
Voor deze mensen liggen Mo
zambique en Angola net zover
van Transkei ato Zaïre of Ke-
Er is evenwel een uitzonde
ring: de goudmijnen van
Transvaal of van Oranjestaat
waar honderdduizend Mozam-
bikanen tweeduizend metei
ondier de grond werken. De
zeventien doden die sindt
aipril zijn gevallen in de mij
nen van Welkom als gevot?
van arbeidersrelletjes zijr
misschien een bloedige eeh'
van de voortdurende ongere
geldheden na de gebeurtenis
sen van dit jaar in Mozamb'
-|ue.
Een lichte geruststellin
voor de blanken in Zuid-Afri-
ka is de verklaring van Fre
imo-leider Joaquim Albert'
Chissano, die waarschijnlijk
premier van de overgangsre
geling in Mozambique wordt
Chissano zei vorige maand dat
deze regering een terughou
dend beleid van niet-inmen-
ging wil voeren ten aanzien
vam de door blanke minder
heidsregeringen overheerste
buurlanden als Zuid-Afrika en
Rhodesië. Op de vraag wat hij
lacht van de Zuidafrikaanse
troepenversterkingen langs de
grens met Mozambique en of
hij deze niet als een provoca
tie zag antwoordde de Freli-
mo-ledder met de vraagsteller
te verwijzen naar de Zuidafri
kaanse minister van defensie
,Hij weet wat de bedoeling is.
wij niet. Wij houden ons aar
?en beleid van niet-inmen
ring", zei hij-
De blanken in Zuid-Afrika
ijn oog weinig begaan met de
•mmekeer die zich in de Por
tugese gebiedsdelen aan het
voltrekken is. Officieel wil
Pretoria wel geloven in de
vreedzame bedoelingen van
^en zwart Mozambique en in
het economisch realisme van
land, dat weinig eigen bron
nen van bestaan heeft en dat
Zuid-Afrika wel te vriend
moet houden ais afnemer van
de door de Cabora Bassadato
geleverde stroom en als bro#
van inkomsten voer de have#
van Lourenco Marques.
Op het platteland van
Transvaal draagt de boer nog
steeds zijn geweer bij zich.
Men aan nooit weten en hij is
het trouwens al sinds de boe
renoorlog zo gewend. Het risi
co dat hij door „het zwarte
gevaar" zou worden overval
len lijkt, althans in de huidige
tijd, niet erg groot. De steen
achtige steppen vam de Zuid
afrikaanse hoogvlakte lens#
zich niet zo gemakkelijk voor
guerilla-acties van het ANC.
De blanke in de steden, die
een benijdenswaardige levens
standaard geniet, is meer
geïnteresseerd in de enorme
industriële ontwikkeling dan
in de namekgolf lm Mozambi
que, vanwaar duizenden blan*
ken naar Zuid-Afrika zijn ge
vlucht.
Paul Cézanne: Stilleven
Edouard Manet i „Chez le père Lathuille",een novelle van Maupassant in een
enkel tafereel
Edouard Manet„Le balcon"
zicht geeft van de destijds
„officiële kunst", laat een pa
rallelle tentoonstelling, even
eens in het Grand Palais, deze
kunst in werkelijkheid zien:
„Le Musée du Luxembourg en
1874". Een hoogst academische
en sentimentele kunst, die
sommige critici om nogal
duistere redenen in een een
zijdige retrogolf weer actueel
willen proberen te maken.
Diegenen die beide exposities
in het Grand Palais bezoeken,
hebben weinig moeite om de
andere retrogolf te kiezen....
Dit neemt niet weg dat de
parallelle expositie van de
honderd jaar geleden aanvaar
de en gangbare kunst duide
lijk, overduidelijk maakt,
waarom het impressionisme
een revolutie betekende, een
soort contestatie, een provoca
tie. De hele filosofie (men
vergeve het gebruik van de
term in deze context) van de
impressionisten is tegengesteld
aan die van de officiële schil
ders: zij verkiezen het ogen
blik boven de eeuwigheid, de
impressie, het simpele ervaren
boven de idealisering, het
licht, de luminositeit boven de
materie, de fluïditeit boven de
substantie. Althans als groep
bezien.
Individueel werd de impressi
onisten de meest verbijsteren
de verwijten gemaakt, die
heel een mentaliteit, heel een
samenleving, heel een burger
lijke dominering aantonen.
Men verweet hen dat zij geen
„elegante" dingen schilderden,
dat zij geen traditionele, klas
sieke onderwerpen kozen, dat
hun modellen „slordig ge
kleed" waren.
Weerspiegeling van zonlicht in
het water, een stemming, een
atmosfeer, spel van licht en
schaduw. Vrouwen in een
tuin, mensen op een balkon,
het gewone dagelijkse geluk
(dat uiteraard in die tijd gro
ter lijkt en misschien ook
was voor de hedendaagse
beschouwer); de indrukken,
de impressies van het vluchti
ge, het voorbijgaande, het on
bestendige.
In een tijd waarop de maat
schappij op solide, traditione
le, onwrikbare rotsvaste waar
den en overtuigingen steunde
of wilde steunen. Het was niet
„serieus". En bovendien kon
den verschillende impressio
nisten niet eens tekenen of
schilderen, getuige de „houte
rige" naaktfiguren van een on
verlaat als Paul Cézanne, die
alle erkende waarden onder
steboven smeet en aan kleur
schakeringen meer waarde
hechtte dan aan een solide
constructie. En deze schake
ringen dan ook nog slordig en
ruw op het doek zette. Inder
daad een revolutie.
Alleen zijn er inmiddels hon
derd jaar voorbijgegaan. Ze
ker, Sisley heeft tijdens zijn
leven nimmer de minste er
kenning gehad. Maar voor an
deren begon het getij rond de
eeuwwisseling niettemin te
keren en thans drijft geen
mens de spot meer met de
impressionisten. Hoewel, voor
zekeren ook dat „voorbij" et
„verouderd" is.
Dit neemt niet weg dat men
zich te midden van de glorie
van de 42 doeken in het
Grand Palais ervan bewust
moet zijn dat zij voor het
overgrote deel ontstonden in
een atmosfeer van wanhopige
morele en materiële ellende,
waarover L'Oeuvre van Zola
een zekere opheldering ver
schaft. En dat terwijl de staat
in 1874 meer dan 50.000 frank
besteedde om werken uit de
„officiële" salon aan te schaf
fen: 3.500 voor een Blanchard,
8.000 voor een Le Houx,
20.000 voor een Gérome...
Eén jaar later worden bij
Drouot tien Renoirs geveild
voor te zamen minder dan 100
frankMaar het is aan Cail-
lebotte, Bazille en dokter Ga-
chet te danken dat het Jeu de
Paume met zijn 340 doeken
heden ten dage het grootste
impressionistische museum ter
wereld is. Zij kochten tegen
wil en dank, ondanks alle spot
en tegenwerking, de doeken
van hun vrienden op. Niet
voor zichzelf. Toen de ogen
eindelijk opengingen, schon
ken zij ze aan de staat.
Ondanks de „slechts" 42 schil
derijen die in het Grand Pa
lais de honderd jaren impres
sionisme vertegenwoordigen,
is het onwaarschijnlijk dat een
dergelijke collectie (met name
wat de kwaliteit betreft) bin
nen afzienbare tijd nog ergens
te zien zal zijn. Afgezien van
New York, na de sluiting van
de Parijse expositie. Deze
laatste duurt tot 24 november.
JAN DRUMMEN
Paul Cézanne: Het huis van de gehangene
PARIJS Vier jaar na
het grote Débacle, na het
einde van het Tweede Kei
zerrijk, na de stichting van
de Derde Republiek, in een
tijd van politieke en sociale
omwentelingen, organiseer
de eeh kleine groep Franse
schilders in Parijs hun eer
ste tentoonstelling. In loka
len, die beschikbaar gesteld
waren door de vermaarde
fotograaf Nadar. Omdat de
doeken van de kleine groep
in elke officiële „salon" ge
weigerd werden omdat hun
werken volstrekt niet be
antwoordden aan de „gel
dende" schilderkunstige es
thetiek van die tijd, toen de
schilderkunst van de „Pom-
pier"-stijl hoogtij vierde.
Bij de geëxposeerde werken
was een doek van Claude Mo
net, een havengezicht van Le
Havre, dat „impressie" heette.
Een niet welwillende criticus
noemde de groep schilders die
bij Nadar exposeerde naar
aanleiding daarvan „de im
pressionisten", Het was in
1874 en deze spottend bedoel
de benaming, waarmee de eer
ste kunstrichting in de ge
schiedenis, de eerste school
gekarakteriseerd werd, is een
welkome aanleiding geworden
om het eeuwfeest van het im
pressionisme met een tentoon
stelling in het Grand Palais in
Parijs te vieren.
Het is een kleine tentoonstel
ling geworden, een tentoon
stelling met (blijkbaar onver
mijdelijk) lacunes42 schil
derijen van dertien schilders,
bijeengebracht door het Parij
se Louvre en het New Yorkse
Metropolitan Museum. Beper
kingen van wettelijke en tech
nische aard zijn de aanleiding
geworden tot de numerieke
bescheidenheid van de exposi
tie, terwijl ook de -fenomenale
waarden van de doeken tot
eveneens fenomenale verzeke
ringspremies geleid hebben,
die uiteindelijk onoverkome
lijke bezwaren gebleken zijn
om méér werken naar Parijs
te brengen.
Dit neemt niet weg dat de
tentoonstelling uniek en gran
dioos is. Weliswaar zijn er
minder doeken dan men zou
mogen verwachten, maar de
kwaliteit is dermate hoog, en
de aanwezigheid van een aan
tal van de meest vermaarde
werken van de impressionis
ten, maakt de expositie in het
Grand Palais tot een grote ar
tistieke gebeurtenis.
Daarnaast kan de kunstmin
naar die de vier of vijf wer
ken van Cézanne onvoldoende
vindt minder dan tien minuten
verder in de Orangerie zijn
hart ophalen: momenteel is
daar een grote tentoonstelling
van Cézanne-werken uit Frans
bezit. En dan is er natuurlijk
als „'aanvulling" nog steeds
het Musée du Jeu de Paume,
aan de impressionisten gewijd.
Ook nauwelijks tien minuten
van het Grand Palais verwij
derd.
De Eeuwfeest-tentoonstelling
is uitstekend georganiseerd,
met name om aan te tonen hoe
en waarom de nieuwe richting
een doorbraak en een coheren
te beweging vormde in de ze
ventiger jaren van de vorige
eeuw. Behalve een reproduk-
tie-tentoonstelling op de twee
de verdieping, die een over-
