PRAAG IS ZEKER EEN REISJE WAARD Per wap PPR: N Kissing moet GEEN GEVC DEELNAME 1 sjechoslowakije paart rode dictatuur aan Habsburgse charme binnenland buitenland 1HHMHl VRIJ PRATEN KRANTEN VRIJHEID MOEDERGELD LEESGIERIG TABOE Bezorgdheid Troepen scheiding ONDERBEVOLKT LAND MET GASTARBEIDERS Over een ding bestaat mo menteel in Praag geen enkel verschil van mening: sinds de befaamde lente van 1968 is het voorjaar niet meer zo vroeg en warm geweest als op het ogenblik. Er zjjn wel twee opvallende verschillen tussen toen en nu: de meis jes en vrouwen dragen op het ogenblik de rokken be duidend korter dan toen en Westerse kranten zijn er niet of nauwelijks te krijgen (met uitzondering van de partij organen van Britse of Fran se communisten). Over het overige is Praag ook na het rampzalige jaar 1968 de fleurigste en plezierigste stad van Oost-Europa gebleven. En Oost-Europa moet men dan ei genlijk tussen aanhalingste kens zetten, want met name de Tsjechen gaan er prat op, dat zij het hart van ons we relddeel vormen en zij vinden dus dat hun land tot Midden- Europa behoort. Dat is dan wel meteen het probleem waar het in Tsjecho- Slowakije al ruim een kwart eeuw om draait: men denkt er in westerse kategorieën, maar behoort tot het Oostblok. De mini-rokjes en het ontbreken van westerse kranten zijn symbolen van zowel het een als het ander. Wat vast staat is in elk geval, dat je in Praag met iedereen vrijelijk over alles kunt pra ten. Ook over een onaangena me kwestie als censuur. Alois Tomasek bijvoorbeeld, als bui tenlands commentator van de Tsjecho-Slowaaikse radio te vergelijken met onze Hilter- man (hij is trouwens ook mr. en even dhanmant) schroomt niet om toe te geven, dat er een strenge zelfcensuur is. Wjj hebben na 1968 - toen de niet-aanhanigers van Dubcek overigens absoluut niet aan het woord konden komen- de censuur niet meer ingevoerd. Wij gaan ervan uit, dat de pers de door de partij uitge stippelde lijn verdedigt, want die partijlijn is goed voor onze staat en is na brede discussie tot stand gekomen". Tomasek noemt zichzelf een hardge kookte communist. „Natuurlijk hebben wij dictatuur: de dic tatuur van het proletariaat". Dat geeft hij pas toe als hij een beetje in het nauw ge bracht is. Maar hij gééft het toe en komt daar eens om in Moskou. Trouwens, hoe hardgekookt Tomasek ook moge zijn, op het menselijke vlalk kom je zelfs met hem tot een verge lijk. Wij zijn niet terugge keerd tot de periode van vóór 1968. De partij had het in 1968 bij het rechte eind. Er moes ten hervormingen komen. Maar het is Dubcek uit de hand gelopen. We hebben de contrarevolutie onderdrukt, maar aan de hervormingen zijn we blijven werken. Het menselijke aspect van ons communisme is, dat we een gemeenschap wensen waarin geen afgunst en ruzie meer is. Zelfs de opwerping dat dit ideaal niet zozeer van Marx of Lenin stamt, maar al tweedui zend jaar oud is, krijgt in stemming van onze hardge kookte kameraad. Hij leest wél Westerse kranten (zijn handen gebaren een stapel van ongeveer een halve meter per dag), maar hij vertelt er niet bij dat hij ze onder geen be ding mee naar huis mag ne men en dat er voor ontvangst en teruggave getekend moet worden. Over die buitenlandse kranten: „We liegen er vaak maar wat op los. De Westerse kranten houden niet van ons, maar ik kan ze dat niet kwa lijk nemen, want ik houd ook niet van hen". Na lange dis cussie geeft Tomasek toe, dat sommige westerse kranten toch wel objectief zijn. On danks zijn hardgekooktheid is hij eigenlijk veel aardiger dan HUterman, Het thema vrijheid blijkt mo menteel in Tsjecho-Slowakije nog even actueel als in 1968. Een vriendelijke oberfcelner - die al tijdens de Habsburgse overheersing in kelnersrok liep- zucht bij het betalen van de rekening: „Wat heb ik aan een mooie lente als ik geen vrijheid hebt. En drie dagen later komt het thema in een oude wijnkelder van Praag weer ter sprake wanneer we lunchen met dr. Mudroch, spe cialist voor Europese aangele genheden van het ministerie van Buitenlandse Zaken. Mu droch is eerder intelligent dan hardgekookt. Hij is niet alleen bereid tot verzoening, dooh hoopt er ook op. Maar met de Olinka Berova: de Tsjechische Brigitte Bardot. vrijheid zit hij danig in de knoop -wie trouwens niet? We praten over Solsjenitsyns boek Goelag Ardhipel. We vinden het allebei een taaie pil, maar hij vindt het ook gevaarlijk voor Tsjecho-Slowakije: „Ons valk zal woedend worden, want generaal Vlasov wordt er als een held opgevoerd en heeft hier naast Heydrich ge staan in de oorlog". Op de vraag waarom dan de boeken van Solzjenitsyn waarin geen generaal Vlasov optreedt ook niet worden gedrukt komt nauwelijks antwoord. Toch vindt dr. Mudroch dat er maar opgeschoten moet worden op de Europese veiligheidsconfe rentie. Hij is oak voor vrije uitwisseling van personen en ideeën, „maar het mag niet staatsvijandig zijn. Ik ben dus tegen de hetze-bladen van de Tsjecho-Slowaakse emigran ten". Een optimistisch geluid liet ook de Tsjechische schrijver Pavel Kahout enkele dagen te voren horen (zijn toneelstuk „August, August, August' loopt momenteel in Neder land). Sinds hij zich aan de zijde van Solzjenitsyn schaar de heeft hij huisarrest in zijn overigens riante huis dat hij deelt met de Zwitserse ambas sade. Zijn boeken mogen in niet worden uitgegeven. „Ik geloof dat ik mijn literaire werk binnen afzienbare tijd aan de Moldau zal ontmoeten. Maar ik weet natuurlijk raiet hoe lang afzienbare tijd duurt". Of Kahouts hoop gewettigd is, Mudrochs verwachtingen zul len kloppen en Tomaseks uit spraken te vertrouwen zijn, hanigt natuurlijk niet af van wat de Tsjechen en Slowaken zelf willen. Het gaat er om wat de Grote Broer vindt. Grote Broer stelt zich momen teel echter uiterst bescheiden op. De Sovjetrussisehe ambas sadeur Tsjervonenko -op wiens advies in 1968 tot de bezetting van Tsjecho-Slowa kije werd besloten- is al bijna een jaar geleden teruggeroe pen. Oak in Moskou vindt men derhalve dat de in 1968 geëiste normalisering een feit is geworden. In het Praagse straatbeeld zoekt men dan ook tevergeefs naar „Russische be zetters' en ook elders in Tsje cho-Slowakije houden de Rus sische militairen zich opval lend bescheiden op in hun bi vakken. De normalisering heeft na tuurlijk een fors aantal slacht offers gemaakt: degenen die onvoorwaardelijk achter Dub cek stonden hebben geen lei dende functie meer in het po litieke, journalistieke of we tenschappelijke leven. Men kan ook niet ontkennen dat er nag spanningen zijn, met name onder de intellectu elen. Toch krijgt men de in druk dat er langzamerhand sprake is van een normalise ring in niet alleen meer Sov jetrussisehe zin. „Het jaar 1968 is voor ons geen taboe meer. We praten er openlijk we Slaven, we hebben toch iets van meegepikt", zegt een toevallige barkruk-genoot in hotel International. „We zijn in 1968 waarschijnlijk inder daad te ver gegaan. Maar dat is het ongeluk van ons, Tsje chen en Slowaken, wij willen altijd meer. Ik geloof dat wij binnen ons blok heel lastige bonldgenoten zijn. Ook al zijn we Slaven, we hebbtn toch iets westers: gevoel voor effi ciency en kwaliteit. In 1968 wilden we een tè goed com munisme. We zullen beschei dener moeten zijn, althans nog even moeten wachten'. In het grensplaatsje Pomezi worden we uiterst hoffelijk Dat sexualiteit een serieuze zaak is, waarbij het met name ap resultaten aankomt blijkt in het hyper-moderne Motol- ziekenlhuis, nu nog alleen voor kinderen bestemd, straks een „van-de-wieg-tot-het-graf- ziekenhuis". Dr. Mega toont in de couveuse-afdeling vol trots mini-baby's van nauwelijks duizend gram. Enkele maan den geleden1 heeft men een mensenkindje van zevenhon derd ©nam in leven kunnen houden. Hoofdzuster Pospielo- va laat de verblijven voor moeder en kind zien en rea geert hoofdschuddend als ze over de grootte van onze Ne derlandse specialistensalaris- sen hoort. Er is voor dr. Mega en hoofd zuster Pospielova wel enige reden om trots te zijn, want tot voor enkele jaren was het feboorte-overschot in Tsjecho- lowakije letterlijk tot bene den het nulpunt geraakt: het volk dreigde uit te sterven. Eén van de gevolgen is, dat Tsjecho-Slowakije momenteel het enige land in Oost-Europa is, dat niet alleen zo'n drie honderdduizend open arbeids plaatsen heeft, maar zelfs „gastarbeiders" uit bijvoor beeld Polen en Joegoslavië. Wat straks het grootste waren huis van Praag moet worden wordt gebouwd door een Zweedse firma met Zweedse arbeidskrachten. „Indien we niet zouden heb ben ingegrepen, zouden we over een jaar of vijftien niet meer bestaan hebben," zegt men op het ministerie van So ciale Zaken. Welnu, men hééft wat gedaan. Kindergeld, moe- dergeld, betaalde moederva kantie -die soms twee jaar kan duren- bijzondere aflos singsmogelijkheden voor jonge gezinnen, extra hulp bij het - vooral in Praag zeer moeilij ke- zoeken van een woning: het zijn allemaal maatregelen die Tsjecho-Slowakije naar de top van de sociale voorzienin gen hebben gevoerd. „In be paalde opzichten zijn we Zwe den zelfs voorbijgestreefd" zegt Sociale Zaken niet zonder trots. Men mikt op een gemiddelde van twee kinderen per gezin, maar zelfs om dat te bereiken moet men naar middelen grij pen die toch te denken geven. „In tegenstelling tot voorheen trachten we ook in onze speel films het positieve van het huwelijk te tonen; we laten net een fusie op handen zodat de organisatie in het honderd gelopen blijkt te zijn. Niettemin krijgt men de in druk dat de landbouw en veeteelt in Tsjecho-Slowakije voorbeeldig zou kunnen zijn voor het hele Oostblok. „We maken geen gebruik van hor moonpreparaten of chemische middelen. We zetten onze kal veren ook niet in mesthokken. Maar we maken wel gebruik van alle moderne technieken, met name van vliegtuigen die onze akkers inzaaien of be sproeien". Onze vraag of bij voorbeeld de Roemenen of Po len ook gebruik maken van de Tsjedho-Slowaakse methodes wordt ontweken. De voorzitter van de coöperatie (al vijftien jaar voorzitter en geen com munist) zegt: „Ze zouden na tuurlijk wel iets van ons kun nen leren, maar ze werken daar onder andere omstandig heden." Er klinkt iets van verachting in zijn stem, maar men moet er wel een oor voor hebben. De Tsjecho-Slowaakse vortm van landbouw-coöperatie is kennelijk aantrekkelijk en het is duidelijk waarom. Op de eerste plaats verdienen de le den van de coöperatie naar gelang de opbrengst: „Daarom hebben wij doorgaans betere oogsten dande staatsboerde rijen, want daar wordt men als ambtenaar betaald en bij ons al naar gelang we succes heb ben gehad." Bovendien zorgt de coöperatie voor een huis vesting -die doorgaans zelfs be ter is dan in de grote stad: in doorsnee een driekamer-wo- ning met keuken, badkamer en centrale verwarming. Het is daarom niet zo vreemd, dat de trek naar het platteland steeds groter wordt. De onver beterlijke drang naar meer en beter speelt de Tsjechen en Slowaken ook hieT parten, Overigens: het succes van re Tsjecho-Slowaakse veeboeren wordt ook bewezen door het feit, dat de aanvankelijk uit Denemarken geïmporteerde koeien hun nakomelingen nu naar Italië zien verdwijnen. In het mini-dorpje Suchdol valt nog iets anders op: de zeshonderd inwoners zijn gre tige afnemers van een voor beeldige dorpsbibliotheek (die -kenmerkend voor een Oosteu- ropees land- een staatsprijs heeft gekregen). Onze lieve, bijna zestigjarige vrouwelijke gids -van wie we zes dagen 0 In het hypermoderne Motoziekenhuis in Praag worden zelfs baby's van zeven ons nog gered. behandeld, maar een grijnzen de douane-beambte neemt wel onze „Stern", een ergens aan de Autobahn gekocht West duits weekblad, af omdat het „politiek en pornografisch is", ons vermoeden, dat hij goed kope weeken-d-lectuur wil be machtigen klopt. Enkele dagen later bevestigt mijnheer Vokal op het ministerie van Buiten landse Zaken ons, dat „Stem" niet alleen mag worden inge voerd, maar zelfs in Praag te koop is. Hij raadt ons aan een klacht in te dienen en legt uit, dat alleen emigrantentijd schriften en echte pornografie in Tsjecho-Slowakije verboden zijn. Strip-tease is sinds enige tijd trouwens ook taboe. Ondanks de vrijmoedige reputatie die de Tsjechen en Slowaken in zake sex hebben, praat men officieel zelfs met een zekere onderwaardering over de Tsje chische filmster Olinka Bero va, de Praagse uitgave van Brigitte Bardot. het gezinsgeluk zien. Vroeger toonden we alleen maar de ellende van het huwelijksle ven, we benaderen het huwe lijk nu positief'. Merkwaardig is, dat er wat de kinderloosheid betreft nauwe lijks enig verschil bestaat tus sen de hoofdstad Praag(ruim een miljoen inwoners) en het platteland. In Suchdol bijvoor beeld, ongeveer vijftig kilome ter van Praag gelegen, kunnen de zeshonderd inwoners in to taal ook niet meer dan zestien kleuters opbrengen die het in de kindercrèche overigens kennelijk zeer naar hun zin hebben. Wat Suchdol betreft moet men erkennen, dat de Praagse gast heren bijzonder eerlijk zijn geweest en geen gekleurde werkelijkheid hebben voorge toverd. Het restaurant van het plaatsje is toevallig gesloten (maar de restaurateur is best bereid een voortreffelijke worstschotel te serveren) en de varkens van de modelboer derij die men ons wil tonen hebben griep. Bovendien is er later met dikke zoenen af scheid nemen- zegt: „Wij, Tsjeohen en Slowaken, geven onze laatste centen uit voor een boek. We zijn lees-gek." Wanneer we terug zijn in Praag en op eigen houtje de stad in gaan wordt ons in elk geval bevestigd, dat er in Tsjecho-Slowakije gelezen wordt. We kunnen met onze taxi-chauffeur over literatuur geschiedenis spreken. Maar hij is dan ook ex-docent aan de beroemde Praagse Kareluni- versiteit. Sinds hij zich aan de zijde van Dubcek geschaard heeft kan hij alleen nog maar achter het stuiur zijn brood verdienen. Maar zelfs een ho ge regeringsfunctionaris ver trouwt ons toe: „We maken moeilijke tijden door." Wie Tsjecho-Slowakije aan de bui tenkant meemaakt, zou dit nauwelijks kunnen onder schrijven. Wellicht komt dat omdat de Tsjechen en Slowa ken zó hartelijk zijn, dat alle problemen als sneeuw voor de zon lijken te verdwijnen. Ze zijn er echter niet minder om. LEO VAN VLIJMEN (Van een onzer verslagge vers) PRAAG Stad met ruim een miljoen inwoners, sinds 9 mei een stukje ondergrond se, een rivier, de Moldau, die door onder meer Smetana is bezongen, talloze muziekthe aters en tientallen bioscopen, waarin ook nu nog (of: weer?) Westerse films wor den vertoond. Praag; vooral met de gezellige restaurants, waar men de oude Weense sfeer gewoonweg niet kan verloochenen. De hoofdstad van Tsjecho-Slowakije ligt op goed negenhonderd kilo meter van uw huisdeur. Tot een stukje voorbij Neuren berg gaat het als maar via de autobaan, daarna over rustige landwegen. Het passeren van de grens gaat soepel (een visum ad ƒ17,50 is vereist en u mag geen mensen smokkelen. Adressen: Cedok, Tsjecho- Slowaaks reisinformatiebu reau, Leidsestraat 4, Amster dam, Ambassade van de So cialistische Republiek van Tsjecho-Slowakije, Parkweg 1, Den Haag. Praag is zonder enig over drijven, niet alleen de hoofd stad, maar ook de mooiste en gezelligste stad van wat we doorgaans Oost-Europa, maar eigenlijk Midden-Europa zouden moeten noemen. Het is ook het oudste cultuurcen trum boven de Alpen en als vakantiedoel dus vooral inte ressant voor degenen die eens een weekje -of eventu eel ook twee weekjes - echte Europese cultuur willen snuiven. Europese cultuur is niet te veel gezegd, want in de Praagse binnenstad kan men nog een stuk late Middeleeu wen terugvinden en de hele geschiedenis van de Boheem se broeders (te beginnen bij de onlangs gerehabiliteerde „ketter" Jan Hus) en het wel en wee van de Middel- europese Joden kan men in deze metropool op de voet volgen. Praag is een slenter-stad, hoewel men er zowel met openbaar vervoer als met de taxi bijzonder goedkoop uit is. Met de eigen auto door de stad dwalen moet ten sterk ste ontraden worden, want zelfs de brutaalsten onder ons zullen zich nauwelijks door de drukte kunnen heen dringen en parkeerplaatsen vindt men al helemaal niet. Voor een kwartje kan men echter per openbaar vervoer de hele-stad doorrijden. Even goedkoop zijn de kaartjes voor de opera, operette, con cert, bioscoop en de beroem de „Laterna Magica", een klank en lichtspel. Souve- niersjagers zullen zich vooral moeten concentreren op de met de hand geschilderde paaseieren (werkelijk iets bijzonders) en spotgoedkope grammofoonplaten (de aller beste Ip's beneden een tien tje). De bijzondere tip: granaat, een halfedelsteen, in Tsje cho-Slowakije nog tegen zeer redelijke prijzen te krijgen. De Praagse hotels vindt men in twee kategorieën: dure en zeer luxe (tot en met f120,- voor een tweepersoonskamer met alles d'r op en d'r an). Vanaf f25,- alleen maar met een bed en een wastafel, maar wèl erg proper en dat is niet altijd het geval in Oost-Europa. Het eten is typisch Midden europees en niet duur, maar wel bijzonder smakelijk: veel vlees, groente en meel spijzen. De inheemse wijn is uitstekend, maar het bijna spreekwoordelijke bier (twaalf procent alkohol) is een godendrank die men niet Een kijkje op de eeuwenoude badplaats Karlbad. versmaden mag. Even wen nen, maar wel aan te beve len is de specialiteit in „U Kalicha" (het zogenaamde stamlokaal van de brave sol daat Schwejk), kuttelfleck- soep, getrokken van ordinai re pens. Zelfs veertien dagen is te weinig om Praag echt te le ren kennen. Maar wanneer men eenmaal in Praag is wil men ook wel iets „van het land zelf zien". De vroegere Engeland, de Oostduitse par tijleider Ulbricht en de bij zonder vriendelijke perntU- ché in Nederland, Joseph Pa- zout. Beide badplaatsen geu ren nog naar Habsburgse overheersing. Ze zijn ook vriendelijk. Twee dingen moeten toeris ten naar Tsjecho-Slowakiji zich goed realiseren de zo genaamde angst voor het Oostblok is in dit land allen maar belachelijk. De serviel koningsstad Kutna Hora (vijftig kilometer van Praag verdient dan een aanbeve ling, evenals de oude burch ten Karlstein en Krivoklat. Op de heen- en terugweg naar Praag verdient een nachtelijke stop in Marien- bad en Karlsbad aanbeve ling, het zijn beide badplaat sen waar menigeen zijn ge zondheid heeft teruggevon den Goethe, Edward VI van Praag: Uitzicht op de osit stad. van het Tsjecho-Slowaaht staatsreisbureau Cedok bijna zonder einde. Adres in Praag: Na Prikopt IS, Praag. Telefoon: 224250. Men spreekt er voortreffelijk Duits, dus ook voor het tot probleem behoeft men ei reis naar Praag niet te laten. LEO VAN VLIJMIS 0 Het oude slot Karlstein. Maandag 24 juni 1974j (Van onz< TEL AVIV De Is mon Peres is gisteren ken om daar verder te se wapenleveranties a; de hij tegen Amerikaai landen te zijn, omdat den al uit de Sovjet-l| groot. „De Sovjet-Unie zal nit het gebied verdwijnen" Peres. Hij voegde era: dat dit land door zal gaai het onbeperkt leveren va: pens- Peres weigerde verde details te treden over zij: sprekingen in Wash maar zei wel dat hij blij dat hij de besprekingen voeren voordat presi Nixon naar Moskou vert| Volgens niet- officiële broi heeft Israël de Verenigde ten om meer dan vijf mi: dollar aan wapens voor di mende jaren gevraagd. De Amerikaanse minj van buitenlandse zaken, singer, heeft Israël inmid de verzekering gegeven Amerika niet van plan is pens te leveren aan Egypt Syrië. Kissinger had vri. een onderhoud over 1 kwestie met de Israëli: ambassadeur in Washing Simsja Dinitz. Diniltz had om het gesp gevraagd teneinde uiting geven aan de Israëlische zorgdheid over de herni wing vain de betrekkingen sen Washington enerzijds Cairo en Damascus anderzi Zo heeft president Nixon v het komende beigrotdngsj economische hulp aan Egy ten bedrage wan 200 milj dollar in de ziiin en zou voor Syrië 100 miljoen dol willen uittrekken. Ondertussen heeft Amerip diplomatieke stappen bij Li- non ©n Israël ondernomen <j deze landen te waarschuw tegen de gevaren die d-e Pali tijnse aanvallen en de verga dingsacti-es die daardoor wq den uitgelokt, opleveren vtj de vredespogingen in het Mj den-Oosten. Dit is op het nisterie van buitenlandse ken vernomen. De scheiding tussen de raëlische en Syrische troep in het gebied van .Golan gisteren bijna voltooid met vertrek van de Israëlise. strijdkrachten uit de laats strook grond die in de oktobe oorlog van vorig jaar wei bezet. De Israëliërs moeten teg-l (Van onze parlementaire redactie! I DEN HAAG - UTRECHT - De Politieke Partij Radikale w»l dat Nederland zo snel mi gelijk Uit de NAVO zal tre den. Het congres van de DD besloot daartoe zaterdag, danks een poging van de merfractie een dergelijke ui spraak achterwege te laten. F fractie wil wel dat Nederland militair uit de verdragsorgan satie stapt, maar politiek blijft, zoals Frankrijk. Ma de meerderheid van het co: gres wilde daar niets van W ten Overigens heeft het enngre besluit geen enkele consi puentie voor het deelnemf-j van de PPR a-au het kabinel ben Uyl. De Kaimerfracti| eeht zich namelijk gebonde: aan wat Keerpunt '72 daarove egt: Nederland moet lid blijj ven van de NAVO en vi-a öiL 'ganisatie streven naar on| Panning. Zowel de fractie an e PPR-ministers achten ziel naraan gebonden. Maar dal es voor het congres geen re] v-il,® zich ni-et tegen dl iiAVO af te zetten. fractieleider B. de Gaa] iy,„ v1,an deed samen" met Kia vud H. Waltmans nog ee nSend beroep op het con cp S zou' 20 ste'den bei i n' neter zijn het uiteindelf w °°rdeel over de NAVO al stelijk verdedigingsorgani

Krantenbank Zeeland

de Stem | 1974 | | pagina 4