rden n? 'deling Zaterdagbsjjlage van 13 oktober 1973 yetente komen Niet zomaar Diep respekt Homo-sexuelen Lekkende kraan Onhandelbaar Psycho-chirurg prof. dr. W Storm van Leeuwen 11,1 BBpj HflRHHBHHHHH Dat mag nooit Lastig en gevaarlijk Tekst: WIM WENNEKES Foto: TIDO GIDEONSE ■end gesprek bij je thuis), ig Een verhaal als dit dient spannend te beginnen. Nou, dat kan ge beuren. Er zijn proeven met die ren bekend, waarbij bij voorbeeld katten via in de hersenen aangebrachte elektrodes zó werden ge prikkeld, dat ze DACHTEN te worden aangevallen door een hond. Dat ze doodsbang in een hoek wegkropen voor een muis! Er zijn ook proe ven gedaan met apen, waar bij die apen via elektrodes werden bestuurd alsof het elektrische speelgoedbeest jes warenVoor de ge wone leek angstaanjagende experimenten, want wie ga randeert, dat wat bij dieren mogelijk is, niet bij ménsen kan? Utrecht. Een kille vergaderka mer in het Academisch Zie kenhuis, afdeling neurologie. Even voorstellen: prol. dr. W. Storm van Leeuwen, oud 61 jaar, een kalme, bedachtzame, zachtjes pratende man. Hoog leraar in de klinische neuro fysiologie en van 1959 tot zeer onlangs leider van de werkgroep hersenonderzoek van het Me disch Instituut TNO te Utrecht. Verder dr. F. H. Lopes da Silva, neuro-fysioloog, thans leider van dezelfde werkgroep, en dr. C. W. M. van Veelen, neuro- chirurg. Samen met de psychi ater dr. W. F. Haayman (die op het laatste moment niet bij 't jesprek aanwezig kon zijn) een team vormend, dat elektrodes In de hersenen van MENSEN heeft ingeplant. Dr. Van Veelen: „Dat zijn ont zettend ingewikkelde operaties die vele uren duren. Voordat we een patiënt gaan opereren is hij eerst op alle mogelijk ma nieren psychiatrisch, psy- rhologisch en neurologisch on derzocht, want we gaan echt liet „zomaar" bij iemand elek- todes implanteren." Storm van Leeuwen: „Ik zal :idirig:_ -Tel.:. der postzegel opsturen feg. j daar tegenover i? Onder meer een salaris, ten minste ;antiedagen, een tietoeslag van jnstige gratifikatie- ïg, een royale bij- in studiekosten, reis- i-vergoeding en een kkelijke spaar- fig. tatie kunt u pen of 'ijf aan: V vertellen: we hebben in Ne derland samen met soortgelijke teams uit andere plaatsen een werkgroep gevormd, die een- Mal per maand bij elkaar ramt. Tijdens die besprekingen praten we dan over patiënten, die eventueel voor een derge- lijke ingreep in aanmerking ko- hen, Dan worden er vragen aan de orde gesteld als: kan dra patiënt echt niet op een andere manier geholpen wor den. Zo niet: welke ingreep heeft voor die ene patiënt dan de meeste kans van slagen. En tenslotte, na nog een heleboel andere vragen: wie van ons «an die ingreep het beste uit- oeren? Daarnaast hebben we ?an no§ zeer nauwe kontak en met het Burden Neurologi-f Hospital in Bristol o.l.v. dr. I Grey Walter en met dr. H. Crow van dezelfde kliniek, lis U ziet wel: we gaan echt met over één nacht ijs." t» i" z< net> dat binnen die ffoeP ,l :l- de vraag wordt ip o{ de patiënt niet op f andere manier geholpen «an worden. »a°Im.,van Leeuwen: „Ja, want m r lk altijd op zal blijven ha- en is dat deze vorm van rcenchirurgie alleen toege- Rrr,S.ag w°rden als LAATSTE ?DEL' Als werkelijk Jj enkele andere, minder in- Up JpePde behandeling, succes berh ge^ad> dan pas kan li on,,,, a(up' ?verwogen worden of cialp ingrijpen in dat spe- 0m. fwal zin heeft. Dat komt graai, nWS nu eenmaal niet her» rgelijke ingrepen in de Vor nen doen. De hersenen dat i6n ^en z° complex orgaan Sin Viterst voorzichtig moet zien s 6 c'e. hersenen ooit ge- jhfft is vanaf datzelfde npt, vervuld van diep res in fnu°°r 1164 orgaan, dat toch de J hei meest eigene van wens is." f,3" hÜ 2'°h voorstellen, dat mensen zijn, die zich uiter- ze ""gerust maken over de- orm van chirurgie? I WiuHVan Leeuwen: „Nee. Dat J v°°rsteDpn: 'k kan het me we' I niet v j van mensen die lila geïnformeerd zijn. 'euiand, die van dit on Mag dat? Mag een arts het gedrag van een mens mani puleren (beïnvloeden dus) door elektrodes in de hersenen aan te brengen, waarna bepaalde hersendelen gepr&keld of zelfs totaal vernietigd kunnen worden? Nogmaals: mag dat? Vandaag, zaterdag, gaan in Utrecht de leden van de KNMG, de Nederlandse artsenorganisatie, zich tijdens hun 25ste ledencongres met dit vraagstuk bezig houden. Wim Wennekes sprak - na zich met de hulp van de Stichting Biowetenschappen en een aantal Nederlandse universitei ten uitvoerig gedocumenteerd te hebben - met de Utrechtse hoogleraar prof. dr. W. Storm van Leeuwen en twee van diens team-leden, die een aantal van dit soort psycho- chirurgische operaties met opmerkelijke resultaten op psy chiatrische patiënten hebben toegepast. Zij gingen open hartig op allerlei vragen in. derwerp echt studie gemaakt heeft, die zal die ongerustheid zeker niet delen." Ik: Of juist wel. Ik ben vooral in Amerikaanse tijdschriften en rapporten toepassingen te gen gekomen, waarvan ik zeg: walgelijk. Hij: „Ja, maar dan hebben we het over misbruik. Wat daar al niet voor onzin is neergeschreven. Ze komen dan altijd gelijk met het voorbeeld van de dictator, die op een goede dag zegt: weet je wat? Ik neem geen enkel risico, dat 't volk ooit nog tegen mij in op stand komt: ik laat al mijn onderdanen uitrusten met e- lektrodes in hun hersenen, zo dat ik maar op de knop hoef te drukken en mijn volk is één grote kudde van makke scha pen. Nou, daar kun je leuke spannende boeken over schrij ven, maar meer ook niet. We hebben net al verteld hoe in gewikkeld zo'n ingreep is, hoe veel voorbereidingen je moet treffen voor een dergelijke ope ratie. Dus het gevaar van mis bruik op grote schaal bestaat niet eens." Ik: Dat is het punt ook niet. Misbruik op kleine schaal is minstens zo erg. Je zou je ook een dictator kunnen voorstel len die zegt: „ik ga de leiders van mijn volk uitrusten met elektrodes, want je hoeft de geschiedenisboeken er maar op na te slaan om te ontdekken dat politiek vaak een kwestie is van „goed" leiderschap. Storm van Leeuwen (geïrri teerd): „Ik zeg altijd maar dit: een van de fraaiste manieren waarop je mensen op grote schaal kunt manipuleren, dat is door middel van kranten, ra dio, de t.v., kortom met de hulp van de communicatiemedia. Ik zeg elke keer opnieuw: het is niet reëel om je in deze vor men van misbruik te verdie pen. Dan kom je echt in een soort science-fiction-sfeer, die geen enkele relatie meer heeft met de werkelijkheid. De kans dat ik in staat ben om bij een politieke leider tegen z'n zin in elektrodes in zijn brein te bren gen, zodat hij naar mijn wen sen bestuurd kan worden, nou ja, dat is pure fiktie." Ik: Een voorbeeld dat dichter bij huis ligt: prof. Robert Heath uit Louisiana heeft geëxperi menteerd met homo-sexuelen, die hij zo prikkelde, dat ze zich hetero-sexueel gingen gedra gen. Dat noem ik misbruik ma ken van een chirurgische me thode. Van Veelen: „Ja, maar nu noemt U ook wel iemand, die door een volstrekt integere cli nicus als dr. Crow, waar wij mee samen werken, ronduit 'n charlatan in ons vak genoemd wordt." Ik: Maar het is en blijft mis bruik van goed gebruik. Ik vraag of hjj een voorbeeld kan geven. Dat kan. Maar Lo pes da Silva, de neuro-fysio loog, wil eerst nog dit kwijt." „We moeten verschrikkelijk voorzichtig zijn met het op sommen van al die vormen van misbruik. Natuurlijk mag je daar niet omheen gaan. Daar MOET op gewezen wor den, maar het gevaar is groot, dat het grote publiek op basis daarvan gaat zeggen, dat de hele methode verwerpelijk is. En dat terwijl je er zo ver schrikkelijk veel goeds mee kunt doen zolang je je maar steeds de vraag stelt: wat kan ik wel behandelen en wat niet? Wat is ethisch wel verant woord en wat is verwerpelijk?" Storm van Leeuwen: „Wij hier in Utrecht hebben nu in totaal 4 psychiatrische patiënten ge holpen. Vier patiënten, die op geen enkele andere manier ge holpen konden worden. Voor hen was het implanteren van elektroden echt de laatste mo gelijkheid om nog wat aan hun psychiatrische aandoening te doen." Een van die vier patiënten: 'n vrouw. Nog jong, pas halverwe ge de dertig, maar al jaren lij dend aan ernstige dwangver- schiinselen. In een onlangs verschenen artikel voor colle ga's beschrijft het team het ziektebeeld van deze patiënt tot in details. Om herkenning van de patiënt te voorkomen ver zoekt Storm van Leeuwen me echter alleen de hoofdlijnen te vermelden, die overigens nog indrukwekkend genoeg zijn: Minutenlang kon deze patiënte uiterst gespannen naar een kraan turen om te kijken of er soms nog een druppel uit kwam. Was dat het geval, dan draai de ze de kraan nóg steviger dicht, zodat bijna wekelijks de loodgieter op bezoek moest ko men om de kraanleertjes te vernieuwen. Ook kon ze heel lang naar kastdeuren kijken om te zien of de kast nu wel werkelijk dicht was. In een later stadium kreeg ze nog sterkere dwangverschijn- selen, die in de psychiatrie was- drang en smetvrees genoemd worden. In het bewuste arti kel worden de gevolgen daar van zó uitvoerig beschreven, - dat je van het lezen alleen al naar wordt. Zomaar wat voor beelden: van 's morgens vroeg tot 's avonds laat was ze bezig met het afwerken van een pro gramma, waarbij ze haar huis raad tot in de kleinste details controleerde. Alles moest per fect zijn, niets mocht vuil of ge kreukeld worden. Daarbij ging ze zó ver, dat ze zich 's nachts in bed niet durfde te verroeren uit angst dat het beddegoed anders in de war raakte. Bo vendien waste ze zichzelf zó grondig en vaak, dat er zelfs huidbloedingen ontstonden. Over haar privé-situatie en voorgeschiedenis zullen we het hier verder niet hebben, maar in ieder geval was ze er op 'n gegeven moment ondanks allerlei behandelingen in psy chiatrische inrichtingen zó erg aan toe, dat alleen chirur gisch ingrijpen in haar herse nen nog enig uitzicht bood op een verder normaal leven. Zeer nauwgezet werd de operatie voorbereid (de team-psychia ter W. F. Haayman observeer de bijvoorbeeld van dag tot dag, van minuut tot minuut haar gedrag) en tenslotte uitgevoerd. Toen de elektrodes eenmaal op de goede plaatsen zaten, heeft het team stapje voor stapje, in enkele maanden tijds, na steeds herhaalde controle-on derzoeken. dat deel van haar hersenen dat voor die dwang- verschijnselen verantwoordelijk was, vernietigd. Storm van Leeuwen: „Nu is ze van al die dwangverschijnselen bevrijd en leidt een normaal le ven." Ik: Nu was dit een psychia trische patiënte met wat de we tenschap dan noemt „excessie ve dwangverschijnselen", maar er zullen toch wel meer toepas singsmogelijkheden zijn? Storm van Leeuwen: „Ja, maar nu moeten we dus even onder scheid gaan maken tussen prik keling en vernietiging van be paalde hersenstrukturen. Dit was een geval van vernietiging, maar met prikkeling via elek trodes kün je bijvoorbeeld men sen helpen, die gestoord zijn in hun motoriek, in hun bewe gingen. Of mensen met spraak stoornissen. Door prikkeling kun je bijvoorbeeld ook gevoe lens van depressie bij patiën ten met psychiatrische aandoe ningen doen omslaan in opge wektheid. Voorbeelden van ziektes, die door vernietiging van hersendelen genezen kun nen worden zijn epilepsie, de ziekte van Parkinson, extreme angstverschijnselen en ernsti ge vormen van agressie." Ik: Tot nu toe hebben we het dat de mensen Prof. Storm van Leeuwen(rechts). „Ik heb in Amerika collega'swaar ik m'n handen voor in het vuur steek, maar ik weet dat er ook collega's zijn, die dingen doen, waar ik absoluut niets mee te maken wil hebben". Links op de foto dr. C. W. M. van Veelen. het een eigenlijk alleen nog maar ge had over de angst voor mis bruik, die bij sommige mensen leeft. Maar een deel van de kri tiek is ook gebaseerd op het feit, dat we nog maar zo weinig weten van de hersenen. In Washington is bijvoorbeeld een psychiater, Peter Breggin, die een eenmans-kruistocht is begonnen tegen wat hij „brain- butchers", hersenslagers, noemt, omdat hij ontdekt heeft dat er in Amerika zeer veel psycho-chirurgische operaties zijn uitgevoerd, vooral door de pioniers op dit gebied Free man en Watts, met zeer ern stige neven-effekten. Hij be schrijft bijvoorbeeld het geval van een zogenaamd onhandel baar kind, dat tussen z'n 9de en 12de vijf maal geopereerd werd aan de hersenen. Na al die operaties was het kind wel handelbaarder geworden, maar tegelijkertijd was het er intel- lektueel ernstig op achteruit gegaan. Van Veelen: „Dat is waar, maar nu haalt U wel gevallen aan, die stammen uit de veertiger jaren. Freeman en Watts heb ben toen inderdaad zoveel geo pereerd dat het tenslotte veel weg kreeg van seriewerk. Zij verrichtten hun operaties zonder diepgaand psychia trisch onderzoek, iets wat we tegenwoordig onaanvaardbaar achten. Nu kun je wel zeggen: dat is te gek om los te lopen, maar je moet het wel plaatsen binnen het kader van toen. Pas later is men gaan inzien, dat dit soort operaties zeer wel overwogen moet geschieden." Storm van Leeuwen: „Als ik me nu even beperk tot de patiën ten die wij tot nu toe behan deld hebben, dan kan ik U zeg gen, dat hun intellektuele peil niet is achteruit gegaan, per tinent niet. We hebben ook geen schadelijke nevenver schijnselen kunnen ontdekken. En dat komt gewoon, omdat we zo VOORZICHTIG, stapje voor stapje, te werk gaan. Maar stel nu, dat ondanks al die voorzorgen het tóch 'n keer gebeurt, dat de kwaal geneest, maar dat er iets anders voor in de plaats komt, dat iemand ineens minder scherp kan den ken of minder artistiek begaafd is dan voorheen. Moet je dan, terwijl je kunt wijzen op ik weet niet hoeveel succesvolle operaties, zeggen: „Wèg met die psycho-chirurgie? Dan kun je ook gaan roepen van: alle beenoperaties moeten stop ge legd worden, want er zijn een paar gevallen bekend dat ze 't verkeerde been hebben afge zet." Ik: In Amerika is hef ook al een paar keer tot processen ge komen. Onlangs nog in Detroit waar een officier van justitie heeft verhinderd, dat gevan genen geopereerd zouden wor den in het kader van een we tenschappelijk experiment op 't gebied van psycho-chirurgie. Zal het hier nooit zover komen, denkt U? Storm van Leeuwen: „Dat de rechter een oordeel moet gaan uitspreken, bedoelt U? Nee, dat geloof ik niet. Maar stel dat het op een gegeven moment tóch gebeurt, dan hoop ik in ieder geval, dat hij niet de dwaze uit spraak doet van: alle psycho- chirurgie is vanaf vandaag ver boden. Dat zou waanzinnig zijn. Op zo'n moment zegt hij namelijk, dat hij ons verbiedt om patiënten te helpen. Om mensen die ziek zijn beter te maken. Nee, als men paal en perk aan misbruik en ondes kundig ingrijpen wil stellen, - dan is het een veel betere op lossing om commissies te vor men. Verplicht specialisten, zo als wij in Nederland nu vrij willig hebben gedaan, om el kaar op de vingers te kijken. Maak die werkgroep formeel. Dat kun je doen en daar zullen wij NOOIT bezwaar tegen heb ben. Het kan me eenvoudig NIETS schelen. Iedereen mag ons op de vingers kijken." Van Veelen: „Ik wil graag nog even terug komen op de Ame rikaanse situatie. Eén ding moet je niet vergeten en dat is dat Amerika een heel ander land is dan Nederland. Ze zitten er ook met heel andere problemen. Althans met problemen, die zich op een andere schaal voor doen: Het barst daar van de verslaafden aan alcohol, aan hard drugs, de agressie is er enorm, de criminaliteit daar is niet te VERGELIJKEN met die in Nederland. Kijk, en als je in zo'n land orde wilt gaan scheppen in die chaos, dan kun je het kwaad bij de wortel aan grijpen en de maatschappij ver anderen, die ervoor verant woordelijk is, maar je kunt ook hebben dat een paar enthou siastelingen in ons vak zeggen: Nou, dat zal IK wel eens even regelen. Ik zal m'n vaderland wel eens even uit de proble men helpen. En zo'n weten schapper gaat dan in z'n be denkelijke ijver zover, dat hij ingrepen doet in de hersenen op moreel volstrekt verwerpe lijke gronden. Alleen maar puur om mensen handelbaarder 'e maken. Dat MAG NOOIT na tuurlijk. Maar dat alles ligt zó ver verwijderd van de denkwij ze van de geneeskunst in Ne derland, dat het hier nooit tot zulke excessen zal komen. A- merika is eer. land van extre men en tegen die achtergrond moet je het zien." Ik (tegen Storm van Leeuwen) - U heeft ter gelegenheid van het congres een discussiestuk aan de pers gestuurd, waarin U schrijft dat een van de voor waarden waaraan voldaan moet worden, alvorens over te gaan tot chirurgisch ingrijpen in de hersenen van een patiënt is de vrije keuze; de toestem ming van die patiënt. Maar nu behandelt U psychiatrische pa tiënten, die soms in een in richting zitten en soms niet toerekeningsvatbaar zijn. Hoe kun je dan uitgaan van een vrije keuze? Storm van Leeuwen: „Als je puur wettelijk gaat redeneren, dan zou je moeten zeggen: die man is tegen zijn wil in een inrichting opgenomen en on toerekeningsvatbaar verklaard en die kan dus zelf geen beslis singen nemen. Ja, juridisch is dat misschien wel juist, maar medisch niet. V.'ant het kan heel goed zijn, dat die man of vrouw soms aanvallen ki'igt. maar op andere momenten heel normaal is en dan wei degelijk in staat om beslissingen te ne men. Maar nog afgezien daar van: de patiënten die wij tot nu toe behandeld hebben, zaten niet in een inrichting en wa ren dus wel degelijk toereke ningsvatbaar. Die zijn komen vragen om hulp. Bovendien is voor het succes van de behan deling de bereidheid en de aktieve medewerking van de patiënt essentieel." Ik: Maar als U nu voor die si tuatie geplaatst wordt, is het dan voor U een punt of zo'n pa tiënt al dan niet toerekenings vatbaar is? Storm van Leeuwen: „Voor mij niet. Als IK bepaal, dat U toe rekeningsvatbaar bent, ook al zit U in een inrichting, ook al bent U een drugs-addict, ook al heeft U dit of heeft U dat: wanneer ik op een gegeven mo ment met U over zo'n zaak kan praten en ik leg U die zaak uit en ik zeg: hoor 's even: Ik kan je helpen en U zegt dan - O.K., help me. Dan help ik. Ik: Maar. Storm van Leeuwen: „Ja, ik weet al wat U zeggen wilt". Lachend: „U wilt zeggen zo ie mand is niet echt vrij, want de keuze is: in die inrichting blijven of geopereerd word'en. Nou goed. O.K. Maar het is en blijft een keuze. Het zal je verdorie maar gebeuren, dat je voor de rest van je leven in zo'n inrichting zit." Ik: U heeft tot nu toe nog geen patiënten met een crimi nele achtergrond behandeld? Storm van Leeuwen: „Nee, - maar we hebben er wel een bin nen de bespreking van onze werkgroep gehad. Dat is ^let door gegaan." Ik: OMDAT hg een criminele achtergrond had? Hij: „Nee, de reden dat we het uiteindelijk niet gedaan hebben is, dat we geen zekerheid had den, dat hij er ook inderdaad mee geholpen zou zijn. Het ging om een patiënt, die in hoge mate agressief was, aanvals- vrees had, en die zijn naaste familieleden bij herhaling had bedreigd." Ik: Maar als na bespreking met de werkgroep er nu uitgekomen was, dat een operatie voor hem wel zin had? Ik bedoel: nu was het om medische redenen, dat U hem niet geholpen hebt. Maar je kunt je ook afvragen, of zo iemand wel geopereerd mag worden omdat hij agressief is. Waar ligt die grens? Wie maakt uit of hij te lastig is voor zijn omgeving? U, hij, jus titie misschien? Storm van Leeuwen: „Je moet niet kiiken naar criminele a- gressie, maar naar pathologi sche, naar ziekelijke. Je moet je afvragen: is die man PATIënt? En niet: IS HIJ LASTIG EN GEVAARLIJK? Als wij denken dat hij lijdt aan een aandoe ning van de hersenen; als we op grond van wat voor ervarin gen dan ook weten dat zo'n man na vernietiging van 'n be paald hersengebied er beter aan toe is, in het vervolg een veel beter leven heeft, dan zul je het moeten doen." Ik: Maar dan doet U het dus niet omdat justitie die man maar een lastig heerschap vindt, die Storm van Leeuwen en zijn mannen maar .jns on der handen moeten nemen? Algemene verontwaardiging. Storm van Leeuwen: „Ik heb NIETS te maken met de justi tie of wat danook. Het enige dat telt is de relatie arts-pa tiënt. Al Let andere is niet re levant." Ik: Tenslotte nog dit: Hoe denkt U, dat de mensen rea geren als ze dit allemaal le zen? Storm van Leeuwen: „Ik denk dat ze het een beetje eng vin den, maar ik hoop wel dat we tegelijkertijd door een gesprek als dit erin geslaagd zijn om onze bedoelingen over te bren gen. Dat de mensen dus be grijpen, dat we vinden dat we met iets zeer zinnigs bezig zijn. En dat wij doen waartoe wij verplicht zijn n.l. zieke mensen genezen."

Krantenbank Zeeland

de Stem | 1973 | | pagina 15