UUR
k***!
oz
r
L
n
Brabantse Opera:
UNIEK IN
NEDERLAND
HALKA
Bioscoop als
kermis
vermaak
Gerrit Komrij op de planken
Werkloze kunstenaars
n
iteraard
e 168
ieek-
rijzen
JAN JANSEN INSPIREERT AMATEURS
vnj
uit
izending
uzzel 16
verlengd
n 3 januari
110 januari
eraard moeten
N's van
zzel 16
NMAAL
irden geteld,
int dit is
t herhaling
22 december
an 22 december)
1
lö~
31
ko
TJ
sro
SS
S9
p
ès
10
I opera van Giacomo Meyerbeer,
die nog zelden wordt opge
voerd, krijgt vanavond een
première in de Kon. Vlaamse
Opera te Anwerpen. Volgende
I vertoningen op 13 en 26 janu
ari en 1 en 3 februari.
0 BOCCACIO gaat morgen-
I middag om 14 uur (en vrijdag
111 jan om 20 uur) bij de Kon.
I Opera te Gent, terwijl, 's
I avonds om 20.15 uur Die Zau-
Iberflöte te zien is.
Zaterdag 5 januari 1974
Zaterdag 5 januari 1974
eek van puzzelaars
b.v. de Aktie Natuur
dat deze puzzelaars
id waren.
n het inzendtermijn
Dubliceerd.
in Europa, naar keuze uit de
ƒ1.000,-.
LET OP!
Het postbusnr. Is in DEN HAAG
BRIEFKAART
i
Nationale Puzzelactie
De Stem
Postbus 10103
DEN HAAG.2040
ting op een briefkaart schrijven
in een gesloten envelop met
oeging van tenminste twee inter-
ionale antwoordcoupons (aan ie-
postkantoor verkrijgbaar)
den aan: Postbus 1010, Den
ig.
.ANGRIJK: Tel voorst het aantal
en dat de letter N in deze puzzel
rkomt. Noteer het aantal, MAAR
MD HET NOG NIET IN. Na 26
iels vragen wij u het totaal aantal
uit ALLE 26 puzzels op te geven,
ingt daardoor mee naar de unieke
(dhoofdprijzen en extra- eind-
ildprijzen.
lossingIn het diagram slaat,
n het einde van deze 26 weken
rende puzzelactie moet het
aal aantal letters N worden
gegeven, waardoor u meedingt
ar de eind- en extra-
idhootdprijzen.
"F
10
ii
12
24
32
GLOBE heeft het laatste
toneelstuk van de Engelse
schrijver Christopher Hampton
op het repertoire genomen. Op
14 februari is de première van
Wilden (Savages) in Eindho
ven. Hoofdrol Eric Schneider,
regie Adr. Brine,
t DAG GERUIT! heet de
tentoonstelling, die van 11 ja
nuari tot 10 februari te zien
I zal zijn in de Beyerd te Bre
da. Gerrit is Gerrit de Morée,
die velen kennen als illustra
tief ontwerper en docent aan
St. Joost.
|t DE GEESTENBEZWEER
DER, een film over het door
geesten bezeten lichaam van
I een jong meisje, naar aanlei
ding van een boek van Willi
am Blatty, is eindelijk klaar
gekomen. Kosten 10 miljoen
dollar, geraamd 3 miljoen. In
New York is de film enthousi
ast ontvangen.
0 DE HUGENOTEN, een
I 0 OCTAVE Landuyt expo-
Iseert schilderijen keramiek en
Ijuwelen in Cultureel Centrum
Venlo van 2 jan tot 18 febr.
0 DE ARK in Boxtel laat tot
127 januari zien: een compleet
I overzicht van het werk van
I Willem van Genk, Etnografica
I van galerie Anuschka, Arm
[sterdam en litho's uit de laat-
ste tijd van Picasso.
0 OPENBARE discussie over
I de Nota Kunstbeleid begint op
115 januari met een gesprek op
[het ministerie met de Ned.
Federatie van Kunstenaarsver-
enigingen. Daarna volgen er
|nog een stuk of zes met ande-
re organisaties.
j 0 J. JESSURUM is vanaf 1
Ijan 11 hoofddirecteur van de
Rijksdienst voor Monumenten-
Jzorg. Hij is mr. Jan Korf op-
Igevolgd.
9 EARLE BROWN Ameri-
Ikaans componist, zal van 1
februari tot 15 maart in Rotter-
Idam lezingen houden, werk-
Igroepen leiden en werken in-
Istuderen.
I# HET BRABANTS ORKEST
■besteedt veelaandacht aan he-
ldendaagse muziek, zo blijkt
luit het Buma-overzicht. De
lgezamenlijke orkesten brach-
I ten 153 Nederlandse werken
I tijdens 369 uitvoeringen,
[waarvan HBO er respectieve-
llijk 23 en 123 voor zijn reke—
luing nam. Van de 101 jeugd-
Jconcerten in het land verzorg-
|de HBO er het liefst 41.
ABSURDISTISCH Realis
es van John Verbeek - goua-
Iches - van 5 tot en met 27
(januari bij de Brabantse
Kunst Stichting te Tilburg.
KEES van Bohemen,
[sereens, Jules Bekker zeef
drukken, Johan Suttorp zeef
drukken, Heinz Reijnders et-
Isen, Henk Brouwer, reliëfs,
[Isabel van Seims aquarellen,
Gerard Lutz, pentekeningen,
Ton Mertens tekeningen en
Elisabeth Gerst keramiek, tot
|en met 31 januari in galerie
repijn Reigerstraat Breda.
„Het is zeker uniek in Nederland, dat in Brabant amateur-
koren op deze wijze een opera brengen", zegt dirigent Jan
Jansen (50), die op dinsdag 8 januari met drie van zijn
Brabantse koren in Tilburg de Nederlandse première van
de Poolse opera in vier bedrijven Halka van Moniuszko
realiseert. Ondanks amateurs op professionele basis; dat
zijn we wel verplicht aan Het Brabants Orkest, dat in een
werkgroep samen met ons deze opera mogelijk maakt"
voegt hij er aan toe.
Vier uitvoeringen (Tilburg 8
en 10 januari; Eindhoven 12
januari en Breda 19 januari),
waarvoor o.a. twee solisten uit
Polen overkomen, is dat niet
wat weinig? Jan Jansen: „Et-
zijn in Brabant niet meer ge
schikt": zalen; met André Rieu
is er overleg geweest voor uit
wisseling met Limburg, maar
dat heeft nog geen resultaten
gehad; nee, met Zeeland be
staan er nog geen contacten.
Maar er zijn plannen genoeg
voor de toekomst, die o.a. ook
uitvoeringen in kleinere plaat
sen mogelijk moeten ma
ken".
Au claire de la lune speelt
de huisbel. Een persoonlijk
grapje, waarvan enkele tonen
haperen. Er zit stof tussen; in
de kamers is het werkvolk uit
Riel aar het metselen en tim
meren Helemaal „zijn ^werk-
volk", want het legt niet al
leen de laatste hand aan zijn
bungaiow in de Rielse dreven,
maar het staat de komende
dagen ook alszodanig te zin
gen in Halka. De hond Tosca
springt tegen me op. „En op
de voorgevel komt nog een
bord met de naam La Bohème,
vertelt Jan Jansen lachend in
zijn agi arische opera-huis.
Terwijl we naar binnen lo
pen- „De heer J. Duijnstee uit
Breda is ook zo'n onbetaalbare
figuur- hij is bezeten van ope
ra. Hij reist stad en land af
om alle attributen bijeen te
krijgen en draagt zorg voor de
kleding". De leden van de ko
ren maken zelf hun kostuums,
naar ontwerp van de Poolse
uitvoering. De kostuums zijn
van een bonte folkloristische
pracht. Het fraaie kleurrijk
schouwspel, dat deze opera
biedt, was één van de grote
aantrekkelijkheden, die de he
ren Jansen, Broekstra en De
Brabander van de werkgroep
Opera van HBO door de knie-
en deed gaan voor Halka. Ge
tipt door een vrouwelijke prof
bij het internationaal Vokalis-
ten Concours te Den Bosch
reisden zij vorig jaar naar
Düsseldorf, waar de opera van
Lods een uitvoering gaf. „Een
van de mooiste opera's die ik
gezien heb", zegt Jan Jansen.
En hij heeft er wat gezien!'
In Verona zijn grote inspi
ratiebron zag ik de laatste
acht jaar alle opera's; dertig
stuks. ,Van haver tot gort; zat
tussen het publiek, de spelers,
het orkest; ging overdag naar
de opbouw kijken. Ik was in
de Scala in Milaan; in de ope
ra's van Rome, Florence, We
nen, Londen... De muziek van
Halka is goed; wat Verdi-ach-
tig. De enscenering is gewel
dig. Het begint met een Poolse
volksdans (de polonaise)".
Hier gedanst door het Interna
tionaal Folkloristisch Dansthe
ater uit Amsterdam.
„In Düsseldorf hebben we
onmiddellijk na de uitvoering
de beide voornaamste solisten
Bozenza Kinasz-Mikolajczak
en Tadeusz Kopacki gecon
tracteerd; respectievelijk ver
bonden aan de opera's van
"Warschau en Lodz. Omdat het
om een Poolse opera gaat heb
ben we dit jaar niet als regis
seur Eichner uit Antwerpen,
maar de in België wonende
Pool Sauk, die tevens een
kleine rol zingt. Als vierde
Pool zingt de in Eindhoven
wonende (ingenieur bij Phi
lips) Pool Dutkiewicz" (o.a.
een tweede prijs op het Voka-
listen Concours).
Te V
„Het gegeven van Halk;
spreekt de doorsnee man aan'
zegt Jan Jansen. Wij verwach
ten ook veel Polen; zij hebben
al heel wat kaarten besteld"
Deze opera uit het midden
van de vorige eeuw kreeg
in Polen zelf veel opvoerin
gen, In 1918 waren het er a
duizend. Maar ook in steden
als Berlijn, Moskou. Budapest,
Wenen, New Cork, Milaan
e.a. was het succes ervan
groot. Het libretto vain Wolski
komt op voor de menselijke
rechten van doodarme boe
ren.
De aanzet tot deze langza
merhand Brabantse opera-tra
ditie ligt bij het koor Konink
lijke Liedertafel Souvenir
des Montagnards uit Tilburg.
Jan Jansen: „Ik ben er nu 20
jaar dirigent van. Tilburg is
van oudsher een opera-stad,
waaruit grote figuren als Jac
ques Urlus en Louis v.d. Zan-
de (Opera Berlijn) stammen.
Souvenir dreef daar helemaal
op. Zelf ben ik een opera-gek
en heb daarom geprobeerd de
ze traditie overeind te hou
den' Hij werd dirigent van
vijf Brabantse koren, waaron
der Ulvenhouts gemengd koor.
Deze werden gelidelijk aan bij
zijn opera-projecten betrok
ken. Opvoeringen van Carmen,
De Parelvissers, Mefistole,
Samson en Dalilah, Norma, II
Travatore en Nabucco werden
gerealiseerd. In 1971 trok de
uitvoering van Aida met 500
amateur-zangers en zes bui
tenlandse topsolisten de aan
dacht in het gehele land. Se
dertdien is er naar een nieuwe
vorm van samenwerking met
HBO gezocht, hetgeen vorig
jaar resulteerde in de Faust
van Gounod en nu in Halka;
voor het volgende seizoen
staat l'Elisir d'amore van Doni.
zetti op het programma.
„Alleen, dat verrekte geld",
zucht Jan Jansen. De provin
cie wilde de onderneming niet
subsidiëren, omdat er anders
orake zou zijn van een dub-
oele subsidie aan HBO. De
■plossing hebben we gevonden
foor het te programmeren in
de abonnementen-serie van
HBO, maar het drukt financieel
wel zwaar op HBO. Er zijn
plannen genoeg, maar het zal
in ons land wel moeilijk blij
ven de opera goéd van de
grond te krijgen. De vraag is
of een beroepskoor nog wel te
betalen is, en als je dan de
geweldige inzet van deze ama
teurs ziet... louter om het ple
zier! Bovendien is er sprake
van vriendjespolitiek. Bernard
Kruysen, die in Halka de Ja-
nusz-rol speelt, werd indertijd
in Amsterdam afgewezen, om
dat hij in Den Haag studeerde
In Parijs lopen ze nu achter
zijn broek aan. Geweldige
zanger, die in het buitenland
een, geweldige carrière maak
te. Het is dikwijls zaak in de
juiste mensen te vinden, die
de zaak willen steunen. Toen
mijn vrouw en de voorzitter
bij CRM tevergeefs om subsi
die gingen vragen, was wèl
het resultaat, dat twee mannen
van het departement naar de
Aida kwamen kijken. Drie da
gen later was er f 10.000 sub
sidie!"
De opera wordt in het Pools
gezongen. Alle partituren heb
ben een fonetische tekst, want
Pools is moeilijk. Jan Jansen:
„Een goed componist compo
neert ook de taalklanken. Het
is niet belangrijk, dat je ver
staat wat er gezongen wordt,
maar begrijpt wat er gebeurt.
Duckiewicz, die ai acht jaar in
ons land woont en in zeven
talen zingt, zei me: het klinkt
niet wanneer je zingt „ik hou
van jou". Het Nederlands is
geen zangtaai". De metselaars
uit Riel gaan naar huis. De
volgende week zingen ze in
het Pools, maar nu zeggen ze
tegen me in onvervalst Bra
bants: „Maok er 'n mooi
stukske van in de krant'
w(mt al verstaan ze het Pools
niet, ze geven me wel te ver
staan, dat ze samen met Jan
Jansen iets belangrijks laten
gebeuren: een Brabantse ope
ra-traditie nóg méér perspec
tief geven voor de toekomst.
HENK EGBERS
SAMENSPEL-10: „Het voor-
Weel van de toepassing van
peze fantasie- en gestaltetech-
pieken ligt in de snelheid en
pe diepgong waarmee de ge
hele persoon van de toneelspe
ler in gaat in het catiêf
proces", aldus Jan Velzeboer
pis inleiding op dit nummer,
Hat gewijd is aan condities
poor verandering. Toine
Kreykamp schrijft daarin over
Mokro en Makro als Romeo en
Pulia; Robert Adolfs over Le-
pen in een wegwerpcultuur en
pimon Vinkeoog over Niets is
"raar: alles is mogelijk.
Lute v. d. Linde en Wim
Pdé hadden een gesprek over
Veranderingen in relaties met
Ineke en Mare Nevejan („Doel
pan de terapie is dat iemand
wordt wie hij is") -(Samen-
Ipel, Zand-Pad 28, Maarsen).
hen).
ijdschrift
FOTO-l: Kan er sprake zijn
pan „nmartegeld" als onze fo-
slecht worden afgewerkt
Poor centrale foto-laboratoria.
Jon vraag gesteld n.a.v. klach-
len over de slechte ontwikkel-
pwaliteit bij het Kodak-iabo-
patorium in Rijswijk, Getest
Fe Fujica ST 801 met 6 objec-
fieven.
«Bij de schilderkunst ont-
foort met het werkstuk en de
panleiding tot het werkstuk
[In foto's alleen de aanleiding"
Paul Citroen in een ge-
FPrek. IJsland als uitdaginp
poor de fotograaf wordt ge
(oond met het werk van Fred
Hazelhoff en Richard Stern,
pon Mc Cormiek fotografeerde
Poodgewone mensen in Londens
past-End en het werk van Wil.
In?1 ^'ePraam komt aan bod
oto-postbus 4, Doetinchem).
hollands maand-
'LAD-313: „Een slecht mens
s Lorenz kan natuurlijk bes'
|en goed etholoog zijn", zeg!
nn van Dijk in zijn bijdrage
Por Humanisme en human
■tnologie. „Israël is niet eenc
substituutoplossing voor
antisemitisme", beweer
a" Brugman in een dialoog
li» ®oer over wat w''-
llilk?^6 Arabieren nu eigen
Karei van het Reve. Gerrit
Krol en D. Hillenius leverde
een aantal fragmenten met
persoonlijke overpeinzingen
W. D. Kuilt vervolgde zijn
feuilleton De held van het
potspel, terwijl Diek Walda
het verhaal Groot Vlinderboek
schreef. (H. M. Nobelstr. 27
Den Haag.)
ONS ERFDEEL-5: In gra
fiek van Nederlandse kunste
naars na 1945 gaat Jerven
Ober in op de ontwikkeling
van deze techniek, die steeds
meer aftrek vindt. „Als er
meer nadruk komt te liggen
op het werk zelf en minder op
de personalia van de schrijver
dan begint de splitsing van de
literatuur in het Nederlands
er nog kunstmatiger uit te
zien dan zij eegst al deed.
schrijft prof. dr. R. Meijer in
Nederlands en Vlaams: twee
literaturen of één? Uitvoerig
werd aandacht besteed aan het
Decreet op het taalgebruik
voor arbeidsverhoudingen ir
Vlaanderen door prof. R, Blan-
pain en reacties van negen
Vlaamse journalisten. Ellv
Cockx-Indestege kijkt terug
op 500 jaar boekdrukkunst ir
de Nederlandse en prof. dr J
Boogman gaat in op de histori
sche Pieter Geyl (activistisch
strijder en reformatorisch con
servatief) n:a. v. de verschij
ning van het eerste deel van
de briefwisseling Geyl en
Vlaanderen (Q. E. Kerkstr. 1
Raamsdonk-dorp).
JEUGD EN CULTUUR-2-3:
„Men moet om deze situatie
geen stenen werpen naar het
Portu<">se volk Het is zelf het
eerste slachtoffer' van de kolo
niale politiek waarin het sala-
zariaansce regime van Caeta
ne zich hardnekkig doet gel
den", schrijft de redactie als
inleiding op dit 77 pagina's
tellende bijzonder-nummei
met uitstekende informatie
over Angola en Mozambique
Het is praktisch de overnam
(foto's en artikelen) van eer
gelijksoortig nummer van Vi
vant Univers, een uitgave var
le Witte Paters Historisch er
actueel beschrijft het in ver
schillende artikelen de vrij
heidsstrijd van deze gebieder,
waarbii ook de reacties van dr
terk bekeken worden Zoals
bekend zijn de Witte Paters er
uitgewezen (J en C-los f 4-
tnv J, en C giro 3372 41 Den
O-dppVnvpr-itr. 37. Bor-
gerhoul Antwerpen).
MIlllilliïfHI
0 De rijdende bioscoop als kermisattractie.
Wellicht zullen over vijftig
jaar de mensen glimlachen,
vanneer zij de gesciiiede-nis ie.
zen van de ontwikkeling van
de Nederlandse tv in dg vijfti
ger jaren. Wanneer wij nu in
onze bioscopen zitten zijn we
ons niet meer bewust van het
kermis-achtige vermaak, dat/
film in het begin van deze
eeuw geweest is. ADRIAAN
URIELS senreef een filmhisto-
ische verkenning: KOMST EN
PLAATS VAN DE LEVENDE
PHOTOGRAPHIE OP DE
KERMIS (uitg. Van Gorcum
en Comp). Op veertig pagina's
weet hij zoveel historisch" en
anecdotisch materiaal bijeen te
brengen, dat het knusse, maar
harde begin van onze biosco
pen voor je begint te leven.
Briels baseert zich daarbij op
talloze gegevens, die verza
meld zijn door Peter Bonnet,
die in het Friese Sloten een
„museum" over die periode
bijeen heeft gebracht.
De ontwikkeling heeft te
maken met enkele „grote" na
men; F. Bakkerus die met zijn
panorama het Volksmuseum
ie kermissen afreisde. „Dus
ouders en voogden, die hunne
kinderen en pupillen enige
aangename oogenblikken wil
len doen smaken, kunnen ze
gerust deze onschuldige ver
maken doen bijwonen, terwijl
orde en zeden zeer gehand
haafd worden", aldus een
strooibiljet. Er kwamen o.a. 20
lenzen en petroleumlampen
aan te pas!
De andere naam verbonden
met de ontwikkeling van de
filmvertoningen is die van
Jhr. Slieker. Eerste Bioscoop
ondernemer in Nederland
staat op zijn graf in Drachten.
De vraag of de zogenaamde
kinematograaf al te zien was
op de Wereldtentoonstelling in
Amsterdam (1895), de activi
teiten van Cerf en Lumière in
ons land, naamsveranderingen
rond apparaturen e.d. komen
aan de orde. Opvallend is bv
'at Bakkerhuis in J.909 al kon
takten met het onderwijs leg
de en dat vijftien jaar vol
hield.
„De uitvinding van de cine
matografie is een even belang
rijk keerpunt in de geschiede
nis van de mensheid gebleken
als de uitvinding van de druk
kunst", aldus Briels. „Vooral
na 1912 als door de opkomst
ran het bioscuop-theat.r duide
lijk wordt dat de cinematogra
fie invloed heeft gaat de wel
denkende burgerij zich verzet
en en ziet het gewone volk
bedreigt door het „bioscoop
kwaad". Maar dan is de variété
en kermisperiode al aan het
luwen".
Het boekje van Briels is
(een groots studie, maar
voorzien van illustratie-mate
riaal voldoende interessant
voor allen, die op een of ande
re wijze in de geschiedenis
van de film geïnteresseerd
zijn.
Voortdurend dreunt de stem
/an de interviewer van het
slevisieprogramma Waar Ge-
oeurd (Hoe lang is het nou
geleden? Wat gebeurde er
toen?) door mijn hoofd als ik
het colophon lees van de nieu
we gedichtenbundel van GER
RIT KOMRIJ; OP DE PLAN
KEN. Volgens die pagina ber
ik in het bezit van één van d<
H.C. (hors commerce) exem
olaren en zijn er verder maar
vijftig stukA voor de boekhan
del bestemd Prachtig uitgege
ven door C. J. Aarts en daai
het toneel wel en Komrij niet
wordt gesubsidieerd is de
prijs van zo'n bibliofiele uit
gave er ook naar' 25 gulden.
In de bundel Tutti Frutti
voerde Komrij de tragédienne
Zizi Maelstrom ten tonele. Elen
actrice die ondanks poreuze
borsten en wangen een schorrp
stem en een waggelende tred
geen desastreuze lorre maai
een reuze Talent is. Nu ver
schijnt op de planken de to-
"ïeelkunstenaar Sacha Culpep
ier, een wonderkind dat pa.c
>p zijn dertigste jaar alle figu-
atierollen kan Laten voor wat
zijn en een gevestigd talent
oek
wordt. De wat treurige vrijge
zel is afschuwelijk aan de fles,
maar dat komt meer voor. De
bundel is verdeeld in drie be
drijven en zowaar, in de twee
de acte komt Zizi opdraven
Zoals het in een goed blijspel
behoort ontmoeten de twee
niskende Talenten elkaar en
;aan zelfs trouwen. Komrij
joudt zich aan de regels.
De diva en de jeune premier
oehalen ten lange leste hur
langverdiende „echte" succes
in een stuk waarin zij samen
in een kangoeroe genaaid zit
ten. Zizi voorin en de fopcas
traat in het achterstuk.
Het onweerde heel erg; toen
buitenshuis
Een knal klonk, kwamen ze
meteen omhoog: i
De voorpoten, want Zizi sloeg
een kruis.
Een luid applaus voor zulk
een kangoeroe
Weerklonk; toen bij een twee
de donderslag
Ook Sacha's knieën knikten, o,
toen joelde
De hele zaal; dit was hun
(rote dag.
Op dit thema wordt door
Komrij (overigens „oude" Al-
bert S. in Reve's Lieve Jon
gens) doorgeborduurd. Neo-ro-
mantische poëzie met de nodi
ge banaliteiten. Ook al word'
Sacha blind en zit Zizi vo!
kanker: DOOR DE JUT!
STRaaLDE HET VAN
GEEST. Komrij houdt van to
neel, dat blijkt. Eindelijk een-
poëzie die niet geschrever
schijnt te zijn om middelbar,
scholieren mee te pester
Waar kom je dat nog tegen?
JOHAN DIEPSTRATEN
Er zijn relatief meer mensen
werkloos onder de kunstenaars
en werkers in culturele beroe
rten om de werkloze bouwvak -
beiders. De regering steekt
wel geld in bijzondere projec
ten om de werkloze bouwva-
arbeiders op te vangen, maar
zal b.v. de musea geen (tijde
lijk) extra conservator toewij
zen om het relatief grote aan
tal academisch gevormde werk
loze kunsthistorici werk te
geven. Schaefer loopt te leu
ren met grote sommen om zijn
- overigens goede - renovatie
plannen met oude woningen
erdoor te krijgen, maar dit
geld wordt beknibbeld op Mo
numentenzorg. Gevolg hoog
gekwalificeerde arbeiders bij
Monumentenzorg moeten ont
slagen worden. Etc. Etc. Deze
geluiden waren te horen op de
laatste zitting van de Brabant
se Culturele raad. L.A. Wel
ters noemt dit in het eerste
nummer van het tijdschrift
Beleid en Maatschappij (uitg.
Boom, Meppel), gebrek aan
enig gericht sociaal-econo
misch beleid, afhankelijk van
een te wispelturig effect van
particuliere en publieke be
drijvigheid. Het gevoel van
wispelturig effect bekroop me
trouwens ook bij de zitting
van genoemde culturele raad,
die positief adviseerde voor f
4500, zijnde helft van de kos
ten voor de uitgave van de
catalogus bij de tentoonstelling
5-jaarlijke jonge kunst uit
Zuid-Nederland in het Van
Abbemuseum. Een simpel
boekje van 22 bedrukte zwart-
wit-pagina's voor ongeveer f
10.000 (De verkoopopbreng
sten geschat erbij geteld) is
me te gek.
ota bene
In zijn artikel Loonbeleid en
Kultuurbeleld haalt Welters
nog weer eens enkele cijfers
aan over de bestaansmoeilijk-
heden van veie kunstenaars.
Deze cijfers zijn twee tot drie
jaar oud en kunnen in vele
gevallen bijna verdubbeld
worden. In 1970, werkten 200
toneelacteurs op free-lance ba
sis, waarvan 83 minder dan
f 20.00U, 28 minder dan f
10.000 en 34 zelfs minder
dan f 5000 per jaar verdien
den. Overigens blijven er ook
tonelisten op de rol staan, zon
der een stap op het podium te
zetten, voor meer dan f 20.000.
Het gemiddelde inkomen van
beeldende kunstenaars wordt
thans geschat op f 6000 per
jaar. Geen van de jazz-musici
kan van zijn beroep leven.
Bijna de helft verdient, inclu
sief nevenbetrekkingen min
der dan f 1400 per maand, 21
minder dan f 600 per
maand. Van de ca. 600 bij de
Vereniging van Letterkundi
gen Vakbond van Schrijvers
aangesloten leden heeft ca. de
helft een literair hoofdberoep.
In 70 verdiende minder dan
de helft f 10.000 en meer dan
driekwart minder dan f 15.000.
Ondanks neveninkomens ver
dienden van de ca. 400 Neder
landse filmers in 70 36 een
inkomen onder de f 15.000 en
16 onder de flO.OOO. Van de
ca. 175 componisten in de se
rieuze sector zouden er slechts
2 of 3 van hun werk kunnen
leven etc.
Nou en? zeggen heel wat
mensen. Wie het onzekere be
staan van kunstenaar kiest
moet de consequenties maar
trekken. Kunst is zoiets als
een prettige vrijetijdsbeste
ding en dat kun je toch moei
lijk ais een b eroepsbezigheid
zien! Of: in armoede worden
de beste kunstwerken gebo
ren. En: iedereen noemt zich
maar kunstenaar en loopt dan
om ondersteuning naar een of
ander loket etc. Welters, die
hut op deze plaats reeds eer
der vermelde onlangs versche
nen rapport Geldstromen over
heid en beeldende kunste
naars samenstelde, zegt da'
deze denkwijze nog veel ver
wantschap vertoont met opvat
tingen over arbeid en arbeids
voorwaarden in de 19e eeuw:
ze wordt gedragen door het
zich niet bij de kunsten be
trokken voelend deel van het
publiek; rechtse politici en
kranten en voorstanders van
bet vrije marktmechanisme.
Bewust is zeker een groot deel
van de bevolking niet betrok
ken bij datgene wat kunst ge
noemd wordt. Maar men is
zich nauwelijks bewust van
het feit, dat de hele omgeving
waarin wij wonen en leven
bepaald is en bepaald wordt
door degenen, die op een of
andere wijze kunstzinnig
werkzaam zijn.
Maar vanaf de overheid tot
de gewonen man leeft ons
volk van vooringenomen
standpunten ten aanzien van
de kunstenaar; zo valt ook te
beluisteren bij Welters. Het
produceren van culturele goe
deren en diensten wordt op de
eerste plaats als een economi
sche activiteit gewaardeerd,
als economische prestaties,
wat levert het op., in klinken
de munt? Bij het onderwijs,
maatschappelijke dienstverle
ning e.d. komen we er langza
merhand achter hoe dodelijk
het is om een profijtbeginstel
te hanteren (het ausradieren
van mensen, die economisch
niet meer interessant zijn),
maar de onbetaalbaarheid van
culturele kunst goederen wil
er nog niet in. Jan en alleman
komt dan aandragen met het
zogenaamde zinloze krabbeltje
van iemand, die zich kunste
naar noemt met oorpijnigende
moderne muziek etc. Even tra
ditioneel zijn de reacties, die
wijzen op het feit, dat Picasso
ook weerstand opriep en Beet
hoven in zijn tijd ook uitgeflo
ten is. Kortom: beide partijen
zitten te praten vanuit een
verouderd maatschappelijk
waarderingspatroon. Welters:
De principiële stap naar een
erkenning van de verant
woordelijkheid voor het inko
men en sociale voorzieningen
van kunstenaars blijft m.i. af
hankelijk van cultuurpolitie
ke opvattingen, maar ook van
ethische opvattingen n.l. het
verantwoording willen dragen
voor de effecten van het over
heidshandelen. Zodra de over
heid erkent, dat kunst en cul
tuur evenals bijv. het onder
wijs collectieve goederen of
minstens individuele goederen
met externe effecten zijn, is in
principe de weg vrij voor een
gericht sociaal-economisch be
leid t.a.v. kunstenaars. Het is
een misvatting, dat een gericht
sociaal-economisch beleid door
de overheid t.a.v. kunstenaars
alleen gerealiseerd kan wor
den via de weg van ambtelij
ke loondienstbetrekkingen.
Alle argumenten die betrek
king hebben op de overwe
ging, dat goede salarisregelin
gen voor kunstenaars deze luif
en-of oncreatief zouden ma
ken, verwijs ik naar een wijze
van stereotiep denken". Hij
wijst er overigens op, dat dit
denken in stereotiepen ook in
de kunstenaarswereld volop
aanwezig is; dat bovendien de
verdeeldheid binnen de vak-
de uiteenlopende geaard
bonden van de kunstenaars en
de uiteenlopende geaardheid
van hun werkzaamheden niet
bevordelijk is voor het maken
van een vuist. Het getal laat
zich daarbij ook gelden: 40.000
werkloze bouwvakkers vor
men een grotere mond dan
4000 werkloze kunstenaars.
Het is een goede zaak, dat
de overheid meer gelden voor
kunsten en meer gelden, die
bijdragen aan inkomen voor
kunstenaars voteert," zo be
sluit Welters. „Er is een grote
achterstand in te halen. De
begrotingswetsvoorstellen van
het rijk voor '74 geven in het
licht van de grote achterstand
die onder de laatste kabinet
ten is ontstaan, nauwelijks
aanleiding tot een stoelendans.
In neem aan, dat er nog,een
'ange weg te gaan is, alvorens
de overheid bereid is om een
gericht sociaal-economisch be
leid voor kunstenaars te voe-
•en". Hij pleit voor een gron
dige analyse van overheids- en
>articuliere gelden op dit ter
rein en het instellen van een
aatscommissie dienaangaan
de. „Intussen zouden de over
leden zich gewust kunnen
gaan worden van de noodzaak
'eranbrvoording te nemen voor
de gevolgen voor inkomen van
-.unstenaars, die hun subsidie
beleid teweegbrengt".
Wij kijken naar beesten. Maar beeSlen kijken ook naar ons.
/ertien Zwitserse kunstenaars hebben geprobeerd met de ogen
an het dier naar de mens te kijken. Er ontstonden dertien
irachtige prenten, die voorzien van korte teksten zijn vermeld
11 ZIE JE ME GOED? (uitg. Bert Bakker.) Het boekje is opge-
:et als een soo.t raadse'boekje voor kinderen, maar ongetwijfeld
ul'en ook volwassenen geni»ten van deze mooie prenten in
ileur. Op de ovcn^a-n e pren we jC" »is mc*' een pinda-
noot, bekeken door een aap. Wie siaat er riu voor a;.^?
