Een messias van hard metaal DE WILG STERFT NA DE LENTE Ook kerk moet aan markt- azen onderzoek doen Stille getuigen en Strubbelingen Eenheid Niet veel indruk Vierkant Voorste linie Genadeloos Gemarteld ^aS|as4Utee^hza°dned^ Èt Opmerkelijke man Propaganda Niet opzij Meer aandacht DOOR CORN. VERHOEVEN 'onycenftrum «WATER i uw kinderen van 4 tot 15 ikantie op onze boerderij, e schoolvakanties. Mogelijk ionyboerderij en kinderboek N.K.R. Qfv ïtingen: De Wuurde 52, Elst/r ion Zonnelust voor een tie. Volledig pension. Prijs ideren tot 12 jaar 17,— pj'f aat 10. Telefoon 03418 -1 5ALOW OF CAMPING e ligt naast uw deur VVV-Recreatie-gids. stb. 234, Ede-4. Bel 08380-] jnen in de Otterlose bossen" DRENTE lustig dorp, bos, heide, verwaï Is op aanvraag, traat 43, Zuidwolde (Dr.) Teli /EELAND 4 personen. Camping „Dishoel singen. Caravan 5-6 pers. Soshoeve", Nieuwvliet bij Bts stranden van Nederland. Bh ïuur 4-, 6- en 8-pers. caravan^™ oorz. van gas en elektr. stani Prijzen vanaf 40,per 3, Bergen op Zoom, 01640-31111 D. Conferentie-oord en vakanli, STROMEN", 200 meter van appartementen, kamers. Zelf4 erveren voorkomt teleurstellig zich wervden tof N.V. AUDE! 139). tijd is gebon- Id door school- n) doet er ver vakantie in en te over- :en is het dan ger en zijn de rol, men is elijk goedkoper :osten zijn dan :r; voor alle 15 juni en na den slechts 5,- ;ten in rekening genen, die in een hotel nimaal 250,- vering ontvan- een tegoedbon f 25,- te '"NG„EN .ffigÈS" PE7L!^?NEN PEP|LInG?NN PEP,EL',ki^N PE^iiS" PEIEHS" PÉMP PEPE!NG?NN pfiW PlK^N," pS'f,N," PE^LIW INGEN nciMMr-cM DCII mrcN PFII INiaFN^PEILINGEN PEILINGEN PEILINGEN PEILINGEN PEILINGEN PEILINGEN PEILINGEN PEILINGEN PEILING EBGNENEN Pe'UNGÊN PEILINGEN PEIUNGEN" PEIUNGEN" PEIUNGEN" PEILINGEN PEILINGEN PEILINGEN PEILINGEN PEILINGEN PEILINGEN PEILINGEN PEILINGEN PEILINGEE, w (Van onze redactie buitenland) DE 31-jarige Omar Moam- mer Gaddafi, de eerste man van Libië, lijkt een steeds belangrijker rol te gaan spelen in de Arabische wereld. De afgelopen week bekendgemaakte fusie tus sen zijn land en Tunesië is misschien niet zo schokkend, het is toch weer een van die momenten waarop hij de aandacht van de wereld op zich weet te vestigen. Sommigen zien een nieuwe Nasser in deze Gaddafi, die zijn niet geringe ambitie inzet voor de Arabische eenheid, opzwepende redevoeringen houdt en recht-uit en onver biddelijk is. Anderen noemen de jonge, energieke kolonel zelfs de lang verwachte leider van de Derde Wereld. Gaddafi heeft de opbouw van het achterlijke Libië grootscheeps aangepakt. Hij wil zijn regeringssysteem een voorbeeld laten zijn voor alle Arabische landen. Zijn ideologie is het „Arabisch soci alisme" met als belangrijkste inspiratiebron de koran. Kolo nel Gaddafi is een zeer fana- tiek islamiet en dat hebben de Libiërs gemerkt. Alcohol is taboe, evenals het blad „Playboy", Engelstalige liefdesfilms en boeken van „ketters" als Jean-Paul Sartre. Er is een wet die mannen verbiedt als kappers te wer ken. De mohammedaanse Hei lige Schrift gebiedt behalve uiterste soberheid ook streng heid. Veroordeelde misdadi gers kunnen als straf handen en benen afgehakt worden. Veel van deze ideeën heeft kolonel Gaddafi hartstochtelijk verkondigd tijdens de Libische OMAR MOAMMER GADDAFL „culturele revolutie" in de zo mer van vorig jaar. Overal in het land werden volkscomités opgericht die het verbranden van „gevaarlijke" boeken or ganiseerden. Grote stapels ka pitalistische en communisti sche boeken, die schadelijk werden geacht voor het isla mitische erfgoed, verdwenen in de vlammen. Gaddafi ge looft in het socialisme, maar het communisme haat hij als de pest, omdat het atheïstisch is. Zelfs de werken van Karl Marx werden consequent ver brand. Gaddafi heeft steeds ver klaard dat zijn culturele revolu tie niets met het Chinese voorbeeld van Mao te maken had. Toch was er één duidelij ke overeenkomst. De jonge re volutionairen in Libië zwaai den met kleine, handige boek jes vol citaten: „Het kleine groene boekje van broeder ko lonel". De regering ging zelfs zo ver dat ze lichte wapens uit deelde onder de bevolking „om de revolutionaire verwor venheden te beschermen" Professoren die weigerden mee te doen aan de „zelf kritiekbij eenkomsten" van studenten, kregen een flink pak slaag. Omar Moammer Gaddafi (Khadafi, zo u wilt zijn naam wordt op vele manieren gespeld) heeft altijd precies geweten wat hij wilde. Als middelbareschoolleerling or ganiseerde hij zijn eerste de monstratie. Dat was tijdens de Suez-crisis in 1956. Hij en zijn maten waren vol van de Ara bische bewustwording en hun bewondering gold vooral de Egyptische leider Nasser. In 1959 lichtte Gaddafi met gelijkgezinde vrienden een ge heime organisatie op met als doel Libië te ontdoen van con servatieve invloeden en reacti onaire krachten. Tien jaar la ter nam hij als voorzitter van de revolutionaire raad de macht ovear van koning Idris. Deze revolutionaire raad haalde direct flink uit. De Britse troepen die sinds de Tweede Wereldoorlog in het land waren geweest, konden vertrekken. De Amerikanen moesten de belangrijke basis Wheelus verlaten. De bezittin gen van de joden werden ont eigend en ook de nog in Libië wonende Italianen raakten hun bezittingen kwijt. In 1070 werd Gaddafi ook nog premier. Toch is zijn posi tie in eigen land niet altijd onaantastbaar gebleken. Hij bad vaak strubbelingen met mensen die hem te pro-Egyp tisch vonden en met jonige of ficieren die meer militairen in de regering wilden. Als de spanningen groot werden, ver liet Gaddafi de hoofdstad Tri poli en trok hij zich terug in een woestijntent. Gaddafi werd in 1942 uit Berber-ou- ders geboren in een bedoe ïenentent en als hij alleen wil zijn, verruilt hij de woelige stad voor dit vertrouwde plek je. Verschillende keren dreigde hij in dramatische bewoordin gen Eif te treden en dan zwichtte men voor zijn eisen. Een enkele maal werd hij zelfs door een schreeuwende volksmenigte teruggeroepen. Ook deze tactiek doet sterk denken aan de held van Gad dafi's jonge jaren, Nasser. De socialistische kolonel doet overigens graag een be roep op „spontane volksac ties". Toen zijn streven met buurland Egypte een natie te vormen leek te mislukken, trokken enige tienduizenden Libiërs dwars door de woes tijn naar de Egyptische hoofd stad Cairo. Gaddafi berichtte president Sadat dat de menigte hem een met bloed geschreven petitie zou aanbieden. Sadat trok zich walgend terug. Gaddafi riep dat hij zijn volk niet kon te genhouden en kondigde weer eens aan niet langer de leiding van de staat te willen dragen. Sadat gaf toen maar toe en ontving een kleine delegatie Libiërs. Aanvankelijk leek het nau we contact met Egypte tot Gaddafi's eerste succes te zul len leiden. Het samengaan van beide landen was in de ogen van de kolonel de eerste be langrijke stap op weg naar de Arabische eenwording. In zijn toespraken heeft hij het her haaldelijk over „het verlangen van een jonge generatie de kunstmatige, door kolonialisme gewrochte grenzen af te schaf fen". Hij wenst vurig eenheid onder de Arabieren van de Atlantische Oceaan tot de Per zische Golf. Libië en Egypte groeiden echter uit elkaar. Sadat zag Gaddafi's „culturele revolutie" helemaal niet zitten en Libië vindt dat de Arabieren op ei gen kracht de Israëli's moeten verslaan zonder steun van het communistische Rusland. Het is vooral op het gebied van de buitenlandse politiek dat Gaddafi teleurstellingen heeft ondervonden. Hij kan de andere Arabische landen niet meekrijgen in zijn onverzoen lijke pogingen door te gaan tot de „eindafrekening met Is raël". In eigen land riep Gaddafi vrijwilligers op voor de oorlog met Israël. Er was niemand die zich kwam aanmelden. Zijn belofte de Ierse revoluti onairen te steunen heeft inter nationaal niet veel indruk ge maakt. Wel succes boekte hij met zijn pogingen de Middenafri- kaanse landen los te weken van Israël, dat daardoor nog meer geïsoleerd werd. Hij slaagde erin het eeuwenoude wantrouwen van de Afrikanen Jegens de Arabieren te over winnen. Het is niet uitgesloten dat de invloed van Gaddafi in de komende jaren heel wat groter wordt. In 1959 is in Libië olie ontdekt, waardoor het arme (voor 90% uit woestijn be staande) land opeens rijk werd. Gaddafi beseft heel goed dat geld macht betekent, ook in de buitenlandse poli tiek. Die grote macht blijkt nu al uit het steeds verder opdrij ven van de olieprijzen. Langzamerhand krijgt Libië de beschikking over geschoold kader, dat tot nu toe geheel ontbrak. Dat betekent een steun in de rug van Gaddafi. Zijn eigen politieke ervEiring zal toenemen, vooral nu hij naast de oude en wijze Bour- guiba aan het hoofd komt te staan van de kersverse Ara- bisoh-Islamitische Republiek. En dan is er natuurlijk altijd nog Gaddafi's tomeloze ambitie, die veel te groot is voor het maar 2 miljoen inwoners tel lende Libië. Gezien zijn goede contacten met Afrikaanse landen en zijn idealen een nieuwe wereld macht te scheppen, kan hij voor de Derde Wereld een rol van betekenis gaan spelen. Zijn kordaat optreden heeft ook in Europa verschillende mensen geïmponeerd. Zijn godsdienstige bezetenheid geeft hem de allure van een messias. Toch blijft hij in de eerste plaats de staalharde, vierkante militair, die niet met zich laat spotten. Het is dan ook niet verwonderlijk dat hij zich vreselijk opwond, toen het Italiaanse blad „La Stampa" Gaddafi's machtshonger en godsdienstig fanatisme bela chelijk maakte, door te schrij ven dat hij tijdens zijn bezoek aan Joegoslavië hoewel het vasten was, een hele beer met huid en haar verslonden zou hebben. DIRK VELLENGA De deze week aan heupkanker overle den Josef Smrkovsky was in de ogen van zijn landgenoten evenzeer als Alexander Dub- cek de personificatie van de Praagse lente. Gaf de vroegere secretaris van de Tsjechische communistische partij aan de ze politieke lente zijn gezicht, Smrkovsky gaf er zijn stem aan. Met de sluwheid en vin dingrijkheid van een volleerde soldaat Schweyk moest hij de bange Tsjechen kalmeren, toen de Russen met geweld een einde maakten aan het Praag se experiment. Hij was het die, na de Rus sische invasie en de terugkeer uit Moskou waar hij met zijn collega's de „akkoorden van Moskou" had getekend, zich belastte met de riskante taak het Praagse volk de jongste ontwikkelingen uit te leggen en te pogen de ernstig gschok- te opinie nieuwe hoop te ge ven. Josef Smrkovsky was al tijd tussen de menigten en de monstranten te vinden en hij genoot van het „straatdebat". Smrkovsky's vrouw vertelde eens dat, toen zij op het punt stond haar Josef te trouwen, deze tegen haar zei: „Je gaat het niet gemakkelijk met me krijgen". „Dat is inderdaad uitgekomen" zei ze in augus tus 1968, enkele weken voor de Russische inval. Smrkovsky heeft ln de ge hele Oosteuropese crisis in de voorste linie gestaan naast Dubcek om de Russen en de andere kameraden af te hou den van een directe inmenging in de Tsjechische aangelegen heden. In het streven naar economische en politieke her vormingen behoorde hij tot de groep die het meest radicaal te werk wilde gaan. Dat was niet altijd zo geweest. Smrkovsky had, voordat de eerste bries van liberalisatie in Praag opstak al een lange weg achter zich die bij het orthodoxe stalinisme begon en die kronkelend met hoogte- en dieptepunten door het regime Novotny is gelopen, voordat hij uitkwam bij de hervor mingsgezinde Dubcek. De kortgeknipte, borstelige boe renzoon en bakkersknecht uit Bohemen werd op 26 februari 1911 in Valenka geboren, sloot zich op 19-jarige leeftijd aan bij de communistische partij en klom snel op tot verant woordelijke posities binnen de communistische jeugdbewe ging en de vakbonden. Tegen het einde van de tweede wereldoorlog begon zijn ster te rijzen. In de on dergrondse verzetsbeweging werd hij „Vrba" genoemd, de wilg. Hij was een van de or ganisators van de illegale strijd tegen de Duitse bezet ter. In mei 1945 werd hij vice- voorzitter van de Tsjechische nationale raad, die in feite de opstand van Praag ontketende en de stad bevrijdde voordat de Russische troepen binnen trokken. Zijn vrienden leerden hem in die dagen kennen als een bekwaam leider die nooit veel drukte maakte en zonder veel misbaar zijn gang ging, maar die ook genadeloos te werk kon gaan. „Hij werd ge fascineerd door het idee revo lutie en door het communis me", vertelde een lid van de Nationale Raad. Op een van de zittingen van die raad was Smrkovsky de enige die de- executie wilde van enkele ge vangen genomen Duitse solda ten. „Hij was zo bezeten van de Russische revolutie dat hij excecuties nodig vond. Die hoorden er volgens hem nu eenmaal bij. Hij was commu nist voor 100 percent en nog iets meer", zo vertelde een vriend. Na de oorlog maakte hij carrière, maar in 1951 ging het mis. Als lid van het politburo en als minister van landbouw viel hij ten tijde van het proces tegen Slansky in ongenade. Het gerucht deed de ronde dat Smrkovsky fondsen uit het landbouwbudget ten eigen ba te had aangewend. Hij werd opgesloten in een gevangenis. Een proces werd er, zoals in de dagen vain Gottwald en No votny gebruikelijk was, niet gevoerd. Vier jaar lang zat Smrkovs ky gevangen en er moet toen heel veel in deze man zijn omgegaan. Hij werd gefolterd zijn gebit werd met de kolf van een geweer uit zijn mond JOSEF SMRKOOSKY. geslagen. In deze periode van proeving kwam Smrkovsky tot geestelijke en lichamelijke be- andere inzichten en werd hij en gemarteld. Een deel van een liberaal communist, die het mooie visoen van Marx teloor had zien gaan in het wrede labyrint van de Tsje chische communistische partij. In 1955 kwam hij vrij. Zoals tienduizenden slachtoffers van het regime werd hij geplaatst op de onderste sport van de maatschappelijke ladder. Hij verdiende zijn brood als los werkman en als houthakker. Zijn volledige politieke re habilitatie vond plaats in 1963 en driejaar later werd hij geroepen tot lid van het cen trale partijcomité. Met een door hem gevormde groep van deskundigen bereidde hij de val voor van Antonin Novotny en de politieke opkomst van Dubcek in 1968. Zijn vroegere geslotenheid heeft hij inmid dels afgelegd. Hij was een man geworden, die joviaal, mild en mededeelzaam kon zijn. Hij werd met Dubcek het middelpunt van een echte re volutie, een bruisende bewe ging in de richting van mense lijkheid, vrijheid en nationale waardigheid. Op deze pagina verschenen raad 1968 beschou wingen over de vraag, of com munisme en democratie dan toch echt mogelijk waren. We waren voorzichtig optimistisch, totdat de Russen ons een nieu we illusie ontnamen. De lij densweg van de Tsjechische liberalen is bekend: zij wer den langzaam uit alle partij- organisaties gestoten en onthe ven van alle functies. Tot zijn dood bleef Smrkovsky ver knocht aan het communisme en werd hij gefascineerd door de idee revolutie. Maar hij zag die sinds 1955 in andere verhoudingen. Hij probeerde in het oude, verdorven mar xistische geloof de genade van een nieuw humanisme en de zegen van een democratie Op te roepen. Zijn poging faalde en Smrkovsky ging met zijn volk opnieuw de donkere nacht van onderdrukking en angst tege moet. Met zijn dood is de Praagse lente nu ook symbo lisch goeddeels ten einde. Al leen Dubcek, werkzaam in een garage in Bratislawa, vormt nog de personificatie van een bijna vergeten ideaal. ANTON THEUNISSEN j^uim een jaar geleden pro moveerde de heer Anne van der Meiden tot doctor in de godgeleerdheid. In beperk te kring deed zijn proefschrift nogal wat stof opwaaien, zo veel zelfs dat de uitgeverij Ten Haver er alsnog een han delseditie van heeft vervaar digd die nu onder de titel „Mensen winnen de over dracht van de boodschap" is verschenen. De verschillen met het oor spronkelijke werkstuk, waarop Van der Meiden promoveerde, zijn niet gering. Allereerst de vorm: het proefschrift was een onmogelijke turf, in vrije uurtjes getikt en gedrukt, met alle sporen van dat amateuris me. Het nu verschenen boek is een prettig in de hand liggen de paperback, waarvan de tekst gemakkelijker is op te nemen. Tweede verschil be treft de inhoud. Het thans uit gegeven boek is minder om vattend; ik schat dat de tekst tot de helft is teruggebracht. Van der Meiden motiveert dat met het schrappen van „over tollige zaken als citaten, uit wijdingen, excursies op zijpa den, schema's noten en litera tuurlijst en het samenvatten schrijver zelf beseft dat het soms verraad aan het oor spronkelijke is. Hij kan ge troost worden met de medede ling dat het nogal meevalt. Er Jijn erger samenvattingen te Deienken: „Mensen winen" 2 1? U3 Zeen geval een krefrige sa"-- .if j geworden in dc trant van sommige handige HU ANNE VAN DER MEIDEN. haalde er de doctorstitel. Sindsdien wordt hij overal ge vraagd op reklamecongressen zowel als voor preekbeurten (onlangs nog in de Grote Kerk te Breda) Kortom: het boek zal wel een oplage halen. heen...!) aan de andere kant door de in alle propaganda- soorten voorkomende getuig- drang. klassiekers voor de jeugd, die het eigenlijke boek zoveel on eer aandoen. Waarom Van der Meiden de ondertitel „een verkenning van de relatie tussen ethiek, propaganda en apostolaat" heeft veranderd in „de over dracht van de boodschap" is niet geheel duidelijk Het eer ste geeft in mijn ogen beter de strekking van de studie aan. Anne van der Meiden is een opmerkelijk man. Hij komt voort uit de roemruchte „zwarte-kousenkerken" (waar over hij ook een boek heeft geschreven), studeerde theolo gie en zwaaide om naar de verkoopleiding van een uitge verij, werd publiciteitschef bij Kerk en Wereld, stafdocent aan het Nederlands Weten schappelijk Instituut voor Toe risme te Breda, en is nu hoofd public relations van de univer siteit te Utrecht. Daar nam hij zijn studie weer ter hand en Van der Meiden gaat aller eerst uitvoerig in op het be grip propaganda. Na de twee de wereldoorlog is dat woord, in de nasleep van wat Goeb- bels teweeg heeft gebracht, besmet met een bijklank die het zo goed als onbreekbaar maakte. Van der Meiden wil het de oude inhoud terugge ven: naar zijn mening is pro paganda heel acceptabel zo lang ze voldoet aan klemmen de voorwaarden als oorspron kelijkheid, oprechtheid, vrij heid, Propaganda van het christelijk geloof kan aan die voorwaarden voldoen maar heeft bovendien naar mening van de schrijver de bijzondere kwaliteit dat het om iets unieks gaat, iets exclusiefs. In de godsdienstige propaganda onderscheidt de auteur diverse typen, zoals de agressieve (Je hova's Getuigen), de presenta tie-typen (bijv. die in medi sche zending hun geloof de monstreren), de passief-voor- beeldige typen (kloosteror- den). Maar alle zijn gericht op vormen van winst. Ze zijn missionair, werven ingesteld. Aan de ene kant zijn ze ge dreven door de opdracht (gaat Hoe hard het ook klinkt, vanuit de leer van de over dracht bestaat er geen enkel onderscheid tussen de dwaas heid der eerste Nazi-partijgan gers in de ogen van hen die zicih niet wensten aan te slui ten en de dwaasheid van de prediking van het evangelie die oproept tot aansluiting. Voor de ja-zeggers is de bood schap van de gekruisigde heer een kracht en een wijsheid, voor de nee-zeggers een erger nis en dwaasheid. Van der Meiden noemt dit het „skan- dalon", een wezenselement in de christelijke zaak en hij komt hier veelvuldig op terug. De kerk moet daarvoor niet opzij gaan, integendeel. Maar ze moet wel oog hebben voor haar plaats in de wereld en de manier waarop die wereld haar bekijkt. Als iedere propagandasoort wordt apostolaat ondernomen als activiteit of als systema tisch gebundelde activiteiten, door een persoon of een groep, vaak in organisatorisch ver band, drager(s) van een gods dienstige overtuiging, van ide alen overeenkomstig het chris telijk geloof, van geloofsemo- ties, en -gevoelens, die de fun damentele karaktertrek hebben dat ze verspreid, aan anderen overgedragen willen worden, krachtens de oer-wet van de vleeswording. Deze vorm van propaganda wil dichterbij of veraf, direct of indirect, be wust of onbewust andere men sen voor die overtuiging of idealen winnen. Toch is er een wezenlijk onderscheid tussen apostolaat en andere propagandasoorten. De christelijke boodschap houdt in de verkondiging van bevrijding van machten, ook die welke tussen apostolaat en andere propaganda-soorten aan mensen worden opgelegd, in cultuur, politiek en commer cie. Maar apostolaat predikt niet alleen oorspronkelijkheid, vrijheid en verantwoordelijk heid, ze staat als propaganda soort zelf onder de kritiek van deze zedelijke beginselen. Zo gesteld staat het apostolaat model voor de doorvoering van dezeprincipes in de ande re propagandasoorten. Ook de christelijke propa ganda toetst Van der Meiden uitvoerig aan de ethische nor men, waaraan lang niet altijd werd (de kerk in vroeger tij den) of zelfs wordt (agressie ve Amerikaanse secten) vol daan. Dit brengt hem tot de breed uitgewerkte en van ar gumenten voorziene stelling, dat de kerken meer aandacht dienen te besteden aan marke ting, marktonderzoek dus. Van zo'n woord hoeft niemand te schrikken, ook niet als het om christelijke verkondiging gaat. Evenmin als bijvoorbeeld film slecht is omdat er ook wel slechte films worden gemaakt, is marketing als zodanig ver werpelijk. Heel wat begrip pen, die we tot dan toe slechts kenden uit het vakjargon van reclame, marktonderzoek etce tera worden nu getoetst aan hun betekenis voor de christe lijke boodschap, zoals pro- dukt- en prijsbepaling, presen tatie, markthandhaving en produkttrouw. Wie dit schok kend vindt, beseffe dat het niet gaat om een doel dat de middelen heiligt, maar om een gebruikmaking van op zich or dentelijke middelen, waarvan alleen kan worden gezegd dat ze nieuw zijn en dat lang niet ieder ermee vertrouwd is. „Mensen winnen" gaat daar allemaal op in. Bij herlezing van dit boek merkte ik her haaldelijk dat de nieuwe ver sie me wat kort en abrupt voorkwam, alsof het niet meer was dan een aantippen van wat waard was uitvoeriger te worden bezien. Dat is het na deel van zo n verkorte editie. Het voordeel is dat dit boek zonder meer leesbaarder, po pulairder is geworden. Zodat veel meer belangstellenden en dat zijn er nogal wat kermis kunnen nemen van de inhoud en die ook in de prak tijk gaan toepassen. F, OUDEJANS In dit seizoen hebben wij soms een paar kleine gasten in huis. Zij kondigen hun komst niet aan en hun aanwezigheid wordt gewoonlijk pas gecon stateerd als het te laat is om de deur voor hen te sluiten. Niemand weet, hoe ze bin nen komen, maar in een oud huis lukt dat altijd wel. Als het buiten koud wordt, zoeken ze een warm plekje op en ze zijn daarin heel vindingrijk. Ik heb er zojuist een dood geslagen en ik zit mij nog enigszins te verbazen over de heftigheid waarmee dat ge beurde; die was achteraf ge zien, nogal overbodig. Ik deed het niet om het beestje te verlossen uit het lijden, waar in het verkeerde vanaf het moment dat de poes ermee aan het spelen was. Katten schijnen geen veldmuizen te eten, en hoe geringer de eet lust is, des te langer schijnt het spel met de prooi gerekt te moeten worden. Zodoende vluchtte de muis en viel in handen van iemand die wat minder ludiek is. Een slecht geweten houd ik aan zo'n eenvoudige daad niet over, maar wel enige ver won dering over de begeleidende gevoelens. Ik kan natuurlijk zeggen, dat ik muizen wel aardig vind, maar dat ik ze niet in huis wil. Ze knagen overal aan, eten links en rechts wat op en slepen overal met hun staart overheen. Dat kun je in een modern gezin niet hebben; ze moeten dus weg, punt. Nu geloof ik, dat het met muizen niet zo eenvoudig ge steld is. Het verbazingwek kende vind ik niet zozeer de redelijke overweging, dat ze niet in huis horenmaar de volstrekte en absolute afkeer die zeer veel mensen tegeno ver deze vrij onschuldige die ren hebben en de klassieke hysterie die zo'n beestje aan deftige dames weet te ontlok ken. Het lijkt wel of een angst en een afkeer groter en abso- luter zijn naarmateze minder op redelijke gronden te base ren zijn. Absoluutheden zjjn in hun gave volstrektheid een produkt van onze fantasie. Muizen zijn meer angstwek kend door wat wij ze toedich ten dan door hun eigenschap pen. Het kan niet redelijk he ten, dat dezelfde diertjes die ons in het wit en in een kooi tje vertederen, ons tot razernij brengen, zodra ze grijs zijn en vrij rondlopen. Daar komt nog iets heel merkwaardigs bij. Veel dingen boezemen ons angst en af schuw in door op ons af te komen, door agressief en fron taal te naderen. Dat is begrij pelijk, want op die manier vertegenwoordigen zij een ge vaar dat ons bedreigt. Maar als ik het goed begrijp, wek ken muizen niet onze angst op door naar ons toe te komen, maar juist door te vluchten. Door hun eigen angst lijken zij ons te betrekken in de besmettelijke werking van al le angst. Zij onthullen een pa niek die al in ons aanwezig is en in een donker hoekje op de loer ligt. Uitgerekend naar zo'n donker, oncontroleerbaar hoekje vluchten de muizende torren, de spinnen en andere kleine dieren die een mens door hun eigen angst kunnen laten schrikken. Zij verschuilen zich in de ruimte die wij zelf bewonen, die wij als een verlengstuk van ons zelf beschouwen en waarvan wij menen dat we ze redelijk overzien. Zij zijn niet schrikwekkend door naar bui ten te vluchten, in de ruimte die van iedereen is en waar voor wij niet persoonlijk ver antwoordelijk zijn, maar door zich te verschuilen in onze eigen ruimte. Muizen zijn onze verborgen huisgenoten, getui gen en verraders van ons ver borgen en slecht georganiseer de leven. Ik denk, dat psychologen dit alles in verband zullen bren gen met verdringing, het on bewuste en zijn afweermecha nismen. Een uitleg in seksuele richting laat zich dan gemak kelijk verzinnen. Zelf word ik, onmiddellijk na mijn moord, meer aangesproken door de gedachte, dat weg schietende beestje het deel van ons leven vertegenwoordi gen, dat ons ontsnapt en waar we noodgedwongen passief te genover staan. Zij roepen de agressie op omdat agressie de ontkenning van alle passiviteit is, een te laten poging om het heft in handen te nemen. Of zoiets.

Krantenbank Zeeland

de Stem | 1974 | | pagina 17