Knappe koppen verliezen hun vijgeblad Glamour PROF. FRED POLAK ZINGT „LOF DER BOTHEID L OF DER Oude vete Moskou- Belgrado opgerakeld BOTHEID Angst T oekomst-model Energie Tied polak Kwaad Riskant beschuldigingen Ontmaskerd Ernstig Uitstel Minderheden DOOR CO RIS VERHOEVEN HINGEN PEILINGEN PEILINGEN PEILINGEN PEILINGEN PEILINGEN PEILINGEN PEILINGEN PEILINGEN PEILINGEN PEILINGEN PEILINGEN PEILINGEN PEILINGEN PEIL NGEN NGEN PEILINGEN PEILINGEN PEILINGEN PEILINGEN PEILINGEN PEILINGEN PEILINGEN PEILINGEN PEILINGEN PEILINGEN PEILINGEN PEILINGEN PEILINGEN PEILINGEN PALINGEN PEILINGEN PEILINGEN PEILINGEN PEILINGEN PEILINGEN PEILINGEN PEILINGEN PEILINGEN PEILINGEN PEILINGEN PEILINGEN PEILINGEN PEILINGEN PEILING El LI NGEN PEILINGEN PEILINGEN PEILINGEN PEILINGEN PEILINGEN PEILINGEN PEILINGEN PEILINGEN PEILINGEN PEILINGEN PEILINGEN PEILINGEN PEILINGEN PEILINGEI^ nze bloedeigen Neder- landse toekomstweger de futuroloog en hoogleraar-in-ruste dr. Fr. Polak pikt het niet langer. Hij wil niet meer tot de zwijgende meerderheid be horen. Hij vindt dat onze knappe koppen" en „ru moerige politici" ons land, Europa, het Westen en uit eindelijk de wereld naar de knoppen dreigen te helpen, gjjna alles wat die heren beweren en doen zit bar stens vol tegenstrijdigheden zegt Polak. En heel wat ons als „wetenschappelijk" aan geprate toekomstvisies ra ken, zo vindt hij, kant noch wal. Fred Polak is daarom in de pen geklommen. Een instru ment dat hem overigens uiter mate vertrouwd is. Hij schreef een „Lof der Botheid". Als het ware in één adem. Zonder het gebruikelijk jargon van een vakgeleerde. Gewoon, omdat bij zijn verbazing, verbijste ring en woede over zoveel domheid niet langer voor zich kon houden. En we moeten erkennen dat njn ontboezeming, soms ui terst scherpe analyses van ac tuele situaties en paniekzaai- erige wetenschappelijke publi- katies, het lezen meer dan waard zijn. Niet, omdat we het steeds met Pollak inter nationaal een van de grond vesters van de jonge weten schap dar proignostica (teer van de toekomst-analyse eens zijn. Wel, omdat Pdlak ons met zdjn uitspraken en opmerkingen aan het denken zet. Ons als het ware een spie gel voorhoudt in dit boek, een lachspiegel. Zo lijkt het ten minste. Maair bij wat lianger kijken (en lezen) vergaat ons het lachen. Moedeloze irritatie en boosheid over zoveel on verstand, vaak voortkomend uit vermeend eigenbelang-op- korte-termijn, komen dan voor ié lach in de plaats- De lezer gaat zich dan af vragen: „Wat doen we met z'n allen? Waarheen zijn we met 111 allen op weg? Waarom la ten we ons zo in de luren leggen door de machten en krachten die uit zijn op onze ondergang? Waarom kunnen wij in het Westen niet dat stak eensgezindheid opbren gen dat ertoe kan leiden dat we niet langer politiek en eco nomisch gechanteerd worden? Waarom kan er geen echte Internationale solidariteit-zon- der-voorbedachte rade zijn?"- Pessimisme? Daartoe geeft het boek van Polak, zijn woeden de uitval kan men zeggen, alle aanleiding- Maar toch is Polak geen zwartkijker. Uit zijn ont boezemingen, hier en daar wel wat kreterig, gloort toch wel hoop-op-een-goedie-toekomst- voor-ons. Polak gelooft vast in het vermogen van de mens, om de uitdagingen die hij nu ontmoet op z'n weg door de historie op te ruimen. Dat wel. Maar, en dat is misschien wel de niet geringe verdienste van zijn „Lof' daartoe moet die mens wel de moed hebben de bande feiten onder ogen te tien. Hij moet, zo vindt Polak kennelijk, niet langer vertrou wen op fictieve situaties en lichtkastelen. Daarover doet bij harde uitspraken. Enkele voorbeelden. „De EEG is uiteengevallen door mislukking van iedere solidariteit, dierhalve ook niet voor een gemeenschappelijke energiepoddtdek". Kijk, eigen lijk weten we dit allemaal weL Maar waarom houden we dan toch nog zo hardnekkig vast aan die EEG „Europa is de melkkoe, overwegend ten behoeve van de achterlijke Franse boeren. De EEG-commissie heeft wei nig in te brengen. Ze blijkt telkens redeloos, radeloss en reddeloos. Financieel, econo misch, monetair, politiek, qu>a energie en defensie, is er geen verenigd beleid van de Negen (EEG-landen). Bovendien gaat het de meeste lidstaten niet al te best. Volgens velen is de EEG op sterven na dood in de olie gesmoord, in brokstukken uiteengevallen". Maar waarom spelen we dan nog steeds met die EEG en waarom verwek ken we er nog steeds valse verwachtingen mee, vraagt Polak nuchter? Hij antwoordt: we houden ons zelf voor de gek- Zoals met zoveel zaken op het ogenblik. Zoals we ons zelf voor de gek houden met de macht van Frankrijk of Groot-Brittiannië in de wereld- „De dagen van de City (hart van Londen dat financieel honderden jaren de wereld be heerste) zijn misschien voor goed voorhij". Als een hoofdmotief loopt door het boek van Polak het thema van de angst. Angst om zander olie te kamen zitten heeft de Europese landen, stuk voor stuk, een knieval laten maken voor de Arabische olie- bezitters. Van solidariteit in het Westen, van de "EEG-lan den, was geen sprake. Angst voor onze eigen Nederlandse welvaart diced, zo merkjt Polak bitter op, ook Nederland door de knieën gaan voor de Arabi sche olie-chantage. Dat Nederland houdt uitver koop, aldus Polak. Duitsers kunnen er op grote schaal hui zen en grond kopen. Britse ondernemingen kopen er op grote schaal bedrijven. Steeds meer Nederlandse onderne mingen krijgen Duitse, Engel se of Amerikaanse partners. Een rood signaal, merkt Polak kennelijk hevig verontrust op. Een tweede rood signaal vindt hij dat het onidernemersikld- maat in ons land "zienderogen slechter" wordt. Daardoor wol men in Nederland niet meer investeren. Daarom komen geen buitenlandse bedrijven meer naar Nederland. Daarom dreigt ook het gevaar dat mul- ti-nationale ondernemingen hun Nederlands produktie-ap paraat naar het buitenland gaan overbrengen. Dat doet de werkloosheid snel stijgen. Angst om de harde werke lijkheid onder ogen te zien leidt ook tot afbrokkeling van de bereidheid van het Westen om zich militair te verzekeren van tegenwicht tegen „de La chende Beer", aldus Polak. In zijn boek analyseert hij de krachtsverhoudingen in de wereld op grond van de be kende gegevens. Een aantal hoofdstukken draagt daardoor het karakter van het buiten landse commentaar. Maar dan wel in het kader van de „lof der botheid". En dat geeft aan die bespreking door de wijze van behandeling van de schrijver de kracht van een rapier, dodelijk in zijn nuch terheid. Fel haalt Polak uit tegen de uiterst pessimistische conclu sies die in het (eerste) rapport van de Club van Rome wor den getrokken over de toe komst van de mensheid. Hij ontkent niet dat de studie ver diensten heeft. Ze drukte ons met onze neuzen op de nood zaak zich met de toekomst te gaan bezighouden. Maar het model van de Club houdt geen enkele rekening met de diep ingrijpende veranderingen die bijna dagelijks in onze samen leving plaatsvinden. Er is ze ker reden voor „enig pessimis me", aldus Polak. Maar dan niet voor het pessimisme van de Club. De studie leidt de aandacht af van een aantal ernstige problemen, zoals bij voorbeeld het feit van de menselijke zotheid en botheid. De gegevens die men de com puter gaf om tot de bereke ningen te komen waren onvol ledig en vele belangrijke ge gevens ontbraken eraan. Geen wonder dat talloze geleerden en vakmensen dat rapport naast zich hebben neergelegd. Het heeft in Nederland echter heel wat losgewpeld. Het kwam voor „nieuw links", net op het dode punt aangeland, immers als manna -uit de he mel vallen. Polak besteedt aan de Club een hoofdstuk. Het is de moeite van het lezen meer dan waard. Vooral omdat hij er een aantal heel behartene- waardige opmerkingen in maakt over de waarde en on waarde van wereld-toekomst modellen. Als een traag-vloeiende stroom loopt door het boek het energie-vraagstuk. Waarbij vooral aan de olie, de Arabie ren en de multi-nationales veel j iccce- ij .varieer opEfcac l aandaoht wordt besteed. Fei ten en bekende gegevens zijn daarbij geplaatst in zo'n per spectief dat ze een nieuwe be- tekenins krijgen. Ze in ieder ge val in een nieu wlicht stelt. Ook Polak heeft, het blijkt uit deze publikatie, zijn angst. Hij vreest kennelijk de opmars van het Russische com- munismea. De Russische macht hebbers liggen op de loer. Zij gebruiken de olie-crisis om het Westen economisch, maar vooral moreel, uit te hollen. En de Westerse politici trap pen daar keer op keer in, Merkwaardig, zo merkt Polak ergens op, want in 1980 zal er in de wereld eer een teveel dan een tekort aan energie zijn. Polak schreef dit boek in enikele weken. In maart en mei van dit jaar. 7,onder al te veel speurwerk. Min of meer uit z'n blote bol. Omdat hij kwaad was. Over het onver stand van tallozen die verant woording dragen in onze sa menleving, over hun egoïsme en onwetendheid. Hij schreef het boek in de zeer roerige wekjen van de oliecrisis en al les wat daarmee samenhing. Zijn ,Lof der Botheid" is dan ook een actuele schets van si tuaties, handelingen en politie ke en economische machts verhoudingen. Juist, omdat het moment, de actualiteit, er als een v,an de voornaamste mo tieven aan ten grondslag ligt, zijn nogal wat door hem in een breder kader geplaatste situaties, nu al weer achter haald. Enkele van zijn hoofd rolspelers verdwenen inmid dels van het wereldtoneel (Nixon, bijvoorbeeld). Maar ook, en dat is een sterk punt, zijn intussen in de voortduren de stroom van gebeurtenissen verschillende van zijn progno ses duidelijk uitgekomen en bewegen andere ontwikkelin gen in door hem aangeduide richtingen. Waarbij men wel dient te bedenken dat Polak niet voorspelt in de zin van de waarzeggerij, het koffiedik kijken. Hij trekt conclusies uit wat hij waarneemt op grond van feiten, vele feiten. Hij poogt op die manier de lijn van de gebeurtenissen in de toekomst door te trekken. Soms prikt hij in de roos. Soms zit hij er naast Want hij werkt met het meest onberekenbare materiaal dat er bestaat: met de mens en diens doen en laten. Boven dien „voorspelt" hij in dit boek meestal op korte termijn. Een, hij wijst er zelf op, heel riskante onderneming. Veel moeilijker dat het maken van algemene prognoses over ont wikkelingen die men mag ver wachten op lange termijn. Bo vendien zijn die korte-ter mijn-voorspellingen direct op hun betrouwbaarheid te con troleren. Al met al een lezens waardig boek. Men zal het niet lezen zonder irritatie zonder te worden geprikkeld tot tegenspraak. Dat is er, me nen wij, de waarde van. Waarbij we dan maar moeten heenkijken over dat laatste hoofdstuk, waarin hij een groot aantal paradoxale prog noses aan de lezers voorlegt. Vele ervan zijn verdienstelijk om te gebruiken in een ge sprek. Niet om ze te plaatsen aan het eind van een betrek kelijk korte studie over onze huidige situatie. Ze missen er dè onderbouw voor. Jacques Levij. Fred Polak. „Lof der Bot heid". (Uitg. Elsevier, 207 pag., f 12,50). (Van onze redactie buitenland) Een groep Montenegrljnen we probeerde een pro-stalinis- tache communistische partij JP te richten in Joegoslavië ™ft weer een oude wond jjpengehaald die de ongemak kelijke betrekkingen tussen Eelgrado en Moskou ai een wart eeuw kenmerkt. De Stoep van anti-Titoïsten zit al Wledig achter slot en grendel. Maai- er is een nasleep van het latente geschil tussen Joe- avië en de landen van het iet-blok over de omvang waarin Moskou de groep zou "ebben gesteund. Ondanks an- "ersbidende geruchten zal volgende week wel een Joe- Mavisóhe delegatie naar Warschau reizen. In de Poolse hoofdstad vindt dan een bij enkomst van Europese com munistische partijen plaats ter voorbereiding van een commu nistische topconferentie die J®' Kremlin graag begin val- I ja-ar wil houden. De ioslaven zullen echter, in samen A-erking met de Roeme- oen flink pakket voor waarden aan een dergelijke •opconferentie wilden verbin- 'em Naar verluidt willen zij '"teder geval pleiten voor af- Jokaffing van de zogenaamde otetjnjev-doctrine van be- soevereiniteit die door «kou werd gebruikt ter PPatvaardlging van de inval Tsjechoslowakije. Na de htoiaskering van dê stalinistd- groep kan dat pleidooi eb maar vuriger zijn. Beschuldigingen die Joegosla heeft laten uitlekken wdl- *.!n Bat Moskou op de een af "ére wijze betrokken was Be activiteit van de groep. Het tijdschrift N-in identifi ceerde 15 van de 32 verdach ten (die gevangenisstraffen kregen van een tot veertien jaar) en zei dat de oprichter van de groep contact had ge maakt met wiait het noemde cominformistische emigranten die buiten Joegoslavië leven, cominformistische emigranten die buiten Joegoslavië leven- Deze beschuldiging legt een verbinding tussen de groep en de Landen van het Sovjet-blok omdat men cominformistische emigranten normaliter wordt bedoeld anti-Titaistische Joe- goslaven die leven in de Sov jet-Unie en Tsjeojioslowakije. In priivé-gesprekken beweren hoge partijfunctionarissen in Belgrado over bewijzen te be schikken dat de Sovjet-Unie, Tsjechoslowakije en Hongarije banden hadden met de groep. Cominformisten is een term die in het jargon van de com munistische partij in Joegosla vië wórdt vertaald als Joego- slaven die op het laatste mo ment voorstander werden van een mislukt plan van de Rus sische dictator Stalin om Joe goslavië in 1947 aan ziah te onderwerpen. Zijn instrument was de Cominform (commu nistisch informatiebureau) diat in Belgrado werd opgericht. Toen de Montenegrijnse sa menzweerders werden ontmas kerd veroordeelde ook presi dent Tito hen als cominformis ten. Juist de Russische sa menzwering door middel van de Cominform bracht Tito er toe in 1948 met het Sovjetblok te breken. Het bericht in het tijdschrift Nin was dat de op richter vam de groep Kommen J-avic, opdrachten kreeg van emigranten over het oprichten Tito van een pairhij in Joegoslavië die zich zou verzetten tegen Tito, zdjn beleid van niet-ge- bondenheid, het unieke Joe goslavische systeem van arbel- derszelfbestuur en de gelijk heid van de Joegoslavische re publieken op basis van de nieuwe grondwet- In plaats daarvan wilde zij een krachti ge staatscontrole op het gebied van economie, cultuur, weten schap en onderwijs, evenals beperking van de Joegoslavi sche onafhankelijkheid in in ternationale betrekkingen in die zin dat Belgrado meer in de pas zou gaan lopen van het Kremlin- De Joegoslavische nieuwsmedia meldden ook dat de emigranten Joegosiaven die zich na 1948 in Moskou, Kiev en Praag vestigden de samenzweerders voorzagen van leiders en geld- Volgens onbevestigde berichten kregen zij ook een hoop literatuur die bij hun arrestatie, in de auto nome provincie Kosovo, werd aangetroffen- Tot nu toe heeft men van Russische en Joegoslavische zijdie angstvallig vermeden het tot een open confrontatie over die affaire te laten kamen, be nadrukkend dat men de goede betrekkingen niet wil versto ren. Maar de behandeling in de pers is een duidelijk toon beeld van het ernstige karak ter. Ongeveer twee weken na dat de groep was gevonnist hadden de Russische mediih eT volgens Joegoslavische berich ten nog geen melding van ge maakt. Alleen Roemenië dat binnen het Warschau-Pact een vrijwel onafhankelijk bui tenlands beleid voert heeft alle Joegoslavische verklarin gen over de affaire gepubli ceerd. Het Chinese persbureau Hsiinhoea deed hetzelfde. Het Russische persbureau Tass daarentegen gaf Slechts een verklaring uit waarin de wes terse pers werd beschuldigd van provocaties door te pogen het geheime proces in verband te brengen met een zogenaam de pro - Russische samenzwe ring. De Joegoslavische media hebben consequent deze ver klaring genegeerd, evenals an dere ontkenningen vanuit het Sovjetblok. Maar het week blad van de Joegoslavische communistische partij waar schuwde voor mogelijke ge volgen als men extremistische activiteit van emigranten duldt. Hoewel het geen namen noemde was hiet volkomen duidelijk tegen wiie de waar schuwing gericht Was. „Voort durende tolerantie van anti- J oegos! avische activiteit zou slechts schade kunnen berok kenen aan de ontwikkeling van relaties en samenwerking met de landen van waaruit dergelijke activiteit wordt on dernomen", aldus het blad. Diplomaten uit het Sovjet blok hebben in het privé ui ting gegeven aian hun irritatie over Joegoslavische lekken naar westerse journalisten over de affaire en de vermoe delijke omvang van de betrok kenheid van Moskou. Terwijl Joegoslavische autoriteiten de feitelijke publikaties in de ken dienen zij de diplomaten van repliek met de opmerking dat de eniige informatie die zij hebben onthuld was neerge legd m officiële verklaringen die voor aille journalisten be- sahiikbaiar waren maar slechts door enkelen werden gebruikt- De Joegosiaven zeg gen dat de affaire geen in vloed mag hebben op de eco nomische en diplomatieke be trekkingen met het Sovjet blok. Maar zij maken geen geheim van hun teleurstelling na verscheidene jaren te heb ben gestreefd een relatie van vertrouwen met het Kremlin op te bouwen, een relatie die voor de stabiliteit van Joego slavië van levensbelang is na het vertrek van de nu 82- jarige Tito. Sinds 1948 heeft deze relatie herhaaldelijk op en neergaande beweging ver toond. De laatste moeilijke fa se was in 1968 toen president Tïito in het openhaar de inval ln Tsjechoslowakije veroor deelde. Een gevolg van de jongste affaire zou kunnen zijn dat het bezoek van de westerse pers niet tegenspre- Russische leider Brezjnjev, la ter dit jaar verwacht, wordt uitgesteld. Een ander vermoe delijk gevolg is dat Joegosla vië samen met Roemenië waarschijnlijk nog wat meer voorwaarden zal verbinden aan het bijwonen van de door het Kremlin zo gewenste top conferentie van Europese com munistische partijen. Een ver oordeling van China of een uitstoting uit de communisti sche wereldbeweging zit er wat hen betreft zieker niet in- Vol gens kringen in Belgrado zal Joegoslavië tijdens de bijeen komst van volgende week in Warschau een resolutie willen doordrukken waarin aüle acti viteit wordt veroordeeld die neerkomt op inmenging in de binnenlandse aangelegenheden van een land. Wat het mislukte plan van de Montenegrijnse stalinisten betreft geloven weinig waar nemers in Oost en West dat hun program voor de toekomst van Joegoslavië de steun van heit volk zou hebben verkre gen- Joegoslavië heeft van de communistische landen zowel de grootste vrijheden als de hoogste levensstandaard. Des ondanks was het mogelijk 32 dissidenten bijeen te brengen en in totaal zo'n 50 man die er volgens kringen bij betrokken waren. Een mogelijke verkla ring voor het aanvankelijke wervinigssucces van de groep ligt in het reeds langbestaaode antagonisme tussen de Monte negrijnse en de Servische minderheden en de Albaanse en moslim-meerdenheden in de provincie Kosovo. De twee minderheden waren vroeger de heersers over de provincie, met name in de dagen van krachtig centraal beheer na de Tweede Wereldoorlog. Maar hun invloed was de laatste jaren drastisch teruggelopen onder Tito's beleid van gelijke behandeling voor afBe repu blieken en autonome gebieden. Na bet vervolgen gedurende tientallen jaren van de Alba nezen en de moslims vrezen de vroegere machthebbers nu kennelijk dat zij op hun beurt zullen worden vervodgd. Van alle Nederlandse waardIe» die met de medeklinkers tft- beginnen, ken ik er geen dat niet te maken heeft met enken alt gepolijst en stralend op pervlak, weerkaatsing van licht en geringe wrijving. Wn er zijn heel veel van die woorden, zodat deze cornstoto* ring gemakkelijk te controle ren is: glad, glans, gloriën, glas, gleuf, glibberig, glijden, glimmen, glimpglippenglit ter, gloed, gloeien, glooien, gloren glunder, gluren. De vaststel ling is misschien nog wel uM te breiden tot een groot aantal buitenlandse woorden bv. m het Latijn: gladius (zwaard is geslepen en gepolijst ijzerj, globus, gloria, gluten. Sr sou een stelling van te maken sign die reikt tot aan de oorsprong van de taal. Daar zou dam heel wat klanksymboliek aan te pas komen en allerlei specula ties over het verband tussen de stand van ons spraakorgaan en onze verhouding tot een bepaald aspect van de werke lijkheid. Iets dergelijks is <A ooii gebeurd over het zoge naamde „gn-complex" van woorden als knie, knobbel knop en ook het gl-complem zal wel ooit zo behandeld zijn- Het ligt nogal voor de handt de methode is aantrekkelijk, maar moeilijk te veramibwaor- den- In de rijtjes hierboven to „glamour" niet opgenoimeru, maar het zou er uitstekend is» passen. Het is een Engels woord voor „kunstmatige glans" en vandaar is de bete kenis uitgebreid tot de stra ling die uitgaat nasi filmster ren en andere figuren die een wijze van leven vertegenwoor digen waarop de aandacht en de jaloezie van. veel mensen zich richtenGlamour is niet een licht dat van binnen uit komt, maar de weerkaatsing van het licht dat van binnen uit komt, maar de weerkaat sing van het licht dat ée schijnwerper vam de publieke belangstelling op iemand werpt. Die weerkaatsing is overigens niet een automatisch gevolg van het feit dat er licht valt op een figuur. Filmsterren zijn geen manen die er ook niets aan kunnen doen dat zij in het donker om hen heen licht van buitest weerkaatsen. Niet ieder op wie de belang stelling zich richt ontwikkelt het verschijnsel glamour, maar alleendegene die eraan beant woordt, zich daarnaar gaat ge dragen en tegemoet komt aan verwachtingen. Glamour is een kunstmatig produkt, een coproduktia van degenen die een bepaalde vorm van leven of een niveau van consumptie als ideaal wil len aanprijzen, degenen die dót leven voor de schijnwerpers van de publiciteit willen voor spelen en de tallozen die zich door dit ideaal willen laten beïnvloeden. In de glamour wordt het onbereikbare voor gesteld als iets dat door som migen bereikt is, maar de aard van die voorstelling is zo, dat het bereiken van het ideaal aan uiterst simpele voorwaar den als geld of schoonheid ge bonden is. Glamour kan nooit meer worden dan reclame voor zeer oppervlakkige idea len die langs actieve weg ist principe te verwezenlijken zijn en waarvan de gedeelte lijke. verwezenlijking elk mo ment kan worden aangevuld door te acteren alsof zij com pleet is. Iets als geluk is van glamour volstrekt uitgesloten omdat het niet na te bootsen is, zich voor een groot deel aan onze activiteit onttrekt en geen enkele publiciteitswaarde heeft. Glamour is alleen moge lijk op een gebied waar de schijn de werkelijkheid kan vervangen en dat zal wel de reden zijn waarom het begrip zo sterk aan de film/wereld gebonden is en vandaar is overgegaan op de reclame. In de reclame is glamour, zoals John Berger zegt, een manier om een produkt te verkopen als voorwaarde voor een ide aal leven. Omdat daar de schijn het gemakkelijkst te controleren en te ontmaskeren is ligt het voor de hand, dat de glamour in de reclame zal vastlopen en daar zijn einde zal vinden. CORN. VERHOEVEN

Krantenbank Zeeland

de Stem | 1974 | | pagina 19