rden
n?
'deling
Zaterdagbsjjlage van 13 oktober 1973
yetente komen
Niet zomaar
Diep respekt
Homo-sexuelen
Lekkende kraan
Onhandelbaar
Psycho-chirurg prof. dr.
W Storm van Leeuwen
11,1
BBpj
HflRHHBHHHHH
Dat mag nooit
Lastig en gevaarlijk
Tekst: WIM WENNEKES Foto: TIDO GIDEONSE
■end gesprek bij je thuis),
ig
Een verhaal als dit
dient spannend
te beginnen.
Nou, dat kan ge
beuren. Er zijn
proeven met die
ren bekend, waarbij bij
voorbeeld katten via in de
hersenen aangebrachte
elektrodes zó werden ge
prikkeld, dat ze DACHTEN
te worden aangevallen door
een hond. Dat ze doodsbang
in een hoek wegkropen voor
een muis! Er zijn ook proe
ven gedaan met apen, waar
bij die apen via elektrodes
werden bestuurd alsof het
elektrische speelgoedbeest
jes warenVoor de ge
wone leek angstaanjagende
experimenten, want wie ga
randeert, dat wat bij dieren
mogelijk is, niet bij ménsen
kan?
Utrecht. Een kille vergaderka
mer in het Academisch Zie
kenhuis, afdeling neurologie.
Even voorstellen: prol. dr. W.
Storm van Leeuwen, oud 61
jaar, een kalme, bedachtzame,
zachtjes pratende man. Hoog
leraar in de klinische neuro
fysiologie en van 1959 tot zeer
onlangs leider van de werkgroep
hersenonderzoek van het Me
disch Instituut TNO te Utrecht.
Verder dr. F. H. Lopes da Silva,
neuro-fysioloog, thans leider
van dezelfde werkgroep, en dr.
C. W. M. van Veelen, neuro-
chirurg. Samen met de psychi
ater dr. W. F. Haayman (die op
het laatste moment niet bij 't
jesprek aanwezig kon zijn) een
team vormend, dat elektrodes
In de hersenen van MENSEN
heeft ingeplant.
Dr. Van Veelen: „Dat zijn ont
zettend ingewikkelde operaties
die vele uren duren. Voordat we
een patiënt gaan opereren is
hij eerst op alle mogelijk ma
nieren psychiatrisch, psy-
rhologisch en neurologisch on
derzocht, want we gaan echt
liet „zomaar" bij iemand elek-
todes implanteren."
Storm van Leeuwen: „Ik zal
:idirig:_
-Tel.:.
der postzegel opsturen
feg.
j daar tegenover
i? Onder meer een
salaris, ten minste
;antiedagen, een
tietoeslag van
jnstige gratifikatie-
ïg, een royale bij-
in studiekosten, reis-
i-vergoeding en een
kkelijke spaar-
fig.
tatie kunt u pen of
'ijf aan:
V vertellen: we hebben in Ne
derland samen met soortgelijke
teams uit andere plaatsen een
werkgroep gevormd, die een-
Mal per maand bij elkaar
ramt. Tijdens die besprekingen
praten we dan over patiënten,
die eventueel voor een derge-
lijke ingreep in aanmerking ko-
hen, Dan worden er vragen
aan de orde gesteld als: kan
dra patiënt echt niet op een
andere manier geholpen wor
den. Zo niet: welke ingreep
heeft voor die ene patiënt dan
de meeste kans van slagen. En
tenslotte, na nog een heleboel
andere vragen: wie van ons
«an die ingreep het beste uit-
oeren? Daarnaast hebben we
?an no§ zeer nauwe kontak
en met het Burden Neurologi-f
Hospital in Bristol o.l.v. dr. I
Grey Walter en met dr. H.
Crow van dezelfde kliniek,
lis U ziet wel: we gaan echt
met over één nacht ijs."
t» i" z< net> dat binnen die
ffoeP ,l :l- de vraag wordt
ip o{ de patiënt niet op
f andere manier geholpen
«an worden.
»a°Im.,van Leeuwen: „Ja, want
m r lk altijd op zal blijven ha-
en is dat deze vorm van
rcenchirurgie alleen toege-
Rrr,S.ag w°rden als LAATSTE
?DEL' Als werkelijk
Jj enkele andere, minder in-
Up JpePde behandeling, succes
berh ge^ad> dan pas kan li
on,,,, a(up' ?verwogen worden of
cialp ingrijpen in dat spe-
0m. fwal zin heeft. Dat komt
graai, nWS nu eenmaal niet
her» rgelijke ingrepen in de
Vor nen doen. De hersenen
dat i6n ^en z° complex orgaan
Sin Viterst voorzichtig moet
zien s 6 c'e. hersenen ooit ge-
jhfft is vanaf datzelfde
npt, vervuld van diep res
in fnu°°r 1164 orgaan, dat toch
de J hei meest eigene van
wens is."
f,3" hÜ 2'°h voorstellen, dat
mensen zijn, die zich uiter-
ze ""gerust maken over de-
orm van chirurgie?
I WiuHVan Leeuwen: „Nee. Dat
J v°°rsteDpn: 'k kan het me we'
I niet v j van mensen die
lila geïnformeerd zijn.
'euiand, die van dit on
Mag dat? Mag een arts het gedrag van een mens mani
puleren (beïnvloeden dus) door elektrodes in de hersenen
aan te brengen, waarna bepaalde hersendelen gepr&keld of
zelfs totaal vernietigd kunnen worden? Nogmaals: mag
dat?
Vandaag, zaterdag, gaan in Utrecht de leden van de
KNMG, de Nederlandse artsenorganisatie, zich tijdens hun
25ste ledencongres met dit vraagstuk bezig houden. Wim
Wennekes sprak - na zich met de hulp van de Stichting
Biowetenschappen en een aantal Nederlandse universitei
ten uitvoerig gedocumenteerd te hebben - met de Utrechtse
hoogleraar prof. dr. W. Storm van Leeuwen en twee van
diens team-leden, die een aantal van dit soort psycho-
chirurgische operaties met opmerkelijke resultaten op psy
chiatrische patiënten hebben toegepast. Zij gingen open
hartig op allerlei vragen in.
derwerp echt studie gemaakt
heeft, die zal die ongerustheid
zeker niet delen."
Ik: Of juist wel. Ik ben vooral
in Amerikaanse tijdschriften
en rapporten toepassingen te
gen gekomen, waarvan ik zeg:
walgelijk.
Hij: „Ja, maar dan hebben we
het over misbruik. Wat daar
al niet voor onzin is
neergeschreven. Ze komen dan
altijd gelijk met het voorbeeld
van de dictator, die op een
goede dag zegt: weet je wat? Ik
neem geen enkel risico, dat 't
volk ooit nog tegen mij in op
stand komt: ik laat al mijn
onderdanen uitrusten met e-
lektrodes in hun hersenen, zo
dat ik maar op de knop hoef te
drukken en mijn volk is één
grote kudde van makke scha
pen. Nou, daar kun je leuke
spannende boeken over schrij
ven, maar meer ook niet. We
hebben net al verteld hoe in
gewikkeld zo'n ingreep is, hoe
veel voorbereidingen je moet
treffen voor een dergelijke ope
ratie. Dus het gevaar van mis
bruik op grote schaal bestaat
niet eens."
Ik: Dat is het punt ook niet.
Misbruik op kleine schaal is
minstens zo erg. Je zou je ook
een dictator kunnen voorstel
len die zegt: „ik ga de leiders
van mijn volk uitrusten met
elektrodes, want je hoeft de
geschiedenisboeken er maar op
na te slaan om te ontdekken
dat politiek vaak een kwestie is
van „goed" leiderschap.
Storm van Leeuwen (geïrri
teerd): „Ik zeg altijd maar dit:
een van de fraaiste manieren
waarop je mensen op grote
schaal kunt manipuleren, dat
is door middel van kranten, ra
dio, de t.v., kortom met de hulp
van de communicatiemedia.
Ik zeg elke keer opnieuw: het
is niet reëel om je in deze vor
men van misbruik te verdie
pen. Dan kom je echt in een
soort science-fiction-sfeer, die
geen enkele relatie meer heeft
met de werkelijkheid. De kans
dat ik in staat ben om bij een
politieke leider tegen z'n zin in
elektrodes in zijn brein te bren
gen, zodat hij naar mijn wen
sen bestuurd kan worden, nou
ja, dat is pure fiktie."
Ik: Een voorbeeld dat dichter
bij huis ligt: prof. Robert Heath
uit Louisiana heeft geëxperi
menteerd met homo-sexuelen,
die hij zo prikkelde, dat ze zich
hetero-sexueel gingen gedra
gen. Dat noem ik misbruik ma
ken van een chirurgische me
thode.
Van Veelen: „Ja, maar nu
noemt U ook wel iemand, die
door een volstrekt integere cli
nicus als dr. Crow, waar wij
mee samen werken, ronduit 'n
charlatan in ons vak genoemd
wordt."
Ik: Maar het is en blijft mis
bruik van goed gebruik.
Ik vraag of hjj een voorbeeld
kan geven. Dat kan. Maar Lo
pes da Silva, de neuro-fysio
loog, wil eerst nog dit kwijt."
„We moeten verschrikkelijk
voorzichtig zijn met het op
sommen van al die vormen
van misbruik. Natuurlijk mag
je daar niet omheen gaan.
Daar MOET op gewezen wor
den, maar het gevaar is groot,
dat het grote publiek op basis
daarvan gaat zeggen, dat de
hele methode verwerpelijk is.
En dat terwijl je er zo ver
schrikkelijk veel goeds mee
kunt doen zolang je je maar
steeds de vraag stelt: wat kan
ik wel behandelen en wat niet?
Wat is ethisch wel verant
woord en wat is verwerpelijk?"
Storm van Leeuwen: „Wij hier
in Utrecht hebben nu in totaal
4 psychiatrische patiënten ge
holpen. Vier patiënten, die op
geen enkele andere manier ge
holpen konden worden. Voor
hen was het implanteren van
elektroden echt de laatste mo
gelijkheid om nog wat aan hun
psychiatrische aandoening te
doen."
Een van die vier patiënten: 'n
vrouw. Nog jong, pas halverwe
ge de dertig, maar al jaren lij
dend aan ernstige dwangver-
schiinselen. In een onlangs
verschenen artikel voor colle
ga's beschrijft het team het
ziektebeeld van deze patiënt tot
in details. Om herkenning van
de patiënt te voorkomen ver
zoekt Storm van Leeuwen me
echter alleen de hoofdlijnen te
vermelden, die overigens nog
indrukwekkend genoeg zijn:
Minutenlang kon deze patiënte
uiterst gespannen naar een
kraan turen om te kijken of er
soms nog een druppel uit kwam.
Was dat het geval, dan draai
de ze de kraan nóg steviger
dicht, zodat bijna wekelijks de
loodgieter op bezoek moest ko
men om de kraanleertjes te
vernieuwen.
Ook kon ze heel lang naar
kastdeuren kijken om te zien
of de kast nu wel werkelijk
dicht was.
In een later stadium kreeg ze
nog sterkere dwangverschijn-
selen, die in de psychiatrie was-
drang en smetvrees genoemd
worden. In het bewuste arti
kel worden de gevolgen daar
van zó uitvoerig beschreven, -
dat je van het lezen alleen al
naar wordt. Zomaar wat voor
beelden: van 's morgens vroeg
tot 's avonds laat was ze bezig
met het afwerken van een pro
gramma, waarbij ze haar huis
raad tot in de kleinste details
controleerde. Alles moest per
fect zijn, niets mocht vuil of ge
kreukeld worden. Daarbij ging
ze zó ver, dat ze zich 's nachts
in bed niet durfde te verroeren
uit angst dat het beddegoed
anders in de war raakte. Bo
vendien waste ze zichzelf zó
grondig en vaak, dat er zelfs
huidbloedingen ontstonden.
Over haar privé-situatie en
voorgeschiedenis zullen we het
hier verder niet hebben, maar
in ieder geval was ze er op 'n
gegeven moment ondanks
allerlei behandelingen in psy
chiatrische inrichtingen zó
erg aan toe, dat alleen chirur
gisch ingrijpen in haar herse
nen nog enig uitzicht bood op
een verder normaal leven. Zeer
nauwgezet werd de operatie
voorbereid (de team-psychia
ter W. F. Haayman observeer
de bijvoorbeeld van dag tot dag,
van minuut tot minuut haar
gedrag) en tenslotte uitgevoerd.
Toen de elektrodes eenmaal op
de goede plaatsen zaten, heeft
het team stapje voor stapje,
in enkele maanden tijds, na
steeds herhaalde controle-on
derzoeken. dat deel van haar
hersenen dat voor die dwang-
verschijnselen verantwoordelijk
was, vernietigd.
Storm van Leeuwen: „Nu is ze
van al die dwangverschijnselen
bevrijd en leidt een normaal le
ven."
Ik: Nu was dit een psychia
trische patiënte met wat de we
tenschap dan noemt „excessie
ve dwangverschijnselen", maar
er zullen toch wel meer toepas
singsmogelijkheden zijn?
Storm van Leeuwen: „Ja, maar
nu moeten we dus even onder
scheid gaan maken tussen prik
keling en vernietiging van be
paalde hersenstrukturen. Dit
was een geval van vernietiging,
maar met prikkeling via elek
trodes kün je bijvoorbeeld men
sen helpen, die gestoord zijn
in hun motoriek, in hun bewe
gingen. Of mensen met spraak
stoornissen. Door prikkeling
kun je bijvoorbeeld ook gevoe
lens van depressie bij patiën
ten met psychiatrische aandoe
ningen doen omslaan in opge
wektheid. Voorbeelden van
ziektes, die door vernietiging
van hersendelen genezen kun
nen worden zijn epilepsie, de
ziekte van Parkinson, extreme
angstverschijnselen en ernsti
ge vormen van agressie."
Ik: Tot nu toe hebben we het
dat de
mensen
Prof. Storm van Leeuwen(rechts). „Ik heb in Amerika collega'swaar ik m'n handen
voor in het vuur steek, maar ik weet dat er ook collega's zijn, die dingen doen, waar ik absoluut
niets mee te maken wil hebben". Links op de foto dr. C. W. M. van Veelen.
het een
eigenlijk alleen nog maar ge
had over de angst voor mis
bruik, die bij sommige mensen
leeft. Maar een deel van de kri
tiek is ook gebaseerd op het
feit, dat we nog maar zo weinig
weten van de hersenen.
In Washington is bijvoorbeeld
een psychiater, Peter Breggin,
die een eenmans-kruistocht is
begonnen tegen wat hij „brain-
butchers", hersenslagers,
noemt, omdat hij ontdekt heeft
dat er in Amerika zeer veel
psycho-chirurgische operaties
zijn uitgevoerd, vooral door de
pioniers op dit gebied Free
man en Watts, met zeer ern
stige neven-effekten. Hij be
schrijft bijvoorbeeld het geval
van een zogenaamd onhandel
baar kind, dat tussen z'n 9de
en 12de vijf maal geopereerd
werd aan de hersenen. Na al die
operaties was het kind wel
handelbaarder geworden, maar
tegelijkertijd was het er intel-
lektueel ernstig op achteruit
gegaan.
Van Veelen: „Dat is waar, maar
nu haalt U wel gevallen aan,
die stammen uit de veertiger
jaren. Freeman en Watts heb
ben toen inderdaad zoveel geo
pereerd dat het tenslotte veel
weg kreeg van seriewerk.
Zij verrichtten hun operaties
zonder diepgaand psychia
trisch onderzoek, iets wat we
tegenwoordig onaanvaardbaar
achten. Nu kun je wel zeggen:
dat is te gek om los te lopen,
maar je moet het wel plaatsen
binnen het kader van toen.
Pas later is men gaan inzien,
dat dit soort operaties zeer wel
overwogen moet geschieden."
Storm van Leeuwen: „Als ik me
nu even beperk tot de patiën
ten die wij tot nu toe behan
deld hebben, dan kan ik U zeg
gen, dat hun intellektuele peil
niet is achteruit gegaan, per
tinent niet. We hebben ook
geen schadelijke nevenver
schijnselen kunnen ontdekken.
En dat komt gewoon, omdat
we zo VOORZICHTIG, stapje
voor stapje, te werk gaan.
Maar stel nu, dat ondanks al
die voorzorgen het tóch 'n keer
gebeurt, dat de kwaal geneest,
maar dat er iets anders voor
in de plaats komt, dat iemand
ineens minder scherp kan den
ken of minder artistiek begaafd
is dan voorheen. Moet je dan,
terwijl je kunt wijzen op ik
weet niet hoeveel succesvolle
operaties, zeggen: „Wèg met
die psycho-chirurgie? Dan kun
je ook gaan roepen van: alle
beenoperaties moeten stop ge
legd worden, want er zijn een
paar gevallen bekend dat ze 't
verkeerde been hebben afge
zet."
Ik: In Amerika is hef ook al
een paar keer tot processen ge
komen. Onlangs nog in Detroit
waar een officier van justitie
heeft verhinderd, dat gevan
genen geopereerd zouden wor
den in het kader van een we
tenschappelijk experiment op 't
gebied van psycho-chirurgie.
Zal het hier nooit zover komen,
denkt U?
Storm van Leeuwen: „Dat de
rechter een oordeel moet gaan
uitspreken, bedoelt U? Nee, dat
geloof ik niet. Maar stel dat het
op een gegeven moment tóch
gebeurt, dan hoop ik in ieder
geval, dat hij niet de dwaze uit
spraak doet van: alle psycho-
chirurgie is vanaf vandaag ver
boden. Dat zou waanzinnig
zijn. Op zo'n moment zegt hij
namelijk, dat hij ons verbiedt
om patiënten te helpen. Om
mensen die ziek zijn beter te
maken. Nee, als men paal en
perk aan misbruik en ondes
kundig ingrijpen wil stellen, -
dan is het een veel betere op
lossing om commissies te vor
men. Verplicht specialisten, zo
als wij in Nederland nu vrij
willig hebben gedaan, om el
kaar op de vingers te kijken.
Maak die werkgroep formeel.
Dat kun je doen en daar zullen
wij NOOIT bezwaar tegen heb
ben. Het kan me eenvoudig
NIETS schelen. Iedereen mag
ons op de vingers kijken."
Van Veelen: „Ik wil graag nog
even terug komen op de Ame
rikaanse situatie. Eén ding moet
je niet vergeten en dat is dat
Amerika een heel ander land is
dan Nederland. Ze zitten er
ook met heel andere problemen.
Althans met problemen, die
zich op een andere schaal voor
doen: Het barst daar van de
verslaafden aan alcohol, aan
hard drugs, de agressie is er
enorm, de criminaliteit daar
is niet te VERGELIJKEN met
die in Nederland. Kijk, en als je
in zo'n land orde wilt gaan
scheppen in die chaos, dan kun
je het kwaad bij de wortel aan
grijpen en de maatschappij ver
anderen, die ervoor verant
woordelijk is, maar je kunt ook
hebben dat een paar enthou
siastelingen in ons vak zeggen:
Nou, dat zal IK wel eens even
regelen. Ik zal m'n vaderland
wel eens even uit de proble
men helpen. En zo'n weten
schapper gaat dan in z'n be
denkelijke ijver zover, dat hij
ingrepen doet in de hersenen
op moreel volstrekt verwerpe
lijke gronden. Alleen maar puur
om mensen handelbaarder 'e
maken. Dat MAG NOOIT na
tuurlijk. Maar dat alles ligt zó
ver verwijderd van de denkwij
ze van de geneeskunst in Ne
derland, dat het hier nooit tot
zulke excessen zal komen. A-
merika is eer. land van extre
men en tegen die achtergrond
moet je het zien."
Ik (tegen Storm van Leeuwen)
- U heeft ter gelegenheid van
het congres een discussiestuk
aan de pers gestuurd, waarin
U schrijft dat een van de voor
waarden waaraan voldaan
moet worden, alvorens over te
gaan tot chirurgisch ingrijpen
in de hersenen van een patiënt
is de vrije keuze; de toestem
ming van die patiënt. Maar nu
behandelt U psychiatrische pa
tiënten, die soms in een in
richting zitten en soms niet
toerekeningsvatbaar zijn.
Hoe kun je dan uitgaan van
een vrije keuze?
Storm van Leeuwen: „Als je
puur wettelijk gaat redeneren,
dan zou je moeten zeggen: die
man is tegen zijn wil in een
inrichting opgenomen en on
toerekeningsvatbaar verklaard
en die kan dus zelf geen beslis
singen nemen. Ja, juridisch is
dat misschien wel juist, maar
medisch niet. V.'ant het kan
heel goed zijn, dat die man of
vrouw soms aanvallen ki'igt.
maar op andere momenten heel
normaal is en dan wei degelijk
in staat om beslissingen te ne
men. Maar nog afgezien daar
van: de patiënten die wij tot
nu toe behandeld hebben, zaten
niet in een inrichting en wa
ren dus wel degelijk toereke
ningsvatbaar. Die zijn komen
vragen om hulp. Bovendien is
voor het succes van de behan
deling de bereidheid en de
aktieve medewerking van de
patiënt essentieel."
Ik: Maar als U nu voor die si
tuatie geplaatst wordt, is het
dan voor U een punt of zo'n pa
tiënt al dan niet toerekenings
vatbaar is?
Storm van Leeuwen: „Voor mij
niet. Als IK bepaal, dat U toe
rekeningsvatbaar bent, ook al
zit U in een inrichting, ook al
bent U een drugs-addict, ook
al heeft U dit of heeft U dat:
wanneer ik op een gegeven mo
ment met U over zo'n zaak
kan praten en ik leg U die zaak
uit en ik zeg: hoor 's even:
Ik kan je helpen en U zegt dan
- O.K., help me. Dan help ik.
Ik: Maar.
Storm van Leeuwen: „Ja, ik
weet al wat U zeggen wilt".
Lachend: „U wilt zeggen zo ie
mand is niet echt vrij, want
de keuze is: in die inrichting
blijven of geopereerd word'en.
Nou goed. O.K. Maar het is
en blijft een keuze. Het zal je
verdorie maar gebeuren, dat je
voor de rest van je leven in
zo'n inrichting zit."
Ik: U heeft tot nu toe nog
geen patiënten met een crimi
nele achtergrond behandeld?
Storm van Leeuwen: „Nee, -
maar we hebben er wel een bin
nen de bespreking van onze
werkgroep gehad. Dat is ^let
door gegaan."
Ik: OMDAT hg een criminele
achtergrond had?
Hij: „Nee, de reden dat we het
uiteindelijk niet gedaan hebben
is, dat we geen zekerheid had
den, dat hij er ook inderdaad
mee geholpen zou zijn. Het ging
om een patiënt, die in hoge
mate agressief was, aanvals-
vrees had, en die zijn naaste
familieleden bij herhaling had
bedreigd."
Ik: Maar als na bespreking met
de werkgroep er nu uitgekomen
was, dat een operatie voor hem
wel zin had? Ik bedoel: nu was
het om medische redenen, dat
U hem niet geholpen hebt.
Maar je kunt je ook afvragen,
of zo iemand wel geopereerd
mag worden omdat hij agressief
is. Waar ligt die grens? Wie
maakt uit of hij te lastig is
voor zijn omgeving? U, hij, jus
titie misschien?
Storm van Leeuwen: „Je moet
niet kiiken naar criminele a-
gressie, maar naar pathologi
sche, naar ziekelijke. Je moet je
afvragen: is die man PATIënt?
En niet: IS HIJ LASTIG EN
GEVAARLIJK? Als wij denken
dat hij lijdt aan een aandoe
ning van de hersenen; als we
op grond van wat voor ervarin
gen dan ook weten dat zo'n
man na vernietiging van 'n be
paald hersengebied er beter
aan toe is, in het vervolg een
veel beter leven heeft, dan zul
je het moeten doen."
Ik: Maar dan doet U het dus
niet omdat justitie die man
maar een lastig heerschap
vindt, die Storm van Leeuwen
en zijn mannen maar .jns on
der handen moeten nemen?
Algemene verontwaardiging.
Storm van Leeuwen: „Ik heb
NIETS te maken met de justi
tie of wat danook. Het enige
dat telt is de relatie arts-pa
tiënt. Al Let andere is niet re
levant."
Ik: Tenslotte nog dit: Hoe
denkt U, dat de mensen rea
geren als ze dit allemaal le
zen?
Storm van Leeuwen: „Ik denk
dat ze het een beetje eng vin
den, maar ik hoop wel dat we
tegelijkertijd door een gesprek
als dit erin geslaagd zijn om
onze bedoelingen over te bren
gen. Dat de mensen dus be
grijpen, dat we vinden dat we
met iets zeer zinnigs bezig zijn.
En dat wij doen waartoe wij
verplicht zijn n.l. zieke mensen
genezen."