vrij
DROSTE IN DE CIHTÜUR
Theater
op het puin
van
Hiroshima
Heimwee naar
rock-jaren
G: tegen de moord op het ik
ERFENIS DRIJFT BOVEN
uit
YAMASHTA MET RED BUDDHA NAAR NEDERLAND
oek
ota bene
Zaterdag 30 maart 1974
GLOBE heeft repertoire
voor 1974-1975 bekend ge
maakt: 1. G. Feydeau: Loop
toch niet zo naakt rond en H.
Pinter: De Kollektie (12 sept.
Breda); 2. ,H. Claus: Suiker
(27 sept. Eindhoven); 3. P.
Shaffer: Paard (Equus)-(28
nov. Tilburg); 4. Eric Schnei
der: De Stilte aan de andere
kant van de heg (15 jan. '75
Eindhoven). 5. Fr. Werfel: Ja-
oobowsky en de overste (27
febr. Tilburg) 6. H. Ibsen:
Spoken (10 maart, Qss).
TOELAGEN voor poëzie
en proza voor auteurs van 18-
35 jaar (2x f 4000) worden
gedeeld door dichters W. Ot-
ten, Amsterdam en L. Ferron,
Haarlem en prozaïsten R. de
Jong, Hilversum en M. 't Hart,
Leiden.
STAATSBALLET Moskou
op 4,5 en 6 april met o.m.
Zwanenmeer in Raiijcongres-
centrum Amsterdam.
t JOHANNES-Passion van
Bach zal door Azymuth uit
Lokeren in authentieke versie
(oju met barokinstrumenten)
uitgevoerd worden; o.a. op 5
april in Gent, 6 april Waalse
kerk, Amsterdam en een slot-
uitvoering in Rotterdamse
Doelen.
SOLDATEN van Specu
laas, heet het boeiende avon
turenverhaal, dat deze week
voor de jeugd in première
ging bij Koninklijk Jeugd
Theater Antwerpen. Ieder f
woensdag, 15 uur en iedere
zaterdag om 10 en 15 uur (tel.
*3QOK9K\
INTERNATIONALE Zo
mercursus voor Vocalisten
wondt dit jaar gehouden van 4
tot en met 17 augustus in Hui
ze Bergen te Vuight. Accent op
hedendaagse vocale muziek
Docente: vermaarde Engelse
sopraan Dorothy Dorow. Deel
neming open voor (25) Neder
landers en buitenlanders, in
ons land wonend (tel. 04100-
25111).
GRIMM-tentoonstellinig in
't Meyhuis Helmond is wegens
groot succes verlengd tot en
met 7 april. Dagelijks 14-17
FOTO-4: „De markt neemt
intussen af, niet voor foto's in
het algemeen maar voor ge
schoolde fotografen" consta
teert de redactie, die meer
aandacht wil gaan schenken
aan de toekomst van de vakop
leiding. Ook in Foto aandacht
voor de Kirlian fotografie,
maar nu als primeur aange
kondigd, omdat „elders gepu
bliceerd materiaal hoogstwaar
schijnlijk op falsificaties be
rust". Getest werd de Minolta
XM; positieve en negatieve
punten voor deze systeemca
mera. Verder o.a. aandacht
voor Wijndel Jongens, die als
vakfotograaf zich o.a. gespeci
aliseerd heeft in het Zeeuwse
landschap; de Belgische vakfo
tograaf Eddy Janssens („als
fotograaf moet je een interes
sant mens zijn, anders kom je
er niet"); Henk van Hilten en
René Kraayeveld, die delen
van zuidelijk Engeland op de
plaat vastlegden en het debuut
van Arie van Kampen (Foto,
postbus 4, Doetinchem).
SAMENSPEL 1: „Er wor
den geduchte aanvallen onder
nomen op de huidige verzor
gingsstaat en er leeft een mes-
siaans verlangen dat bij de
dood van het kapitalisme het
welzijn op aarde geboren zal
worden. Als niet - structuralist
acht ik deze gedachtengang
naïef. Welzijn is een bewuste
bestaanswijze die verworven
moet worden middels een
langdurig proces van zelfver
werkelijking", schrijft Jan
Velzeboer als inleiding op dit
nummer geënt op de begrip
pen welvaart en welzijn. „De
burgerlijke toneelkunstenaar
vreet alles en spuugt alles
weer uit", zet vervolgens Ben
Bos duidelijk boven zijn bij
drage. Toine Kreykamr
meent: „Spreken over welzijn
is in vele gevallen voorbarig"
aldus de kop boven zijn ver
haal. Wim Odé meent, dat er
in de meeste toneelgezelschap
pen t.g.v. een autoritaire
structuur, geen sprake is van
een gezond klimaat: ziek zijn,
beter worden. (Samenspel,
Zandpad 28 Maarssen).
lien gebochelde man: sym
bool voor de doorsnee Japan
ner in deze tijd. Dat is de
centrale figuur in de mime-
rock-musical THE MAN
FROM THE EAST. Stomu Ya
mash'ta (26) uit Japan, die
deze musical schreef en met
zijn Red Buddha Theatre over
de hele wereld uitvoert, toont
zich geen bewonderaar vau de
hedendaagse cultuur in Japan:
een mismaakte, gebochelde
cultuur. Toch is zijn musical,
eigenlijk veel meer een vorm
can totaal theater, geen bitter
schouwspel. „Ik wil het pu
bliek beproeven, wat je met
humor kunt doen", zegt hij.
„Bovendien probeer ik een di
aloog tussen de verschillende
culturen op de wereld tot
stand te brengen. Het gezel
schap waarmee we spelen,
oorspronkelijk Japans van op
zet, is dan ook internationaal
geworden: Japanners, Engel
sen, Amerikanen, Fransen, Ca
nadezen en Italianen".
Op 26 -april wondt in de
Philips Juboileuznihial (2500
plaatsen) in Eindhoven op
vier podia de première in Ne-
denlaind geigeven van dit waair-
schiiijinilijk toch wel unieke
schouwspel. Sedert twee jaar
trekt The Map From East vol
te zalien in Frankrijk, Italië
Engelland, Amerika, Jongeren
zijn wild enthousiast; ouderen
op de grenslijn van „culturele
revoluties" ervaren aan den
lijve duidelijker wat er aan de
hand is. Tot en met 1 mei
worden in Eindhoven de enige
Nederlandse voorstellingen ge
geven; daarna vertrekt de ro
de Buddha naar Duitsland en
België voor eerste kermdsma-
ktoigen.
Wie is Stomu Yamash'ta?
Reeds als 13-jariige speelde hij
als solosliagwerker in het Phiill-
hanmonitech Orkest van Kyoto,
waarvan zijn vader dirigent is.
Op 14-janige leeftijd maakte
hiij al filmmuziek voor films
van Kurosawa. Daarna ging
hij studeren in Amerika o.a.
aiain The Boston Berkely Aca
demy of Jazz, waar hij speel
de met Jackie Byard en The
International Modern Jazz
Quintet. Toen hiij 19 jaar was
kreeg hij zijn eerste contrac
ten voor solistisch optreden
m.n. bilj The Metropolitan
Opera Orchestra. Sindsdien is
hij met orkesten op tournee
geweest door Amerika en Eu
ropa. De Russische componist
Kachaturian noemde hem 's
werelds grootste nog in leven
zijnde slagwerker; een mening
die gedeeld wordt door John
Cage, Hans Werner Henze e.a.
Yamash'ta is daarbij steeds
sterk geporteerd geweest voor
de mock-rmiriak in al zijn vor
men. Dat kwam b.v. tot uit
drukking door zijn samenwer
king met het orkest Come to
the Edge o.l.v. Mot-mis Pert,
met wie hij zijn eerste pliaiten-
ailbuim, Floating Music, maakte
en latter de muziek uit The
Man From The Bast (Island-
Ariola-86649 IT). De laatste
plaat is ongeveer een half jaar
geleden in Nederland op de
markt gebracht en leidt daar
een onopvallend bestaan. De
onbekendheid met de achter
gronden van de musical zal
daartoe hebben bijgedragen.
Op deze plaat krijg je nl. wel
een goede indruk van de wij
ze, waarop Yamash'ta met mu
ziek werkt. Op een typisch
edigen manier brengt hij klas
sieke etamemtem uit de ooster
se en westerse muziek over
maar deze tijd, door ze op een
avant-gardistische o.a. met pop
rock element te vermen
gen. Muziek die goed in het
gehoor ligt en typische sferen
weet op te roepen. Yamash'ta
die zelf musiceert bij The
Man Front East, is daarbij op
het toneel omgeven door vijf
tig tot zestig soorten slagwerk,
die een grote tijdsspanne be
staan.
0 Stomu Yamash'ta
Stomu heeft wat moeite met
het duidelijk maken van de
inhoud van zijn spel. Hij ver
telt over de groteskee figuur
van de gebochelde man; over
clowns, die het oosterse- en
w-esteirse gevoel voor humor
tegen elkaar uwtispelan, over de
maskers, die gedragen worden
en het zicht op het menselijke
leven; over fantasieën, dromen
en herinnerjngen, die als het
ware het menselijk bestaan
herscheppen. „Het is zo ab
stract, dat het eigenlijk op ie
dere traditie inspeelt", zegt
hij.
Anderzijds komen in de mu
sical hele tastbare- en concrete
zaken aan de oude: Na de
proloog wordt het festival van
de vrede gevierd; scènes uit
het moderne Japan: de under
ground, typistes, telefonistes,
studentenopstand, spelen en
dansen. Aardie en hemel heten
de volgende taferelen, die
vanuit Japanse historie, een
schril oonitrast bieden met het
voorgaande: Buddha, gewijde
muziek, slaven harakiri, les
biennes (in Italië leverde deze
scène moeilijkheden op) etc,
uitmondend in de opoffering
van een oude vrouw, omdat er
een kind geboren is en er
geen voedsel is voor méér
monden. Hoogtepunt vormt:
een dag in Hiroshima: een ge
wone work- en leefdag gestold
in de atoombom van 1945; een
indringende scène, waarna de
gebochelde Bossu sterft.
Tijdens het gesprek met
Yamash'ta werd er vanuit Lon
den (BBC) een film naar Wel
schap gevlogen. Binnen een
uur werd deze op video over
gespeeld en naair de plaats van
samenkomst gebracht. Helaas,
het geluid was weggevallen.
Maar de scènische beelden
mochten, althans op mij, al
zoveel indruk maken, dat ik
zeg: waarschijnlijk wordt deze
musical toch een bijzondere
gebeurtenis. Sotu vertelt, dat
er wel spaarzaam Japans bij
wordt gesproken, maar dat het
aooent op de milme Migt, zodat
het toch verstaan wordt; dat
leerde de ervaring. Een expe-
rimnt, dat inspeelt op gevoels
ervaring en oude Japanse
kunst en riiten vat in een sati
rische rock-opena.
Het Japanse ministerie en
onderwijs drijven nog hele
maal op oude versleten tradi
ties, zegt Jaimaish'tia, in het
theater doen ze nu al honder
den jaren hetzelfde: Noh en
Kaïbutai. Toen bij uit Amerika,
na zijn studietijd, tn zijn ge
boorteland terugkeerde, ble
ken jonge kunstenaars op hun
lauweren te rusten; geen kan
sen. Hiroshima vernietigde
2000 jaar Japanse cultuur. De
jeugd, gebaren na 1945 (alle
leden van Red Buddha rijn na
'45 geboren) groeiden op op
puinhopen en met oja. een af
treksel van Amerikaanse pop
muziek. Yamash'ta protesteert
niet met een revolutionair
spel; hij strooit niet met bloe
men en vrede, maar is op zoek
naar een eigentijdse vormge
ving, waarin de culturen van
oost en west -elkaar de hand
reiken, op rijn minst een dia
loog met elkaar aangaan. 'Bij
doet dit als befaamd musicus,
met 40 mensen, die voortko
men uit verschillende artistie
ke richtingen (film, theater,
dans, beeldende kunst) om zo
tot een totaal theater te komen.
Een gebeurtenis die je op zijn
minst met verwachting tege
moet kimt zien. (kaartbespre-
king: tel. 040-65661 en 7336625).
HENK EGBERS
We leven in een wegwerp-
tijd. Met eniigie verwondering
kun je nu soms constateren
dat tien jaar geleden", al
wear „vroeger" is. Met deze
nostalgische gevoelens heeft
Goerge Lucas de film AMERI
CAN GRAFFITY vervaardigd;
een niet onaardige sfeerteke
ning van de beginjaren zestig,
waarin de Amerikaanse jeugd
op zoek was naar een nieuwe
levensstijl op een ritme van
de rock-muziek. Daarvan is
wel iets, niet alles overge
waaid naar Europa.
Lucas geeft in
een analyse of ps
opklaringen van dit
.aar een nieuwe
(Oandy Clank), die beste mon
tage, het beste scenario, de bes
te regisseur en de beste film
als geheel. Persoonlijk vind ik
dit nogal dik aangezet, maar
dat neemt niet weg. dat hij
best de moeite waaird is.
Auto's en meisjes als speel
goed voor de „kids"; een
avondje racen door de stad,
overvallen, stelen vain auto's,
meisjes uitwisselen, rock-mu
ziek, de politie een loer draai
en e.d. alles, onder de ge-
Hoe „lief' in de jaren zestig.
eleving van je
leze aardbol,
en arvonid mee
ikaanse middelgrote stad in
.962. Een vriendenclub van
viier neemt afscheid van „the
ild days"; afscheid van een
stuik jeugd. Deze film, die de
ze week In ons land voor het
eerst dnaait, is kandidaat voor
vijf Oscars: de bete bijrol
ineensohappelijke noemei
,lol". De club van vier, waarin
doorgeschoten hes-ers en wer
kende jeugd eerlijk verdeeld
zijn, zal uiteenvallen, want
twee van hen zullen vertrek
ken naar een university. De
vier warden gespeeld door Ri
chard Dreyfuss, Paul 1e Mat,
Charllie Martin Smith en
Ronny Howard. Lucas voert
een soort auto-ballet op door
het stadje, waarin de knullen
met hun statusbewuste en
vaak vreemdsoortige auto's
zichzelf prikkels bezorgen in
hun leegheid. De ironische hu
mor straalt er dikwijls af. Op
de achtergrond speelt de le
gendarische discjockey Wolf
man Jack mee als die alles
vervullende geest, die via de
autoradio's inspeelt op de dro
men van rijn pupillen. De
songs uit diie tijd lopen paral
lel met de in beeld gebrachte
sentimenten.
De films is een absurde ko
medie, een goedgemutste wild
west van kicks in een hol
bestaan, maar ook een inlei
ding op de hete zomers, dlie de
'©tere jaren zestig zouden ken
merken, Als tijdsdocument te
kent deze film aardig een
oreuklijn ir. een belevingswe
reld, waarin velen zich zullen
herkennen en waar velen mo
gelijk met enige sentiment aan
terugdenken.
H.E
Afgezien van die nogal dik
aangezette lofprijzen als:
„vanuit zijn marxistische
overtuigiinig heft Berger een
geslaagde proging gedaan om
de traditionele structuur van
de roman te doorbreken", if
de roman van JOHN BER-
GER:G (uitg. Vain Gennep i
21,50) een boeiend boek. Je
hebt niet per se het marxisme
nodig om inhoudelijk een der
gelijke roman te kunnen
schrijven en de traditionele
structuren zijn reeds vaker op
een gelijksoortige manie:
doorbroken. Berger slaagt ei
echter in en dat lukte nog
niet zo vaak een brok soci
aal engagement structureel op
een zeer indringende en per
soonlijke wijze te venverke1
tot een boek, dat je in de ba'
kan krijgen.
Op een ernstig, bijna ptech
tige manier voert de schrijve
zichzelf als schrijver bekijk
A boek; de schrijver, di'
zich rj[i als schrrijver bekijkt
De hoofdpersoon G, is tot oi
zekere hoogte een abstracte fi
guur, maar tegelijk de irimge
op de pol* van een aanta
historische gebeurtenissen
ro-H de laatst" eeuwwisseling
die voor een deel een andere
Iiaatsohoppdj inluidden. Behal
ve Don Juan, heft hij iets van
-en rondwandelende Kafka ol
Christus over deze aardbodem.
3 vult zijn eigen idewtitei'
niet in en aan de interprets
ies van anderen gaat hij ten
slotte ten onder.
Benger heeft door zogm ro
nan een rode verhalende draad
'etrokken met de geschieden^
van de Italiaanse zatoenmar
Umberto (la Bestia) en zip
iiaitresse de Engelse Laura
leboren wordt daaruit ee'
-oor, (G), met wie Laura eei
i-riidere, betore (socialistische
wereld wil stichten, uatgaand
/an zijn nieuwe leven wil z
en demonstratie geven vp
>en nieuwe wijze van tevei
Ir. zwerft dan door het bo
a-ngs een aantal historisch
jebeurtenissen arbeidsrevolt
Milaan, 1898, de eerste vluch
met een vliegtuig over de Al
pen, 1910 en de Servisch-Slo
waakse opstand in Trier
19151 G staat op de breuklijn
van deze nieuwe levenswijze,
waarbij het gedrag vain de
neersers en beheersten wezen
lijike veranderingen ondergaan
om de situatie meester te blij
ven en ontwikkelingen in
gang te houden. Berger reflec
teert als schrijver op de ge
oeureniissen, legt verbander
'ussen de sociale ontwikkel!n
gen via „onderbrekingen" va
ie tekst.
Het identiteitloze van t
rijigt vorm in de schrijfstij
)e spanning wordt niet opge
nepen door wat er komi
■war alle vezels rijn gespan
en en trillen in reactie op he
u aanwezige. G. bfetoogt nie'
-i-alyseert wiet, maar neem
•aar, legt verbanden met e-
■ssen zintuigliike waarn'
lingen, emoties, historicite'
n politiek. Hij laat zich nie
nngen door het dilemma va>
wen en dood. De eersie keei
lat hij rich bevestigd voelt er
veet dat hij niet dood IS, ont-
nat door de blik van de
vrouw. De la-atste keer zegt
dezelfde blik (van een andere
John Berger.
ou je niet dood rijm?" Daarbi
verd zijn leven door herimne
ring beurteiünigs uitgerekt ei
samengeperst een -speciaa-
soort kwelling waardoor tijd
tenslotte een zinloos begrip
oiuw) hem: „maar waarom
verd G. is echter geen gofl,
een held. Zijn sterven is mei
roots. Er is wel een affluiten
issen G en het slachtoffer
oewel de slachtoffers aan
ride zijden liggen (arm en
jk); ze rijn slachtoffers, om-
ut ze veroordeeld rijn tot hun
lasse, te betalen met hun ei-
;n bestaan.
John Berger is echter geer
unikla-ger; hij prikt wel dooi'
Ir zit tets onvermijdelijks in
iet gebeuren. Hij is geen par
•ij; hij woont in iedereen er
'oert een dialoog, die leidt to
leuken of tot vervreemding
Us Don Juan zoekt hij d-
vro-uw en in haar de eenzaam
leid. En telkens weer val
voor hem de vrouw, die voo
laiar leven al betaald heef
net een stuk eigen iik. In dit
?in is het boek toch ook wee:
>en aanklacht, maar dan teger
'iet vermoorden van het eigen
k en tegen het kunstmatig
samenraapsel!, wat dan over
blijft en waarop het maat
schappelijk leven drijft. Broz
fundamenten,. Absurd hoe d
ene poot waarop dat leve
staat het artificiële samen
raopsel, dat slechts met mach
haar privileges kan behoede
ook nog wordt afgezaagc
De schum G doet een appel o
iet ongeïdentificeerde e'
woedt vermoord; beschuldig
van verraad; verraad aan d
bedenksels der machtigen. Ar
derrijds identificeert hij ric
niet met de revolutionairen. I
hem bes taat geen idee van ee
betere maatschappij. Ook hie
zoekt hij het reeds vermoord
'k (bv in de vrouwen Leoni-
Nusa). In he* verlangen hc
'even zelf te ontmoeten li
le dood opgesloten, omdat h
even zelf de onderg-raving z<
•etekemen van het kunstm.r
maatschappelijke bestel.
Voor G kreeg Berger (4:
e behalve kunstschilder c>'
'nstkriticus was de Guard-
rtion Prize en de Book
'-Connelprijs. Een in trig
nd boek.
H'
Het is opvallend, dat er zo
weinig overzichtsgegevens
aangaande kunstzinnige vor
ming in Nederland beschik
baar zijn. Zo begint een inlei
ding op een rapport, dat daar
in verbetering wil brengen.
Onlangs is bij de Staatsuitge
verij verschenen het rapport
KUNSTZINNIGE VORMING
IN NEDERLAND, waarin OP
ruim 200 pagina's gegevens
worden aangedragen, die „een
structuurvorming moeten on
dersteunen". Zo heet dat en
we houden werk. Dit rapport
werd samengesteld door het
NIVOR (Nijmeegs Instituut
Voor Onderwijs Research) in
opdracht van en in nauwe sa
menwerking met de Werk
groep 03 (werkgroep Organi
satie van het onderwijskundig
onderzoek ten behoeve van de
kunstzinnige vorming).
Nu zullen de meeste mensen
hiervan niet wakker liggen en
zij, die er wel van wakker
liggen weten dan nu als ze
het nog niet mochten weten
dat dit rapport bestaat. In de
beste gevallen vragen ouders
zich wel af: krijgt Jantje
kunstzinnige vorming (al zal
deze uitdrukking wel in de
mond besterven) op school èn
hoe, of: wat doen ze met
Lientje op de muziekschool of
met Puck in het buurthuis? Er
wordt aan gewerkt mevrouw.'
Zelfs op tweehonderd pagina's
kunnen we nog niet afdrukken
wat er allemaal wel gebeurt;
sorry, hoofdzakelijk wat
er niet gebeurd. Het is indruk
wekkend te lezen, wat er
allemaal nog zou kunnen en-
moeten gebeuren om kunstzin
nig, creatief, expressief e.d.
een volk van de 'toekomst op
te bouwen. Daar komt bij, dat
we een structurenvolkje zijn,
zodat in '71 de Werkgroep 03
werd opgericht, door CRM, om
„een voorstel te ontwerpen
voor de structurele kaders
waarin wetenschappelijk on
derzoek van onderwijskundige
aard op het terrein van de
kunstzinnige vorming in Ne
derland op optimale wijze
kan plaatsvinden". Na
ruim twee jaar dan dit rap
port, dat weer als advies gaat
dienen voor h et nog uit te
brengen advies van een nog
op te zetten organisatie van
onderzoek op gebied van
kunstzinnige vorming. Kunt u
het volgen? En dan al die
arme kindertjes maar kleien,
muziek maken etc. op een nog
niet zo optimale manier. Waar
moet dat heen? Temeer nu we
weten, dat de groep zich „be
wust is van de vele tekortko
mingen en hiaten in de hier
geboden exploratie en inventa-
risRtic'^t
Wat kunt u in dit rapport
vinden? Deel 1 bevat de situa
tie vam de kunstzinnige vor
ming in Nederland. Deel 2:
Ontwikkelingen en doelstellin
gen en deel 3: Onderzoek met
betrekking tot kunstzinnige
vorming. In de samenvatting
staan een aantal zinnige con
clusies, die we geïnteresseer
den best kunnen aanbevelen.
Maar ter illustratie
wat dichter bij huis te blijven:
le kleuterschool. Zoals bekend
begint bijna alle vreugde en
ellende op de kleuterschool.
Wat weet het rapport hierover
in verband met de kunstzinni
ge vorming te melden? In de
kleuterscholen rotsooien de
leidsters maar wat aan, want
„er is nog geen sprake van
een strakke (sic) programma
tische lijn: de leidsters dienen
te reageren op wat de kleuter
doet en dit in te passen in het
geheel", zo wordt gezegd. Tja,
als je ook niet in het geheel
past, is het hek van de dam!
En het is helemaal godge
klaagd als de leidster dient te
reageren op wat de kleuter
doet in plaats van te kunnen
reageren op het geheel. Nu
moeten we daar geen onzin
over verkopen, want er staat
immers verder te lezen: „Deze
aanpak levert vaak aanslui
tingsproblemen op met het ba
sisonderwijs, waarin de intellec
tuele vorming, „het leren"
veelal centraal staat". Het rap
port meldt dan dat daar ge
lukkig wat op gevonden Is:
via de zogenaamde speelleer-
klassen, worden de egootjes
van kinderen langzamerhand
en ongemerkt omgeturnd tot
collectieve Ieerkindertjes. Het
shock-effect Is wat verdoezeld,
want „zo kunnen de scherpe
overgangen tussen kleuter- en
basisonderwijs soepel verlo
pen".
Verder staat er opgewekt te
lezen, dat de mogelijkheden
sp het gebied van kleuteron
derwijs (onderwijs) gunstig
zijn voor het enthousiasme
van de kleuterleidsters. Maar
4e uitvoering van dit enthou
siasme wordt geblokkeerd
door een gebrekkige voorop
leiding, wat betreft expressie-
mogelijkheden en algemeen
niveau (mavo). Bovendien
hebben de docenten van die
vooropleiding zelf weinig
praktijkervaring. In de oplei
ding wordt weinig aandacht
geschonken aan improvisatori
sche mogelijkheden op gebied
van beweging en muziek en
tenslotte is er op het gebied
van kunstzinnige vorming In
de kleuterschool nauwelijks
anderzoek verricht. Als dit al
lemaal zo duidelijk is, dan
'nap je niet. dat er nog weer
enkele jaren nodig zullen zijn
om adviezen voor adviezen en
rapporten voor rapporten te
maken.
eindredactie
henk egbers
Ik hoor in 1968 Domien van Gent nog foeteren, toen hii met
'in Tentoonstellingsdienst van het Brabantse Provinciale Ge-
lootschap (zaliger gedachtenis; dat slaat op de dienst en mis-
chien inmiddels ook wel op het Genootschap) een aantal schil
.erijen van FERDINAND ERFMANN door de próvfnrie steen-
e wCé Erfmann overleden en had zijn schilderijen
u!L Museum in Amsterdam vermaakt. Daar werd
les „netjes opgeborgen in de kelder en het duurde tot '73 eer
r een expositie van gemaakt werd. Een gedeelte van ziin werk
bl1 de lommerd terecht, maar de Amsterdamse
ilene Mokum kreeg er vat op. Kortom: Erfmann werd miskend-
mdaar dat foeteren van enkele „profeten". De toenmalige dl-
cteur van het cultureel centrum De Beyerd in Breda, G Nie-
ln *?'e Jaren' met een vooruitziende blik, een drietal
nrf£p,S, VH°iTv f gemeente Breda gekocht. In vergelijking met
te vl Yn a"" nu ™aakt (na zi.in dood!) voor een prik-
-n in tel erken ,zl,'n nog te k0°p °p de expositie van
ERFYFRn te Rr^nien tek?n,5gen> die tot en met 21 april in
nite i SS Br<da te zien is. Een tentoonstelling van het ver-
hijnsel Erfmann, die momenteel waarschijnlijk meer door de
aarderingstrend in het kunstwereldje boven komt drijven dan
'»°r zijn grote schilderkunstige begaafdheid in de ouderwetse
•ademische zin van het woord. Vanuit die optiek, kun ie 1e
U Mal d.a.t.,ln 6?.het stedelijk met deze erfenis in de maag
tt Maar de tijden zw gekeerd Je kunt je nauwelijks voor
ellen, dat Erfmann zelf met deze erkenning gelukkig geweest
i" Zn"VtVan' ü"°ffa"" bestond juist in de bevestiging van
jn „ontkenning". Hij had al een sterk gevoel gehad dat het
ven zelf hem miskend had. Zijn werk in De Beyerd illustreert
rtmann s tragiek. Zijn schilderijen zijn meer tekeningen met in
cyulde dromen van een onvervuld leven. Show (circus) kracht
tïlitS' V™UW?n met liehamen, die beantwoordden aan ziin
teeltkeus' -verlaugens, illusies van een soms pijnlijke humor
'ikh»Mni aa" ZI3n le?'en een bestaan voorbij zijn tastbare werke-
lèn ih^ffêeVen' i daarover nog meer geïnformeerd wil wor-
len, schaffe zich de rijk geïllustreerde catalogn- (f 10aan
net uitvoerige inleidingen van Henk M"i;„ ^^r, Te-e^
eladen^exposiüe'f Beyerd te gaa« k«k- naar
