DE WEG DIE 'KO'
ZAL VOLGEN
EN TOCH HOEVEN WE
NIET BANG TE ZIJN...
Zaterdagbijlage van 29 september 1973
WÊÊM
■I'IHWiH I» I'M lil
Vliegtuigen
H1HHH
Bij toeval
Wandaden
Bijgeloof
Drank en plezier
Zonder angst
/rn.
0 De komeet Kohoutek, zeg maar Ko, is onderweg richting aarde!
Wie nu de ogen hemelwaarts richt zal Ko nog niet kunnen ont
waren, maar binnen enkele weken is dat anders. Ko zal dan
stralen als een superster. Zo van november tot en met december.
Met de feestdagen gaat Ko even kijken achter de zon, maar in
januari is hij weer zichtbaar van de partij.
Bijgaand kaartje toont welke weg de komeet zal volgen. Uiterst
rechts op dit kaartje komt hij het beeld binnen, aan de linkerzijde
vliegt hij er v<eer uit.
uit
PEGASUS
AREND
VISSEN^ %4 altair
WATERMAN
MAAGD
spica
WEEGSCHAAL 4 nov
KLIK UIT
ER KOMT
EEN
-7mm
KOMEET
Niemand heeft de ko
meet kohoutek nog
in het ECHT ge
zien. Hij is tot dusver alleen
nog maar verschenen als
een klein wit vlekje op
foto's, die met sterke kij
kers van de sterrehemel
zijn gemaakt. Maar over
luttele weken zal hij stra
lend de sterren doen ver
bleken.
Alle astronomen van de wereld
heeft hij inmiddels in een staat
van opperste opwinding ge
bracht. „Hij wordt de komeet
van de eeuw, deze KO", voor
spelt sterrekundige dr. Brian
G. Marsden van het Smithso
nian observatorium in de Ver
enigde Staten.
In november en december
zal de komeet tegen de ochtend
stralen als een superster. Met
een lichtkrans om zijn hoofd
en wellicht met een lange, lich
tende staart.
Tussen Kerstmis en Nieuwjaar
trekt Ko achter de zon langs,
waardoor zijn heldere pracht
voor ons onzichtbaar wordt.
Maar begin januari keert hij
terug. Dan aan de avondhemel
en mogelijk nog schitterender
dan in december.
Beroeps- en amateur-astrono
men maken zich al op voor een
intensieve bestudering van de
komeet. Er zullen tienduizen
den foto's van hem gemaakt
worden, zijn chemische samen
stelling zal worden onderzocht
en zijn baan zal nauwkeurig
worden berekend.
Dat alles zal niet alleen van
af de grond gebeuren, maar
ook uit vliegtuigen en via
kunstmanen. Ook skylab, het
Amerikaanse ruimtelab, zal bij
de bestudering van Ko worden
ingezet.
De komeet Kohoutek werd bij
toeval ontdekt.
Lobus Kohoutek, sterrekundige
bij tiet observatorium van
Hamburg was helemaal niet op
zoek naar kometen toen hij
eind januari zijn fotografi
sche sterrekijker op de hemel
richtte. Hij zocht naar plane
toïden, mini-planeetjes die niet
groter zijn dan enkele kilome
ters. Er zijn duizenden van die
planetoïden; ze bewegen zich
net als de grote planeten
in banen om de zon. Lobus Ko
houtek had in 1971 een vijftig
tal tot dan toe onbekende pla
netoïden opgespoord en be
schreven Door rr'Jdel van
sterrefoto's hoopte hij zijn
waarnemingen van 1971 te ve
rifiëren en te verbeteren.
In februari en maart bestu
deerde hij zijn sterrefoto's. Op
28 februari vond hij op één van
deze opnamen een klein
komeetje, dat het nummer
1973 E kreeg. Acht dagen iater
ontdekte Kohoutek nog een
komeet: 1973-F. Die komeet
zou de naam Kohoutek wereld
bekend maken, want 1973-F,
spoedig voorzien van de naam
van zijn ontdekker, bleek een
spectaculaire komeet.
Tot mei konden foto's van de
komeet „Ko" worden gemaakt.
Daarna niet meer doordat de
aarde zich in haar baan ach
ter de zon draaide. Ko werd
toen tijdelijk onzichtbaar. Pas
deze eek kan hij door de as
tro nen weer worden waar
genomen.
Hele volksstammen deden het in vroeger eeuwen in commissie
in hun broek wanneer een komeet helder aan de hemel straalde.
Wij weten intussen wel beter. Wij, schrandere wezens als wij
zijn, weten dat 'een komeet niets meer (maar ook niets minder)
is, dan een enorme verzameling hemelpuin, die we kunnen
waarnemen dankzij de kracht der zonnestralen.
Op dit kaartje is duidelijk te zien hoe een en ander in z'n
werk gaat. De cirkel geeft de baan aan, die de aarde om de
zon beschrijft De andere lijn (gedeeltelijk stippel, gedeeltelijk
on-onderbroken) is de baan van de komeet Kohoutek.
Wanneer Ko (onderin dit kaartje) in beeld komt is hij voor
ons nog onzichtbaar. In november is hij echter al zo dicht bij
de zon, dat we hem als een heldere ster kunnen waarnemen.
Tegen 28 december gaat Ko voor korte tijd schuil achter de
zon, om begin januari weer tevoorschijn te komen. Medio
februari is hij weer zover van de zon af, dat we hem langzaam
maar zeker uit het oog zullen verliezen. Tenslotte nog dit: de
stippellijn geeft aan waar de baan van de komeet ónder die
van de aarde ligt. Ko gaat eind november onder de aardbaan
door en eind januari er overheen. Uit de tekening blijkt, dat
de komeet en de aarde niet dicht bij elkaar in de buurt komen.
- m
Kometen met hun gloeiende kop en hun lange lichtende staart inspireerden in de vorige eeuw
kopergraveurs tot het maken van fraaie illustratiesDit is de komeet van Donati, zoals die op 5 ok
tober 1858 zichtbaar was.
0 Lubos Kohoutek, ontdekker van de naar hem genoemde ko
meet, is een Tsjechische astronoom, die in Hamburg woont en
werkt. Hij werd 38 jaar geleden geboren in Praag, ging er naar
school en maakte er de oorlog mee. In diezelfde stad voltooide hij
bovendien zijn studie astronomie. Een stipendium stelde hem in
1964 in staat naar het observatorium in Hamburg te gaan, waar
het hem zo goed beviel, dat hij er bleef.
Lubos Kohoutek, getrouwd en vader/van twee kinderen, is nu een
gewaardeerd medewerker van de Hamburgse sterrewacht.
Voordat Ko verdween hadden
de astronomen echter al zóveel
gegevens verzameld, dat ze ons
durfden voorspellen, dat Ko
ons de komende winter een ge
weldige sterrenshow gaat ge
ven. Alleen Lobus Kohoutek
zelf houdt nog een slagje om
de arm. „We moeten afwach
ten of de komeet inderdaad zo
spectaculair wordt", zei hij ons
voorzichtig.
Maar zijn collega's, vooral in
Amerika, zijn al maanden zo
opgewonden als kinderen voor
een schoolreisje. Zij voorspel
len in alle toonaarden, dat Ko
het astronomische evenement
van het jaar, ja zelfs van de
eeuw, gaat worden.
Tekst:
THEO WEENING
Wat is een
komeet eigenlijk?
Een komeet is iets,
dat nog juist genoeg
van niets verschilt om
nog iets te zijn. In feite is
het een door de ruimte
reizende verzameling van
brokken steen, metaal, gruis
en stof. Verder wat ijle
gassen. Alles bij elkaar heel
weinig materie.
Maar als een komeet in de
buurt van de zon komt,
zorgt zonnestraling ervoor,
dat de komeet licht gaat
geven. Zijn kop, het gas
eromheen (de „coma") en
zijn staart beginnen te
gloeien.
De verzameling hemelpuin,
zeer dun verdeeld over een
gebied van miljoenen
kilometers, wordt voor de
mens een imposante en
indrukwekkende
verschijning.' Een fel teken
aan de hemel, dat men
vroeger beschouwde als een
teken VAN de hemel
Grote rampen, die in het
jaar 400 voor Christus
Constantinopel troffen,
werden toegeschreven aan
staartsterren.
De Romeinen waren er in 44
voor Christus heilig van
overtuigd, dat een komeet,
die toen aan de hemel
verscheen, de ziel van de
kort tevoren vermoorde
Julius Caesar was.
Tijdens het beleg van
Jerusalem door de Romeinse
keizer Titus stond een
komeet aan de hemel,
die volgens de geschied
schrijver Plinius zó helder
wit straalde, dat men er
nauwelijks naar kon
kijken. Men dacht dat God
in „menselijke" gedaante
aan de hemel was
verschenen. Kometen
kregen de schuld van de
wandaden van keizer Nero
en van de dood van
Claudius.
In de middeleeuwen dacht
men, dat kometen de dood
van keizers en van pausen
veroorzaakten, of op zijn
minst voorspelden.
Dat bijgeloof was zó
verbreid, dat men in 814
bij de dood van keizer
Karei de Grote, toen er
helemaal geen komeet was,
er maar een verzon
Over een staartster van 1528
schreef een medicus uit die
tijd, dat hij zó schrik
wekkend en vervaarlijk
was, dat enkelen van angst
stierven en anderen ziek
werden.
Ziekten als pest en cholera
werden aan de invloed van
kometen toegeschreven.
Vaak meende men ook, dat
een komeet het einde van de
wereld aankondigde.
Tot in deze eeuw is de
angst voor kometen
gebléven. Wel hadden
astronomen inmiddels
aangetoond, dat kometen
vaste banen door het
zonnestelsel hebben, maar
ze hadden ook ontdekt, dat
de miljoenen kilometers
lange staart van een komeet
soms de aardbaan kruiste.
En omdat ze ook hadden
aangetoond, dat een
kometenstaart uit gas bestaat
(waaronder sporen van het
giftige cyaangas) meende
het publiek, dat een
ontmoeting van de aarde
met zo'n kometenstaart
alle leven op onze planeet
zou kunnen vernietigen.
In 1910 nog, bij de
verschijning van de komeet
van Halley, raakten velen
in paniek. Er waren mensen
die naar de kerk gingen
om te bidden voor het
behoud van de wereld.
Anderen gaven hun geld
uit aan drank en plezier:
de wereld zou immers tóch
vergaan
Die komeet van Halley
is wel de bekendste komeet.
De Engelse astronoom die
zijn naam eraan gaf
ontdekte in 1705, dat een
komeet uit 1531, een uit
1807 en een van 1682
nagenoeg dezelfde baan
hadden. Halley veronder
stelde, dat 't wel eens
telkens dezelfde komeet
zou kunnen zijn, die elke
76 jaar terugkeerde.
Als zijn veronderstelling
juist was zou de komeet in
1758 opnieuw moeten
verschijnen. En jawel:
de komeet kwam dat jaar
terug. Halley had gelijk
gekregen
Men kon toen vaststellen,
dat de komeet al sinds het
jaar 12 voor Christus was
waargenomen en door
geschiedschrijvers was
beschreven.
In 1835 en .1910 kwam de
komeet terug. In 1986
kunnen we hem opnieuw
verwachten.
Maar eerst kijken we uit
naar de komeet van
Kohoutek. Zonder angst,
maar wél met ontzag voor
de natuur.
m
i
